مىنە، كەرەمەت!..
— ويباي-اۋ، ول نە دەگەنىڭىز، ءسىز ول كىسىنى بىرەۋلەرمەن شاتاستىرىپ تۇرعاننان ساۋسىز با؟ ءسىرا، سولاي بولار. مۇنىڭىزدى الدا-جالدا مەنەن باسقا ەشكىم ەستىمەسىن. وسى تۇستان توقتاڭىز. مۇنان ءارى تەرەڭدەسەڭىز بىردەن تۋراسىنا كوشەيىن، وزىڭىزگە جوق جەردەن جاۋ تاۋىپ الاسىز. ول مۇنداي كەمشىلىكتى كەشىرمەيدى جانە ونى ۇساق-تۇيەك دەپ تە ەسەپتەمەيدى. كۇندەردىڭ كۇنىندە وڭباي سۇرىنگەنىڭىزدى بايقاماي دا قالاسىز. مەن ايتارىمدى ايتتىم. ەسكەرتىم، ەندىگىسى ءسىزدىڭ قۇزىرىڭىزداعى شارۋا...
توي وتكىزۋ جونىندەگى القالى كوميسسيانىڭ ءتوراعاسى ساپاربەك نۇرجانوۆ اينالمالى كرەسلونى سىندىرىپ جىبەرەتىندەي، قوزى قارنىن قوس قولىمەن قۇشاقتاعان كۇيى شالقالاي كەرىلدى. الدەنەگە تاڭعالعانداي باسىن شايقادى. تەلەفوننىڭ ەكىنشى قۇلاعىنداعى ارىپتەسىنىڭ اپەندىلىگىنە مىرس ەتىپ كۇلدى دە ارتىنشا بوي-سويىن جيناپ، تىكتەلىپ وتىردى. ءبىر تۇتام تىرلىكتىڭ قىم-قۋىت قۇپياسىن اجىراتا الماعان، دۇرىسى وندايعا كوڭىل اۋدارماي قاشان ماڭدايىنا سارت ەتىپ تاياق تيگەنشە اپىڭ-گۇپىڭ شاپقىلاپ جۇرە بەرەتىن البىرت جاس ەمەس، جاماندى-جاقسىلى ءومىر سىناعىنان سۇرىنبەي ءوتىپ، وسى كۇنگە امان-ەسەن جەتكەنى بىلاي تۇرسىن، كەز-كەلگەنىڭ ۋىسىنا تۇسە بەرمەيتىن وسى قالاداعى ۇلكەن ءبىر مەكەمەنىڭ تۇتقاسىن ۇستاعان الگى كىسىنىڭ اۋىز لامىنە تۇسىنە الساشى. الدە نۇرجانوۆتىڭ دا تامىرىن باسىپ كورەيىن دەپ، ادەيى ىستەي مە. سەبەبى ساپاربەكتىڭ ەندى ءبىر جۇمادان سوڭ اقار-شاقار دۇرىلدەتىپ تويلاعالى وتىرعان ءابدىراسىل اقساقالمەن ىم-جىمى ءبىر ەكەنىن جاقسى بىلەدى. جاقسى بىلگەن سوڭ ازداپ جۇيكەگە شي جۇگىرتىپ قويعاننىڭ ارتىقتىعى بولماس دەيتىن دە شىعار. ونىڭ ۇستىنە توي قامىمەن تيتىقتاپ شارشاعان كىسى اشۋ ۇستىندە ويدا جۇرگەن تالاي تۇيتكىلدى ايتىپ سالماسىنا كىم كەپىل. بىرەۋدى بىرەۋ اڭدىعان زامان.
«ونداي اشىق اۋىزدى تاپقان ەكەنسىڭ!» — ساپاربەك بۇيىردەگى اق تۇيمەنى بىرتيعان بارماعىمەن ۇزاعىراق باستى. قابىلداۋ بولمەسىندەگى ورتا جاسقا كەلسە دە، ءالى ءوڭىن بەرمەگەن حاتشى كەلىنشەك وقىس قوڭىراۋدان تىكسىنىپ قالعانى سونشالىق، ەندى ۇڭىلە بەرگەن الاقانداي اينانى قولىنان ءتۇسىرىپ الا جازدادى. ورنىنان ۇشىپ تۇرەگەلدى. باستىعىن نە تۇلەن ءتۇرتتى؟ شاي ىشەتىن ۋاقىتقا ءالى ءبىر ساعات بار. ارا-تۇرا جۇرەك تالماسىنا قارسى تۇيمەدەي-تۇيمەدەي ەكى ءتۇيىر ءدارىنى قينالىسسىز جۇتۋ ءۇشىن ءبىر ستاقان سۋ سۇراۋشى ەدى. سو بولماسا.
