InfoHub Logo

جاڭاشىلدىقتى مەكتەپ ومىرىنە ەنگىزۋ جانە ادىستەمەسىن تاراتۋدا ورىنباسارلاردىڭ قىزمەتى ەرەكشە. ءمۇعالىم مەن وقۋشىنىڭ اراسىنداعى بايلانىستى نىعايتاتىن، اتا-انالارمەن قارىم-قاتىناستى رەتتەۋگە قوعامدىق جۇمىستارعا بەلسەنە ارالاسىپ كەلە جاتقان ورىنباساردىڭ تاجىريبەسى وتە قاجەتتى. بالالاردى وقىتۋ مەن تاربيەلەۋ تاجىريبەسى  پەداگوگيكالىق  ءۇردىستىڭ  ساپاسىن ۇنەمى ارتتىرىپ وتىرۋدى  تالاپ ەتەدى. پەداگوگيكالىق تاجىريبەدە جاڭا زاماناۋي تەحنولوگيا مەن يننوۆاسيالاردى مەڭگەرۋ ماسەلەسى  ماڭىزدى  بولىپ سانالادى. سوندىقتان باسقارۋ جۇيەسىندەگى ءادىسنامالىق جۇمىس ءبىلىم قىزمەتكەرلەرىنىڭ كاسىپتىك دەڭگەيىن كوتەرۋدىڭ جانە وقۋ-تاربيە جۇمىسىن باسقارۋدىڭ نەگىزگى قۇرالى بولىپ تابىلادى. بۇگىنگى تاڭداعى ەلىمىزدە ءوتىپ جاتقان الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق وزگەرىس جاعدايىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ الەمدىك ءبىلىم بەرۋ كەڭىستىگىنە ەنۋى كەزىندە ءمۇعالىمنىڭ جەكە تۇلعا رەتىندەگى، ونىڭ كاسىبي بىلىكتىلىگى ايرىقشا مانگە يە بولۋدا، ويتكەنى ول مەكتەپتەگى ءداستۇردىڭ جالعاستىرۋشىسى مەن جاڭارۋىنىڭ كەپىلى بولىپ تابىلادى.

مەكتەپ باسشىلارىنىڭ مەنەدجەمەنتتىك قابىلەتى دامىعان بولۋى قاجەت. مىسالى، اقش پەن جاپونيا، ەۆروپا ەلدەرىندە بارلىق سالادا مەنەدجەرلەر جوعارى دەڭگەيدە قىزمەت اتقارادى. ولاردىڭ مەنەدجەرلەرىنەن الىنعان ساۋالنامالار نەگىزىندە باسقارۋ سالاسىندا ءبىرشاما جەكە تۇلعالىق سيپاتتامالاردى اتاپ كورسەتكەن. ولار: مەنەدجەرلىككە دەگەن ادامنىڭ ىنتاسى مەن قىزىعۋشىلىعى، ادامدارمەن ءتىل تابىسۋى، يكەمدىلىك، وزگەشەلىك، ويلاۋ ەرەكشەلىگى، تاۋەكەلدىلىك پەن جاۋاپكەرشىلىك، بولجاۋشىلىق، سەزىمتالدىق قاسيەتتەرى، كاسىبي قۇزىرەتتىلىك پەن باسقارۋ دايىندىعى. بۇل ادامنىڭ پسيحولوگيالىق قاسيەتتەرىمەن بايلانىستى. قازىرگى تاڭدا وزگەرمەلى قوعامدا باسشىنىڭ اشۋعا تەز بەرىلۋ، ەموسياعا سالىنۋ، قوبالجۋ سياقتى قاسيەتتەرى كەدەرگى كەلتىرەدى. مەنەدجەر باسشى ءوز قاراماعىنداعى ۇجىمدى تەڭ دەڭگەيدە، ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنە وتىرا باسقارسا، كوپتەگەن ماسەلەلەردىڭ ءتۇيىنى شەشىلەدى دەپ ويلايمىن. مۇعالىمدەردىڭ ساباق بارىسىندا وزدەرىن كاسىبي بىلىكتى مامان رەتىندە كورسەتە الۋى-تىكەلەي باسشىلىققا دا بايلانىستى دەپ ەسەپتەيمىن. دۇرىس باعىت-باعدار بەرىلگەن ۇجىمدا جاقسى پسيحولوگيالىق احۋال ورنايدى دەگەن ءسوز. مىسالى، مۇعالىمدەردى ۇنەمى قىسپاققا الىپ، پسيحولوگيالىق قىسىم كورسەتۋ، وقۋشى مەن اتا-انا الدىندا بەدەلىن ءتۇسىرىپ وتىرسا، ونداي ءمۇعالىمنىڭ كاسىبي دەڭگەيى مەن ەموسياسى رەتتەلدمەيدى، كەرىسىنشە، تومەندەي بەرۋى مۇمكىن. سوندىقتان دا باسشىنىڭ كاسىبي قۇزىرەتتىلىگى مەن باسقارۋ دايىندىعى بولۋى قاجەت دەپ ەسەپتەيمىن.

