InfoHub Logo

قوستاناي وبلىسى، امانكەلدى اۋدانى
امانتوعاي جالپى ءبىلىم بەرەتىن ورتا مەكتەبىنىڭ
11-سىنىپ وقۋشىسى: مۇرات نارجان داۋلەت ۇلى

كوركەم تابيعاتىمەن، جايساڭ تۇرعىندارىمەن ەرەكشەلەنەتىن امانتوعاي اۋىلىنىڭ مەن ءۇشىن ورنى بولەك. امانتوعاي اۋىلى - مەنىڭ تۋىپ-وسكەن مەكەنىم. جايدارى جاندارى، وزەن-كولى، كەڭ جازىققا يە بايتاق دالاسى، تابيعاتتى اسەم ەتىپ ورنەكتەگەن جانۋارلارى، ءبارى-بارى ماعان ەرەكشە ىستىق بولىپ سەزىلەدى. بۇل جەردە مەنىڭ وي-سانام قالىپتاسىپ، بولاشاعىمنىڭ ىرگەتاسى قالاندى. العاش دۇنيە ەسىگىن وسى جەردە ايقارا اشىپ، جارقىن ومىرگە دە وسى جەردە اياق باستىم. العاشقى سەزگەن ءيىسىم دە كەڭ دالانىڭ، ياعني وسى كيەلى مەكەننىڭ جۇپارى بولاتىن. العاش اياق تىرەگەن جەرىم دە وسى دالانىڭ توپىراعى. بۇل كيەلى مەكەن ادام جانىن سەرگىتىپ، ادامعا رۋحاني كۇش-قۋات سىيلايدى. بوي سەرگىتەر اسەمدىگىنە قاراپ بەينە ءبىر جۇماق مەكەن دەرسىز. شىنىمەندە. بۇل جەردە ءاربىر اتقان تاڭمەن نۇرلانا وياناتىن دالا ادەمىلىگىنە قاراپ ەرىكسىز ەزۋ تارتىپ، شاتتانا، شابىتتانا تۇسەسىز. تابيعاتتىڭ شەبەر سۋرەتشى ەكەنىنە كوز جەتكىزەسىز. بۇل مەكەننىڭ سۋى مول، ءشوبى شۇيگىن. مۇنداي قاسيەتتى مەكەندە ءومىر كەشىپ جاتقان ءاربىر ادام ءوزىن وتە باقىتتى سەزىنەرى ءسوزسىز.

امانتوعاي اۋىلىندا 1441 ادام تۇراقتاعان. ەل ەكونوميكاسىنىڭ وركەندەۋىنە ۇلەس قوسىپ جاتقان بۇل ەلدىمەكەن كوپتەگەن اۋىلشارۋاشىلىق سالالارى قارقىندى دامىعان. مال شارۋاشىلىعى اۋىلىمىزدىڭ باستى شارۋاشىلىعى بولىپ تابىلادى. ولكەدە تورت-تۇلىك مالدىڭ بارلىعى دەرلىك ءوسىرىلىپ، باعىلادى. مال شارۋاشىلىعى بويىنشا اۋىلىمىزدا كوپتەگەن ءىرى شارۋا قوجالىقتارى بوي كوتەرگەن. ولار بۇگىندە كوپتەگەن مال ءوسىرىپ،كەڭ بايتاق دالانى ءتيىمدى پايدالانىپ،ءوز ەڭبەكتەرىنىڭ جەمىسىن كورۋدە.قوسىمشا شارۋاشىلىق رەتىندە-باۋ-باقشا شارۋاشىلىعى دامىعان. سونىمەن قاتار ءداندى-داقىلدار وسىرەتىن بىرنەشە كاسىپكەرلەر جۇمىس جاسايدى.