ەمەن ەسىكتەن وپا-دالاپ جاعىلعان جارتى بەتكە «شاي اكەل» دەپ بەلگى بەردى. مويىنعا قىلعىندىرىپ بايلاعان قوڭىر گالستۋك تىنىسىن تارىلتقانداي ما نەمەنە، ساۋساق ۇشىمەن ءتۇيىنىن تارقاتتى. ءسويتتى دە پاركەت ەدەندى سىقىرلاتىپ، اتشاپتىرىم كابينەتتىڭ انا باسى مەن مىنا باسىن ارمانسىز كەزگىلەدى. الگى بار بولعىردىكى نە قالجىڭ؟ الدە جوعارى جاقتان ءبىر سيگنال ءتۇستى مە؟ سولاي بولعان كۇندە دە ونى ساپاربەكتىڭ ەستىمەي قالۋى قالاي؟! قىزىق. ءارى ويلاپ، بەرى ويلاپ ءدال وسىنىسىن اقىلعا سىيعىزا المادى جانە ونداي شۇعىل ماسەلە تۋىنداسا مەنىڭ ەستىمەي قالۋىم مۇمكىن ەمەس قوي دەپ، ءوزىن-وزى قولپاشتاعانداي الاقانىمەن سامايىن سيپادى. ءبارى كەشەگى جينالىس ۇستىندە ويداعىداي شەشىلگەن. قارالعان شارالار بىرىنەن سوڭ ءبىرى تىزبەكتەلىپ ءارى ولارعا جاۋاپتىلاردىڭ اتى-جوندەرى دە جۇرتىڭ بارىنە حابارلانعان. ال ەندەشە، الگى جولىڭ بولعىردىكى نە ساندىراق؟! «ابەكەڭە ارنالعان سالتاناتتى كەشتى جاستار تەاترىندا وتكىزسەك؟»... وۋ، نە بولىپ قالدى اياق استىنان؟ سول باسقوسۋدىڭ ۇستىندە، ياعني ءتورت كوزدەرى تۇگەل وتىرعاندا «دايىندىق جۇمىستارىنا كىرىسە بەرىڭىزدەر» دەپ وپەرا تەاترىنىڭ باسشىلىعىنا تاپسىرما بەرىپ قويعاندارى قايدا؟ ادام-اۋ، ابەكەڭ، ءابدىراسىل سەيتجاپپاروۆيچتان نە ايايتىندارىن قايدام وسى جۇرتتىڭ؟! ەلدىڭ بولاشاعىنا بارىن سالىپ، «كۇندىز وتىرماي، تۇندە ۇيىقتاماي...» جان-تانىمەن قىزمەت قىلعان جانە سول ەڭبەگىنىڭ وتەۋىن مىنا جاراعىرلار قالاي باعالار ەكەن دەپ، وسى كۇنگى بيلىك باسىنداعىلاردان ينەنىڭ جاسۋىنداي بىرنارسە دامەتپەگەن اق جۇرەك پەندە ابەكەڭدەي-اق بولار. ول كىسىنىڭ ورنىن باساتىندار سيرەك. ابەكەڭ، ابەكەڭ عوي، ەرتەڭ كورەرسىڭ، ءار وبلىستان ارتىنىپ-تارتىنىپ قۇتتىقتاۋعا كەلگەن دەلەگاسيالاردى قايدا جايعاستىرامىز دەپ جانىعىپ ءجۇرىپ، قالا حالقىن ۇمىتىپ كەتپەسە سول-اق. ونىڭ سوڭى داۋ-دامايسىز بىتسە جاقسى، تەاترعا تۇمسىق باتىرا الماعاندار ءولىپ-تىرىلىپ، قان-سورپامىز شىعىپ، يۋبيلەيدى ءوز دەڭگەيىندە وتكىزدىك قوي دەگەنمەن، ءبىزدىڭ ادرەسىمىزگە دە ماقتاۋ ايتا قويماس. سويىپ سالار سىرتىمىزدان. قانشا كۇننەن بەرى يۋبيلەي قامىمەن شاپقىلاپ جۇرگەندە ەرتەڭ ءبىر تۇستان كەشكەنە كەمشىلىك كەتسە، وعان باسىمەن جاۋاپ بەرەتىن ساپاربەك ەشقايدا قاشا المايدى. بارىنەن قۇتىلىپ، ەرتەڭىندە اياقتارىنان تىك تۇرىپ قىزمەت ەتكەندەر باس قوسقان سوڭعى جيىندا ابەكەڭنىڭ كەيىنگىلەرگە ريزا بولعان نيەتىن ەستىپ، ۇيگە بارعان سوڭ ءبىر بوكال ۆيسكيدى تارتىپ جىبەرىپ، الاڭسىز ۇيىقتاعانعا نە جەتسىن! راقات، سول ءساتىڭ تەزىرەك كەلسىنشى-اي! ا...ا ايتقانداي، اۋىل اقساقالدارىنا ءتان ونداي كەڭپەيىلدىلىك ابەكەڭ تاراپىنان ايتىلا قويسا... اي، قايدام-اۋ! دەگەنمەن ۇكىمەتتىك دەڭگەيدە قاۋلى قابىلدانىپ، ءمان بەرىلگەن شارانى ءمىنسىز اتقارۋ ساپاربەكتەرگە جۇكتەلگەن مىندەت. يۋبيلەي وتكىزبە، وتكىزدىڭ ەكەن اۋىز جارىمايتىن تىرلىككە بەكەر شاشىلما. وپەرا تەاترىنىڭ كەڭ زالى تۇرعاندا جاستار تەاترى دەگەندى قايدان تاۋىپ الدى الگى سۇمىراي؟!
قالتا تەلەفونىنا تۇسكەن قوڭىراۋدىڭ قايدان سوعىلعاندىعىنا نازار اۋدارماستان، بىردەن تەتىگىن باستى. وسى شاراعا جاۋاپتىلارىڭ ءبىرى — قالا اكىمىنىڭ ورىنباسارى بورىبايەۆ ازداعان اماندىق-ساۋلىقتان سوڭ نەگىزگى شارۋاعا كوشتى: اناداعى ماسەلەنى تاعى ءبىر پىسىقتايىن دەپ...
— ول قانداي ماسەلە؟ — ساپاربەك ادەيى «دىمبىلمەستىڭ» رولىنە كوشتى. ءبارى-بارى كوكىرەگىندە سايراپ تۇرسا دا، ونى قاپەلىمدە جادىنان شىعارىپ العان كىسىشە قۋاقىلانا جىميدى:
— دايىندىق ويداعىداي، شالدى ەڭ كەمى ون جاسقا جاسارتاتىن بولدىق. ونداي كەشتى كورگەندە ارماندا، كورمەگەندە ارماندا. ايتا بەرەتىن نەسى بار، ابەكەڭە جاسالعان جاقسىلىقتىڭ شەت-جاعاسى ەرتەڭ بىزگە دە جۇعىستى بولسا...
— سىزگە ءالى قايدا؟
— كورىنگەن تاۋدىڭ الىستىعى بولا ما. الپىستان اسقان سوڭ جەتپىس دەگەنىڭ كوزدى اشىپ-جۇمعانشا جەتىپ كەلەدى عوي.
— ءتىرى جۇرسەك، ونىڭ دا ءبىر امالىن قاراستىرارمىز.
— ۇمىتىپ كەتپەسەڭدەر بولدى دا...
— وعان دەيىن ات ۇستىندە امان جۇرسەك، بىرەۋلەر اپاس-قاپاستا ورتا جولدا اۋدارىپ كەتپەسە...
