مەكتەپتە تاربيە ۇدەرىسىن جان-جاقتى ۇيىمداستىرۋ جولدارى
تاقىرىبى: «مەكتەپتە تاربيە ۇدەرىسىن جان - جاقتى ۇيىمداستىرۋ جولدارى»
تاۋەلسىز مەملەكەتىمىزدىڭ بۇگىنى مەن ەرتەڭى بولاشاق ۇرپاق قولىندا ەكەنىن ەسكەرە وتىرىپ، جان - جاقتى دامىعان تۇلعا تاربيەلەۋ – كەزەك كۇتتىرمەيتىن ماسەلەلەردىڭ ءبىرى.
سوندىقتان جاس ۇرپاقتى شىڭداپ ءوسىرۋ، بىلىكتى ازامات بولىپ قالىپتاسۋىن قامتاماسىز ەتۋ – بۇگىنگى مەكتەپ الدىنا قويىلىپ وتىرعان باستى مىندەت.
ۇستازدار مەن عالىمداردىڭ ەكىنشى قازاقستاندىق سەزىندە ەلباسى ن. ءا. نازاربايەۆ: «قىمباتتى ۇستازدار، سىزدەر ءبىزدىڭ بالالارىمىزدى ءوسىرىپ، ولاردىڭ اقىل - ويىن جەتىلدىرۋدەسىزدەر. ولار ءۇشىن كەيدە اتا - انالارىنا قاراعاندا سىزدەردىڭ بەدەلدەرىڭىز ۇلكەن. جاڭا ۇرپاقتىڭ بولاشاق ازاماتتىق باعدارى، ولاردىڭ ءپاتريوتيزمى، تۋعان جەرگە ەتەنەلىلىگى كوپ رەتتە سىزدەرگە بايلانىستى. ولاردى زياندى ادەتتەردەن، ەسىرتكىدەن ساقتاپ، بويلارىندا سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ورنىقتىرۋعا سىزدەردىڭ كۇش - قۋاتتارىڭىز جەتەدى. ەل ءۇشىن ونىڭ بالالارى بالعىن شاعىنان تاۋەلسىز قازاقستان ءۇشىن ماقتانىش سەزىمىن بويلارىنا ءسىڭىرىپ، ونىڭ تاريحى مەن زاڭدارىن، مەملەكەتتىك نىشاندارىن بىلگەنى وتە ماڭىزدى»،- دەگەن.
ءابۋ ناسىر ءال - فارابي: «ادامعا ەڭ ءبىرىنشى ءبىلىم ەمەس، تاربيە بەرىلۋى كەرەك، تاربيەسىز بەرىلگەن ءبىلىم ادامزاتتىڭ قاس جاۋى» - دەگەن ەكەن.
باستاۋىش مەكتەپ جاسىنداعى وقۋشىلارمەن جۇرگىزىلەتىن سىنىپتان تىس جۇمىستاردىڭ تۇرلەرىنە توقتالايىق.
تانىمدىق ءىس - ارەكەت. سىنىپتان تىس تانىمدىق ءىس - ارەكەت شەڭبەرى وقۋشىلار ساباقتا العان بىلىمدەرىن كەڭەيتەتىن، قورشاعان ومىرگە قىزىعۋىن دامىتاتىن ماسەلەلەردى قوزعايدى. تانىمدىق ءىس - ارەكەتتە ۇجىمدىق جانە جەكە جۇمىس فورمالارىن ءبولىپ قاراۋعا بولادى. ۇجىمدىق سىنىپتان تىس تانىمدىق ءىس - ارەكەتتە بالالار ۇجىمى مۇشەلەرىنىڭ الدىنا جالپى تانىمدىق مىندەتتەر قويىلادى. ساباقتان تىس ۋاقىتتا وقۋشىلار جاڭا بىلىمدەردى بىرلەسە الادى، تاجىريبە جۇمىستارىنىڭ، قاراپايىم مودەلدەر دايىنداۋدىڭ ناتيجەسىنە جەتەدى، ءتۇرلى ماماندىقتار جونىندە ماعلۇماتتار الادى. ءوز ەركىمەن ءتۇرلى ۇجىمدىق - تانىمدىق ءىس - ارەكەتتەرگە قاتىناسىپ، وقۋشىلار ءىس بارىسىنداعى تاۋەلدىلىككە، جاۋاپكەرشىلىككە، ءوزارا كومەك قاتىناسىنا تارتىلادى. وقۋشىلاردىڭ سىنىپتان تىس تانىمدىق ءىس - ارەكەتىن ۇيىمداستىرۋدا ءمۇعالىم بالالاردىڭ ءتۇرلى جاس كەزەڭدەرىنە بايلانىستى توپتارىنىڭ تانىمدىق قىزىعۋ ەرەكشەلىكتەرىن ءبىلۋى كەرەك. باستاۋىش مەكتەپ جاسىنداعى بالالاردى قىزىقتىرمايتىن نارسە جوق. بۇل جاستاعى بالالاردىڭ قىزىعۋى شاشىراڭقى بولادى. مىسالى، 6 - 7 جاسار بالالاردىڭ قوياتىن سۇراعى زاتتار جانە قۇبىلىستارمەن العاشقى تانىسۋعا بايلانىستى بولسا، 8 - 10 جاستاعىلاردىڭ سۇراقتارىنان دەرەكتەرگە، قۇبىلىستارعا، ولاردىڭ ءمانىن تانۋعا قىزىعۋدى كورۋگە بولادى. بۇعان قوسىمشا بۇل جاستاعى بالالار سۇراعىنان ولاردىڭ ساناسىنا شەشىمى تابىلۋعا ءتيىستى ماسەلە تۋىنداعانىن كورۋگە بولادى. ولار بۇل ماسەلەنى وزدىگىنەن شەشە الماۋى مۇمكىن، سوندىقتان ولار ۇلكەندەرگە يەك ارتادى.
ولاردىڭ تانىمدىق قىزىعۋىن تالداۋ ناتيجەسىندە ۆ. ا. سۋحوملينسكيي ءار بالانىڭ ويى وزىندىك جولمەن داميدى، ولاردىڭ ءارقايسىسى وزىنشە اقىلدى دا دارىندى دەگەن بولاتىن.
سىنىپتان تىس جۇمىس بارىسىندا بالالاردىڭ تانىمدىق قىزىعۋى قاناعاتتاندىرىلىپ قانا قويمايدى.
وقۋشىلاردىڭ سىنىپتان تىس تانىمدىق ءىس - ارەكەتى فورمالارى مەن ادىستەرى ولاردان سەبەپ - سالدارلىق بايلانىستاردى تالاپ ەتەتىندەي، قاراپايىم سۇراقتاردان كۇردەلىرەك سۇراقتارعا كوشەتىندەي ەتىپ قۇرىلادى.