بۇل ولكەنىڭ اتاپ كورسەتەر ەرەكشەلىكتەرى كوپ. سونىڭ ءبىرى جىلدىڭ ءتورت مەزگىلى. ءار مەزگىل ايقىن بايقالىپ، وزىندىك ەرەكشەلىگىمەن ەرەكشەلەنەدى. مەن سول ەرەكشەلىكتەردى قالاممەن سۋرەتتەپ كوردىم:

كۇزدە دالا قوڭىرقاي تۇسكە بويالىپ، ادام جانىن ەرەكشە كۇيگە بولەيدى. كۇزدە جاۋعان كۇز جاڭبىرلارى دالا ءۇشىن دە ايتارلىقتاي پايدالى بولىپ سانالادى. جاز بويى سايران سالاتىن قۇستار جىلى مەكەنگە باعىت الىپ،كەڭ دالامەن قيماستىقپەن شۋلاي قوشتاسادى. ادامدارمەن قاتار باسقا دا تىرشىلىك يەلەرى قىستىق قامىن جاساۋمەن الەك بولادى.

قىسى قىڭىر مىنەزدى بولعانىمەن،كەڭ دالا توسىنە قاراپ قىڭىرلىقتى ۇمىتاسىڭ. اينالاعا اق كىلەم توسەلىپ،جانىڭ كىرشىكسىز تازالىقتى،پاكتىكتى سەزەدى. اق مامىققا ءىز تۇسىرە جۇگىرگەن دالا اڭدارىنىڭ ءىزى بەينە ءبىر كىلەم ۇستىنە سىرىلعان ويۋداي بولىپ تابيعاتقا ەرەكشە ءوڭ بەرىپ تۇرادى. بوران دىبىسى تابيعات كۇيىمەن ۇندەسىپ، جاز قۇستارىنىڭ ورنىن الماستىرىپ تۇرعانداي كۇي كەشەدى.

قىستان كەيىن كەلەتىن كوكتەم مەزگىلى بۇل مەكەندە ەرەكشە بايقالادى. تابيعاتپەن بىرگە ادام جانى جاڭارىپ، تابيعاتتىڭ اسەم كورىنىسىنە قاراپ ەرەكشە كۇيگە بولەنەسىڭ. قايتا كەلىپ جەتكەن قۇستار ءانى قۇلاق قۇرىشىن قاندىرىپ، اينالانى اسەم اۋەنمەن جانداندىرا تۇسەدى. وسى ساتتە كۇن دە كەڭ دالانى جىلۋىمەن جىلىتىپ، نۇرىمەن نۇرلاندىرا تۇسەدى. كوكتەمنىڭ العاشقى جاۋىنى جەرگە ءسىڭىپ جەر بەتىن قۇلپىرتا تۇسەدى. جايقالا وسكەن دالا گۇلدەرىنە قاراپ ەركىندىكتى، شەكسىز سۇلۋلىقتى بايقايسىڭ. كوكتەممەن بىرگە كەلەتىن جاقسىلىقتىڭ، بايلىقتىڭ،بەرەكەنىڭ مەرەكەسى-ناۋرىز مەيرامى بۇل مەكەندە جوعارى دەڭگەيدە اتالىپ وتىلەدى. ات شاپتىرىپ،داستارحان جايۋ، ۇلتتىق ويىندار مەن سالت-داستۇرلەرىمىزدى وتكىزۋ ءبىزدىڭ اۋىل ءۇشىن جىل سايىن اتقارىلاتىن ىستەر. وسى ارقىلى ءبىز سالت داستۇرلەرىمىزدى دارىپتەپ، ناسيحاتتايمىز. بۇل يگى ءىس سالت-داستۇرلەرىمىزدىڭ تاسادا قالماۋى، ۇلتتىق سانامىزدىڭ سونبەۋى ءۇشىن وتە قاجەت. بۇل مەزگىلدىڭ تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى تورت-تۇلىكتىڭ تولدەيتىن ۋاقىتى. ەل ءىشىن بەرەكە مەن مەرەكەگە تولتىراتىن بۇل مەزگىلدى اسىعا كۇتەمىز.

