مەنىڭ ەرتەگىلەرىم
قازاقستاننىڭ 40 جىلدىعى ورتا مەكتەبى (وقۋشىلار تۋىندىسى)
العى ءسوز.
ەرتەگى – حالقىمىزدىڭ ەرتەدەن كەلە جاتقان مادەني مۇرالارىنىڭ ءبىرى. حالىق ءوزىنىڭ دۇنيەتانۋداعى، قوعام تىرشىلىگىندەگى، ءۇي تۇرمىسىنداعى ءىس - ارەكەتىن، بارلىق مۇڭ - مۇقتاجىن، كۇرەس - تارتىسىن، تالاپ - تىلەگىن شىنشىل ەرتەگىلەردە بەينەلەپ، سۋرەتتەگەن. ەرتەگىلەردىڭ ءبارى دە جاقسىلىقپەن اياقتالادى. كەدەرگىلەرمەن الىسىپ - جۇلىسقان كەيىپكەرلەر ەڭ اقىرىندا بارشا مۇراتىنا جەتەدى. ەرتەگى اياقتالعان كەزدە جەڭىسكە جەتكەن كەيىپكەرلەرمەن بىرگە قۋاناسىڭ. «ىزگى نيەتىڭنەن اينالايىن، قازاق ەرتەگىسى!» — دەپ سۇيسىنەسىڭ.
اتاقتى پەداگوگ سۋحوملينسكيي: «بالا كەزدە ءۇش جاستان ون ەكى جاسقا دەيىنگى ارالىقتا ءار ادام ءوزىنىڭ رۋحاني دامۋىنا قاجەتتى نارسەنىڭ ءبارىن دە ەرتەگىدەن الادى. ەرتەگىنىڭ رۋحاني تاربيەلىك ءمانى زور. ول بالاعا رۋحاني ءلاززات بەرىپ، قيالعا قانات قاعىپ بىتىرەتىن، جاس بالانىڭ رۋحىنىڭ ءوسىپ جەتىلۋىنە قاجەتتى نارسەنىڭ مول قورى بار رۋحاني ازىق.»- دەپ اتاپ كورسەتكەن.
وقىعان ەرتەگىلەرىن ولار ومىرىنە پايدالانادى، جاقسىلىق پەن جاماندىقتى اجىراتىپ، ومىرگە دۇرىس كوزقاراستا بولادى.
ال ەندى، ءوز ويلارىنان قۇراستىرۋ وقۋشىلاردىڭ وي - ءورىسىن دامىتىپ، ومىرگە دەگەن قۇلشىلىعىن، قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرادى. وزىنە قىزىقتى، ءوزى قالايتىن ءومىردى، ءوز الەمىن قاعاز بەتىنە تۇسىرە الادى. بۇل وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىن، مادەنيەتىن، ومىرگە كوزقاراسىن، ەرەكشە سيپاتتاعى قابىلەتىن ارتتىرادى.
سەگىزباي ارۋجان
5 سىنىپ
ەرنازاردىڭ ءۇش قىزى.
باياعى ءبىر زاماندا ەرنازار دەگەن حان بولىپتى. ەرنازار حاننىڭ ءۇش قىزى بولىپتى. ول ەڭ كىشى قىزىن قاتتى جاقسى كورەتىن بولىپتى. ەرنازاردىڭ ۇلكەن ەكى قىزى اكەسىن قىزىعىنا باستايدى. ءبىر كۇنى ەرنازار حان قالا سىرتىنا جۇمىستارىمەن شىعىپ كەتەدى. وسى مۇمكىندىكتى پايدالانىپ، ەكى ۋلكەن قىز، ەڭ كەنجە قىزدى الداپ، ورمان سىرتىنا الىپ بارادى دا، تاستاپ كەتەدى. ەرنازار حان ۇيىنە كەلەدى. حان كەنجە قىزىن شاقىرادى، ءبىراق كەنجە قىزى شىقپايدى. حان ەكى ۇلكەن قىزدارىن شاقىرىپ الىپ كەنجە قىزىنىڭ قايدا ەكەنىن سۇرايدى. قىزدارى وعان،- اكە، ول ءسىزدى تاستاپ كەتكەن، ول ءسىزدى تاستاپ كەتكەن - دەيدى. ەرنازار حان قاتتى مۇڭايادى.
كەنجە قىزى اكەسىن قاتتى ساعىنادى. ۇيىنە قايتايىن دەسە، جولدى بىلمەيدى. اكەسىنىڭ ءتوزىمى تاۋسىلىپ، قىزىن ىزدەۋگە شىعادى. ول قىزىن بارلىق جەردەن ىزدەيدى، ءبىراق تابا المايدى. ەرنازار حان ۇيىنە كەلگەن كەزدە، ەكى قىزىنىڭ اڭگىمەلەرىن ەسىتىپ قالادى. ولار كەنجە قىزىنىڭ اداستىرىپ جىبەرگەن جەرىن سيپاتتاپ اڭگىمەلەسىپ تۇرادى. اكەسى ول ورماننىڭ شەت جاعى ەكەنىن ءبىلىپ، ءتۇسىنىپ، سول جاققا بارادى. اكەسى قىزىن تاۋىپ الادى. ولار ءبىر - بىرىمەن قۇشاقتاسىپ، ساعىنىشتارىن باسادى. سودان سوڭ ەكەۋى ۇيلەرىنە امان - ەسەن قايتادى. ەرنازار ەكى قىزىن كەشىرەدى. حان ەندى ءۇش قىزىن بولمەي، قىزدارىن تەڭ جاقسى كورەتىن بولادى. ەرنازار ءۇش قىزىمەن باقىتتى ءومىر ءسۇرىپتى.
