InfoHub Logo

تۇعىرى بيىك، تاۋەلسىز ەلىم - قازاقستان قازاق تاريحى – XIV-XV عاسىرلارداعى كەرەي مەن جانىبەكتىڭ قازاق حالقىنىڭ ساياسي بىتىراڭقىلىعىن جويىپ، مەملەكەت قۇرۋىنان باستاۋ الادى. اتا – بابالارىمىزدىڭ توككەن ماڭداي تەرىنىڭ، ەتكەن ەڭبەگىنىڭ ارقاسىندا بۇگىنگە جەتىپ وتىرمىز. بۇرىنعى زيالى قاۋىم وكىلدەرى قالىڭ بۇقارانىڭ ساناسىن وياتتى، قيىندىققا قارسى كۇرەس تاجىريبەسىن مولايتتى، ساياسي ارەنادا قازاق ەلىن تانىتتى . 1986 جىلى جالىندى جاستارىمىز دا تاۋەلسىزدىك جولىندا قۇربان بولىپ كەڭەستىك بيلىككە قارسى شىقتى. ءامىرشىل – اكىمشىل جۇيەگە قارسى شىققان جاستاردىڭ دەموكراتيالىق قوزعالىسى جەڭىلىسكە ۇشىراعانىمەن، قازاق جاستارى ناعىز جىگەردى، بوستاندىقتى، ناعىز تاۋەلسىزدىك جولىنداعى كۇرەستى كورسەتە ءبىلدى. تاۋسىلماس كۇش–جىگەردىڭ، سارقىلماس ەرلىكتىڭ ارقاسىندا 1991 جىلى 16 جەلتوقساندا ءتاڭىر سىيلاعان تىۋەلسىزدىگىمىزگە قول جەتكىزدىك. تاۋەلسىزدىگىمىزگە جەتۋ ءۇشىن كوزسىز ەرلىك جاساپ، ءوز كۇشىمىزدى سارپ ەتتىك. جاس مەملەكەت الدىندا ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك تۇردى. ءبىراق قازاق ەلى از ۋاقىت ىشىندە گۇلدەنىپ، تامىرىن تەرەڭگە جايا ءبىلدى. وسىپ-وركەندەۋ ءۇشىن تىڭ جوبالار مەن اۋقىمدى يدەيالار جۇزەگە اسىرىلدى. قازاق ەلى كوزدى اشىپ جۇمعانشا ءوز ەڭسەسىن تىكتەپ ۇلگەردى. ءجۇز وتىز ۇلت پەن ۇلىستىڭ باسىن ءبىر شاڭىراق استىنا بىرىكتىرىپ، بىرلىك پەن اۋىزبىرشىلىكتە ءومىر سۇرۋدە. «شەشەن - ءسوز باستايدى، كوسەم – قول باستايدى» دەمەكشى، قازاق ەلىنىڭ كوسەمى بولا بىلگەن نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆ كەمەلدى كەلەشەگىمىزدى اۋقىمدى يدەيالارمەن ورنەكتەپ، باعىت-باعدارىمىزدى انىقتاپ بەردى. ەلباسىمىز ءار كەزەڭدە كەلەشەككە ۇلكەن ماقسات قويىپ، كوپتەگەن مىندەتتەر جۇكتەدى. بۇل اۋىر جۇكتى كوتەرۋ جاستارعا دا مىندەتتەلدى. بولاشاققا قادام باسار الدىندا جاستاردىڭ ءرولى زور ەدى. «قازاقستان – 2030»، «قازاقستان – 2050»، «نۇرلى جول، «بولاشاق» باعدارلامالارى ەل دامۋىنا ەلەۋلى ۇلەس قوسىپ، بويىڭا – قۋات، ويىڭا – قانات بىتىرگەندەي بولادى. قازىردە ەلەۋلى جۇمىستىڭ ناتيجەسىندە بۇكىل الەم قازاقستاندى مويىنداپ وتىر. جاھاندانۋ زامانىندا الپاۋىت ەلدەرمەن ىرگەلەس، تەرەزەمىز تەڭ، باسەكەلەس بولىپ وتىرعان جايىمىز بار. وسىنىڭ ءبارى – «نۇر اعا» دەپ قۇرمەتتەيتىن ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆتىڭ كەمەڭگەر ساياساتى مەن كەمەلدى يدەيالارىنىڭ ارقاسى. ەلباسىن بۇكىل قازاق ەلى، ءتىپتى بۇكىل الەم زيالىلارى مويىنداعان. وعان دالەل – 2009 جىلى تۇركيانىڭ «تۇركى وشاقتارى» قوعامدىق ۇيىمى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆتى «تۇركى الەمىنە قىزمەتى ءۇشىن» ماراپاتىمەن ماراپاتتاپ، انكارادا «گەنچلەر» ساياباعىندا ەسكەرتكىش ورناتقاندىعى. ماڭگىلىك ەل جولىندا تالاي تەر توگىلىپ، اسىل ارمانعا جەتۋ ماقساتىندا تالاي ۇلى ىستەر اتقارىلدى. بابالارىمىز اق نايزانىڭ ۇشىمەن، اق بىلىكتىڭ كۇشىمەن ماڭگى ەل بولۋدىڭ سارا جولىن سالىپ كەتتى. سوناۋ عاسىرلاردان باستاۋ العان ۇلى ۇعىم عاسىرلاردان – عاسىرلارعا ءوتىپ جاڭارادى. كونە تۇركى مۇرالارىن، تۇركى تاريحىن زەرتتەۋشى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسور قارجاۋباي سارتقوجا ۇلىنىڭ «MANGI EL» حالىقارالىق عىلىمي – كوپشىلىك تاريحي جۋرنالىندا «ماڭگى ەل تۇركى جۇرتىنىڭ داناگويى، ءۇش بىردەي قاعاننىڭ (ەلتەرىس، قاپاعان، بىلگە) كەڭەسشىسى بولعان تونىكوك نەگىزىن قالاعان يدەيا»، - دەپ جازعان. «كۇلتەگىن» جازۋىن قازاق ءتىلىنىڭ نورماسىنا كەلتىرگەن عۇبايدوللا ايداروۆتىڭ نۇسقاسىندا: «كوكتەگى تۇركى ءتاڭىرىسى تۇركىنىڭ قاسيەتتى جەر – سۋى بىلاي دەپتى : تۇركى حالقى جوق بولماسىن دەيىن، حالقى بولسىن دەيىن»،- دەپ جازعان ەكەن. اسانقايعىنىڭ جەرۇيىقتى ىزدەۋى، قورقىتتىڭ ماڭگى ءومىر ءسۇرۋ تالپىنىستارى - «ماڭگى ەل» يدەياسىمەن تىعىز بايلانىستى. ابىلاي حاننىڭ دا جوڭعارلارمەن جان اياماي سوعىس جۇرگىزۋى ماڭگى ەل بولۋدىڭ باستاماسى بولىپ وتىر. ەلباسى دا سول يدەيانى ۇستانىپ، بار ىقىلاس -لەبىزىن جاستارعا بولەدى. جاس ۇرپاققا قولداۋ تانىتىپ، جاعداي جاساپ وتىر. جاستار – ەلىمىزدىڭ ەكونوميكالىق ، مادەني جانە قوعامدىق ءومىردىڭ بارلىق سالالارىنا قاتىستىلىعى جاعىنان العاندا بولاشاعى زور، قوعامنىڭ ماڭىزدى بولشەگى. سەبەبى قۇدىرەتتى، تۇعىرى بيىك ەلىمىزدىڭ ەرتەڭگى بەينەسى – ءبىزدىڭ ، جاستاردىڭ قولىندا. ەلىمىزدىڭ بۇرىن-سوڭدى بولماعان تابىسقا قول جەتكىزگەنىن كورە وتىرىپ، ەلباسى جولىن بيىك ابىرويمەن جالعاستىرۋىمىز كەرەك. ءتىلىمىزدى، ءدىنىمىزدى ۇرپاقتان-ۇرپاققا جەتكىزۋ – بىزگە پارىز. بيىك-بيىك بەلەستەرگە جەتىپ، «ماڭگىلىك ەل» تۇعىرىنان كورىنۋىمىز كەرەك . ەلىمىزدىڭ جاستارى مەملەكەتتىڭ جاڭا كەلبەتىن قالىپتاستىرىپ، جاڭا يدەيالار ارقىلى قازاقساننىڭ دامۋىنى داڭعىل جول سالۋىمىز قاجەت. «ماڭگىلىك ەل» بولىپ قالا بەرۋىمىز ءۇشىن – جاستار تاۋەلسىزدىگىمىزدى كوزىمىزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاپ، ەل دامۋىن قارقىندى تۇردە جۇزەگە اسىرۋى، بىرلىك، ىنتىماق، دوستىق دەگەن اسىل قاسيەتتەردى بويىنا سىڭىرە ءبىلۋى ماڭىزدى.

ورالبەكوۆ بەيبارىس

---