وقۋ بارىسىنا قاراعاندا، وقۋشىلاردىڭ سىنىپتان تىس ءىس - ارەكەت فورمالارى كوبىرەك. بالالار بايقاۋلارعا، ۆيكتورينالارعا، اڭگىمەلەرگە قاتىناسادى، عىلىم مەن تەحنيكا جاڭالىقتارى جونىندە باياندامالار تىڭدايدى، تانىمدىق سيپاتتاعى ويىندارعا قاتىناسادى، وقىلعان كىتاپتار مەن كورىلگەن كينوفيلمدەردى تالقىلايدى. باستاۋىش مەكتەپ جاسىنداعى وقۋشىلارمەن جۇرگىزىلەتىن تانىمدىق ءىس - ارەكەت فورماسى قىزىعۋ سالاسىنا ساي كلۋبتىق جۇمىستار بولىپ تابىلادى.
ەڭبەكتىك ءىس - ارەكەت. مەكتەپتىڭ باستاۋىش سىنىپتارىنىڭ وزىندە وقۋشىلاردىڭ ولاردىڭ تۇسىنۋىنە مۇمكىن ماماندىقتارمەن تانىستىرۋ باستالادى. ولار ءتۇرلى ماتەريالدارمەن جۇمىستىڭ قاراپايىم تاسىلدەرىن مەڭگەرەدى، وقۋ - كورنەكى قۇرالدارىن جوندەيدى، مەكتەپكە، بالاباقشاعا، ۇيگە قاجەتتى ءتۇرلى بۇيىمداردى دايىندايدى.
باستاۋىش مەكتەپ ۇستازدارىنىڭ تاجىريبەسى باستاۋىش مەكتەپ جاسىنداعى وقۋشىلار ءتۇرلى ەڭبەكتىك ءىس - ارەكەتكە قاتىناسا الاتىندىعىن كورسەتەدى. وقۋشىنىڭ ءىستى ورىنداۋعا دايارلىق دارەجەسىن ەسكەرىپ، ءمۇعالىم ەڭبەكتىڭ ءتۇرىن تاڭداپ الادى. سىنىپتان - سىنىپقا كوشكەن سايىن ساباقتان تىس جۇمىستار تۇرلەنىپ وتىرادى. وقۋشىلار وقۋ قۇرالدارىن، تابليسالاردى رەتكە كەلتىرەدى، ءتۇرلى كوللەكسيالاردى، گەربارييلەردى قۇراستىرادى، ەڭبەك ساباعى ءۇشىن تابيعي ماتەريال جيناستىرادى، ت. ب. قامقورعا الىنعان بالاباقشا بوبەكتەرىنە، قارتتار مەن مۇگەدەكتەرگە كومەككە كەلەدى، قورا – جايلاردى كوگالداندىرۋعا قاتىناسادى. ەڭبەكتىك ءىس - ارەكەت ناتيجەسى بالالاردىڭ قاناعاتتاندىرۋ سەزىمى، كوڭىل - كۇيدىڭ كوتەرىڭكىلىگىن تۋعىزادى، ولاردى جاڭا ەڭبەك ىستەرىنە جەتەلەيدى.
باستاۋىش مەكتەپ جاسىنداعى وقۋشىلاردىڭ ەڭبەكتىك ءىس - ارەكەتى ەرەسەكتەردىڭ ەڭبەگىمەن كەڭ تانىسۋ ارقىلى جۇرگىزىلەدى. باستاۋىش سىنىپ مۇعالىمدەرى بالالاردى اتا - انالارىنىڭ ەڭبەگىمەن تانىستىرادى، ەڭبەك وزاتتارى جونىندە باياندايدى. وندىرىسكە فەرمەرلىك شارۋاشىلىق دالاسىنا، مال شارۋاشىلىعى كومپلەكستەرىنە ەكسكۋرسيا جاساۋدىڭ ۇلكەن تاربيەلىك ءمانى بار. مۇنداي ەكسكۋرسيالار ەرەسەكتەردىڭ ەڭبەكتىك ءىس - ارەكەتىنە بالالاردىڭ قاتىناسۋىمەن جۇرەدى. باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارى ەڭبەكتىك ءىس - ارەكەتتەردىڭ قاتىناسۋلارى بولىپ قانا قويمايدى، ولار ءمۇعالىمنىڭ ول ىستەردى ۇيىمداستىرۋداعى بەلسەندى كومەكشىلەرى دە بولا الادى.
ويىن. ويىن باستاۋىش مەكتەپ جاسىنداعى وقۋشىلار ءۇشىن ءارى ءوز بەتىندىك ءىس - ارەكەتتىڭ ءتۇرى، ءارى بارلىق ءىس - ارەكەت تۇرلەرىنىڭ مىندەتتى ەلەمەنتى. ويىننىڭ الىپ كۇشىن كەزىندە يان اموس كومەنسكيي اتاپ كورسەتكەنىندەي، ويىندا بالالار ءوز ءومىرىنىڭ ەڭ ماڭىزدى جاقتارىن بەينەلەيدى. بالالار ويىنىنا ن. ك. كرۋپسكايا اسا زەيىن قويىپ قارادى. باستاۋىش مەكتەپتە بالالار ويىنىنا اسا زەيىن قويۋ كەرەك. سەبەبى، تەك ۇجىمدىق ويىنداردا عانا ماقساتقا تياناقتى ۇمتىلا الاتىن باسقالاردى سوڭىنان ەرتە الاتىن ۇيىمداستىرۋشى، باسشىلىق ەتەتىن بالالار تاربيەلەنەدى.
سىنىپتان تىس جۇمىستاردا بالالار جاسامپازدىق نەمەسە رولدىك ويىندارعا ەرەكشە ورىن بەرەدى. بۇل جاستاعى بالالاردىڭ ويىن ءىس - ارەكەتى ءاردايىم جاسامپاز بولادى. ويىندا بالالار وزدەرىن ەلىكتىرەتىن بەلگىلى ءبىر ونەگەگە ۇقساپ باعادى. سوندىقتان ءمۇعالىم بالالار ويىنىنا مۇقيات قاراپ، ولاردىڭ ورىندى ونەگەگە ەلىكتەۋىنە جاردەم ەتۋى كەرەك. وقۋشىلاردىڭ ويىن ءىس - ارەكەتىنىڭ قۇندىلىعى ونىڭ بارىسىندا ءتۇرلى قيىندىقتاردى جەڭۋىندە، ءوز ءتارتىبىن باسقاراتىنىندا، باتىل، جىگەرلى جانە ورنىقتى بولا الاتىنداي ويىن ۇيىمداستىرىلسا، ويىن ءومىر مەكتەبى، ءوز قۇرداستارىنىڭ ۇجىمىنا ەڭبەك جانە قارىم - قاتىناس مەكتەبى بولا الادى ويىن ۇيىمشىلدىق سەزىمدى بەكىتىپ، بالانىڭ باستاماسى مەن ءوز بەتىندىگىن بەكىتەدى.
