مەن ساعان ەسىرتكى جايلى ايتىپ بەرەمىن
قىزىلوردا ءوىىد ەبقكب
تاراپىنان جاريالانعان سايىسقا
«مەن ساعان ەسىرتكى جايلى ايتىپ بەرەمىن...»
ەسىرتكى - (گرەك تىلىنەن اۋدارعاندا ναρκωτικός - ەستەن ايىرىلۋ) ءبىزدىڭ زامانىمىزدىڭ عالامدىق ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى. ولار قانداي ادامدى،كىمدى ماڭىزدى ەمەس: جاس نەمەسە كارى، كەدەي نەمەسە باي ... ادامداردىڭ ءومىردى بۇزىپ وي ساناسىن ۋلاپ،قول جۇمساۋعا دەيىن اپارادى. ادامدار نەگە ەسىرتكىنى قولدانۋعا كىرىسەتىنىن ايتۋ قيىن. نەگىزگى سەبەپتەردىڭ ءبىرى، شىندىقتان قۇتىلۋ ارەكەتى بولۋى مۇمكىن. ولار وزدەرىن سەزىنىپ، باسقاشا ارەكەت ەتۋدى قالايدى.
ادامنىڭ ناشاقور ەكەنىن انىقتايتىن فاكتورلار جوق. ناشاقورلىقتى ەمدەۋدىڭ ءارتۇرلى تاسىلدەرى بار، ءبىراق ولاردىڭ ەڭ جاقسىسى ەسىرتكىنى قولدانۋدى بولدىرماۋ بولىپ تابىلادى. ءبىراق بارلىعى دەلىك ەسىرتكىنىڭ زيانىن، وعان ءۇيىر بولىپ قالاتىنىن بىلمەي وسى جولعا تۇسەدى. ەڭ جامانى وسى!مۇنىڭ ءبىر جولى - مەكتەپتەردى، وتباسىلاردى جانە بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىن قامتيتىن ءتۇرلى الدىن الۋ باعدارلامالارىن جۇزەگە اسىرۋ. ءبىراق، ەڭ باستىسى، ەسىرتكىنى قولدانۋ سالدارىن ءبىلۋ.
ەسىرتكى زاتتاردى قولدانۋ تاريحى ب.ز.ب 5مىڭ جىل بۇرىن شۋمەرلەردىڭ وركەنيەتىنەن شىققان. سول كەزدەگى قازبا جۇمىستارى بارىسىندا العاشقى ەسىرتكىلەردى دايىنداۋ جانە قولدانۋعا قاتىستى العاشقى جازباشا انىقتامالار تابىلدى جانە ونى قازاقشاعا اۋدارعاندا «قۋانىش» دەگەندى بىلدىرەدى.
العاشقى ەسىرتكىگە تاۋەلدىلىك XIX باسىندا بەلگىلى ءبىر ەسىرتكىلەر العاش رەت ەۋروپاعا جەتكىزىلگەن كەزدە پايدا بولعان. بۇل زاتتار الدىمەن اۋىرسىنۋدى باسۋعا قولدانىلدى. ءبىراق 20-شى عاسىردىڭ باسىندا بۇل زاتتارعا تاۋەلدىلىك قوعامنىڭ بەلگىلى ءبىر جەرلەرىندە پروبلەماعا اينالدى. ال ءقازىر بۇل تاۋەلدىلىكتى الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە ەرەۋلى پروبلەمالاردىڭ بىرىنە جاتقىزادى.
سونىڭ ءبىر قۇربانى-قازاقستان. قازاقستاندىقتار ءۇشىن بۇل ۇلكەن داۋعا اينالدى. كورسەتكىشتەرگە سۇيەنسەك بىزدە، ياعني قازاقستان ەلىندە 54 مىڭعا جۋىق ناشاقور تiركەۋدە تۇر. بۇل بiرنەشە رەت كوزگە ءتۇسiپ تiركەلگەندەرi. تiركەلمەگەندەرiنiڭ قانشا ەكەنi ءازiرگە بەلگiسiز. رەسپۋبليكامىزدا ناشاقورلاردى ەمدەيتiن 9 ورىن بار. ماماندار ناشاقورلىققا باس ۇرعان ادامدارعا ارنايى تەكسەرۋ جۇمىستارىن جۇرگiزگەن. ناتيجەسiندە ناشاقورلاردىڭ 60 پايىزى 30 جاسقا دەيiنگi جاستار مەن ايەل ادامدار ەكەنi انىقتالىپ وتىر. ەسiرتكi تاراتۋعا قارسى قىلمىستىق جازا كۇشەيتiلدi. ۇكiمەت تاراپىنان قوماقتى قارجى دا ءبولiنۋدە. بiراق، ناشاقورلاردىڭ سانى ازايار ەمەس.
ەسىرتكىگە وڭايشا بەرىلمەس ءۇشىن سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانۋ كەرەك. سالاۋاتتى ءومىر ءسۇرۋ دەگەنىمىز - تازالىق ساقتاپ، دەنە تاربيەسى جانە سپورتپەن شۇعىلدانۋ. قازىرگى ۋاقىتتى وتكەن كەزەڭمەن سالىستىرا المايسىڭ. سەبەبى، ۋاقىت وتە كوپتەگەن وزگەرىستەر ومىرگە ەندى. ءتىپتى، ادام تاربيەسىنەدە جاڭاشا كوز قاراسپەن قارايمىز. قازىرگى تاڭداعى قوعامداعى جات قىلىقتار جاستارعا كەرى اسەرىن تيگىزۋدە. جاستار اراسىنداعى تەمەكى،ىشىمدىككە ەلىكتەۋشىلىك، ناشاقۇمارلىق دەندەپ بارا جاتقانداي. قىزىعۋشىلىقپەن ىستەگەن ارەكەتتىڭ سوڭى نەمەن تىنارىن دا تۇسىنبەي ىستەپ، وپىق جەۋى مۇمكىن. دەمەك، قازاق حالقى «تاربيە باسى - تال بەسىك»،- دەپ بەكەر ايتپاسا كەرەك. جات قىلىقتارعا قارسى تاربيەنى وتباسى وشاق قاسىنان باستاعان ءجون.
سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاسترۋدا دەنە تاربيەسىنىڭ ماڭىزى زور. جاستاردى بولاشاقتىڭ تىرەگى بولاتىن، دەنساۋلىعى مىقتى ازامات رەتىندە قالىپتاستىرۋ كەرەك. ەلباسىمىز قازىرگى جاستاردىڭ بولاشاعىنا زور سەنىممەن قاراپ، ءۇمىت ارتادى. ياعني، دەنى ساۋ، ءبىلىمدى، بىلىكتى، جان-جاقتى قالىپتاسقان بولاشاق جاستاردى ەلەستەتەدى. دەنساۋلىق ساقتاۋ ماسەلەسى – ەلباسى جولداۋىندا ەرەكشە اتاپ كورسەتىلگەن باعىتتاردىڭ ءبىرى.
زالييەۆا نۋراي زالييەۆنا
№ 273 ورتا مەكتەبى، بايقوڭىر قالاسى
7 «ا» سىنىبى
You Might Also Like
-
تەمىر يمپەرياسى قۇردىمعا كەتتى. ەندى ەشكىم ونى كەرى قايتارا المايتىنىن ءتۇسىندى. ءار ءامىرشى ءوز قامىن كۇيتتەپ، ءبىر بىرىمەن قىرقىسىپ جاتتى. وسىنداي يەلىكتەر ىشىندە ەرەكشە كوزگە تۇسكەنى حوراسان ايماعى ە...