— ءجا، ونىڭ بەتى اۋلاق. بەكەر ءۋايىمدايسىز، سىرت كوز سىنشى، قولىمىزدان اناۋ ايتقانداي جاردەمىمىز تيمەسە دە، سىرتتارىڭنان ءبارىن باقىلاپ جۇرەمىز. ءسىز سەكىلدى ورنىقتى ازاماتتار جەردە جاتقان جوق.
— سەنىمىڭىزگە راقمەت! — نەگىزگى ماسەلەنى توبەدەن گۇرس ەتكىزۋگە ونىڭ دا جۇرەگى داۋالامايتىن بولسا كەرەك، ارنەنىڭ باسىن شاتىپ الىستان وراعىتادى:
— سول عوي، ساپەكە، يۋبيلەيدى ويلاپ، و جاعىنا باس قاتىرىپ قايتەسىز. قالعانىن «الىپ كەل مەن شاۋىپ كەلدىڭ» جىگىتتەرى-اق تاستاي تىندىرادى. ال انا ماسەلەنىڭ ءتۇيىنىن تارقاتاتىن سىزدەن باسقا وڭتايلى ادامدى كورىپ تۇرعانىمىز جوق. وسى توڭىرەكتەگىلەردىڭ بارىمەن اقىلداستىق، اينالسوقتاپ ءسىزدى ماڭايلاي بەرەدى. كاكىر-شۇكىرگە بەكەر ۋاقىت ولتىرمەسىن دەپ تاعى دا قاپەرىڭىزگە سالىپ جاتقانىم. سىزدەن باسقا سۇيەنەرىمىز جوق، امان بولىڭىز! ̶
تەلەفون ءۇزىلىپ قالدى.
* * *
كەڭسە مەن ءۇيىنىڭ اراسى اناۋ ايتقانداي اتشاپتىرىم الىس ەمەس. كەشكى سالقىنمەن جاياۋ جۇرگەنى الدىمەن وزىنە پايدا، سوسىن كىشكەنە بولسا دا بىرەۋلەرگە جاردەمى تيگەنى ونىڭ ۇستىندەگى شۇكىرشىلىك. حاتشى كەلىنشەكتى تابان استىنان توتەنشە تاپسىرما تۋىنداماسا جۇمىستان تىس ۋاقىتتا كوپ ۇستامايدى. «ۇيدەگىلەر كۇتىپ وتىرعان بولار، بارا بەرىڭىز» دەپ ماڭعازدانا يەگىن قاعادى. باستىعىنىڭ وسى سەكىلدى جومارتتىعىنا نە دەپ جاۋاپ قاتارىن بىلمەي، جانارى جالت-جۇلت ەتىپ، ريزاشىلىعىن سونىسىمەن دالەلدەگىسى كەلگەندەي، ۇستى-ۇستىنە باسىن يزەپ، ەمەن ەسىكتى جايلاپ جاۋىپ سىرتقا بەتتەيدى. شوپىرى ساپاربەكتىڭ نە ويلاپ تۇرعانىن قاس-قاباعىنان اڭعارىپ، قالعان تىرلىكتى ءوز بەتىنشە تاپ-تۇيناقتاي اتقارا بەرەتىن تىندىرىمدى جاس جىگىت. جاقىندا ۇيلەنگەن. ەل كوزىنە كولبەڭدەپ تۇسە بەرۋدى ىشتەي ۇناتپاسا دا، جاستارعا اعالىق تىلەگىمدى ايتۋ پارىز شىعار دەپ تويلارىنا قاتىسىپ، توست كوتەردى. مۇنى كورگەندە ەكى جاستىڭ اتا-اناسى توبەلەرى كوككە جەتكەندەي مارقايىپ قالدى. ءبىرىنشى داستارقاننان سوڭ رۇقسات سۇراپ، ىردۋ-دىرۋدىڭ اراسىنان سىتىلىپ شىعىپ كەتتى. ۇنەمى قاناتىن قومداپ، ۇشاتىن قۇس سەكىلدى ساپاربەكتىڭ تالتاڭداپ بەرى بۇرىلعان ءساتىن ۇزدىگە كۇتەتىن بوزىمنىڭ جاڭاعى «قايتا بەردەن» سوڭ ەكى قولىن شاپاتتاپ، قۋانىشتان ماشينە رولىنە قالاي وتىرعانىن كوزگە ەلەستەتۋ سونشالىق قيىن ەمەس-تى.
كوشەدە ادام قاراسى سيرەك. تىلدەي تروتۋار اۋدەم جۇرگەن سوڭ جان-جاعى گۇل كوشەتتەرىمەن كومكەرىلگەن شاعىن باققا تىرەلەدى. باقتىڭ ءىشى ۇياداي. ءاربىر باعانا باسىنا ىلىنگەن اسپالى شامدار وكپەك جەلمەن انتەك تەربەتىلەدى. جارىقتان جالتارىپ، قاراڭعىلاۋ قالتارىستى قولايلى كورگەن عاشىقتار كەشكى قالا اۋەنىنە ءۇن قوسقانداي ءماز-مايرام. ا-حا-حالاپ كۇلەدى، اندەتەدى. ءارتۇرلى گۇلدىڭ ءيىسى تاناۋ قىتىقتايدى. ساپاربەكتىڭ كوڭىلى دە اسپان تىرەگەندەي. جىگىتىنىڭ موينىن قاپسىرا قۇشاقتاپ، جەر جەتپەگەندەي الدە جاستارعا سونىسى ىڭعايلى ما كىم ءبىلسىن، ەكى تىزەنىڭ ۇستىنە قوناقتاي قالعان سۇلۋ بيكەشكە نە ايتقىسى كەلگەنىن قايدام، ايتەۋىر بىردەمە دەگىسى كەلىپ ءسال بوگەلدى دە، ارتىنشا جەلكەسىن قاسىپ، ىلگەرى جىلجىدى. «دۇرىس وتىرساڭشى قالقام، ادامنىڭ ىشكى مادەنيەتى كىشكەنتاي نارسەدەن بايقالادى. ۇلكەن كىسى جاندارىڭنان ءوتىپ بارادى، ال سەندەر ورماندا جۇرگەندەي يمەنۋدى بىلمەيسىڭدەر. مەيلى، وزدەرىڭە جاقسى بولسا ءوستىپ، اشىلىپ-شاشىلىپ بەيبەرەكەت جۇرە بەرىڭدەر. مەنىڭ نەم كەتەدى». ساپاربەكتىڭ بۇل جولعى دىتتەگىنى مۇلدەم باسقا جاعداي ەدى. جىگىتىڭ الدىنا وتىرماق تۇگىلى، موينىنا ءمىنىپ السىن. ونداي-وندايدى كورىپ جۇرگەنى جاڭا ما. سوعان بولا جۇيكە جۇقارتاتىنداي رەتى جوق-تى. بۇگىنگى جاستاردى پالەن دەپ كوپكە