سپورتتىق ءىس - ارەكەت. بۇل ءىس - ارەكەت بالانىڭ دەنساۋلىعىن بەكىتۋگە جانە كۇش قۋاتىن شىنىقتىرۋعا باعىتتالادى. قازىرگى مەكتەپتىڭ نەگىزگى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى – دەنساۋلىعى زور جاس ۇرپاقتى تاربيەلەۋ. باستاۋىش مەكتەپتە وقۋشىلاردىڭ سپورتتىق ءىس - ارەكەت ۇيىرمەلەر جۇمىستارىن، قيمىل ويىندارىن، وقۋشىلار قاتارلارىنىڭ بايقاۋىن، ت. ب. وتكىزۋگە لايىقتى گيگيەنالىق جاعداي جاساۋمەن بايلانىستى.
سپورتتىق ءىس - ارەكەتكە قاتىناسۋ بارىسىندا بالالاردىڭ بوي تۇزەپ ءوسۋى قالىپتاسادى، گيگيەنالىق داعدىلار بويىنا سىڭىرىلەدى، ەركى مەن توزىمدىلىگىن تاربيەلەيدى. باcتاۋىش مەكتەپ جاسىنداعى وقۋشىلاردىڭ سپورتتىق ءىس - ارەكەتى سپورتتىق مەكەمەلەردى، اسكەري – سپورتتىق ويىنداردى، كوپشىلىك جارىستارىن قامتيدى. سپورتتىق جۇمىستاردىڭ باسىم كوپشىلىگىنە ويىننىڭ قاتىناسى بار. مىسالى، باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارى وقۋشىلار قاتارلارىنىڭ جانە اندەرىنىڭ بايقاۋىنا زور ىنتامەن دايىندالادى جانە قاتىناسادى. مەكتەپتە تازا اۋادا سپورتتىق ويىندار وتكىزىلەدى. وقۋشىلار باستاۋىش سىنىپ مۇعالىمىنە سپورتتىق ءىس - ارەكەتتەردى ۇيىمداستىرۋعا كومەكتەسەدى.
سونىمەن، مەكتەپ سىنىپتان تىس جۇمىستاردى ءتۇرلى ءىس - ارەكەتتەردىڭ تاربيەلىك مۇمكىندىكتەرىن پايدالانىپ، بالانىڭ قوعامدىق ءمانىن ماقساتتى، جان - جاقتى جانە ۇيلەسىمدى دامىتادى.
مەكتەپتەگى سىنىپتان تىس تاربيە ءىس - ارەكەتتىڭ مازمۇنىنا، ۇيىمداستىرىلۋىنا جانە ادىستەرىنە قويىلاتىن تالاپتاردى بەينەلەيتىن تاربيەنىڭ جالپى پرينسيپتەرى نەگىزىندە قۇرىلادى. دەگەنمەن، سىنىپتان تىس تاربيە جۇمىسىنىڭ وزىندىك پرينسيپتەرى بار.
باستاۋىش مەكتەپتە سىنىپتان تىس جۇمىستىڭ ءبىر ءپرينسيپى – وعان وقۋشىلاردىڭ ءوز ىرقىمەن قاتناسۋى. سىنىپتان تىس جۇمىستاردىڭ ءتۇرلى باعىتتارى مەن ۇيىمداستىرۋ تۇرلەرى بار. بالالاردىڭ ءوز ىنتاسى مەن قابىلەتتەرىمەن سايكەس ىستەردى تاڭداپ الۋ مۇمكىندىكتەرى بار. ءبىراق باستاۋىش مەكتەپ جاسىنداعى بالالار ءوز مۇمكىندىكتەرىن دۇرىس باعالاي المايدى.
سىنىپتان تىس جۇمىستاردا تاربيە بارىسىنىڭ ىشكى قاراما – قايشىلىقتارىن ايقىن كورۋگە بولادى. مۇعالىمدەر، وقۋشىلار ۇجىمى جەتەكشىلەرى، قوعامدىق ۇيىمدار وكىلدەرى، اتا - انالار بالالارعا ءوزىن كورسەتە الاتىن ءىس ارەكەت تۇرلەرىن تاڭداپ الۋ قاجەت ەكەندىگىنە كەڭەس بەرە الادى.
سىنىپتان تىس جۇمىستا بالالاردىڭ جاس جانە جەكە ەرەكشەلىكتەرىن ەسەپكە الۋ پرينسيپتەرىنىڭ ءمانى زور. وسىعان ساي سىنىپتان تىس جۇمىستىڭ مازمۇنى، ءتۇرى جانە ادىستەرى وزگەرىپ وتىرادى. بۇل وزگەرىستەر ءمۇعالىمنىڭ تاربيە جۇمىسى جوسپارىندا ورىن الۋ كەرەك. I - II سىنىپتاردا كىتاپ وقۋ، كينو جانە ديافيلمدەر كورۋ، كىتاپ جانە كينوفيلم ۇزىندىلەرىن ساحناعا دايىنداۋ، III - IV سىنىپتاردا تابيعاتقا، وندىرىسكە ەكسكۋرسيالار، مودەلدەۋ، مەكتەپ كومپيۋتەرلەرىمەن، قۇرىلىس ماتەريالدارىمەن، مەتالمەن جۇمىس، ۆيكتورينالارعا، كونكۋرستارعا قاتىناسۋ. وسىلاردىڭ بارىسىندا وقۋشىنىڭ قىلىعى مەن پىكىرىندەگى جاڭا قۇرىلىمدى ەسەپكە الا وتىرىپ، ءمۇعالىم بالالاردىڭ ەرەكشەلىكتەرىن تۇراقتى زەرتتەيدى. سىنىپتان تىس جۇمىس بالالاردىڭ جاس جانە جەكە ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرە قۇرىلسا، ولاردىڭ الەۋمەتتىك ورتاداعى كەز كەلگەن قارىم – قاتىناسىن رەتتەۋگە بولادى.
سىنىپتان تىس وقۋشىلاردىڭ باستامالارىن جانە وزىندىك ءىس - ارەكەتەرى بولۋ ءپرينسيپىن ەسەپكە الۋ ارقىلى دا جۇرگىزىلەدى. وسى ءپرينسيپتى ەسكە الا وتىرىپ، ءمۇعالىم، اتا - انالار، جۇرتشىلىق وكىلدەرى، قامقورشى وقۋشىلار ءىس - ارەكەت تۇرلەرىن ۇسىنادى. ۇسىنۋ قىزىقتى ىستەردى وقۋشىلار ءوز باستاماسىنا ساي تاڭداپ الاتىنداي بولىپ شىعۋى كەرەك. سىنىپتان تىس جۇمىستىڭ ءوزى دە ۇدايى داميدى. بۇل وقۋشىلار قۇرامىن، ولاردىڭ قىزىعۋىن ەسەپكە الىپ وتىرۋعا جاعداي جاسايدى.
