ماقتاقىز
I
ماقتاڭىز بۇگىن دە جۇمىسقا ادەتتەگىدەي تۋرا ۋاقىتىندا كەلە جاتىر. ادامعا قارسى كەلمەۋ، وزىنە جۇكتەلگەن ىسكە مۇقيات اراپ، ەرەجەنى بۇزباۋ ونىڭ بويعا سىڭگەن ادەتى ەدى. مەكتەپتە دە ناق وسىلاي-تىن. ءبىر رەت تە ساباقتان كەشىگىپ، بولماسا، قالىپ كورگەن جوق شىعار. ۇلگىلى وقۋشى اتانعان كۇيىندە مەكتەپ بىتىرگەن ەدى. وقۋعا تۇسە الماي قالعانىنا ءوزىنىڭ قاتتى تاڭى بار. جۇمىسقا ارالاسقالى دا ەلى ءبىر كەشىككەن ەمەس.
بوياۋى وڭعان ەسكى ساكىمەن اڭىرىن باسىپ جوعارى ورلەدى. اياعىن باسقان سايىن تالايدىڭ تابانىنان ءوتىپ، ابدەن مۇجىلگەن باسپالداق اۋىرسىنعانداي سىقىر ەتىپ قالىپ جاتىر. ەكىنشى قاباتقا كوتەرىلىپ، ۇزىن ءدالىزدى قۋالاپ، تۇكپىردەگى ءوز بولمەسىنىڭ الدىنا كەلدى. ەسىكتى اشقاندا ىشتەگى قاپىرىق لاپ بەرىپ، بەتكە ۇرادى. ەرتەڭگىلىك بويكۇيەزدىكتەن ارىلا الماي، ونسىز دا دەل-سال بولىپ سەرگىمەي تۇرعان قىزدى ماۋجىراتىپ، ودان سايىن ۇيقىسىن كەلتىرگەندەي. بۇل دا ماقتاڭىزدىڭ كۇندەگى سەزىنەتىن نارسەسى. ول وسى ماناۋراعان قالىپتا ءبىراز وتىرار ەدى. اينالاسىنا ەسىنەي جالقاۋ عانا كوز تاستايدى. كۇنى بويعا سوزىلاتىن سارت-سۇرت «شابۋىل» الدىندا قالعىپ كەتكەندەي ماشينكالار اق جامىلعىسىن جامىلىپ، تىمپيىپ-تىمپيىپ قانا تۇر.
ورنىنان تۇرىپ رەپرودۋكتوردىڭ داۋسىن كوتەرىپ قويدى. تانىس اۋەن ەستىلەدى. قاي ءان ەكەنىن ەسىنە تۇسىرە الماي، ويى سانساققا كەتىپ وتىر. ول دەرەۋ ءوزىنىڭ وسى داعدارىپ وتىرعانىنا قىسىلعانداي، ماشينكاسىنىڭ قابىن الىپ مۇقيات ءسۇرتتى. ەكى پاراق اق قاعاز وتكىزدى. وشىرگىشىن، سىزعىشىن، قارىنداشىن الىپ، وڭ جاعىنا قويدى. ءوزى قولىن العا سوزعان بويدا ورىندىقتىڭ ارقالىعىنا سۇيەنىپ، شالقايىپ وتىرىپ قالدى. بۇل — جۇمىسقا ءازىرمىن-اۋ دەگەن وتىرىسى ەدى.
كوزى قارسى قابىرعاداعى سۇلۋ ايەلدىڭ سۋرەتىنە ءتۇستى. بۇل اتاقتى كينواكتريسانىڭ سۋرەتى بولاتۇعىن. سۇيرىكتەي ۇزىن ساۋساقتارىن كورسەتە، جاعىن تايانىپ وتىر. ءسۇپ-سۇيىر ەتىپ قىرلانعان تىرناعى قانداي ادەمى! جوعارى تاراعان شاشى تولقىندانىپ جاتىر. ماشينكانىڭ ۇستىندە سوزىلعان ءوزىنىڭ ساۋساقتارىنا قارادى. كوڭىلىن قۇلازىتار كوڭىلسىزدىك باسىپ، ىشتەي تەرەڭ كۇرسىنىپ قويدى. مۇنىڭ ساۋساقتارى جۋانتىق، الاقانى جالپاق، قىزدىڭ قولىنان گورى ەر بالانىڭ قولىنا ۇقسايدى. تىرناعى دا ءسۇپ-سۇيىر ەمەس، ىشكە قاراي باتىڭقى، قىسقا. شاشى قانشا قالىڭ بولعانمەن، كوتەرىلىپ تولقىندانىپ تۇرمايتىن. مايلاپ قويعانداي قۇيقاعا جابىسىپ، قانشا جوعارى تۇيسە دە جەلكەسىنە قاراي سىرعىپ ءتۇسىپ كەتەتىن.
كىشكەنە قول ايناسىن الىپ، شاشىن تۇزەي باستادى. ءوزىنىڭ ءتۇر الپەتىنە كوڭىلى، ءسىرا، تولمايدى. ات جاقتى اشاڭ جۇزىنە باۋىرساق مۇرنى ءتىپتى دە ۇيلەسپەيدى. تار ماڭداي، قاباعى وسىڭكى قالىڭ بولعان سوڭ با، كوزى دە كىشى كورىنەتىن.
كەيدە جۇمىسقا كەلگەندە وسى سۋرەتكە قاراسا، كوڭىلىنە قاياۋ تۇسەتىن بولدى. ىزاسى كەلگەنى سونداي، بىر-ەكى رەت الىپ تاستاۋعا وقتالدى دا، ءبىراق ءبىر ۋاقىت قاراپ وتىرعاندى ءجون كوردى.