توپىراق شاشىپ قايتەدى، دەسە دە كەيبىرىنىڭ اسپاننان تۇسكەندەي الاق-جۇلاق ەتىپ، ەشنارسەگە ءمان بەرمەيتىندىگى ازداپ جانعا باتادى. وڭكەي ماسكۇنەمدەر مەن قاڭعىباستاردىڭ «ىستىق ۇياسىنا» اينالعان وسى باقتى ەكى بىلەگىن سىبانىپ، ويعا-قىرعا شاپقىلاپ، قالالىق بيۋجەتتەن قارجى بولگىزىپ، ەل قىزىعاتىنداي دەمالىس ورنىنا اينالدىرعان ءداۋدىڭ ءوزى مىنە، قارسى الدارىندا تۇرعان جوق پا؟! ساپەكەڭ بولماسا مۇنىڭ قۇردىمعا كەتكەنى كەتكەن ەدى. اينالاسىنا گۇل ەككىزدى، قورشاتتى، كۇزەتشى ۇستادى. ءبىر ەسەپتەن ءوزىنىڭ دە تىرشىلىگى وڭالىپ قالدى. كەيدە ءوستىپ، قىزمەتتىك كولىكتى بەكەر قاڭتارماي، باقتىڭ ىشىمەن ۇيىنە اسىقپاي جاياۋ قايتادى. جولاي سەرۋەندەپ جۇرگەن تانىستارىن كەزىكتىرەدى. ۇيگە بارعاندا نە بىتىرەدى. الگىلەرمەن سۇحباتتاسىپ ءبىراز جەڭىلدەيدى. حالىقارالىق تاقىرىپتىڭ دا، ءوز ىشىمىزدەگى وزگەرىستىڭ دە ءبىراز جەرگە دەيىن ىشەك-قارنىن اقتارادى. ءبىر كەزدەرى تالاي قىزمەتتىڭ قىزىق-شىجىعىنا ارمانسىز كۋا بوپ، بۇگىندەرى قۇرمەتى دەمالىسقا شىققان ءتىس قاققان كىسىلەردىڭ بىلمەيتىندەرى جەردىڭ استىندا. ۋاقىت ءبىراز بولسا دا ءبىرىن-بىرى قيا الماي، تاعى دا ءبىرشاما بوگەلەدى. قوشتاساردا كوپشىلىگى ساپەكەڭدى باۋىرعا تارتىپ، ارقاسىنان قاعادى: «وسى دەمالىس ورنىنا سىڭىرگەن ەڭبەگىڭدى ءومىرى ۇمىتپايمىز!» وۋ، مۇنان ارتىق ماراپاتتىڭ كەرەگى نە؟! بويى جەڭىلدەنىپ، كۇندىزگى جۇمىس ىڭعايىنداعى اجىك-گۇجىك كيكىلجىڭدەردى باسى ءبۇتىن ۇمىتىپ، التىنشى قاباتتاعى پاتەرىنە ءليفتىسىز كوتەرىلەدى. ال مىنا جاراعىرلاردىڭ العىسى سول، گۇلزار باقتى قوقىستان تازارتقان قادىرمەندى كىسىمەن جۇزدەسىپ تۇرمىز-اۋ دەمەي-اق قويسىن، ەڭ قۇرىعاندا ەتەك-جەڭدەرىن قىمتاپ، جيناقى وتىرۋلارىنا بولادى عوي.
جايداق ورىندىققا قۇيرىق قويعىسى كەپ تۇردى دا وقىس سىلكىنىپ، ىلگەرى جىلجىدى. شىندىقتى مويىنداعان ابزال. سولاي، مۇنىسى انىق شاۋ تارتا باستاعاندىقتىڭ بەلگىسى. مانادان بەرى تۇككە تۇرمايتىن شورە-شورە تىرلىكتى مالدانعاندىعىن ايتام دا. باسىن شايقادى. ورامالىمەن بەتىن ءسۇرتتى. ابەكەڭنەن كەيىنگى كەزەك وزىنىكى. وپەرا تەاترى قايدا، جاستار تەاترى دا تاقياسىنا تار كەلمەس. سونىڭ ءىشىن تولتىرىپ السا دا جارار. بالكىم ول كەزدە يۋبيلەي وتكىزۋدىڭ دە قىزىعى بولماس. ءجا، وعان قينالمايدى. ەرتەڭدى-كەش وسى باقتى اينالسوقتاپ جۇرسە دە اشتان قاتىپ، كوشتەن قالماس. وز-وزىنە رەنجىگەندەي وڭ قولىن قاتتىراق سىلكىدى. جاستاردىڭ قالاي وتىرىپ-تۇرعانىندا نەسى بار دەسەڭشى! ماعان دەسە جالاڭاش ءجۇرسىن. بىرەۋدىڭ بىرنارسەسى كەتە مە؟! ودان گورى ماناعى اكىم ورىنباسارىنىڭ بۇيىمتايىنا بۇيرەك بۇرماس پا. ونى كوميسسيا جۇرەك جۇتقان بىرەۋدىڭ موينىنا جۇكتەر دەپ ۇمىتتەنىپ ەدى. دەسە دە ول پالە اينالىپ كەلىپ، مەنىڭ شاۋجايىما جابىسار ما دەپ تە قاۋىپتەنگەن. سولاي بولدى دا شىقتى، انەكەي! ول ازىرگە جۇرتقا جاريا ەتىلمەيتىن اسا قۇپيا، ونى ەكى-ۇش ادامنان باسقا ءتىرى پەندە بىلمەيدى. ءابدىراسىل سەيتجاپپاروۆيچتىڭ جەتپىس جىلدىعى ءسوز جوق دۇرىلدەپ وتەدى. وتكىزەدى. سىي-سياپاتتىڭ دا شەت-جاعاسى كورىنىپ قالدى. قۇندىز جاعالى ويۋلى شاپاندار مەن التىن ساعاتتىڭ سانىنا ەشكىم جەتە الماس. تالىم-تاربيەسىن كورگەن شاكىرتتەرى قولقالاۋسىز، ءوز ەرىكتەرىمەن جەڭىل كولىك مىنگىزەمىز دەپ قۇلشىنىپ وتىر. ورىندى. ابەكەڭ سەكىلدى ۇستازعا شاكىرت بولۋدىڭ ءوزى ارمان. نەسىن ايتاسىز، ابەكەڭدەر قاي-دا؟! ابەكەڭنىڭ ورتامىزدا قالقيىپ جۇرگەنىنىڭ ءوزى داتكە قۋات. ەلۋ، الپىس جىلدىعىن وتكىزۋگە قاسارىسىپ قارسى بولىپ ەدى. بار ابرويدى جەتپىس جىلدىققا ساقتاعان ەكەن عوي. شالىڭ قالاي، ءا؟! شالقاقتاۋدىڭ ءجون-جوسىعىن بىلەدى. يۋبيلەي وتكىزسە ابەكەڭ وتكىزسىن!