سىنىپتان تىس جۇمىستاردىڭ نەگىزگى تۇرلەرى. سىنىپتان تىس جۇمىستىڭ كوپشىلىك جانە جالپى تۇرلەرىن ءبولىپ قارايدى. تاربيەنىڭ مىندەتتەرىن شەشۋ ءۇشىن سىنىپتان تىس جۇمىستىڭ جالپى تۇرلەرىن پايدالانادى. تاربيەنىڭ بەلگىلى ءبىر باعىتىنىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگىن بەينەلەيتىن سىنىپتان تىس جۇمىستىڭ ارنايى ءتۇرىن انىقتايدى. پەداگوگيكا عىلىمىندا سىنىپتان تىس جۇمىستاردىڭ تۇرلەرىن توپقا ءبولۋ ايقىن قالىپتاسقان جوق. دەگەنمەن، مەكتەپ تاجىريبەسىندە سىنىپتان تىس جۇمىستاردى ۇيىمداستىرۋ تۇرلەرىنىڭ جۇيەسى ايقىن كورىنەدى.
باستاۋىش مەكتەپ جاسىنداعى بالالارمەن سىنىپتان تىس جۇمىستاردى ۇيىمداستىرىپ، وتكىزۋگە جەتەكشىلىك ءرول – مۇعالىمدىكى. ول اتا - انالاردىڭ، جۇرتشىلىقتىڭ، ەڭبەك ۇجىمدارىنىڭ، قامقورشى وقۋشىلاردىڭ كۇشىن بىرىكتىرەدى. سىنىپتان تىس جۇمىستار بۇل كەزدە وقۋشىلار ۇيىمدارىنىڭ ءىس - ارەكەتىمەن تىعىز بىرلىكتە جۇرگىزىلەدى. وقۋشىلاردىڭ قوعامدىق ءمانىنىڭ الەۋمەتتىك بەلسەندىلىگىن قالىپتاستىرۋعا، جاسامپازدىق قابىلەتتەرى مەن دارىندارىنىڭ دامۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى.
سىنىپتان تىس جۇمىستاردىڭ جالپى تۇرىنە ۇيىرمە جۇمىسى جاتادى. ۇيىرمە جۇمىسى بالالاردى پاندىك، تەحنيكالىق، سپورتتىق سەكسيالارعا بىرىكتىرەدى. باستاۋىش سىنىپتارداعى ۇيىرمە جۇمىستارىنىڭ ماقساتى – وقۋشىنى عىلىم مەن تەحنيكا الەمىنە ەنگىزۋ، جاسامپازدىق قابىلەتتەرى مەن دارىندارىن دامىتۋ، وقۋشىلاردىڭ تاجىريبەلىك بىلىگى مەن داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ، ۇيىرمە جۇمىستارىندا العان بىلىمدەرىن ساباقتاردا پايدالانۋعا ۇيرەتۋ. باستاۋىش سىنىپتاردا بالالاردىڭ ىسكە قىزىعۋى تۇراقتى بولمايدى. ۇيىرمە جۇمىستارى وقۋشىلاردىڭ ءار ءتۇرلى جانە كەزدەيسوق قىزىعۋىنا دا جاۋاپ بەرۋى كەرەك. ۇيىرمە جۇمىسى جەكە ءپان نەگىزىندەگى ءبىلىم عانا ەمەس، ءبىلىمنىڭ سان الۋان اياسىن قامتيدى.
سىنىپتان تىس تاربيە جۇمىستارىنىڭ تيىمدىلىگىنە تومەندەگىدەي جالپى پەداگوگيكالىق شارتتار بار:
• سىنىپتان تىس جۇمىستاردىڭ بارلىق تۇرلەرىنىڭ ساياسي – يدەيالىق مازمۇنى باي بولۋى كەرەك؛
• ولاردىڭ ءىس - ارەكەتىنىڭ ماقساتى، جۇمىس بارىسى، ناتيجەسى وقۋشىلارعا تۇسىنىكتى بولۋى كەرەك؛
• كەز - كەلگەن جۇمىس ءتۇرى وقۋشىلارعا قۋانىش اكەلىپ، ولاردىڭ تانىمدىق سەزىمىن وياتىپ، ولاردىڭ قابىلەتى مەن دارىنىن دامىتۋى كەرەك؛
• ءمۇعالىم سىنىپتان تىس جۇمىستىڭ قاي ءتۇرىن پايدالانباسىن، ونىڭ ءار وقۋشىعا تيگىزەتىن تاربيەلىك ىقپالىن جوبالاۋى كەرەك؛
• جۇمىس تۇرلەرىن ناقتى جانە پەداگوگيكالىق ورىندى تىزبەكتەستىكتە پايدالانۋى كەرەك.
• بۇگىنگى تاڭدا ۇلتتىق مادەنيەت ادەبيەتىنىڭ، ءتىلدىڭ، ادەت – عۇرىپ، ءداستۇر، سالتتىڭ تاعدىرى مەن بولاشاعى مەكتەپتەگى جاس ۇرپاق تاربيەسىنە بايلانىستى.
• تاربيەدەگى باستى باعىت: “ءاربىر ادام ەڭ الدىمەن ءوز حالقىنىڭ پرەزيدەنتى، ءوز وتانىنىڭ ازاماتى بولۋ كەرەك ەكەنىن، ۇلتتىڭ بولاشاعى تەك وزىنە بايلانىستى بولاتىنىن ەستە ۇستاۋعا ءتيىس”. ونىڭ وسىنداي تۇجىرىمعا توقتالۋىنا ۇلتتىق ادەت – عۇرىپتار مەن داستۇرلەر كوپتەپ كومەكتەسەدى. سولار ارقىلى ول جالپى ادامزاتتىق الەمگە اياق باسىپ، ءوز حالقىنىڭ يگىلىگىن باسقا حالىقتارعا جاقىن دا تۇسىنىكتى ەتە الادى. سوندىقتان ءاربىر، ۇرپاق ءوز كەزى مەن وتكەننىڭ تالاپتارى، وبەكتيۆتى فاكتورلار نەگىزىندە جەتكىنشەك ۇرپاقتى ومىرگە دايارلاپ، ونى جيناقتالعان تاجىريبە ارقىلى تاربيەلەي وتىرىپ، ءوزىنىڭ اتا بابالارىنىڭ رۋحاني مۇراسىن يگەرە ءتۇسۋى كەرەك.
تارتىپسىزدىك ىستەگەن بالاعا قاتاڭ ءسوز ايتىپ كەرەك ەمەس، جىلى سوزبەن وزىنە تارتىپ، سەبەبىن وزىنە ايتقىزىپ، ىستەگەن ءىسىنىڭ دۇرىس باعىتتا ەمەستىگىنە كوزىن جەتكىزۋ كەرەك، بالا دەڭگەيىنە دەيىن ءوزىن كىشىرە ءبىلۋىڭ كەرەك، ايتپەسە ەشتەڭە شىعارا المايسىڭ.