بولمەگە قىزمەتكەرلەر دە كەلە باستاعان. جول-جونەكەي كورگەندەرىن، ەستىپ-بىلگەندەرىن سامپىلداپ ايتىپ جاتىر. ولاردىڭ ءسوزى مۇنى ەلىكتىرىپ، كوڭىلىن كوتەرىپ اكەتە المادى. قايتى مۇڭايىپ، قولىن ماشينكانىڭ ۇستىنەن اسىرا العا سوزىپ، باسىپ ءبىر جاعىنا قيسايتقان بويدا وتىرا بەردى.
سەن، قىز، اۋىرىپ وتىرسىڭ با؟ — دەگەن ماينۇردىڭ سوزىنەن ەسىن جينادى. ۇنەمى اقجارقىن جۇرەتىن كۇلەگەش قىز ەدى. بىردە انا جەردەن، بىردە مىنا جەردەن شىعىپ جۇرەتىن قۇيىن مىنەز. جاقسى قىزمەتكەرلەر قاتارىندا اتالاتىن. دەگەنمەن دە ماقتاڭىزدىڭ ونىڭ ناتيجەلى، تياناقتى ءىس بىتىرەتىندىگىنە كۇمانى بار.
قۋ ءتىلدى ايجان ءسوز ورايىن جىبەرسىن بە:
كوكتەم عوي، ەسىنە الدەنە تۇسكەن شىعار، — دەپ، ەكى ۇشتىلاۋ ءسوزدىڭ شەتىن شىعارىپ، ءبارىن كۇلدىردى. ماقتاقىز قالجىڭعا جاۋاپ بەرە الماي، تىعىلىپ قالدى.
بولمەگە كەرىلە باسىپ كورشى مەكەمەدە ىستەيتىن سۇلۋ كەلىنشەك، كىردى. ەسىكتەن كىرە سىڭعىر قاققان كۇلكىسىن توگە، بولمەنىڭ تورىندە وتىرعان، ماشينيستكالاردىڭ ۇلكەنى — بيجامال اپايدان باستاپ امانداستى.
اپاي-اۋ، ءوزىڭىز كۇننەن-كۇنگە سۇلۋلانىپ، جاسارىپ باراسىز عوي. شىن ايتامىن، ءدال ون جاسقا جاسارىپ كەتىپسىز. — ماقتاعان اپايعا جاقسا كەرەك، اق سارى ءجۇزى جايناپ، ازداپ قىزعىلت رەڭ پايدا بولدى.
جانىم-اۋ، سەندەر تۇرعاندا بىزدەن جاستىڭ كەتتى ەمەس پە؟ بىزدەگى جۇرگەن جۇرناعى شىعار. كويلەگىڭ دە ءوزىڭ سياقتى جايناپ، جاراسىپ تۇر عوي. اسىلىن تاڭداپ كيەسىڭ-اۋ؟! — كەلىنشەكتىڭ ءوزىن دە كوڭىلدەندىرىپ تاستادى.
مەن دەگەنىڭ، ءوزىڭىز بىلەسىز، وسىندايعا ءتىپتى ءمان بەرمەيمىن عوي، قۇربى-پودرۋگام الىپ قويعان ەكەن، ساعان جاراسادى دەپ، بولماي كيگىزىپ جىبەرگەنى. — كەلىنشەك جورتا وكپەلەپ، ءجۇزىن تومسىراتىپ، كويلەگىنىڭ ءوڭىرىن تۇزەپ قويدى.
جاقسى جاراسادى ەكەن. — باسقا قىزدار دا جان-جاقتان جامىراي ايتىپ جاتىر.
ماقتاڭىز ۇندەگەن جوق. بۇل جاقسى دەمەسە دە كەلىنشەكتىڭ ءوزى دە، كويلەگى دە ادەمى ەدى.
تابيعات تا كەيدە ادىلەتسىز عوي. ءبىر ادامنىڭ باسىنا كورىكتى دە، ءتىلدى دە، قىلىقتى دا ۇيىپ-توگىپ بەرە سالادى. بىرەۋدىڭ ءتىلىن تابۋ ءۇشىن ءدال جاڭاعىداي ءىشى-باۋىرىنا كىرىپ وتىرىك ماقتاپ، كولگىرسۋ قولىنان كەلمەيتىن نارسە. ول ءوزىنىڭ ءوڭى تۇسكەن كويلەگىنە قاراپ، ودان سايىن جابىعا ءتۇستى...
...بولمەگە ۇزىن بويلى، شاشىن مايلاپ، ءبىر جاعىنا جىعا تاراعان، قولىندا قالىڭ پاپكاسى بار جىگىت كىردى. قىزدار باس كوتەرىپ باعجيا قاراماسا دا، كوزدەرىنىڭ استىمەن كىمگە كەلگەن جىگىت بولدى دەپ، بايقاتپاي باعىپ وتىر. نازار اۋدارماعان تەك ماقتاقىز ەدى.
مىنانداي سىمباتتى، سىپا جىگىتتىڭ وزىنە كەلمەيتىنىن بىلەدى.
مەن ءبىر پوۆەست اكەلىپ ەدىم، ەكى-ۇش كۇن ىشىندە باسىپ بەرە الار ما ەكەنسىزدەر؟ — ول جاعالاي بارىنە تاكاپپار قارادى. ەشكىم مەن الا قويايىن دەمەدى.
ايجان عانا:
ءاي، ماقتاقىز، سەنىڭ جۇمىسىڭ جوق كورىنەدى عوي، الىپ باسا بەرسەڭشى، — دەپ ءسوزىنىڭ اياعىندا سىقىلىقتاپ كۇلىپ الدى.