مەكتەپ ديرەكتورىنىڭ وقۋ ءىسى جونىندەگى ورىنباسارىنىڭ نەگىزگى جەكە تۇلعالىق سيپاتتامالارىنىڭ ماڭىزدىسى – وزگەرىسكە بەيىم، جاڭالىققا قۇشتار بولۋ. مەن وسى تۇستا ۆ.فرانكلدىڭ «ادامنىڭ ءومىردىڭ ءمانىن وزدەۋى» دەگەن كىتابىندا قۇندىلىقتاردىڭ 3 توبىن كورسەتكەن. ءبىرىنشىسى، شىعارماشىلىق قۇندىلىقتارى. بۇل ديرەكتوردىڭ وقۋ ءىسى جونىندەگى ورىنباسارىنىڭ شىعارماشىلىق جاعىنان ۇنەمى جەتىلىپ، دامىتىپ وتىرۋى ءتيىس قاسيەتتەرى. ءوزىنىڭ جەكە رۋحاني قاجەتتىلىگىن قاناعاتتاندىرماعان باسشى باسقالارعا دا ۇلگى بولا المايدى. بۇل ءبىر جاعىنان جيىندار مەن وتىرىستاردا ورىنباسارلاردىڭ ءتۇرلى تاجىريبەلەردەن سىلتەمە جاساۋ ارقىلى ۇجىمداعى مۇعالىمدەرگە باعىت-باعدار بەرۋ. ءمۇعالىمنىڭ عىلىمي-ادىستەمەلىك دەڭگەيىنىڭ وسۋىنە كوبىنەسە شىعارماشىل مەنەدجەرلەردىڭ اسەرى كوپ. مىسالى، مەكتەپتەگى شىعارماشىلىق ۇيىرمەلەر، توپتار، عىلىمي جوبالار، ءتۇرلى شىعارماشىلىق كونكۋرستار، ادەبي-مۋزىكالىق كەشتەر، قويىلىمدار وسىلاردىڭ بارلىعى شىعارماشىل ورىنباساردىڭ نۇسقاۋى مەن قولداۋىمەن وتكىزىلەتىنىن ناقتىلاعىم كەلەدى.