تاۋەلسىز مەملەكەتىمىزدىڭ بۇگىنى مەن ەرتەڭى بولاشاق ۇرپاق قولىندا ەكەنىن ەسكەرە وتىرىپ، جان - جاقتى دامىعان تۇلعا تاربيەلەۋ – كەزەك كۇتتىرمەيتىن ماسەلەلەردىڭ ءبىرى.
سوندىقتان جاس ۇرپاقتى شىڭداپ ءوسىرۋ، بىلىكتى ازامات بولىپ قالىپتاسۋىن قامتاماسىز ەتۋ – بۇگىنگى مەكتەپ الدىنا قويىلىپ وتىرعان باستى مىندەت.
ۇستازدار مەن عالىمداردىڭ ەكىنشى قازاقستاندىق سەزىندە ەلباسى ن. ءا. نازاربايەۆ: «قىمباتتى ۇستازدار، سىزدەر ءبىزدىڭ بالالارىمىزدى ءوسىرىپ، ولاردىڭ اقىل - ويىن جەتىلدىرۋدەسىزدەر. ولار ءۇشىن كەيدە اتا - انالارىنا قاراعاندا سىزدەردىڭ بەدەلدەرىڭىز ۇلكەن. جاڭا ۇرپاقتىڭ بولاشاق ازاماتتىق باعدارى، ولاردىڭ ءپاتريوتيزمى، تۋعان جەرگە ەتەنەلىلىگى كوپ رەتتە سىزدەرگە بايلانىستى. ولاردى زياندى ادەتتەردەن، ەسىرتكىدەن ساقتاپ، بويلارىندا سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ورنىقتىرۋعا سىزدەردىڭ كۇش - قۋاتتارىڭىز جەتەدى. ەل ءۇشىن ونىڭ بالالارى بالعىن شاعىنان تاۋەلسىز قازاقستان ءۇشىن ماقتانىش سەزىمىن بويلارىنا ءسىڭىرىپ، ونىڭ تاريحى مەن زاڭدارىن، مەملەكەتتىك نىشاندارىن بىلگەنى وتە ماڭىزدى»،- دەگەن.
ءابۋ ناسىر ءال - فارابي: «ادامعا ەڭ ءبىرىنشى ءبىلىم ەمەس، تاربيە بەرىلۋى كەرەك، تاربيەسىز بەرىلگەن ءبىلىم ادامزاتتىڭ قاس جاۋى» - دەگەن ەكەن.
باستاۋىش مەكتەپ جاسىنداعى وقۋشىلارمەن جۇرگىزىلەتىن سىنىپتان تىس جۇمىستاردىڭ تۇرلەرىنە توقتالايىق.
تانىمدىق ءىس - ارەكەت. سىنىپتان تىس تانىمدىق ءىس - ارەكەت شەڭبەرى وقۋشىلار ساباقتا العان بىلىمدەرىن كەڭەيتەتىن، قورشاعان ومىرگە قىزىعۋىن دامىتاتىن ماسەلەلەردى قوزعايدى. تانىمدىق ءىس - ارەكەتتە ۇجىمدىق جانە جەكە جۇمىس فورمالارىن ءبولىپ قاراۋعا بولادى. ۇجىمدىق سىنىپتان تىس تانىمدىق ءىس - ارەكەتتە بالالار ۇجىمى مۇشەلەرىنىڭ الدىنا جالپى تانىمدىق مىندەتتەر قويىلادى. ساباقتان تىس ۋاقىتتا وقۋشىلار جاڭا بىلىمدەردى بىرلەسە الادى، تاجىريبە جۇمىستارىنىڭ، قاراپايىم مودەلدەر دايىنداۋدىڭ ناتيجەسىنە جەتەدى، ءتۇرلى ماماندىقتار جونىندە ماعلۇماتتار الادى. ءوز ەركىمەن ءتۇرلى ۇجىمدىق - تانىمدىق ءىس - ارەكەتتەرگە قاتىناسىپ، وقۋشىلار ءىس بارىسىنداعى تاۋەلدىلىككە، جاۋاپكەرشىلىككە، ءوزارا كومەك قاتىناسىنا تارتىلادى. وقۋشىلاردىڭ سىنىپتان تىس تانىمدىق ءىس - ارەكەتىن ۇيىمداستىرۋدا ءمۇعالىم بالالاردىڭ ءتۇرلى جاس كەزەڭدەرىنە بايلانىستى توپتارىنىڭ تانىمدىق قىزىعۋ ەرەكشەلىكتەرىن ءبىلۋى كەرەك. باستاۋىش مەكتەپ جاسىنداعى بالالاردى قىزىقتىرمايتىن نارسە جوق. بۇل جاستاعى بالالاردىڭ قىزىعۋى شاشىراڭقى بولادى. مىسالى، 6 - 7 جاسار بالالاردىڭ قوياتىن سۇراعى زاتتار جانە قۇبىلىستارمەن العاشقى تانىسۋعا بايلانىستى بولسا، 8 - 10 جاستاعىلاردىڭ سۇراقتارىنان دەرەكتەرگە، قۇبىلىستارعا، ولاردىڭ ءمانىن تانۋعا قىزىعۋدى كورۋگە بولادى. بۇعان قوسىمشا بۇل جاستاعى بالالار سۇراعىنان ولاردىڭ ساناسىنا شەشىمى تابىلۋعا ءتيىستى ماسەلە تۋىنداعانىن كورۋگە بولادى. ولار بۇل ماسەلەنى وزدىگىنەن شەشە الماۋى مۇمكىن، سوندىقتان ولار ۇلكەندەرگە يەك ارتادى.
ولاردىڭ تانىمدىق قىزىعۋىن تالداۋ ناتيجەسىندە ۆ. ا. سۋحوملينسكيي ءار بالانىڭ ويى وزىندىك جولمەن داميدى، ولاردىڭ ءارقايسىسى وزىنشە اقىلدى دا دارىندى دەگەن بولاتىن.
سىنىپتان تىس جۇمىس بارىسىندا بالالاردىڭ تانىمدىق قىزىعۋى قاناعاتتاندىرىلىپ قانا قويمايدى.
وقۋشىلاردىڭ سىنىپتان تىس تانىمدىق ءىس - ارەكەتى فورمالارى مەن ادىستەرى ولاردان سەبەپ - سالدارلىق بايلانىستاردى تالاپ ەتەتىندەي، قاراپايىم سۇراقتاردان كۇردەلىرەك سۇراقتارعا كوشەتىندەي ەتىپ قۇرىلادى.
وقۋ بارىسىنا قاراعاندا، وقۋشىلاردىڭ سىنىپتان تىس ءىس - ارەكەت فورمالارى كوبىرەك. بالالار بايقاۋلارعا، ۆيكتورينالارعا، اڭگىمەلەرگە قاتىناسادى، عىلىم مەن تەحنيكا جاڭالىقتارى جونىندە باياندامالار تىڭدايدى، تانىمدىق سيپاتتاعى ويىندارعا قاتىناسادى، وقىلعان كىتاپتار مەن كورىلگەن كينوفيلمدەردى تالقىلايدى. باستاۋىش مەكتەپ جاسىنداعى وقۋشىلارمەن جۇرگىزىلەتىن تانىمدىق ءىس - ارەكەت فورماسى قىزىعۋ سالاسىنا ساي كلۋبتىق جۇمىستار بولىپ تابىلادى.