الگى قۇپيانىڭ توقەتەرى مىناۋ: توي وتكەن بويدا ۇلكەن ۇيدەگى ۇلكەن كىسىنىڭ قولىنا ابەكەڭنىڭ ريزاشىلىق كوڭىلدەن جازىلعان ءۇشبۋ حاتى تيۋگە ءتيىس. حاتتىڭ مازمۇنى دا ءتىل ۇشىندا سايراپ تۇر: «...ءسىزدىڭ كورەگەن باسشىلىعىڭىزدىڭ ارقاسىندا حالقىمىزدىڭ ءال-اۋقاتى جاقساردى، ەلدىڭ كوڭىل-كۇيى كوتەرىڭكى... بولاشاقتا مۇنان دا جاقسى بولارىنا سەنىمىمىز مول... سىزگە شىن جۇرەگىممەن شەكسىز العىسىمدى بىلدىرەمىن... ويداعىداي يۋبيلەيىمدى وتكىزدىڭىز!..» بىلاي قاراساڭىز، مۇندا تۇرعان تۇك تە جوق. حات، كادىمگى حات. كۇندەلىكتى قولدانىستاعى حابارلى سويلەمدەر. ەڭ وزەكتىسى — حاتقا قول قوياتىن كىسىنىڭ مارتەبەسىندە. ۇلكەن كىسى كۇن سايىن مۇنداي مازمۇنداعى حاتتىڭ ون-ون بەسىن قابىلداۋى مۇمكىن. ءبىراق ول حاتتاردىڭ يەلەرى ابەكەڭ ەمەس قوي. جارتى بەت قاعازدىڭ ەندىگى قۇدىرەتى — ابەكەڭنىڭ قول قويۋى مەن قول قويماۋىنا تىرەلىپ تۇر. قول قويسا ءتورت قۇبىلا تۇگەل. ال قول قويماسا... جەتپىسكە كەلگەن «شالىڭ» اناۋ-مىناۋعا شاعىلا سالاتىن جاڭعاق ەمەس. قىڭىر. ءوز دەگەنى بولماسا شورە-شورە قولپاشىڭا قىڭق دەمەيدى. نە ىستەمەك كەرەك؟ ەكى وتتىڭ ورتاسىندا قالعان ساپاربەككە اياۋشىلىق بىلدىرەتىن ءجىبى ءتۇزۋ ءبىر پەندە تابىلسا...
* * *
اسۇيدە كۇيبەڭدەپ جۇرگەن ايەلى «اعى بار، سارىسى بار» ءبىر قۇشاق گازەتتى اۋدارىستىرىپ، ارا-تۇرا سۋىعان شايدان ءبىر ۇرتتاپ قوياتىن ابەكەڭە تۇمسىعىنداعى كوزاينەكتىڭ ۇستىنەن تەسىلە قارادى:
— كوزىڭدى اياساڭشى. دارىگەردىڭ ەسكەرتپەسىن ەلەمەسەڭ ءوزىڭ ءبىل. گازەت-جۋرنالعا كوپ ۇڭىلمە دەگەنى قايدا؟ كوز وزىڭە كەرەك، ماعان ءبارىبىر.
— ەندىگى قالعان عۇمىرعا وسى دا جەتەر. اياق-جولىمدى كورىپ جۇرۋگە جاراسا...
— نەمەرەلەردىڭ ساباعىن تەكسەرىپ تۇرامىن دەگەنىڭ قايدا؟
— ۇلكەيگەن كىسى نە دەمەيدى. ولاردىڭ اكە-شەشەسىن وقىتقانىم از ەدى. ەندى كەپ... بالالارىنا وزدەرى يە بولسىن.
قۇلاعىمنىڭ تىنىشتىعى كەرەك دەدى دە، بىر-ەكى گازەتتى قولىعىنا قىسىپ، كەلەسى بولمەدەگى قىزىل ديۆانعا بارىپ جايعاستى. جارتى عاسىر وتاسقان بايبىشەسىنە دە ازداپ وكپەلى. قىزمەتتە جۇرگەندە ابەكەڭنىڭ ۇستىنە شىق جۇقتىرمايتىن. اسىرەسە، وسىنداي ءتۇس مەزگىلىندە تاماقتان سوڭ ون-ون بەس مينۋت مىزعىپ السىنشى دەپ اياعىن ۇشىنان باسىپ، تىسقا شىعىپ كەتەتىن. ال ءقازىر باياعى ۇيرەنىسكەن داعدى توقسان گرادۋسقا بۇرىلعان. الدە قىزمەتتى جاستار ىستەسىن دەپ، دەمالىسقا شىققان كىسى قادىر-قاسيەتتەن دە بىردەن ايىرىلا ما؟ قاپ، مۇندايىن بىلگەندە... ابەكەڭنىڭ كوز الدىنان تالاي دۇنيە دوڭگەلەنىپ ءوتتى. مەتاللۋرگيا ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورلىعىنان ارىز بەرىپ، ءوز ەركىمەن بوسادى. وسى سالاعا جاۋاپ بەرەتىن مينيستر مىرزا ابەكەڭدى قۇرمەتتى دەمالىسقا شىعارىپ سالۋ راسىمىنە ءوز اياعىمەن كەلىپ، باستان-اياق قاتىستى. ءسوز سويلەدى. ابەكەڭنىڭ ومىرلىك تاجىربەسىنە شاك كەلتىرمەستەن، الدەكىمنىڭ تۇسىنە كىرەتىندەي بىرنەشە قىزمەتتى دە قاتار ۇسىندى. ءتىپتى وزىڭىزگە بولىنگەن جەكە كابينەتكە اندا-ساندا كەلىپ، توبە كورسەتىپ تۇرساڭىز بولدى، ەڭبەكاقىڭىز سول كۇيى ساقتالادى، قايدا باراسىز ەركىڭىز دەپ، اعىنان جارىلعاندا ازداپ كوڭىلى بوساعانىمەن، بىربەتكەي مىنەزدىڭ شىلاۋىنان شىعا المادى. ءدىنى قاتتى عوي. ابەكەڭ ايتپايدى، ايتسا ەمەننىڭ ءيىر بۇتاعىنداي سىرەسىپ العان بەتىنەن قايتپايدى. بىرنارسەسى ۇمىت قالعانداي جاستاردىڭ اراسىندا سۇيرەتىلىپ جۇرە بەرگەندى قالامادى.
