سوڭعى جاڭارتۋ

(وزگەرتىلگەن ۋاقىتى 6 كۇن بۇرىن)
مەكتەپ وقۋشىلارىن ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋدەگى وتباسىنىڭ ىقپالى
مەكتەپ وقۋشىلارىن ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋدەگى وتباسىنىڭ ىقپالى

قازاق مەكتەپتەرىنىڭ ەڭ باستى مىندەتى - ءوز ۇلتىنىڭ تاريحىن، مادەنيەتىن، ءتىلىن، ءدىنىن قاستەرلەيتىن جانە ونى جالپى ادامزاتتىق دەڭگەيدەگى رۋحاني قۇندىلىقتارعا ۇشتاستىرا بىلەتىن ەلجاندى تۇلعا تاربيەلەۋ.
بارىمىزگە بەلگىلى ءبىزدىڭ قوعام اسا كۇردەلى جاعدايلاردى باستان كەشىردى. وتپەلى كەزەڭگە ءتان ءومىردىڭ اۋىرتپالىقتارىن ەشكىم جوققا شىعارمايدى. ءبىراق ادام قانداي جاعدايدا دا ءوزىنىڭ بيىك ادامگەرشىلىك سيپاتتارىن، كىسىلىك قاسيەتتەرىن ساقتاپ قالۋعا ءتيىس ەكەندىگى ءبىزدىڭ كەيبىر قازاق جاستارىنىڭ ساناسىنا كىشكەنتايىنان ەنگىزىلمەگەن ءتۇرى بار. وقۋشى جاستارىنىڭ اراسىندا ىشىمدىك پەن شىلىم شەگۋگە اۋەس، ەسىرتكى قولدانۋشىلار قاتارى دا وسۋدە. قىلمىستىڭ ەڭ اۋىر تۇرلەرىنە باراتىن جاستار كوبەيىپ وتىر.

«تاربيەگە اسەر بەرەتىن نارسە-وسكەن ورتا، اتا-انانىڭ تاربيەسى. سوڭعىسى كۇشتى بولماسا بارا-بارا ادامدى زامانداس، جولداستىڭ ازعىرىپ نە ءتۇرلى جامان مىنەزدى جۇقتىرتاتىنى بەلگىلى»، - دەيدى ج. ايماۋىتوۆ ءوزىنىڭ «تاربيە» اتتى ماقالاسىندا.
حالقىمىزدىڭ سان عاسىردان بەرگى دانالىعىنا قۇلاق اسساق، «ادامنىڭ باقىتى-بالادا» دەگەن ەكەن. كەز كەلگەن ادام ءوزى ءومىر بويى قۋىپ جەتە المايتىن باقىت دەگەن قۇدىرەتتى ءسوزدىڭ ولشەمى ءومىرىنىڭ جالعاسى ۇرپاعىمەن كەلەتىنىنە ءمان بەرمەۋى دە مۇمكىن. بىرەۋ باقىتىن بايلىقتان تاپقىسى كەلسە، ەكىنشى بىرەۋى داڭق پەن اتاقتان، مانساپ پەن قىزمەتتەن ىزدەستىرەدى. مۇنىڭ ءبارى تۇسىنگەن ادامعا قولدىڭ كىرى سياقتى نارسە. ادامعا ناعىز باقىتتى-تاربيەلى ۇرپاعى عانا سىيلاي الادى. «ادام ۇرپاعىمەن مىڭ جاسايدى» دەگەن ءسوز تەگىن ايتىلماسا كەرەك. ولاي بولسا ادام ءومىرىنىڭ ءمانى-وز ۇرپاعى. شىر ەتىپ ءسابي دۇنيەگە كەلگەن ساتتەن باستاپ اتا-انا الدىندا نازىك تە قيىن ۇلكەن قوعامدىق مىندەت تۇرادى.

ول-بالا تاربيەسى. ءتارتىپ بۇزۋشىلىقتىڭ باسى بوس جۇرۋدەن باستالادى. كەيدە ساباقتان جيە قالدىرۋعا ءار ءتۇرلى سىلتاۋلاردى ۇلكەندەردىڭ ءوزى ۇيرەتىپ وتىرعانىن اڭعارماي دا قالۋى مۇمكىن. جاس شىبىقتى قالاي ەكسەڭ، سولاي وسەدى عوي. ءيا، «ۇيادا نە كورسەڭ سونى ىلەرسىڭ»، دەمەكشى اتا-انا تاربيەسى بالا ومىرىندە ۇلكەن ءىز قالدىرادى. بالانىڭ بويىندا بارلىق جاقسى قاسيەتتەردى دامىتۋ، ءتىپتى جانىندا جۇرگەن دوستارىنا دەيىن ءمان بەرۋ، تابيعات سىيلاعان دارىنى بولسا دامىتۋ، دۇرىس ءبىلىم الۋىنا جاعداي جاساۋ اتا-انا مەن ۇستازدىڭ باستى تاربيەسى. جانۇيادا تاربيە بالاعا سوزبەن، تەوريامەن دامىمايدى، ۇلكەندەردىڭ ۇلگىسىمەن سىڭەدى. «اكەگە قاراپ ۇل وسەر، شەشەگە قاراپ قىز وسەر» دەيدى حالىق دانالىعى. بالا كىشكەنتاي كەزىنەن-اق ءار نارسەگە
اۋەستەنىپ ۇلكەندەرگە كومەكتەسكىسى كەلەدى.