ەڭبەكتىك ءىس - ارەكەت. مەكتەپتىڭ باستاۋىش سىنىپتارىنىڭ وزىندە وقۋشىلاردىڭ ولاردىڭ تۇسىنۋىنە مۇمكىن ماماندىقتارمەن تانىستىرۋ باستالادى. ولار ءتۇرلى ماتەريالدارمەن جۇمىستىڭ قاراپايىم تاسىلدەرىن مەڭگەرەدى، وقۋ - كورنەكى قۇرالدارىن جوندەيدى، مەكتەپكە، بالاباقشاعا، ۇيگە قاجەتتى ءتۇرلى بۇيىمداردى دايىندايدى.
باستاۋىش مەكتەپ ۇستازدارىنىڭ تاجىريبەسى باستاۋىش مەكتەپ جاسىنداعى وقۋشىلار ءتۇرلى ەڭبەكتىك ءىس - ارەكەتكە قاتىناسا الاتىندىعىن كورسەتەدى. وقۋشىنىڭ ءىستى ورىنداۋعا دايارلىق دارەجەسىن ەسكەرىپ، ءمۇعالىم ەڭبەكتىڭ ءتۇرىن تاڭداپ الادى. سىنىپتان - سىنىپقا كوشكەن سايىن ساباقتان تىس جۇمىستار تۇرلەنىپ وتىرادى. وقۋشىلار وقۋ قۇرالدارىن، تابليسالاردى رەتكە كەلتىرەدى، ءتۇرلى كوللەكسيالاردى، گەربارييلەردى قۇراستىرادى، ەڭبەك ساباعى ءۇشىن تابيعي ماتەريال جيناستىرادى، ت. ب. قامقورعا الىنعان بالاباقشا بوبەكتەرىنە، قارتتار مەن مۇگەدەكتەرگە كومەككە كەلەدى، قورا – جايلاردى كوگالداندىرۋعا قاتىناسادى. ەڭبەكتىك ءىس - ارەكەت ناتيجەسى بالالاردىڭ قاناعاتتاندىرۋ سەزىمى، كوڭىل - كۇيدىڭ كوتەرىڭكىلىگىن تۋعىزادى، ولاردى جاڭا ەڭبەك ىستەرىنە جەتەلەيدى.
باستاۋىش مەكتەپ جاسىنداعى وقۋشىلاردىڭ ەڭبەكتىك ءىس - ارەكەتى ەرەسەكتەردىڭ ەڭبەگىمەن كەڭ تانىسۋ ارقىلى جۇرگىزىلەدى. باستاۋىش سىنىپ مۇعالىمدەرى بالالاردى اتا - انالارىنىڭ ەڭبەگىمەن تانىستىرادى، ەڭبەك وزاتتارى جونىندە باياندايدى. وندىرىسكە فەرمەرلىك شارۋاشىلىق دالاسىنا، مال شارۋاشىلىعى كومپلەكستەرىنە ەكسكۋرسيا جاساۋدىڭ ۇلكەن تاربيەلىك ءمانى بار. مۇنداي ەكسكۋرسيالار ەرەسەكتەردىڭ ەڭبەكتىك ءىس - ارەكەتىنە بالالاردىڭ قاتىناسۋىمەن جۇرەدى. باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارى ەڭبەكتىك ءىس - ارەكەتتەردىڭ قاتىناسۋلارى بولىپ قانا قويمايدى، ولار ءمۇعالىمنىڭ ول ىستەردى ۇيىمداستىرۋداعى بەلسەندى كومەكشىلەرى دە بولا الادى.
ويىن. ويىن باستاۋىش مەكتەپ جاسىنداعى وقۋشىلار ءۇشىن ءارى ءوز بەتىندىك ءىس - ارەكەتتىڭ ءتۇرى، ءارى بارلىق ءىس - ارەكەت تۇرلەرىنىڭ مىندەتتى ەلەمەنتى. ويىننىڭ الىپ كۇشىن كەزىندە يان اموس كومەنسكيي اتاپ كورسەتكەنىندەي، ويىندا بالالار ءوز ءومىرىنىڭ ەڭ ماڭىزدى جاقتارىن بەينەلەيدى. بالالار ويىنىنا ن. ك. كرۋپسكايا اسا زەيىن قويىپ قارادى. باستاۋىش مەكتەپتە بالالار ويىنىنا اسا زەيىن قويۋ كەرەك. سەبەبى، تەك ۇجىمدىق ويىنداردا عانا ماقساتقا تياناقتى ۇمتىلا الاتىن باسقالاردى سوڭىنان ەرتە الاتىن ۇيىمداستىرۋشى، باسشىلىق ەتەتىن بالالار تاربيەلەنەدى.
سىنىپتان تىس جۇمىستاردا بالالار جاسامپازدىق نەمەسە رولدىك ويىندارعا ەرەكشە ورىن بەرەدى. بۇل جاستاعى بالالاردىڭ ويىن ءىس - ارەكەتى ءاردايىم جاسامپاز بولادى. ويىندا بالالار وزدەرىن ەلىكتىرەتىن بەلگىلى ءبىر ونەگەگە ۇقساپ باعادى. سوندىقتان ءمۇعالىم بالالار ويىنىنا مۇقيات قاراپ، ولاردىڭ ورىندى ونەگەگە ەلىكتەۋىنە جاردەم ەتۋى كەرەك. وقۋشىلاردىڭ ويىن ءىس - ارەكەتىنىڭ قۇندىلىعى ونىڭ بارىسىندا ءتۇرلى قيىندىقتاردى جەڭۋىندە، ءوز ءتارتىبىن باسقاراتىنىندا، باتىل، جىگەرلى جانە ورنىقتى بولا الاتىنداي ويىن ۇيىمداستىرىلسا، ويىن ءومىر مەكتەبى، ءوز قۇرداستارىنىڭ ۇجىمىنا ەڭبەك جانە قارىم - قاتىناس مەكتەبى بولا الادى ويىن ۇيىمشىلدىق سەزىمدى بەكىتىپ، بالانىڭ باستاماسى مەن ءوز بەتىندىگىن بەكىتەدى.
سپورتتىق ءىس - ارەكەت. بۇل ءىس - ارەكەت بالانىڭ دەنساۋلىعىن بەكىتۋگە جانە كۇش قۋاتىن شىنىقتىرۋعا باعىتتالادى. قازىرگى مەكتەپتىڭ نەگىزگى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى – دەنساۋلىعى زور جاس ۇرپاقتى تاربيەلەۋ. باستاۋىش مەكتەپتە وقۋشىلاردىڭ سپورتتىق ءىس - ارەكەت ۇيىرمەلەر جۇمىستارىن، قيمىل ويىندارىن، وقۋشىلار قاتارلارىنىڭ بايقاۋىن، ت. ب. وتكىزۋگە لايىقتى گيگيەنالىق جاعداي جاساۋمەن بايلانىستى.