— يۋبيلەي وتكىزگەلى جاتقان كورىنەسىڭ. جانە ودان مەنەن باسقانىڭ ءبارى قۇلاعدار. بايبىشە تاعى ءبىر جايدىڭ ۇشتىعىن شىعاردى:
— مەنىڭ ەستىمەگەنىم نە قىلار دەيسىڭ. بۇرتاڭدايمىن دا قويامىن. وعان سەنىڭ دە تۇگىڭ كەتپەيدى. مىنا تۇرعان قاراعاندىداعى قىزىڭ ەستىمەسە قىزىق سوندا بولار. بالالارىمەن بىرگە كەلىپ، كەشتىڭ ىشىندە بولسىن. حابارلاسام قارسى ەمەسپىسىڭ؟
— سەن نەگە ورىنسىز جەرگە كيلىگە بەرەسىڭ، ا؟! جەتپىس جىلدىقتى جاساپ جاتقان مەن ەمەس، سەنسەڭ ونىڭ جاي-جاپسارىنان دا بىلەتىنىم شامالى. توي تويلاۋعا و باستان قۇلقىم جوق. مەنىڭ رۇقساتىمسىز ىستەلىپ جاتقان شاراعا كىرىسىپ نەم بار. ۋاقىتىندا كورەرمىز.
— كورەرمىز دەپ كۇمىلجىمەڭىز، يۋبيلەيدى قالاي وتكىزسەك دەپ شابىلىپ جاتقان جۇرتتى اقىماققا سانايمىسىڭ؟ سەنىمەن الدىن-الا اقىلداسپادى دەگەنگە كىم سەنەدى.
ابەكەڭ باسىن كوتەرىپ، تىكتەلىپ وتىردى:
— مەنىڭ مىنەزىمدى بىلەسىڭ عوي، بايبىشە. بۇل تۋراسىندا ەندىگارى بىردەمە دەسەڭ، مەنەن جاقسىلىق كۇتپە.
— سابايمىسىڭ؟
— ونى ءوزىم بىلەم. ەسىكتى جاپ، كىسىگە تىنىشتىق بەر!
— داۋىسى دىرىلدەپ، قاتتىراق شىقتى. ءتۇس مەزگىلىندەگى ءبىر ساعات ۇيقىنىڭ كەستەسى كەلىسپەدى. كوزى جۇمۋلى، كوكىرەگى وياۋ. بايبىشەسىنە دە بەكەر ۇرىسقانىن جان جۇرەگىمەن سەزىپ جاتىر. بالالار جەكە-جەكە ءۇي بولىپ، قاناتتارى قاتايعان قارلىعاش سەكىلدى وسى ۇيادان تۇس-تۇسقا ۇشىپ شىققان. ارا-تۇرا نەمەرەلەردى اكەلىپ، ءبىر يىسكەتىپ كەتەدى، ايتەۋىر. ەندىگى ءتۇز-دامنىڭ اۋسەلەسى بەلگىلى. تەمىردەن جارالماعانى انىق. باس اۋىرىپ، بالتىر سىزداسا ابەكەڭنىڭ باسىن سۇيەپ، اۋزىنا سۋ تامىزاتىن كىم — بايبىشەسى. قالاي دەگەندە دە ابەكەڭنىڭ الگى اكىرەڭدەۋى ارتىق. ەسەبىن تاۋىپ كەشىرىم سۇراعانى ماقۇل. تىنىشتىق كەرەك، يۋبيلەيى بار بولسىن! وتكەن ايدا جەزقازعاننان ورالعان. سول ساپاردان كوڭىلگە تۇيگەندەردى بىرەۋلەرگە ساباق بولار دەپ، قاعازعا ءتۇسىرىپ جۇرگەن-دى. سوڭعى نۇكتەسىن قويا الماي الەك. و جاققا دا الدەكىمنىڭ قولقالاۋىنسىز ءوز ەركىمەن بارعان-دى. ءومىردىڭ ءبىراز بەلەسىنە كۋا بولعان جەزقازعانداعى كۇندەر ۇمىتىلار ما؟! قايران قانىش اعانىڭ تابانىنىڭ ءىزى تۇسكەن ءوڭىردى ابەكەڭ دە تالاي رەت جاياۋ ارالاعان. جاس گەولوگتىڭ رومانتيكاعا تولى كەۋدەسى الىپ-ۇشىپ اياعىن جەرگە تيگىزبەيتىن. اياعىمدى جىلان شاقپاسىن دەپ كەرزى ەتىكتى كيىپ الىپ، شىجىعان كۇننىڭ استىندا ولكەنى جاياۋ شارلاعانى راس. رۋداسى بار كەنىشتى ءسويتىپ ىزدەيتىن. سول جاياۋلاپ ءجۇرىپ-اق تالاي كەنىشتى تاپتى، قازىعىن قاقتى، توننالاعان رۋدا ەل يگىلىگىنە پايداسىن تيگىزدى. جەزدىنى جاياۋ ارالاعان جاس مامان اقىرىندا كەن-بايىتۋ كومبيناتىنىڭ باس ديرەكتورلىعىنا دەيىنگى باسپالداقتاردان سۇرىنبەي ءوتتى. كەيىن الماتىعا اۋىستى. ءتۇرلى-تۇرلى جاۋاپتى قىزمەتتەردىڭ باسىن قايىردى. ءجا، وتكەنگە بارلاۋ جاساساڭ و بار بولعىردىڭ ەستەلىگى تاۋسىلا ما. جانە ەسكە تۇسكەن سايىن جەتپىسىڭدى ۇمىتتىرىپ، جاستىق شاقتىڭ شۋاقتى كۇندەرى جىگەرلەندىرە تۇسەدى. شيرىعاسىڭ كادىمگىدەي.