ادام جانىن سەرگىتەر تاعى ءبىر مەزگىل-جاز مەزگىلى. جاز مەزگىلى وزگە مەزگىلدەردەن كۇننىڭ ىستىقتىعىمەن ەرەكشەلەنەدى. بۇل مەزگىلدە بالالار سۋعا شومىلىپ، قۋانىشقا بولەنەدى. كۇننىڭ جىلۋى ەرەكشە تارالاتىن بۇل مەزگىلدە اۋىلدىڭ ءاربىر ادامى كوتەرىڭكى كوڭىل-كۇيدە جۇرەدى. بالالار دوپ قۋىسىپ ماز-مەيرام بولىپ جۇرەدى. الاڭسىز بالالىق شاقتىڭ دالەلى ايقىن بايقالادى. ماعان بۇل مەزگىلدىڭ كەشكى ۋاقىتتارى قاتتى ۇنايدى. قىزارىپ باتقان كۇن كورىنىسى ادامعا شابىت سىيلاپ،ادام بويىندا ەرەكشە ءبىر سەزىم قالدىرادى. ءاربىر شاڭىراق قىستىق قام جاساپ، ازىق دايىندايدى. بۇل مەزگىل كەز-كەلگەن ءىس جاساۋعا وتە قولايلى كەزەڭ بولىپ تابىلادى.

تابيعاتىمىزدىڭ تاعى ءبىر بايلىعى-وزەنى. بويىنا قۇس قونىپ،جاعاسىن قۇراق جاپقان بۇل وزەن - جالداما دەپ اتالادى. بۇل وزەن ۇلكەن اۋماقتا سوزىلىپ جاتىر. اۋىلدىڭ جانىندا ورنالاسقان بۇل وزەنگە جاز بويى بالالار شومىلىپ، بالىق اۋلاپ قىزىقتايدى. وزەندە بالىقتىڭ كوپتەگەن تۇرلەرى كەزدەسەدى. جالپى ايتقاندا بۇل وزەننىڭ كۇللى تىرشىلىك اتاۋلىنا تيگىزەر پايداسى وراسان.

سونىمەن قاتار اۋىل ورتاسىندا 200 گە جۋىق بالانى بىلىممەن سۋسىندادىپ وتىرعان ءبىلىم ورداسى جۇمىس جاسايدى. بۇگىندە بۇل ءبىلىم ورداسى بولاشاق ۇرپاقتىڭ ساۋاتتى، ءبىلىمدى بولۋى ءۇشىن قىزۋ جۇمىس ۇستىندە. مەكتەپتەگى ءبىلىم بەرەتىن ۇستازدار وتە مەيىرىمدى، اقكوڭىل جانە ءبىلىمدى. ولار بارلىق ەڭبەك كۇشىن بولاشاق ازاماتتار مەن ازاماتشالاردى تاربيەلەۋگە،ولارعا ءبىلىم بەرۋگە جۇمسايدى.سەبەبى، ولار ءوز شاكىرتتەرىنە ۇلكەن سەنىممەن قارايدى.

مەكتەپ وقۋشىلارى ونەردەن دە كەندە ەمەس، ءاربىر وقۋشى وزىندىك قابىلەتىمەن، تالانتىمەن ەرەكشەلەنەدى. ءتۇرلى ونەرگە بەيىمدەلگەن بۇلدىرشىندەر مەن جاسوسپىرىمدەر مەكتەپ ابىرويىمەن قاتار اۋىلىمىزدىڭ اتىن اسقاقتاتىپ ءجۇر. ءبىلىم ورداسى سپورتتان دا قول ۇزبەگەن. ءتۇرلى سپورتتىق جارىستاردا توپ جارىپ، بەلسەندىلىك تانىتادى. ءاربىر وقۋشى بويىنداعى قابىلەتتى اشۋداعى ۇستازداردىڭ اتقاراتىن ءرولى ەرەكشە.

مەكتەپتەن باسقا اۋىلىمىزدا بىرنەشە ءىرى عيمارات بوي كوتەرگەن. ولار ءار سالا بويىنشا قىزمەت ەتەدى.