سپورتتىق ءىس - ارەكەتكە قاتىناسۋ بارىسىندا بالالاردىڭ بوي تۇزەپ ءوسۋى قالىپتاسادى، گيگيەنالىق داعدىلار بويىنا سىڭىرىلەدى، ەركى مەن توزىمدىلىگىن تاربيەلەيدى. باcتاۋىش مەكتەپ جاسىنداعى وقۋشىلاردىڭ سپورتتىق ءىس - ارەكەتى سپورتتىق مەكەمەلەردى، اسكەري – سپورتتىق ويىنداردى، كوپشىلىك جارىستارىن قامتيدى. سپورتتىق جۇمىستاردىڭ باسىم كوپشىلىگىنە ويىننىڭ قاتىناسى بار. مىسالى، باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارى وقۋشىلار قاتارلارىنىڭ جانە اندەرىنىڭ بايقاۋىنا زور ىنتامەن دايىندالادى جانە قاتىناسادى. مەكتەپتە تازا اۋادا سپورتتىق ويىندار وتكىزىلەدى. وقۋشىلار باستاۋىش سىنىپ مۇعالىمىنە سپورتتىق ءىس - ارەكەتتەردى ۇيىمداستىرۋعا كومەكتەسەدى.
سونىمەن، مەكتەپ سىنىپتان تىس جۇمىستاردى ءتۇرلى ءىس - ارەكەتتەردىڭ تاربيەلىك مۇمكىندىكتەرىن پايدالانىپ، بالانىڭ قوعامدىق ءمانىن ماقساتتى، جان - جاقتى جانە ۇيلەسىمدى دامىتادى.
مەكتەپتەگى سىنىپتان تىس تاربيە ءىس - ارەكەتتىڭ مازمۇنىنا، ۇيىمداستىرىلۋىنا جانە ادىستەرىنە قويىلاتىن تالاپتاردى بەينەلەيتىن تاربيەنىڭ جالپى پرينسيپتەرى نەگىزىندە قۇرىلادى. دەگەنمەن، سىنىپتان تىس تاربيە جۇمىسىنىڭ وزىندىك پرينسيپتەرى بار.
باستاۋىش مەكتەپتە سىنىپتان تىس جۇمىستىڭ ءبىر ءپرينسيپى – وعان وقۋشىلاردىڭ ءوز ىرقىمەن قاتناسۋى. سىنىپتان تىس جۇمىستاردىڭ ءتۇرلى باعىتتارى مەن ۇيىمداستىرۋ تۇرلەرى بار. بالالاردىڭ ءوز ىنتاسى مەن قابىلەتتەرىمەن سايكەس ىستەردى تاڭداپ الۋ مۇمكىندىكتەرى بار. ءبىراق باستاۋىش مەكتەپ جاسىنداعى بالالار ءوز مۇمكىندىكتەرىن دۇرىس باعالاي المايدى.
سىنىپتان تىس جۇمىستاردا تاربيە بارىسىنىڭ ىشكى قاراما – قايشىلىقتارىن ايقىن كورۋگە بولادى. مۇعالىمدەر، وقۋشىلار ۇجىمى جەتەكشىلەرى، قوعامدىق ۇيىمدار وكىلدەرى، اتا - انالار بالالارعا ءوزىن كورسەتە الاتىن ءىس ارەكەت تۇرلەرىن تاڭداپ الۋ قاجەت ەكەندىگىنە كەڭەس بەرە الادى.
سىنىپتان تىس جۇمىستا بالالاردىڭ جاس جانە جەكە ەرەكشەلىكتەرىن ەسەپكە الۋ پرينسيپتەرىنىڭ ءمانى زور. وسىعان ساي سىنىپتان تىس جۇمىستىڭ مازمۇنى، ءتۇرى جانە ادىستەرى وزگەرىپ وتىرادى. بۇل وزگەرىستەر ءمۇعالىمنىڭ تاربيە جۇمىسى جوسپارىندا ورىن الۋ كەرەك. I - II سىنىپتاردا كىتاپ وقۋ، كينو جانە ديافيلمدەر كورۋ، كىتاپ جانە كينوفيلم ۇزىندىلەرىن ساحناعا دايىنداۋ، III - IV سىنىپتاردا تابيعاتقا، وندىرىسكە ەكسكۋرسيالار، مودەلدەۋ، مەكتەپ كومپيۋتەرلەرىمەن، قۇرىلىس ماتەريالدارىمەن، مەتالمەن جۇمىس، ۆيكتورينالارعا، كونكۋرستارعا قاتىناسۋ. وسىلاردىڭ بارىسىندا وقۋشىنىڭ قىلىعى مەن پىكىرىندەگى جاڭا قۇرىلىمدى ەسەپكە الا وتىرىپ، ءمۇعالىم بالالاردىڭ ەرەكشەلىكتەرىن تۇراقتى زەرتتەيدى. سىنىپتان تىس جۇمىس بالالاردىڭ جاس جانە جەكە ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرە قۇرىلسا، ولاردىڭ الەۋمەتتىك ورتاداعى كەز كەلگەن قارىم – قاتىناسىن رەتتەۋگە بولادى.
سىنىپتان تىس وقۋشىلاردىڭ باستامالارىن جانە وزىندىك ءىس - ارەكەتەرى بولۋ ءپرينسيپىن ەسەپكە الۋ ارقىلى دا جۇرگىزىلەدى. وسى ءپرينسيپتى ەسكە الا وتىرىپ، ءمۇعالىم، اتا - انالار، جۇرتشىلىق وكىلدەرى، قامقورشى وقۋشىلار ءىس - ارەكەت تۇرلەرىن ۇسىنادى. ۇسىنۋ قىزىقتى ىستەردى وقۋشىلار ءوز باستاماسىنا ساي تاڭداپ الاتىنداي بولىپ شىعۋى كەرەك. سىنىپتان تىس جۇمىستىڭ ءوزى دە ۇدايى داميدى. بۇل وقۋشىلار قۇرامىن، ولاردىڭ قىزىعۋىن ەسەپكە الىپ وتىرۋعا جاعداي جاسايدى.