مەنىڭ ەرتەگىلەرىم. جۇكتەۋ
العى ءسوز.
ەرتەگى – حالقىمىزدىڭ ەرتەدەن كەلە جاتقان مادەني مۇرالارىنىڭ ءبىرى. حالىق ءوزىنىڭ دۇنيەتانۋداعى، قوعام تىرشىلىگىندەگى، ءۇي تۇرمىسىنداعى ءىس - ارەكەتىن، بارلىق مۇڭ - مۇقتاجىن، كۇرەس - تارتىسىن، تالاپ - تىلەگىن شىنشىل ەرتەگىلەردە بەينەلەپ، سۋرەتتەگەن. ەرتەگىلەردىڭ ءبارى دە جاقسىلىقپەن اياقتالادى. كەدەرگىلەرمەن الىسىپ - جۇلىسقان كەيىپكەرلەر ەڭ اقىرىندا بارشا مۇراتىنا جەتەدى. ەرتەگى اياقتالعان كەزدە جەڭىسكە جەتكەن كەيىپكەرلەرمەن بىرگە قۋاناسىڭ. «ىزگى نيەتىڭنەن اينالايىن، قازاق ەرتەگىسى!» — دەپ سۇيسىنەسىڭ.
اتاقتى پەداگوگ سۋحوملينسكيي: «بالا كەزدە ءۇش جاستان ون ەكى جاسقا دەيىنگى ارالىقتا ءار ادام ءوزىنىڭ رۋحاني دامۋىنا قاجەتتى نارسەنىڭ ءبارىن دە ەرتەگىدەن الادى. ەرتەگىنىڭ رۋحاني تاربيەلىك ءمانى زور. ول بالاعا رۋحاني ءلاززات بەرىپ، قيالعا قانات قاعىپ بىتىرەتىن، جاس بالانىڭ رۋحىنىڭ ءوسىپ جەتىلۋىنە قاجەتتى نارسەنىڭ مول قورى بار رۋحاني ازىق.»- دەپ اتاپ كورسەتكەن.
وقىعان ەرتەگىلەرىن ولار ومىرىنە پايدالانادى، جاقسىلىق پەن جاماندىقتى اجىراتىپ، ومىرگە دۇرىس كوزقاراستا بولادى.
ال ەندى، ءوز ويلارىنان قۇراستىرۋ وقۋشىلاردىڭ وي - ءورىسىن دامىتىپ، ومىرگە دەگەن قۇلشىلىعىن، قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرادى. وزىنە قىزىقتى، ءوزى قالايتىن ءومىردى، ءوز الەمىن قاعاز بەتىنە تۇسىرە الادى. بۇل وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىن، مادەنيەتىن، ومىرگە كوزقاراسىن، ەرەكشە سيپاتتاعى قابىلەتىن ارتتىرادى.
سەگىزباي ارۋجان
5 سىنىپ
ەرنازاردىڭ ءۇش قىزى.
باياعى ءبىر زاماندا ەرنازار دەگەن حان بولىپتى. ەرنازار حاننىڭ ءۇش قىزى بولىپتى. ول ەڭ كىشى قىزىن قاتتى جاقسى كورەتىن بولىپتى. ەرنازاردىڭ ۇلكەن ەكى قىزى اكەسىن قىزىعىنا باستايدى. ءبىر كۇنى ەرنازار حان قالا سىرتىنا جۇمىستارىمەن شىعىپ كەتەدى. وسى مۇمكىندىكتى پايدالانىپ، ەكى ۋلكەن قىز، ەڭ كەنجە قىزدى الداپ، ورمان سىرتىنا الىپ بارادى دا، تاستاپ كەتەدى. ەرنازار حان ۇيىنە كەلەدى. حان كەنجە قىزىن شاقىرادى، ءبىراق كەنجە قىزى شىقپايدى. حان ەكى ۇلكەن قىزدارىن شاقىرىپ الىپ كەنجە قىزىنىڭ قايدا ەكەنىن سۇرايدى. قىزدارى وعان،- اكە، ول ءسىزدى تاستاپ كەتكەن، ول ءسىزدى تاستاپ كەتكەن - دەيدى. ەرنازار حان قاتتى مۇڭايادى.
كەنجە قىزى اكەسىن قاتتى ساعىنادى. ۇيىنە قايتايىن دەسە، جولدى بىلمەيدى. اكەسىنىڭ ءتوزىمى تاۋسىلىپ، قىزىن ىزدەۋگە شىعادى. ول قىزىن بارلىق جەردەن ىزدەيدى، ءبىراق تابا المايدى. ەرنازار حان ۇيىنە كەلگەن كەزدە، ەكى قىزىنىڭ اڭگىمەلەرىن ەسىتىپ قالادى. ولار كەنجە قىزىنىڭ اداستىرىپ جىبەرگەن جەرىن سيپاتتاپ اڭگىمەلەسىپ تۇرادى. اكەسى ول ورماننىڭ شەت جاعى ەكەنىن ءبىلىپ، ءتۇسىنىپ، سول جاققا بارادى. اكەسى قىزىن تاۋىپ الادى. ولار ءبىر - بىرىمەن قۇشاقتاسىپ، ساعىنىشتارىن باسادى. سودان سوڭ ەكەۋى ۇيلەرىنە امان - ەسەن قايتادى. ەرنازار ەكى قىزىن كەشىرەدى. حان ەندى ءۇش قىزىن بولمەي، قىزدارىن تەڭ جاقسى كورەتىن بولادى. ەرنازار ءۇش قىزىمەن باقىتتى ءومىر ءسۇرىپتى.
مەنىڭ ەرتەگىلەرىم. جۇكتەۋ
You Might Also Like