ونىڭ ءسوزى ءىستىڭ شەشىمى بولعانداي، ءبارى ماقتاقىزعا قارادى. ول باسىن كوتەرىپ جىگىتكە بۇرىلدى. ءجۇزىن انىق كوردى. بۇرىن جىگىتكە سۇقتانىپ، تىكە قاراپ كورمەگەندىكتەن بە، ەكى بەتى دۋ ەتىپ، كەزىن تەز تايدىرىپ اكەتتى. جىگىت وزىنە بۇرىلىپ قاراعان ماقتاقىز ەكەنىن بولجاسا كەرەك، ونىڭ ستولىنا تاقادى. قالىڭداۋ قولجازباسىن ۇسىنىپ جاتىپ، كۇندە كەشكە جۇمىس اياعىنا تامان كەلىپ، دايىن بولعان بەتتەردى الىپ كەتىن تۇراتىندىعىن ءبىلدىردى. ماقتاقىز بالەندەي ەشتەڭە دەمەدى قولجازبانى الىپ، سالماقتاپ بايقادى دا، ستولدىڭ تارتپاسىنا سالىپ قويدى.
II
ايتقانداي، جىگىت ەرتەڭىنە جۇمىس اياعىندا كەلدى. ماقتاقىز بولمەدە جالعىز ەدى. ءدالىزدىڭ انا باسىنان اياڭ دىبىسى شىقسا، ەلەگىزىپ، كەلىپ قالاما دەپ، ەسىككە قارايلاپ قويادى. بىرنەشە اياق دىبىسى ەستىلگەن، مۇندا ەشكىم سوقپادى. «نەسىنە الاڭدايمىن، كەلسە — كەلەر، كەلمەسە — قويار»، — دەپ ءوزىن توقتاتقانمەن، اياق دىبىسى ەستىلسە، تاعى دا ەلەگىزەدى. كۇنى بويى توسقانمەن، جىگىت كىرىپ كەلگەندە ءوزىن قالاي ۇستارىن بىلمەدى. سالەمدەسىپ، ستولعا تاقاعان ول باسىلعان بەتتەردى الاردا قىزعا انىقتاپ كوز توقتاتىپ قاراعانداي بولدى. ماقتاڭىز قىسىلىپ، جۇرەگى ءلۇپىل قاعىپ، ەكى بەتى قىزارىپ كەتكەنىن سەزدى. بىرەسە ءقارىپ باسىپ، بىرەسە قولىن الدىنا قويىپ، نە باسا بەرۋدىڭ، نە قويۋدىڭ رەتىن تاپپادى. جىگىت ءار بەتتى سىبدىرسىز، باپپەن اشىپ، مۇقيات تەسىلە قاراپ جاتىر. ماقتاڭىز «قاتە تاۋىپ الار ما ەكەن» دەپ ساستى. جىگىت كوز قيىعىن قىزعا دا تاستاپ قويادى. ول قاراعان سايىن قىزدىڭ ساۋساعى شاتاسىپ باسقا ءقارىپتى سوعادى. «كورىپ قويمادى ما» دەپ ودان سايىن قىسىلادى. ساسقانى سونداي، باسۋدى قويدى. الاقانىنا دەيىن تەر شىعا باستادى.
ءبىرازىن بولىپ قويىپسىز عوي. بۇگىنگە وسى جەتەر. شارشاعان دا شىعارسىز. ءجۇرىڭىز. دالادا كۇن دەگەن عاجاپ. وسىنداي كۇندە سىزگە جۇمىس ىستەتىپ قويعانىم قيانات بولار.
جالعىزدىقتان جابىعىپ وتىرعان قىز ەلەڭدەپ، كوڭىل تۇكپىرىنەن ءبىر ساۋلە جارق ەتكەندەي بولدى. سوندا دا ورنىنان بىردەن تۇرماي، جىگىتكە باعدارلاي قاراپ الدى. شىرايلى، ماڭعاز جىگىتتىڭ ءوزىن شاقىرىپ تۇرعانىنا سەنبەگەن سەكىلدى. جىگىت تە مۇنى سەزگەندەي، بەتتەردى پاپكاسىنا سالىپ جاتىپ كۇلىمسىرەپ، باسىن ءيىپ:
ءجۇرىڭىز، بىرگە شىعالىق، — دەدى قايتالاپ.
كوكتەمنىڭ جەڭىل اۋاسى قىزدىڭ بويىن تەز سەرگىتتى. الاقانىنىڭ تەرشىپ، بەتىنىڭ دۋىلداعانى سالقىنعا شىققان سوڭ قايتىپ، تىنىسى دا كەڭەيگەندەي بولدى. ايتسا ايتقانداي، دالا جاقسى ەدى. كۇن نۇرى شاقىرايماي، بەتكە جۇمساق تيەدى.
قار ەرىپ جاتىر. قىز كوزىن تومەن سالىپ كەلەدى. ويدىم-ويدىم جەرلەرگە ىركىلگەن قار سۋى بولىمسىز ءدىرىل قاعادى. شاتىردان، تەرەكتىڭ بۇتاعىنان ءۇزىلىپ تۇسكەن تامشىلاردان الگى ءدىرىل بۇزىلىپ، سۋ بەتىندە بىرنەشە ساقينا پايدا بولادى. بىرتىندەپ ساقينالار جويىلىپ، قايتا دىرىلگە اۋىسادى. ەكەۋى قاتار اياڭداپ كەلەدى. بىرنەشە تامشى قىزدىڭ جاعاسىنا، جەڭىنە تامدى. تامعان كەزدە ودان تاعى ۇساق جۇلدىزشالار شاشىراپ بەتىنە ءتيدى. ادەتتە، ول وسى تامشىنى جەك كورەتىن. ءقازىر وعان تامشى استىندا تۇرۋ — تەڭدەسى جوق كەرەمەت راحات دۇنيەدەي كورىندى. كۇندە نەعىپ بايقاماعان؟ تۇرا بەرسە عوي. تىنىشتىقتى جىگىت بۇزدى:
قاي اۆتوبۋسقا وتىراسىز؟
ترامۆايعا...