سىنىپتان تىس جۇمىستاردىڭ نەگىزگى تۇرلەرى. سىنىپتان تىس جۇمىستىڭ كوپشىلىك جانە جالپى تۇرلەرىن ءبولىپ قارايدى. تاربيەنىڭ مىندەتتەرىن شەشۋ ءۇشىن سىنىپتان تىس جۇمىستىڭ جالپى تۇرلەرىن پايدالانادى. تاربيەنىڭ بەلگىلى ءبىر باعىتىنىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگىن بەينەلەيتىن سىنىپتان تىس جۇمىستىڭ ارنايى ءتۇرىن انىقتايدى. پەداگوگيكا عىلىمىندا سىنىپتان تىس جۇمىستاردىڭ تۇرلەرىن توپقا ءبولۋ ايقىن قالىپتاسقان جوق. دەگەنمەن، مەكتەپ تاجىريبەسىندە سىنىپتان تىس جۇمىستاردى ۇيىمداستىرۋ تۇرلەرىنىڭ جۇيەسى ايقىن كورىنەدى.
باستاۋىش مەكتەپ جاسىنداعى بالالارمەن سىنىپتان تىس جۇمىستاردى ۇيىمداستىرىپ، وتكىزۋگە جەتەكشىلىك ءرول – مۇعالىمدىكى. ول اتا - انالاردىڭ، جۇرتشىلىقتىڭ، ەڭبەك ۇجىمدارىنىڭ، قامقورشى وقۋشىلاردىڭ كۇشىن بىرىكتىرەدى. سىنىپتان تىس جۇمىستار بۇل كەزدە وقۋشىلار ۇيىمدارىنىڭ ءىس - ارەكەتىمەن تىعىز بىرلىكتە جۇرگىزىلەدى. وقۋشىلاردىڭ قوعامدىق ءمانىنىڭ الەۋمەتتىك بەلسەندىلىگىن قالىپتاستىرۋعا، جاسامپازدىق قابىلەتتەرى مەن دارىندارىنىڭ دامۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى.
سىنىپتان تىس جۇمىستاردىڭ جالپى تۇرىنە ۇيىرمە جۇمىسى جاتادى. ۇيىرمە جۇمىسى بالالاردى پاندىك، تەحنيكالىق، سپورتتىق سەكسيالارعا بىرىكتىرەدى. باستاۋىش سىنىپتارداعى ۇيىرمە جۇمىستارىنىڭ ماقساتى – وقۋشىنى عىلىم مەن تەحنيكا الەمىنە ەنگىزۋ، جاسامپازدىق قابىلەتتەرى مەن دارىندارىن دامىتۋ، وقۋشىلاردىڭ تاجىريبەلىك بىلىگى مەن داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ، ۇيىرمە جۇمىستارىندا العان بىلىمدەرىن ساباقتاردا پايدالانۋعا ۇيرەتۋ. باستاۋىش سىنىپتاردا بالالاردىڭ ىسكە قىزىعۋى تۇراقتى بولمايدى. ۇيىرمە جۇمىستارى وقۋشىلاردىڭ ءار ءتۇرلى جانە كەزدەيسوق قىزىعۋىنا دا جاۋاپ بەرۋى كەرەك. ۇيىرمە جۇمىسى جەكە ءپان نەگىزىندەگى ءبىلىم عانا ەمەس، ءبىلىمنىڭ سان الۋان اياسىن قامتيدى.
سىنىپتان تىس تاربيە جۇمىستارىنىڭ تيىمدىلىگىنە تومەندەگىدەي جالپى پەداگوگيكالىق شارتتار بار:
• سىنىپتان تىس جۇمىستاردىڭ بارلىق تۇرلەرىنىڭ ساياسي – يدەيالىق مازمۇنى باي بولۋى كەرەك؛
• ولاردىڭ ءىس - ارەكەتىنىڭ ماقساتى، جۇمىس بارىسى، ناتيجەسى وقۋشىلارعا تۇسىنىكتى بولۋى كەرەك؛
• كەز - كەلگەن جۇمىس ءتۇرى وقۋشىلارعا قۋانىش اكەلىپ، ولاردىڭ تانىمدىق سەزىمىن وياتىپ، ولاردىڭ قابىلەتى مەن دارىنىن دامىتۋى كەرەك؛
• ءمۇعالىم سىنىپتان تىس جۇمىستىڭ قاي ءتۇرىن پايدالانباسىن، ونىڭ ءار وقۋشىعا تيگىزەتىن تاربيەلىك ىقپالىن جوبالاۋى كەرەك؛
• جۇمىس تۇرلەرىن ناقتى جانە پەداگوگيكالىق ورىندى تىزبەكتەستىكتە پايدالانۋى كەرەك.
• بۇگىنگى تاڭدا ۇلتتىق مادەنيەت ادەبيەتىنىڭ، ءتىلدىڭ، ادەت – عۇرىپ، ءداستۇر، سالتتىڭ تاعدىرى مەن بولاشاعى مەكتەپتەگى جاس ۇرپاق تاربيەسىنە بايلانىستى.
• تاربيەدەگى باستى باعىت: “ءاربىر ادام ەڭ الدىمەن ءوز حالقىنىڭ پرەزيدەنتى، ءوز وتانىنىڭ ازاماتى بولۋ كەرەك ەكەنىن، ۇلتتىڭ بولاشاعى تەك وزىنە بايلانىستى بولاتىنىن ەستە ۇستاۋعا ءتيىس”. ونىڭ وسىنداي تۇجىرىمعا توقتالۋىنا ۇلتتىق ادەت – عۇرىپتار مەن داستۇرلەر كوپتەپ كومەكتەسەدى. سولار ارقىلى ول جالپى ادامزاتتىق الەمگە اياق باسىپ، ءوز حالقىنىڭ يگىلىگىن باسقا حالىقتارعا جاقىن دا تۇسىنىكتى ەتە الادى. سوندىقتان ءاربىر، ۇرپاق ءوز كەزى مەن وتكەننىڭ تالاپتارى، وبەكتيۆتى فاكتورلار نەگىزىندە جەتكىنشەك ۇرپاقتى ومىرگە دايارلاپ، ونى جيناقتالعان تاجىريبە ارقىلى تاربيەلەي وتىرىپ، ءوزىنىڭ اتا بابالارىنىڭ رۋحاني مۇراسىن يگەرە ءتۇسۋى كەرەك.
تارتىپسىزدىك ىستەگەن بالاعا قاتاڭ ءسوز ايتىپ كەرەك ەمەس، جىلى سوزبەن وزىنە تارتىپ، سەبەبىن وزىنە ايتقىزىپ، ىستەگەن ءىسىنىڭ دۇرىس باعىتتا ەمەستىگىنە كوزىن جەتكىزۋ كەرەك، بالا دەڭگەيىنە دەيىن ءوزىن كىشىرە ءبىلۋىڭ كەرەك، ايتپەسە ەشتەڭە شىعارا المايسىڭ.
You Might Also Like
-
ماقساتى: بالالاردى تىنىس الۋ مۇشەلەرىمەن تانىستىرۋ. ادام اعزاسىنا اۋانىڭ وتە جولىن كورسەتۋ. مۇرىننىڭ اعزانى ساقتاۋداعى ماڭىزىنا تۇسىنىك بەرۋ. وتكەن ساباقتاردى ەستەرىنە ءتۇسىرىپ، قورىتۋ.