سونداي-اق مەنەدجەر باسشى ءوزى ۇيىمداستىرىپ وتىرعان شارالارعا ناقتى باعا بەرىپ، مۇعالىمدەردىڭ ارى قاراي ءوزىنىڭ كاسىبي شەبەرلىگىن دامىتۋعا تۇرتكى بولۋى قاجەت. ساباقتارعا ءتۇرلى ادىس-تاسىلدەردى ەنگىزۋ ارقىلى مۇمكىندىكتەرىن ارتتىرۋعا سەبەپشى بولادى. مىسالى، ءبىزدىڭ مەكتەپتە Lesson Study «ءمۇعالىم تاجىريبەسىندەگى زەرتتەۋ» جۇمىسى قارقىندى ءجۇرىپ كەلەدى.  ادەتتە جاڭا تەحنولوگيالىق ادىستەمەنى ەنگىزۋدە مۇعالىمدەردە قورقىنىش پەن قوبالجۋ بولاتىن انىق. الايدا ءبىز ديرەكتوردىڭ وقۋ ءىسى جونىندەگى ورىنباسارلارى ويلاسا كەلىپ، ساباقتى زەرتتەۋ توبىنىڭ جۇمىسىن: ساباقتى جوسپارلاۋدىڭ الدىڭعى كەزەڭىن كوپشىلىك نازارىنا ۇسىندىق. قيىن جولمەن ەمەس، ياعني تەورياعا عانا ۇستانىپ قالماي، تاجىريبەدە پايدالانىپ كورۋ-مۇعالىمنىڭ شەبەرلىگىن  ارتتىراتىنىن تۇسىندىردىك. وسىلاي مەكتەپتەگى 10-عا جۋىق لەسسون ستادي توپتارى وقىتۋدا قيىندىق تۋدىراتىن جانە ينكليۋزيۆتى وقۋشىلاردىڭ قابىلەتىنە قاراي ساباق جوسپارلاۋ ءۇردىسىن بارلىق بىرلەستىك پەن ونداعى مۇعالىمدەرگە تاراتتىق دەپ ەسەپتەيمىز. ناتيجەسىندە ءار توقسان سايىن ۇلگەرىمى تومەن سىنىپتار مەن ينكليۋزيۆتى وقۋشىلاردىڭ دەڭگەيى ءبىرشاما كوتەرىلەتىنىن جوسپارلاپ وتىرمىز. ياعني ادىستەمەلىك جۇمىستاردىڭ مازمۇنىن، جوسپارىن، ءىس-شارالاردى جۇرگىزۋ ادىستەرىنىڭ تيىمدىلىگىن ۇنەمى تالداپ وتىرۋ ادىستەمەلىك كومەك كورسەتۋ جۇمىسىن ارى قاراي جاقسارتۋعا جانە ونى دامىتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. بۇل يننوۆاسياعا نەگىزدەلگەن ادىستەمەلىك جۇمىستاردى شىعارماشىلىقپەن جۇيەلەي ءبىلۋ كەرەك دەگەن ءسوز.

جوعارىدا اتالعان جۇمىستار ۆ.فرانكلدىڭ ەكىنشى قۇندىلىعى قوبالجۋ قۇندىلىعىنىڭ ماسەلەسىن انىقتاپ تۇرعانداي. بىر-بىرىنە اشىلىپ، تاجىريبەسىن بولىسكىسى كەلمەيتىن مۇعالىمدەردى ورتاق شارالار ارقىلى باسقاعا جان اشۋ قابىلەتىن، ياعني، ەموسيونالدى ءۇن قاتۋ، باسقا ادامداردىڭ قيىندىقتارى مەن قۋانىشتارىنا ءمان بەرۋ، سەزىمىن ءبولىسۋ ارقىلى جەكە تۇلعالىق ىزگى قۇندىلىقتارىن دامىتۋعا سەبەپشى بولادى. ءوزىنىڭ يدەولوگيالىق سەرىگىن تابۋ، بىر-بىرىنە كومەكتەسۋ، جاناشىرلىق تانىتۋ سياقتى قاسيەتتەرى ارتادى دەگەن ويدامىن. قوبالجۋ قۇندىلىعى بولماعان جەردە شىعارماشىلىق يدەيالار، يننوۆاسيالىق ادىس-تاسىلدەر، جوبالار مەن جوسپارلانعان ءىس-شارالار ءوز دەڭگەيىندە وتپەيتىنى انىق.

كەلەسى قۇندىلىق- قارىم-قاتىناس قۇندىلىعى. مەنەدەجەر باسشى ءوزىنىڭ بۇكىل ۇجىممەن قارىم-قاتىناستا بولاتىنىن، كۇندەلىكتى كومەك سۇراپ كەلەتىن ۇستازداردىڭ پسيحولوگيالىق، ەموسيونالدىق، كاسىپتىك قيىندىقتارىن تىڭداۋعا دايىن بولۋى قاجەت. ياعني، كەيبىر تۇلعالاردىڭ ەموسياسىن باسقارۋعا، وزىنە كوپ جۇك ارتپاۋعا، كاسىبي شەبەرلىگىن تانىتا وتىرىپ، بارلىق ارىپتەستەرىمەن تەڭ دارەجەدە قارىم-قاتىناس ورناتۋى ءتيىس. ءاربىر ادام قاتەلەسۋگە قۇقىلى دەگەن قاعيدانى ەسكەرە وتىرىپ، كوپ سەنىم ارتقان تۇلعالاردىڭ سەنىمنەن شىقپاۋىنا دا دايىن بولعانى دۇرىس. شامادان تىس سىني كوزقاراس شىعارماشىلىققا، وزىندىك وي ايتۋعا كەدەرگى بولاتىنىن دا ۇمىتپاعانى ءجون.