جەزقازعانعا باراتىنىن ءتىرى جانعا سەزدىرمەدى. ۇشاققا وتىردى دا كەتە باردى. قوڭىراۋ سوقساڭ انىق باسىڭنىڭ پالەگە قالعانى. تابانىڭدى جەرگە تيگىزبەي ۇشاقتان كۇتىپ الادى. ودان ارعىسى بەلگىلى. بەلگىلەنگەن كەستە بويىنشا ءجۇرىپ-تۇراسىڭ. جان-جاعىڭ انتالاعان ادامدار. ال بۇل جولعى ساپارىنا ءدان ريزا. الدىمەن رۋداسى سارقىلماعان كەنىشتەردى ارالادى. كومبيناتقا سوقتى. كەنشىلەر قالاشىعىنىڭ كەسكىن-كەلبەتىن ءوز كوزىمەن كوردى. تانىس-بىلىستەرىنىڭ ۇيلەرىنە سوقپادى. كۇن قاعارلى كەپكىسىن باسا كيىپ، كاستومىنىڭ جاعاسىن كوتەرىپ اپ، كەنشىلەرمەن بىرگە كەزەكتە تۇرىپ، اسحانادان اس ءىشتى. ەسكىلەۋ ءقوناقۇيدى قولايلى كوردى. كومبيناتتىڭ قاقپاسىنا جاقىنداپ، بەيتانىس مىس قورىتۋشىلارمەن ديدارلاستى. ايلىق جالاقىلارىنىڭ شاماسىن بايقادى. كومبيناتتى باسى ءبۇتىن ساتىپ العان كارىستەردىڭ تالتاڭداعان جۇرىستەرىنەن جەر ويىلادى. ماي جاعىپ العانداي بەتتەرى جىپ-جىلتىر. جەرگىلىكتى قازاقتاردى ءبىر شىبىقپەن ايداپ، قاس-قاباقتارىنا تەلمىرتىپ قويعان. بايىرعى كەنشىلەردىڭ بۇگىنگى ۇرپاعى اسا جالتاق. كارىستەردىڭ قولتىعىنا كىرىپ العان بىردى-ەكىلى قازاقتاردىڭ عانا ەسەپتەرى تۇگەل. جاعىمپازدىقتىڭ قىزىعىن كورىپ جۇرگەن دە سولار. ولاردىڭ قانشا ايلىق الاتىندىعى وزدەرىنە عانا بەلگىلى. رۋدنيكتىڭ ەكسكوۆاتر ءماشينيسى قولعا تيەتىن بولماشى تيىن-تەبەنگە ءماز. توسىنداۋ مىنەز كورسەتسەڭ ەرتەڭىندە كومبيناتقا كىرە المايسىڭ.
باياعى قانىش اعانىڭ قولىمەن كارتاعا تۇسكەن كەنىشتەردىڭ قازىنالارى تاۋسىلۋعا تاياۋ. جاڭا قوجايىندار ءوز بەتتەرىنشە ءبىر كارەردىڭ بەتىن اشپاعان. كەنشىلەر قالاشىعىنىڭ كۇن شىعىس بولىگى ويىلىپ، جەر استىنا ءتۇسىپتى. قالادان قونىس اۋدارۋشىلار شامادان تىس كوپ. ولاردىڭ جاعدايلارىن ويلاستىرىپ جاتقان كارىستەرىڭ شامالى. ولاردىڭ باستى ۇرانى: — ەكسپورتقا جونەلتەتىن تازا مىستىڭ كولەمىن كوبەيتىڭدەر!.. ابەكەڭنىڭ قانى قايناپ باسىنا تەپتى. بىرنەشە اپتاعا دەيىن ۇيىقتاي الماي ءجۇردى. كورگەن-بىلگەندەرىن باستان-اياق قاعازعا ءتىزدى. سەنگەن قويىم سەن بولساڭ... ءوز ىرعاعىمەن پالەنباي جىل ۇزدىكسىز جۇمىس ىستەپ كەلگەن كومبيناتتى نە ءۇشىن كارىستەردىڭ قانجىعاسىنا وڭگەرە سالدىق؟ شىققان ءمۇيىزىمىز قايسى؟ مۇنىڭ اقىرى نەمەن تىنارىن كىم بىلەدى؟ ول جاعى وسى سالانىڭ مايىن ىشكەن ابەكەڭە بەس ساۋساقتاي بەلگىلى. ءبىر ەسەپتەن ويعا تۇيگەندى قاعازعا تۇسىرگەنى دە اقىل بولدى. قۇرعاق ءسوز — قۇيىن قۋعان قاڭباق. دەرەۋ ۇمىتىلادى. رەتىن تاۋىپ وسى قولجازبانى ۇلكەن كىسىنىڭ قولىنا تابىستاماقشى.
— ابەكە، شايىڭىز دايىن، — دەدى بايبىشەسى تۇك بولماعانداي، جادىراڭقى كوڭىل كۇيمەن.
— سەن بەرى، بەرى جاقىنداشى! — ابەكەڭ ءسال قالعىپ كەتكەن بويدا سەلك ەتىپ وياندى دا بايبىشەسىن جانىنا شاقىرىپ، ارقاسىنان سيپادى.
* * *
تويدان ءبىر كۇن بۇرىن ساپاربەك ابەكەڭنىڭ كەڭ جايىلعان داستارقانى باسىندا ءقادىرلى قوناق رەتىندە جاعاسى جايلاۋدا شالقىپ-تاسىپ وتىردى. وتكەن-كەتكەن ەسكە ءتۇستى. ەكەۋى بەس جۇلدىزدى ارميان كونياگىن قىلداي ءبولىستى.