بۇدان كەيىن اكە-شەشە «جۇمىسىمدى بوگەيسىڭ، ىستەپ جاتقان ءىسىمدى بۇلدىرەسىڭ» دەپ ۇرىسىپ جىبەرۋى مۇمكىن. بۇل قاتە تۇسىنىك. كەرسىنشە، ءوزىڭ جۇمىس ىستەپ جۇرگەندە بالانىڭ قولىنان كەلەتىن ىسىنە جاعداي تۋعىزىپ، ونىڭ ۇيرەنۋىنە كومەكتەسكەن ورىندى. ءتىپتى بالاعا بەرگەن تاپسىرماڭىزدىڭ اياعىنا دەيىن ورىندالۋىنا توزىمدىلىكپەن باقىلاۋ كەرەكتىگىندە ۇمىتپاعان ءجون. بالانىڭ بىرتە-بىرتە ەڭبەككە دەگەن بولاشاعىنا جول اشاسىز. ءار ىستەگەن ءىسىنىڭ ۇقىپتى دا تىنىمدى ورىندالۋىنا باعىت بەرەسىز. بالانىڭ جاقسى ءىسىن ماداقتاپ، تەرىسىن وڭ ەتىپ ءتۇسىندىرىپ وتىرسا، ول دا ەرەسەكتەردى سىيلاپ كەز كەلگەن تاپسىرماسىن ورىنداۋعا قارسىلىق بىلدىرمەيدى. ورىنسىز ۇرىسۋ، زەكۋ، سۇراقتارىنا دورەكى، كەلتە جاۋاپ بەرۋ نەمەسە ءادىل تالاپ قويا الماۋ اتا-انانىڭ بەدەلىن تۇسىرەدى. اتا-انا بالا تاربيەسىندەگى باستى تۇلعا. سوندىقتان اكە دە، شەشە دە بالالاردىڭ جان دۇنيەسىنە ءۇڭىلىپ، مىنەز-قۇلقىنداعى ەرەكشىلىكتەردى جەتەك بىلگەنى ءجون. بالالارمەن اڭگىمەلەسكەندە ولاردىڭ پىكىرىمەن دە ساناسىپ وتىرعان ورىندى.

ءوز بالاسىمەن اشىق سويلەسە الماي، سىرلاسا بىلمەيتىن اتا-انالار «ەكەۋمىز دە جۇمىستامىز، كەشكىسىن ءۇي شارۋاسىنان قول تيمەيدى، بالامەن سويلەسۋگە ۋاقىت جوق» دەگەندى ايتادى. بۇل دۇرىس ەمەس. بالامەن سويلەسۋگە ءتىپتى ارنايى ۋاقىت ءبولۋدىڭ قاجەتى جوق. اكە مەن شەشە ۇل-قىزدارىن ءۇي شارۋاسىندا ءجۇرىپ-اق اڭگىمەلەسىپ، وي بولىسۋگە نەگە بولماسقا. جانۇياداعى جانجال، ۇلكەندەردىڭ اۋزىنا كەلگەن سوزدەردى ايتۋعا، بالانىڭ كوزىنشە اراق ءىشىپ، ۇستى-ۇستىنە تەمەكى تارتاتىندار دا بار. «كورىنگەن تاۋدىڭ الىستىعى جوق» دەيدى، ەرتەڭ-اق ۇل ءوسىپ ەر جەتەدى، قىز ءوسىپ بوي جەتەدى. سوندا اراق پەن تەمەكىنىڭ زيانىن قالاي ۇقتىرامىز. نەگىزىنەن جانۇيانىڭ شىرقى بۇزىلعان، اتا-اناسى ماسكۇنەمدىلىككە سالىنعان نەمەسە جارامدىق جاعىنان ازعىندانعان ورتادا بالا، ءجاسوسپىرىم قاشانعى جەيرەنىشتى كورىنىستى، ونداعى ايقاي-شۋ مەن داۋ-جانجالعا، ۇرىس-كەرىسكە شىداپ جۇرمەك. باسقا ءومىر اڭسايدى نەمەسە تەرىس تاربيەگە تەز بوي الدىرىپ ۇلگىرەدى، ەگەر وسى تەرىس جولعا مۇلدە بەت بۇرىپ كەتسە، بايتەرەكتىڭ ءبىر بۇتاعى قيسىق ءوستى دەي بەرىڭىز.