نەشىنشى؟
ءتورتىنشى.
ءىمم... تاستاققا باراسىز عوي؟
يا.
پاتەردە تۇراسىز عوي؟
يا.
زەينەتكەر كەمپىردىڭ ۇيىندە عوي؟
يا. —
قايدان بىلەدى دەگەندەي ول جىگىتتىڭ بەتىنە كۇدىكتەنە قاراپ قويدى.
بۇلار ايالداماعا جەتكەن.
وسىنداي كۇنى جاياۋ بارمايسىز با؟ — ول قىزدىڭ جۇزىنە بارلاي قارادى.
تىم الىس قوي.
الىس دەيسىز بە؟ ءيا، الىس ەكەنى راس-اۋ. سوندا دا بىر-ەكى كوشە جاياۋ جۇرەيىك. سونسوڭ وتىرارسىز.
جىگىت قىزدى سوزگە تارتىپ، ءار نارسەنى ايتىپ، ونىڭ جۇزىنە ءۇڭىلىپ قويادى. ال، ول كوز قيىعىمەن ۇرلانا قاراعانى بولماسا، تىكە قاراۋعا باتىلى جەتپەيدى. جىگىتتىڭ جۇزىندە ويلىلىق بار. سالماقتاپ باسقان اياعى دا شيرىعا، ويلانىپ كەلە جاتقاندىعىن بىلدىرگەندەي. كوزىنەن نە ويلاپ تۇرعانى بايقالمايدى. تۇڭعيىق تەرەڭ، ايتەۋىر، بۇل بولجاپ بولمايتىن تەرەڭدىك جاتىر.
ماقتاقىزعا جىگىت قۇپياسى مول، بۇعان تۇسىنىكسىز جۇمباق ورتادا ءومىر سۇرەتىندەي. مۇنداي ينتەلليگەنت جىگىتتەردى كينو-تەاتردان، ءارتۇرلى جيىن-كەشتەردەن كورۋشى ەدى. البەتتە، مۇنداي سىمباتتى، كوركەم جىگىتتەردىڭ جانىندا گۇلگە قونعان كوبەلەكتەي ءشۇپىر-شۇپىر كىلەڭ ءبىر بوتاتىرسەك، سۇڭعاق بويلى، شاشتارىن جاۋىرىنعا توگىلدىرە جايىپ جىبەرگەن سىعان وڭدەس، قالانىڭ ەركەتاي، بۇلا قىزدارى جۇرەتىن-دى. ماقتاقىزدىڭ كەي-كەيدە سول ورتاعا قاتتى قىزىعىپ، ءدال سولارداي الشاڭداپ جۇرۋگە كوڭىلى كەتەتىنى بار. بۇرىن سىرتتان عانا كوزتانىس، بۇعان تاڭسىق ورتانىڭ ءبىر وكىلى بۇگىن مۇنىڭ دا قاسىندا كەلە جاتىر.
ماقتاقىز، نە ويلاپ كەلەسىز؟
ەش نارسە. — «بۇل جىگىت مەنى نەگە شىعارىپ سالادى. ءالدى ۇناپ قالدىم با؟ الدە... الدە...» دەگەن تولىپ جاتقان ويلارىن قالاي ايتسىن. «سەزىپ قويدى ما؟» دەپ جانى القىمعا كەلدى.
نەگە؟ ادام ويسىز بولا ما؟
قىز جاۋاپ قاتپادى، كوزىنە تۇسكەن كەكىلىن تۇزەپ قويدى. بۇل كەكىلىن تۇزەتكىسى كەلگەندىكتەن ەمەس، جاۋاپ تاپپاعاندىقتان جاساعان ارەكەتى ەدى.
ءا، تاپتىم! كەشەدە ءجۇرىپ، نە ءسوز بولۋشى ەدى! نە دەگەن مادەنيەتسىز جىگىت دەپ كەلەسىز عوي. مىنا جاڭىن اراداعى ءدام حاناعا وتىرالىق. داستارحان باسىندا بولماسا، ءسوزدىڭ ءسانى كەلگەن بە؟ — جىگىت ءسوزىنىڭ اياعىن سوزىپ، مانەرلەپ اكەتتى. «ءتۇۋ، اڭىن با ءوزى، قالاي؟»
ولار كەلەسى كوشەدەن بۇرىلىپ، كافەگە كىردى. كافە شاعىپ ەكەن. ادام دا كوپ-اق. ىزدەپ ءجۇرىپ بۇرىشتان بوس ستول تاۋىپ، سوندا وتىردى. تۇسىنىكسىز دىبىستان قۇلاق تۇنادى. ءتۇتىن مەن شاراپتىڭ ارالاسقان اشقىلتىم ءيىسى كوكىرەكتى قىرىپ، مۇرىندى جارادى. ماقتاقىزعا بۇل ارا دەمالاتىن ورىن ەمەس، قايتا بەيمازا شۋداي كورىندى. لىپىل قاعىپ، داياشى قىز دا كەلدى. جىگىتكە ءبىر، ماقتاڭىزعا ءبىر قاراپ الىپ، كوزىن توڭكەرىپ، كۇلىمدەپ جىگىتتىڭ قاسىنا ەڭكەيە، اققۋداي ءيىلىپ تۇرا قالدى. توڭكەرە قاراعان كوزى ءتىپتى ادەمى ەكەن. جىگىتتىڭ دە جىميا كۇلىپ، قىزعا قاراپ وتىرعانى بايقالادى. جانىندا قىزى بارى ۇمىت بولعانداي. جىگىتتىڭ اۋزىنان شىققان ءسوزدىڭ ءبىرىن-بىر، ەكىسىن-ەكى جازىپ العان سايىن، يىلە تۇسەدى. مۇرىنعا جۇمساق ءاتىر ءيىسى كەلەدى. ماقتاقىزعا بۇل قىز دا سۇلۋ كورىندى. «وسى سياقتى ادەمى، كوزىن ويناقشىتقان ەركىن، سۇيكىمدى، جۇرتتى ءا دەگەننەن، بىردەن باۋراپ الاتىن قىزداردىڭ نە ارمانى بار ەكەن؟ بۇلارعا اداممەن ءتىل تابىسۋ وڭاي، دوستاسۋ جەڭىل شىعار. قاشاندا بىرەۋلەردىڭ نازارىنا ىلىنگەن جاقسى عوي» دەگەن ويعا كەتتى. ماقتاقىز ءوز ويىمەن بولىپ وتىرىپ، داياشى قىزدىڭ قاشان كەتكەنىن بايقاماپتى.