— سىزگە كەشتىڭ سەنارييىن تانىستىرايىن دەپ...
— سول ءۇشىن بەكەرگە اۋرە بوپ...
— اۋرە بولعانى نەسى ابەكە-اۋ، سىزگە ءومىر بويى قىزمەت ىستەۋگە ءازىرمىز!
— پەنسيونەر شالدان نە كۇتىپ جۇرگەندەرىڭدى تۇسىنبەيمىن.
كەش ءتۇستى. اينالانى قاراڭعىلىق تۇمشالادى. قاريالاردىڭ دەمالىس ۋاقىتىنا كەسىرىمدى تيگىزبەيىن دەگەندەي، ساپاربەك قيپاقتاي باستادى. اسا قۇمارلىعى بولماسا دا تىسقا شىعىپ شىلىم شەكتى. جيەگىنە التىن جالاتقان كەسەدەگى قويۋ شايدان ۇرتىن تولتىرىپ ەكى ۇرتتادى. كونياكتىڭ ۋى بۋىنعا تۇسپەي تۇرعاندا قارامدى باتىرايىن دەپ شەشتى.
— ابەكە، سىزگە كەلىپ-كەتەرى جوق، مىنا ءبىر قاعازعا قول قويىپ بەرسەڭىز؟
— ول نەمەنە؟
— الدىمەن كوز جۇگىرتىپ وقىپ شىعىڭىز.
— «اسا قۇرمەتتى!.. ءسىزدىڭ ەلگە سىڭىرگەن ەڭبەگىڭىزدى ەشقاشان ۇمىتپايمىز!.. كورەگەن ساياساتىڭىزدى ارقاسىندا ەلدىڭ ءال-اۋقاتى جىل سايىن جاقسارىپ كەلەدى... مەنىڭ مەرەيتويىمدى دا جاقسىلاپ وتكىزدىڭىز!.. سول ءۇشىن سىزگە دەگەن العىسىم شەكسىز...»
ابەكەڭنىڭ قىزارا بورتكەن جۇزىنەن قان قاشىپ، سۇرلانىپ سالا بەردى: — يۋبيلەي وتكىزگەندەگى تۇپكى ماقساتتارىڭدى ەندى ءتۇسىندىم. ءبىراق ءابدىراسىل مۇندايعا ساتىلمايدى. اقىل-ەسى ازىرگە ءبۇتىن. سەنى ءجون-جوسىق بىلەتىن دۇرىس جىگىت پە دەسەم... — ءبىر بەت قاعازدى ورتاسىنان قاق ايىردى. ساپاربەك اياق كيىمىن ازەر كيىپ، سىرتقا بەتتەدى.
* * *
وپەرا تەاترىنىڭ كەڭ زالى مەن ەكى جاق قاناتتاعى بالكونى لىق تولى. ينە شانشار ورىن جوق. وبلىستاردان كەلگەن دەلەگاسيالار سىعىلىسىپ الدىڭعى قاتارعا جايعاسقان. ىشكە كىرە الماي سىرتتا تۇرعان ەل قانشا. تەاتر ديرەكتورىنىڭ شىبىن جانى تىرناق ۇشىندا. ءومىرى مۇنداي وقيعا بولماعان. ءبىرىنشى رەت. الدىن الا ارەنداسى تولەنگەن. قوناقتار شاقىرىلعان. وكىنىشتىسى، توي يەسى بۇعان دەيىن بۇل ماڭنان بىردە-بىر مارتە توبە كورسەتپەگەن. جان-جاققا سۇراۋ سالعاندار: «ول كىسىنى كورگەن-بىلگەن ادام جوق» دەپ اۋىزدارىن قۋ شوپپەن سۇرتەدى. بۇل قالاي؟ نە ىستەۋ كەرەك؟ قارا-قۇرىم ەلگە نە دەيدى؟ شىعۋ كەرەك تىعىرىقتان. قالاي، ءقايتىپ؟!.. «ءبىرجان-سارا» وپەراسىنىڭ ارتىستەرىن ۇيلەرىنە ماشينە جىبەرىپ، دەرەۋ شاقىرتىپ الدى. بۇگىن اتالمىش وپەرا تەگىن كورسەتىلمەكشى.
تەاتردىڭ قارسى بەتىندەگى اتاقتى قوناقۇيگە جاڭا عانا ورنالاسقان «اzatNEWS»ء-تىڭ ەكى ءتىلشىسى اپىر-توپىر حالىقتىڭ نە ءۇشىن جينالعانىن ءبىلۋ ءۇشىن ءارى تاڭدانىستارىن دا جاسىرا الماي، اساي-مۇسەيلەرىن ارقالاپ تومەن ءتۇستى. بۇل نە دۇرلىگۋ؟ وپەراعا دا وسىنشا ەل جينالادى ەكەن-اۋ، ءا!؟ ونەر دەگەندە ىشكەن استارىن جەرگە قوياتىن قازاقتاردىڭ مىنا تىرلىگىنە ءقايتىپ تاڭعالماسسىڭ؟! «مىنە، كەرەمەت!» دەپ ولار سول ماڭنان شارتاراپقا سان ءتۇرلى تىلدە شۇعىل حابار تاراتىپ جاتتى.
You Might Also Like
-
تۇنگى ون ەكىلەر شاماسى. جۋرناليست قالا ماڭىنداعى جۇپىنىلاۋ جالدامالى پاتەردە الدە ءبىر قۇجاتتار مەن فوتوسۋرەتتەردى اقتارىستىرىپ، الدەنەنى جازىپ-سىزىپ، كومپيۋتەرگە ءۇڭىلىپ ۇزاق وتىرىپ، كەش جاتتى.
-
جىلان جىلى تۋعانداردىڭ شاڭىراعىنا قارلىعاش ۇيا سالمايدى ەكەن دەيتىن. ءوزى ومىرىندە قىزىلشاقا بالاپانىن دا كورمەپتى. سوناۋ بالا شاعىندا قاسيەت اڭقىعان قارا قىستاقتان كوشىپ، قوسەتەك شىتكويلەگىن شەشتىرگ...