وتباسى جىلۋىن كورمەگەن، اتا-انانىڭ قامقور ماحابباتىنا بولەنبەگەن بالا جانى قاتىگەزدەنىپ، قىلمىستى جولعا قاراي بەيىمدەلەتىنىن ءتۇرلى جاماندىقتان قورعانسىز بولاتىنى بەلگىلى. جاسىراتىنى جوق بالاسىنىڭ ءبىلىم الاتىن مەكتەبىنە جىل بويىنا ءبىر رەت تە بارمايتىن، ءتىپتى ات ءىزىن سالمايتىن اتا-انالار ءجيى كەزدەسەدى. بالانىڭ تاربيەسىنە وتباسى مەن مۇعالىمدەر جاۋاپتى ەكەنىن بىلسە دە جاۋاپسىز قالدىرادى. مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ ۋاقىتىنىڭ كوبى وتباسىندا وتەدى، رۋحاني ادامگەرشىلىك تاربيەسى وتە كۇردەلى جان-جاقتى پروسەسس. وتباسىندا وقۋشى ءار نارسەنى ەستيدى، كورەدى، قالاي ءومىر ءسۇرۋ كەرەكتىگىن، ءوزىن-وزى قالاي ۇستايتىنى ءىس جۇزىندە جاعىمدى، جاعىمسىز مىنەز قۇلىقتىڭ ونەگەلى فورمالارىن اتا-انالاردىڭ جانە باسقا وتباسى مۇشەلەرىنىڭ ەڭبەككە، ادامعا قاتىناسىن، اۋىلدىڭ جاعدايىن بىلۋگە تىرىسادى.

مىنە، سوندىقتان اتا-انا بالاعا ۇڭىلە قاراپ ۇنەمى باقىلاپ، زەرتتەۋ جاعدايىندا ونىڭ مۇقتاجىن، تىلەگىن، تالابىن ەسكە الۋى قاجەت. وتباسى-وقۋشى ءۇشىن ءومىر مەكتەبى. وندا ونىڭ مەيىرباندىق، شىندىق، ادالدىق، قايىرىمدىلىق، ەڭبەك سۇيگىشتىك تاعى باسقا ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرى داميدى جانە قالىپتاسادى. دەمەك وتباسى: جەكە ادامنىڭ رۋحاني ادامگەرشىلىك قۇندىلىعىن قالىپتاستىراتىن ميكروۇجىم،

وتباسى تاربيەسىندە كەزدەسەتىن كەمشىلىكتەر:
اكە مەن شەشە ءوز مىنەز-قۇلىقتارىنداعى كەمشىلىكتەرمەن كۇرەسپەيدى، ءبىراق بالالاردان ادامگەرشىلىكتى، ادەپتىلىكتى تالاپ ەتەدى. ولارعا دورەكى سويلەيدى، وتىرىگىن ايتىپ، بەتىنە باسادى، ءوزى وتىرىك سويلەيدى، ونى بالا سەزىپ تۇرسا دا، قورىققانىنان ايتپايدى.
اتا-انالار بالالاردىڭ ىشكى جان دۇنيەسىنە جەتكىلىكتى كوڭىل اۋدارمايدى، جىلى جۇزبەن قاراپ، قامقورلىق جاسامايدى، بالانىڭ قايعى-قۋانىشىن بولىسپەيدى.
وقۋشىنىڭ ءۇي شارۋاسىنا كوپ كومەكتەسۋىن تالاپ ەتەدى، وعان جاساعان جاقسىلىعىن مىندەتسيدى.
وقۋشىنىڭ وسىپ-جەتىلۋىنە قاراي وتباسى تاربيەسى دە كۇردەلەنىپ، ۇزدىكسىز جالعاسىپ وتىرادى. وقۋشىنىڭ باستى ۇستازى اتا-انا، وقۋشىنىڭ جەكە باس مىنەز-قۇلقىن قالىپتاستىرۋ، ونىڭ بويىنا رۋحاني-ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتارىن ءسىڭىرۋ اتا-انانىڭ تىكەلەي اسەرىمەن جۇزەگە اسادى.

You Might Also Like

جاڭالىقتار

جارناما