ماقتاقىز، — دەگەن جىگىت ۇنىنەن ويى ءبولىنىپ كەتتى. — ءسىز دە جاقسى قىزسىز عوي دەيمىن.
جىگىت مۇنىڭ قامىققان ويىن تۋرا وقىپ العانداي. ول قاپەلىمدە نە ايتارعا بىلمەدى.
ءسىزدىڭ قالاي ايتىپ وتىرعانىڭىزدى تۇسىنبەدىم. مەن... — دەپ كەلە جاتتى دا، ءتىلىن تىستەي قويدى. ول ءوزىنىڭ سۇلۋ ەمەستىگىن، مىنەزىنىڭ دە باسقالار سياقتى بيازىلانىپ، مايىسىپ تۇراتىن قىلىقتى ەمەس، قارا دۇرسىندەۋ ەكەندىگىن ايتىپ سىرلاسقىسى كەلگەن ەدى. تانىمايتىن ءبىر كورگەن ادامعا بۇلاي اشىلۋدىڭ ءجونى جوق ەكەنىن سەزىپ، توقتاي قالدى.
ال، مەن بىلەم. ءسىز اشۋعا كەلدىڭىز. تۇسە المادىڭىز. اۋىلعا بارعىڭىز كەلمەدى. سونسوڭ جۇمىسقا ورنالاستىڭىز.
قىز كۇلىپ جىبەردى. ءوزى تۋرالى تانىمايتىن جىگىتتىڭ وسىنداي تۋرا ايتقانىنا تاڭداندى. سوعان قۋانعانداي دا ەدى. كۇلكىسى دە تۇيىق ادامنىڭ ءبىر ساتتە جارق ەتكەنى، سەزىمىنىڭ تەرەڭىنەن شىققان شىن كۇلكى بولاتىن. العاشقى تۇسپالىنىڭ راستىعىنا كوزى جەتكەن جىگىت مۇرتىنان كۇلىپ قويدى.
ەندى نە كۇتىپ تۇرعانىن ايتايىن با؟
قىز كۇلكىسىن تىيىپ، باسىن يزەدى.
كۇيەۋگە شىعاسىز.
ماقتاقىز ويلانىپ قالدى.
تاڭەرتەڭ ونى جۇمىسقا شىعارىپ سالاسىز. كەشكە توسىپ الاسىز. جاقسىلاپ تاماق دايىنداپ بەرەسىز. ول، ارينە، شاعىن مەكەمەدە بولسىن باستىق بولادى. ءسىز وعان ءدان ريزاسىز. قاس-قاباعىنا قارايسىز. شارۋاعا ارالاستىرمايسىز. ايتقانىن ەكى ەتپەيسىز.
قىز «شىن ايتىپ وتىر ما؟» دەگەندەي، جىگىتتىڭ بەتىنە باجىرايا قاراپ قاپتى. ماقتاقىز ءۇشىن بۇلار كۇتپەگەن، اسەرلى سوزدەر ەدى. ەندى سونى ەلەستەتىپ، تولقىپ وتىر. ءوزىن سۇيەتىن ادام تابىلار ما ەكەن، قاشان جولىعادى؟ ول كىم؟ كورگىسى كەلەتىن. ىشتەي عانا ويلانىپ قوياتىن دا، كەيدە ءوز ويىنان ءوزى ۇيالىپ، كوڭىلىن باسقاعا تەز اۋدارۋعا تىرىساتىن. ءقازىر ول جىگىت ايتقان سوزدەرگە قالتىقسىز سەندى.
كافەنىڭ تورگى بۇرىشىندا ءوزارا قىزۋ اڭگىمەلەسىپ وتىرعان ۇشەۋگە جىگىت ءالسىن-السىن جالتاقتاپ قاراي بەرگەن. ماقتاقىز دا نازار سالدى. «وسى قالانىڭ دوكەيلەرى». جىگىت قىسقا تانىستىردى. ولار داياشىعا بۇرىلعاندا، جىگىت تە وتە كىشى پەيىلدىكپەن باسىن ءيىپ، سالەم بەردى.
و، ىنىشەك تە وتىر ەكەن عوي، — دەپ قالدى بىرەۋى.
بىزگە قىرىن وتىرعانى — ينستيتۋتتىڭ وقىتۋشىسى. ۇزىن سارىسى — ءبىر مەكەمەنىڭ ديرەكتورى، اناۋ كوزىلدىرىكتى — جازۋشى. ماقتاقىزدىڭ جىگىتتىڭ كوپكە تانىمال «ۇلى» ادام ەكەنىنە كۇمانى قالمادى.