باسشىنىڭ ءتيىمدى پسيحولوگيالىق كريتەرييلەرى مىنالار:

·        ۇجىمداعى پسيحولوگيالىق احۋال: ۇجىمنىڭ جوعارىدا اتاپ وتىلگەن كوڭىل-احۋالىن ءبىر دەڭگەيدە ۇستاپ وتىرۋ ماڭىزدى.

·        ۇجىم مۇشەلەرىنىڭ قاناعاتتانۋى: قاراماعىنداعى قىزمەتكەرلەردىڭ قاناعاتتانباۋ دەڭگەيىن ۋاجدەمەلىك رەتتەۋ ارقىلى تومەندەتۋ، ىنتالارىن كوتەرۋ ارقىلى قاناعاتتانۋ دەڭگەيىن ارتتىرۋ.

·        ۇجىم مۇشەلەرىنىڭ ۋاجدەمەسى: جۇمىستا ءبىرىنشى ورىندا ءمۇعالىم ەكەنى، ولاردىڭ ءونىمدى جۇمىستىڭ قاينار كوزى ەكەنىن ۋاجدەمەلەۋ جانە رەتتەۋ.

·        ۇجىمنىڭ ءوزىن-وزى باعالاۋى: بۇل رەتتە ادامدار ءوز جۇمىسىن باعالاۋ ارقىلى كاسىبي شەبەرشىلىگىن ارتتىرىپ، دارىندى وقۋشىلارمەن جۇمىسىن كورسەتە الادى.

·    باسشىنىڭ بەدەلى: ارينە باسشىنىڭ بەدەلى ماڭىزدى، ءبىراق «ءبىرسارىندى»، كوپ شەكتەۋ قوياتىن باسشىنىڭ ەمەس، وزىنە سەنىمدى، قيىندىققا ءتوزىمدى، كرەاتيۆتى، تاۋەكەلشىل، تاباندى، جاۋاپكەرشىلىگى مول، ماقسات قويۋشى جانە ماقساتقا جەتۋشى، قاراماعىنداعىلارمەن سەنىمدى قارىم-قاتىناس ورناتۋشى، قوعامشىل، ادامدارمەن جۇمىس ىستەي الاتىن، قىزمەتكەرلەردىڭ جۇمىسىن دۇرىس ۇيلەسىتىرىپ، ىنتالاندىراتىن، ولاردىڭ بار مۇمكىندىكتەرىن پايدالانا الاتىن بولۋى قاجەت.

مەنەدجەر باسشى جۇرگىزىلگەن ءىس-شارالارعا ناقتىلى باعا بەرۋ، مۇعالىمدەردىڭ كاسىبي شەبەرلىگىن ارتتىرۋعا مۇمكىندىك تۋعىزۋ؛ ساباقتارعا ەنگىزۋ مۇمكىندىىكتەرىن قاراستىرۋ؛ قابىلدانعان شەشىم دالەلدى بولۋ، جۇمىستى دۇرىس جوسپارلاۋ؛ ادىستەمەلىك جۇمىستىڭ كەزەڭدەرىنىڭ تىعىز بايلانىستا بولۋى؛ ۇجىمدىق جانە جەكەشە جۇمىس تۇرلەرىنىڭ ءوزارا بايلانىستادامۋى؛ مۇعالىمدەردى مازمۇنى مەن ءتۇرى جاعىنان بىر-بىرىنە جاقىن ءىس-شارالارعا بەلسەندى قاتىستىرۋعا باعىتتالعان ينتەربەلسەندى ادىستەردى ىقپالداستىرۋ.

ۇجىم باسشىسىنىڭ جەكە تۇلعالىق سيپاتتاسىنا ءتۇرلى عالىمدار پىكىر بىلدىرگەن. مىسالى، فين اۆتورلارى ت.سانتالاينەنوم، ە.ۆوۋتيلاينەنوم، پ.پورەننە كوبىنەسە باستى نازاردى جەكە تۇلعانىڭ جەكە قاسيەتتەرىنە عانا ەمەس، قوسالقى ءبىلىم الۋى مەن پراكتيكالىق تاجىريبەسىنەن تۋىندايتىن قابىلەتتەرىنە اۋدارادى.