سونىڭ ءبىرى قاسيەتتى ورىن سانالاتىن - مەشىت عيماراتى. بۇل عيمارات حالىق يگىلىگى ءۇشىن جۇمىس جاساپ جاتىر. اۋىل تۇرعىندارى ءار جۇما سايىن وسى مەشىتتە باس قوسىپ،مۇسىلماندىق پارىزدارىن اتقارىپ جاتادى. بۇل عيمارات ءبىزدىڭ ولكەنىڭ ءسانى بولىپ تابىلادى. ال قاسيەتتى رامازان ايى كەلىپ جەتكەندە ورازا تۇتقان بارلىق ادامدار وسى ورىندا باس قوسادى.

اۋىلىمىزدىڭ تاعى ءبىر ەرەكشە عيماراتى-مادەنيەت ءۇيى. بۇل ونەر ورداسى-تالايدىڭ تالانتىن ۇشتاپ ۇلكەن ومىرگە ونەرمەن بىرگە قانات قاقتىرعان. ونەر ورداسىندا ءار مەرەكە سايىن مەرەكەلىك ءىس-شارالار جۇرگىزىلەدى.ءىس-شارالارعا اۋىل تۇرعىندارىمەن قاتار، مەكتەپ وقۋشىلارى ۇيىمداسا اتسالىسادى. سونىمەن قاتار مادەنيەت ۇيىندە اۋىلدىق كىتاپحانا ورنالاسقان. تۇرعىندارعا، جەتكىنشەكتەرگە رۋحاني تاربيە بەرەتىن بۇل كىتاپحانانىڭ بەرەر پايداسى كوپ.

اۋىل حالقىنا قىزمەت ەتەتىن تاعى ءبىر مەكەمە - اۋرۋحانا. وسىدان 2 جىل بۇرىن بوي كوتەرگەن بۇل مەكەمە حالىقتىڭ كوڭىلىنەن شىعاتىنداي قىزمەت كورسەتىپ جاتىر. بۇل مەكەمەدە اق حالاتتى ابزال جاندار حالىق دەنساۋلىعىنىڭ جاقسى بولۋى ءۇشىن تالماي قىزمەت ەتىپ كەلەدى.

وسىنداي ونەرلى، رۋحاني باي ادامدار مەكەندەگەن كيەلى مەكەندە قانشاما اقىن-جازۋشىلار تۋىپ ءوسىپ، قانشاما اقىن-جازۋشىلار كيەلى ولكەنى ءان-جىرىنا قوسىپ، شىعارمالارىندا تىلگە تيەك ەتكەن. جەرگىلىكتى اقىن-جازۋشىلار ءوز شىعارمالارىندا تۋعان جەرىنىڭ تابيعاتىنىڭ اسەمدىگىن، جۇرتىنىڭ شەكسىز مەيىرىمدىلىگىن، ءتۇرلى بايلىقتارىن جان-جاقتى بايانداپ، سۋرەتتەي بىلگەن. ولار دالا توسىنەن شابىت الا وتىرىپ كوركەم شىعارمالارىن دۇنيەگە اكەلدى. كوركەمدىگى شەكسىز تابيعات سىيلاعان شابىت ولاردىڭ وزىندىك دارا جولىن سالۋىنا ىقپال ەتتى.

تۋعان جەر جايلى ءسوز قوزعاعاندا ايتۋعا ءسوز جەتپەس. ونىڭ ادەمىلىگىن،اسەمدىگىن سوزبەن ايتىپ جەتكىزۋ استە مۇمكىن ەمەس. تۋعان جەردىڭ كەرەمەتتىلىگى شەكسىز. تۋعان جەرگە دەگەن ماحابباتتا وزگە سەزىمنەن بولەكتەنىپ، ەرەكشەلەنەدى. جىراق كەتىپ ءسال الىستاساڭ جۇرەگىڭ تۋعان جەردى اڭساپ،تۋعان جەرىم دەپ تۋلايدى. مەن وسىنداي كەرەمەت ولكەدە تۋعانىمدى، كەڭ دالادا ەركىن وسكەنىمدى، وسىنداي عاجاپ مەكەندە  ءومىر سۇرەتىنىمدى ماقتان ەتەمىن. مەن تۋعان جەرىمدى شەكسىز ماحابباتپەن سۇيەمىن. مەن وسىنداي تۋعان ولكەممەن ماقتانامىن!!!

---