جىگىت داياشى قىزدى شاقىرىپ، ولارعا ءبىر كونياك جونەلتتى. ءوزى ۇزاق اڭگىمەگە كوشتى:
جازۋشى بولۋ ءۇشىن، ەڭ باستىسى — ءومىر كورۋ كەرەك. قاراڭىزشى، — ول اينالاسىنا بۇرىلىپ قويدى، — قانداي ورتا! ءبارىن، قانداي كەيىپكەر كەرەك، تۇگەل تابۋعا بولادى. مىسالى، اناۋ شەتكى ستولداعى تورتەۋگە كوز سالىڭىزشى. ەكى جىگىت، ەكى قىز. سول جىگىتتىڭ بىرەۋى انا ادەمىشە بيكەشكە كوز سالىپ ءجۇر. قىز ونشا ۇناتا قويماسا دا، جىگىتتىڭ اقشاسىنا قىدىرۋعا قارسى ەمەس. جىگىتتى الداپ جۇرە تۇرادى دا، ءبىر كۇنى تايىپ كەتەدى. مىنە، دايىن سيۋجەت. — ول تەرەڭ دەم الىپ، كوزىن ءبىر نۇكتەگە قاداپ، وتىرىپ قالدى. ءوزىنىڭ كەلەشەك پوۆەسىنىڭ جەلىسىن ويلاپ كەتتى-اۋ، شاماسى.
ماقتاقىزدىڭ ەسىنە قىزدار كوپ ايتاتىن «جازۋشىلار سەنىڭ تۇرىڭە قاراپ، ويىڭداعىنى تابادى، ادام تانىعىش، سىرىڭدى سەزىپ-بىلگىش» دەگەن الىپ-قاشپا سوزدەرى ءتۇستى. سول سوزدەردىڭ شىندىعىنا ەندى كوزى جەتكەندەي.
ولار كافەدەن شىققاندا قالا شامدارى جانعان. باعانالاردان قىزعىلت ساۋلە تاراپ، دۇنيە كوڭىلدى سياقتى كورىنەدى. جىگىت ازىلدەپ تە الدى.
ءسىزدى ۇستاپ قالدىم عوي. كەشىككەنىڭىزگە ۇرساتىن ادام جوق پا ەدى؟
قىز باسىن شايقادى.
ەندەشە مەن ءسىزدى شىعارىپ سالايىن. — ولار مىنگەن جالعىز ۆاگون قالانىڭ باتىسىنا قاراي سەلكىلدەتىپ الىپ جونەلدى. ترامۆايدا پالەندەي اڭگىمە بولعان جوق. قىز دا العاشقىداي ەمەس، قىسىلماي ءوزىن ەركىن ۇستاۋعا ۇيرەنىپ قالدى. تۇسكەن بويدا انادايدا تۇرعان كوك قورشاۋلى اڭ ءۇيدى كورسەتىپ.
مەنىڭ پاتەرىم، — دەپ كۇلىپ قويدى.
قاقپاعا جەتپەي جىگىت توقتادى:
قارىنداسىم، ەگەر ارتىق كەتىپ، اعات ايتقان جەرىمىز بولسا، كوڭىلىڭىزگە الا كورمەڭىز. قوش.
بۇرىلىپ كەيىن قايتتى. قىز قاقپادان كىرگەنمەن، ۇيگە ءتىپتى ەنگىسى جوق. جىگىتتى كورگىسى كەلدى. باسپادان سىعالاپ ەدى، جىگىت ترامۆايعا مىنبەي، جاياۋ كەتىپ بارادى ەكەن.
ۇيگە كىرىسىمەن اينا الدىندا ۇزاق وتىردى، پاتەردەگى سەرىكتەستەرى بۇگىن كەشكى اۋىسىمعا كەتكەن ەدى.وڭاشا قالعانى قانداي جاقسى بولدى! شاشىن ءارتۇرلى ەتىپ ءتۇيىپ كوردى. سونىڭ ىشىندە بىرەۋىن ۇناتىپ، قايتا-قايتا ءتارقاتىپ-تۇيىپ، شاشىن ۇيرەتتى.
سوڭعى شاش ۇلگىسى كوڭىلىنە ۇناعان سوڭ تارقاتپاي، ورامالمەن تاڭىپ الدى. ورتالىق جۋرنالداردىڭ بىرىندە بەت كۇتىمى تۋرالى جاريالانعان شاعىن ماقالانى تاۋىپ الىپ، تاعى مۇقيات وقىپ شىقتى. انادا تاستاي سالماعانى قانداي جاقسى بولعان. اتالعان كرەمنىڭ اتىن قاعازعا جازىپ، قولىنا ۇستاپ جۇرگەن سۋمكاسىنا سالىپ قويدى. ەرتەڭ دۇكەنگە كىرىپ ساتىپ الۋدى ويلادى. سونسوڭ بۇگىنگى كۇنىن الدەقانداي ريزاشىلىق كوڭىلمەن ەسكە الىپ ءوتتى. كوڭىلى تولىپ توسەگىنە قيسايدى. جاستىققا باسى تيىسىمەن ۇيىقتاپ كەتتى.
III
تاڭەرتەڭ سەرگەك وياندى. جۇمىسقا بۇرىنعىسىنان دا ەرتە كەلگەن. كىرە بەرىستەگى كۇندە كىلت الاردا كورىپ جۇرگەن كەزەكشى كەمپىر مۇنىڭ بەتىنە ۇزاعىراق قاراپ، ەرنىن سىلپ ەتكىزگەنىن ماقتاقىز بايقامادى. بولمەسىنە كىرىپ ايناسىن الىپ، تەرشىگەن مۇرنىنىڭ ۇستىنە جەڭىلدەپ وپا جاقتى. سۇلۋ اكتريسانىڭ سۋرەتىنە كوزى تۇسكەنمەن، بۇگىن كۇندەگىدەي تومەنشىكتەپ، جاسىمادى. جىگىتتىڭ پوۆەسىن الىپ، سىرتىلداتىپ باسا بەردى.