·        ناتيجەگە جانە ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن باسشىنىڭ ىنتاسى مىقتى بولۋى ءتيىس.  

·        تاۋەكەلشىل، شەشىم قابىلداۋدا جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنۋى.

·        وزگەرىستەردىڭ باستاماشىسى، باستامانى ۇيىم مۇددەسىنە پايدالانۋى.

·        ارىپتەستەرىمەن تەڭ دارەجەدە اقىلاداساتىن، كوپشىلىكتىڭ ءۇنىن تىڭدايتىن باسشى.

·        تەز شەشىم قابىلاۋى.

·        بۇگىنگى جانە كەلەشەككە ءمان بەرە وتىرىپ شەشىم قابىلداۋى.

·        ۇيىمنىڭ سىرتقى، ىشكى پروبلەمالارىن كورە ءبىلۋ قابەلەتى.

·        جاقىن الەۋمەتتىك قارىم-قاتىناستارعا دايىن بولۋى.

·        باسشىلىققا دايىن بولۋى.

·        ءوز جۇمىسىنا شىعارماشىلىقپەن قاراۋى،

·        ۇنەمى ءوزىن-وزى جەتىلدىرۋ، پسيحولوگيالىق جانە فيزيولوگيالىق دايىندىعى.

·        ۋاقىتتى دۇرىس ءتيىمدى پايدالانۋى

·        ءوزىن دە، قىزمەتكەردى دە ىنتالاندىرۋعا دايىن بولۋى.

·        كاسىبي قىزمەتكەرلەردى دايىنداۋ جانە باسقارۋعا دايىن بولۋى.

مەكتەپ ديرەكتوردىڭ وقۋ ءىسى جونىندەگى ورىنباسارى زەرتتەۋشى دە بولۋ كەرەك. مەكتەپتە مۇعالىمدەردىڭ كاسىبي بىلىكتىلىگىنە دياگنوستيكا جاساۋ، مونيتورينگىسىن شىعارۋ جولدارىن ىزدەستىرۋ جاڭا ناتيجەلەر بەرۋدە. پەداگوگيكالىق ۇجىمدى باسقارۋدا يننوۆاسيالىق ۇردىستەردى جۇيەلەندىرۋ ارەكەتىندە مەكتەپتىڭ وزەكتى تاقىرىپقا وراي ماقسات پەن مىندەتتەردى جۇزەگە اسىرۋدا باسقارۋ ۇردىسىنە سۇيەنۋ كەرەك.بۇگىنگى تاڭدا مۇعالىمدەردىڭ جۇمىسىنا رەيتينگ قويۋ ارقىلى ولاردىڭ شەبەرلىكتەرى مەن بولاشاقتاعى جوسپارلارىن قۇرۋعا دايىنداعىن انىقتاپ جاتىرمىز. ويتكەنى ءوزىن-وزى باعالاپ، سىني كوزقاراس تانىتپاعان مۇعالىمدەردىڭ كاسىبي دەڭگەيى وسپەيدى دەپ ەسەپتەيمىن. مەكتەبىمىزدە رەيتينگ ارقىلى بىرلەستىك، مۇعالىمدەر، تاربيە جۇمىستارىنىڭ ءوسۋى ناتيجە بەرىپ كەلەدى. باسەكەلەستىككە دايىن بولعان وقىتۋشىلاردان ومىردە ءوز ورنىن تاباتىن وقۋشىلار تاربيەلەنىپ شىعاتىنى ءسوزسىز. بارلىعى مەنەدجەر باسشىنىڭ جۇمىسىنا تىكەلەي بايلانىستى دەپ ايتار ەدىم. ويتكەنى ۇجىمداعى احۋالدى رەتكە كەلتىرىپ، ءوزىنىڭ باسقارۋداعى قابىلەتىن تانىتقان باسشىنىڭ جۇمىستارى دا ءونىمدى بولماق. بۇل بولاشاعىمىز بەن ەلىمىزدىڭ وسىپ-وركەندەۋى، ادام كاپيتالدىڭ ساپاسىن ارتتىرۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى.

---