جينالعان قىز-كەلىنشەكتەر مۇنىڭ جاڭا ساندەلگەن شاشىن ءسوز ەتپەي قالمادى. جاراسادى دەدى، جاراسپايدى دەدى، جاراسادى، ءبىراق ەسەيتىپ كورسەتەدى دەدى. ايتەۋىر، جاقسى دەگەن ەشقايسىسى جوق. ول جابىعىپ، جۇدەپ قالدى. بۇل كۇن دە كوڭىلسىز، باياۋ ءوتىپ جاتتى. «جىگىت بۇگىن كەلمەي-اق قويسا ەتتى» دەپ تىلەدى. جۇمىس اياعىڭدا ەرتەرەك شىعىپ كەتەرمىن دەپ وتىرعان، قاس قىلعانداي جىگىت تە ەرتە كەلدى.
بەتتەردى الىپ قاراپ جاتىپ، ماقتاقىزعا دا كوز توقتاتتى. قىزارىپ كەتكەن قىز ماتەريالدى قولىنا ۇستاتا سالىپ، ەش جۇمىسى بولماسا دا ستولدىڭ تارتپاسىن اشىپ، ءبىر زات ىزدەگەن كىسىشە، وزىمەن-وزى ۇزاق اۋرە بولىپ كەتتى.
و، بىتىرۋگە تاياۋ قالىپسىز عوي.
ول كوپ كىدىرگەن جوق، بەتتەردى الىپ، كەشەگىدەي مۇنى بىرگە جۇرۋگە شاقىرماي، شىعىپ كەتتى. «ءبارى ءبىتتى، ۇنامادىم». وسى وي شىڭ ەتىپ باسىنا شىعىپ، دىڭىلداپ تۇرىپ الدى. شالقايىپ، ورىندىققا سۇيەندى. كۇنى بويعى ويلاعان جاقسى ويلارى ساعىمداي بۇلدىراپ، الىستاپ بارادى. قابىرعاداعى ايەل سۋرەتىنە تەسىرەيىپ، تابالاپ وتىرعانداي. ماقتاقىزدىڭ جۇرەگى شانشىپ ، بىرەۋ ءبىز سۇعىپ العانداي بولدى.
جۇمىس اياعى تاياۋ. ەندى ماندىتىپ ەش نارسە جازا الماسىن سەزىپ، جينالىپ سىرتقا شىقتى. كۇن كەشەگىسىنەن دە جىلىنا تۇسكەن. شۋاقتى. ءوتىپ جاتقان كوشە جۇرگىنشىلەرى دە كوكتەم كۇنىندەي جايدارى سياقتى. ەكەۋ-ەكەۋ بولىپ نازدانا كۇلىسەدى، جىگىتتىڭ كەشەگى ءسوزى ەسىنە ءتۇسىپ، ۇيىنە جاياۋ قايتتى. جول-جونەكەي اۋىر ويدان ارىلىپ، كوڭىلى دە سەرپىلىپ، شيرىعا ءتۇستى.
IV
ەرتەڭىنە جۇمىسقا شاشىن بۇرىنعىسىنشا ءتۇيىپ، جابىرقاۋ قالىپتا كەلدى. جۇمىس ءبىر قالىپتى ءوتىپ جاتقان. ول ەلەگىزىپ، جىگىتتى كۇتپەدى. ونىڭ بەي-جاي قالپىن:
سەنى تەلەفونعا ءبىر جىگىت شاقىرادى، — دەگەن ماينۇردىڭ داۋسى بۇزدى. كىم بولدى ەكەن؟ ادەتتە، ونى تەلەفونعا دا سيرەك شاقىراتىن. كەيدە مەكتەپتەس قىزدارى حابارلاساتىن. ەسەن-ساۋلىق سۇراسۋدان باسقا ايتاتىن ەشنارسە تاپپايتىن. سەن جۇمىس ىستەيسىڭ عوي، ستيپەنديامىز تاۋسىلىپ قالدى، قارايلاسسايشى دەيتۇعىن كەيدە.
قىز تەلەفونعا تاقادى. ار جاعىنان جىگىت داۋىسى ەستىلدى.
مەن ءقازىر بارا المايمىن، ەگەر رەنجىمەسەڭىز، ۇيگە الا بارساڭىز. مەن كەشكىسىن سوعىپ، الىپ كەتەر ەدىم.
جاقسى.
ماقتاڭىز ۇيگە كەلىسىمەن بولمەنى تەز جيناستىرىپ، وت جاقتى، دۇكەنگە بارىپ، جەڭىلدەۋ شايدىڭ قامىن قاراستىردى. جىگىت كەشتەۋ كەلدى. شاي ىشۋگە قارسى بولعان جوق. شاي ۇستىندە پوۆەستىڭ سوڭىن قاراي وتىردى.
قالاي ەكەن؟ سىزگە ۇنادى ما؟
ۇنادى، ءبىراق ەكەۋىنىڭ قوسىلا الماۋى وكىنىشتى ەكەن.
جىگىت لەكىتىپ، كۇلىپ الدى.
وكىنىشتى دەيسىز-اۋ، ءا؟
نەگە ەكەنى بەلگىسىز، ماقتاقىزدىڭ ءوزى دە كۇلدى. پەشتەن اعاش وتىننىڭ سىرت-سىرت دىبىس شىعارا مازداپ جانعانى ەستىلەدى.
سودان ءبىر جىلىلىق، كوڭىلدىلىك تاراپ جاتقان سياقتى. شاي ءىشىلىپ بولدى.
قارىنداسىم، كوپ راحمەت. قولىڭىز جەڭىل ەكەن. پوۆەستىڭ الدىن ورىسشا اۋدارتىپ جاتىرمىن. مىنانى ءقازىر سەگىزدە، اۋدارماشىما بەرۋىم كەرەك ەدى. — ول ساعاتىنا قارادى. سونسوڭ كىبىرتىكتەپ، ءبىر نارسە ايتۋعا وقتالا بەرىپ، تۇرىپ قالدى. قىزدىڭ بويىن سەلك ەتكىزىپ، جەڭىل ءدىرىل ءجۇرىپ ءوتتى. بۇعان ءقازىر جىگىت ماعان ۇنادىڭ دەي مە، ايتەۋىر، وسى توڭىرەكتە بۇل ەستىمەگەن، ءبىراق جاعىمدى، كوپتەن كۇتۋلى جۇمباق سىرعا تولى اڭگىمە قوزعايتىنداي كورىندى.
ەكى-ۇش كۇن تۋراسىندا موسكۆاعا ۇشاتىن ەدىم، وقۋعا كەتىپ بارامىن. كويلەگىڭىز موينىمدا. — ول قالتاسىنا قولىن سالىپ، توسىلىپ تاعى ءبىراز تۇردى دا، ستولعا ازداعان اقشا قويىپ جاتتى:
مىناۋ ەڭبەگىڭىزگە، از دەپ سوكپەڭىز...
ماقتاقىزدىڭ تىنىسى تارىلىپ كەتتى. قىز ءوڭىنىڭ وزگەرىپ، مۇڭايىپ قالعان ءجۇزىن بايقاعان جىگىت شىنداپ قىسىلدى، شاماسى اقشانى ازىرقاپ تۇر دەپ ۇقسا كەرەك:
پوۆەسىم شىققاندا قىمبات سىيلىق اپەرەمىن. ءسىز بەن ءبىز ەندى جاقسى تانىسپىز عوي. ءبىر تۇراقتى ماشينيستكا ىزدەپ ءجۇر ەدىم... — كۇلگەن بولدى. ءوزىن زورلاپ كۇلگەنى سەزىلىپ تۇر.
ال، قارىنداسىم، قوشتاسالىق.
ساۋ بولىڭىز. — قىز قولىن ۇسىندى. جىگىتتىڭ قولى جۇپ-جۇمساق ەكەن. ول ءوزىنىڭ ماشينكا باسا-باسا قاتىپ كەتكەن ساۋساقتارىن تەز تارتىپ الا قويدى.
كەلەسى ساتتە الاسا بوساعادان جىگىت ەڭكەيە اتتاپ، باسپالداقپەن تومەن ءتۇسىپ بارا جاتتى. انادايعا بارعان سوڭ ارتىنا بۇرىلىپ تاعى: — قوش! — دەدى.
جانارى جاسقا تولىپ تۇرعان قىزعا ونىڭ ءجۇزى بۇلدىراپ كورىندى. نەگە اتىن سۇرامادىم؟ ادەمى قيال، ءبارى وسىمەن ءبىتتى. دەمەك، اتىن ءبىلىپ نە كەرەك؟!
قىز ارتىنا بۇرىلىپ، ەكى-اق اتتاپ ستولعا تاقادى. جىگىت قويىپ كەتكەن اقشاعا ءبىراز قاراپ تۇردى دا، بارىنە وسى كىنالىدەي ۋىستاپ الىپ، ءبىراز مىجعىلاپ، پەشكە اتىپ جىبەردى. اقشانىڭ جانعانىن بۇرىن كورمەگەن ەدى، ىزالى كوزبەن مىسقىلداي، ۇزاق قاراپ تۇردى. جيىرىلىپ، جۇمارلانىپ قالعان اقشا جالىنعا تۇسكەن سوڭ، ارى شيىرشىق اتىپ، «قينالىپ» ءبىراز جاتتى. جيىرىلىپ جازىلعان سايىن ماقتاقىزدىڭ دا تىعىلىپ تۇرعان كەۋدەسى بوساي باستاعانداي. جانىپ جاتقان اقشا تاعى ءبىر اۋناپ ءتۇسىپ، جازىلدى دا، جەڭىل ءتۇتىن بۇرق ەتىپ، قىزىل جالىن قاۋىپ كەتتى.
وسىمەن بىرگە باعانادان بەرى القىمعا كەپ بۋىپ تۇرعان اشۋى دا سىرت سىنىپ، قىز توسەگىنە قۇلاعان. ول ءوزىنىڭ سۇلۋ ەمەستىگىنە، جاسىقتىعىنا، ەڭ اياعى اتىنىڭ دا اجار، انار، جانار، جىبەك ەمەس، ءساپ-سانسىز ماقتاقىز ەكەنىنە ۇزاق نالىدى...
بولمەنى قويۋ قاراڭعىلىق باستى. ماقتاڭىز شالقاسىنان اۋناپ ءتۇستى. مۇنىڭ ويلارى سياقتى قات-قابات بۇلت قۇرساۋلاعان اي دا باياۋ ءجۇزىپ بارادى ەكەن...
You Might Also Like
-
اۋەجايعا كەلە جاتىپ تا، اششى ىشەكتەي شۇباتىلعان ءيىر-قيىر كەزەكتىڭ سوڭىن الا جىلجى-جىلجي ونى-مۇنىسىن ولشەتىپ، بيلەتىن تىركەتكەندە دە اقجامالدىڭ ويى بايىز تاپپاي سان ساققا جۇگىرىپ، الدەنەگە الابۇرتقان...
