مىسىق نەگە سورلادى؟
كەز كەلگەن ءجايتتىڭ ءبىر «نەگەسى» بولار.
جوق، دۇرىس باستالمادى. اڭگىمەنى بۇدان الدەقايدا تەرەڭ ويمەن باستاۋ كەرەك. ايتالىق: «جەر مەن كوكتىڭ اراسىن ءورت السا دا، ادام ءبىر ۋاق سەرگۋى كەرەك» دەپ باستاسا...
شىنىنا كەلسەك، بۇل دا تاۋىپ ايتىلعان جوق. ۇلاعاتتى سوزدەر ۇلى ادامداردىڭ عانا اۋزىنان شىعادى. وسىنى ويلانعاندا وزىمە ءوزىمنىڭ جانىم اشيدى. مەن ءاربىر اڭگىمەمدى ماڭگى ۇمىتىلماس سوزدەرمەن-اق باستايمىن، ءبىراق نە وعان، يە ماعان نازار اۋدارار ءبىر ادام، ءبىر ءتىرى جان بولسايشى! سوندا، نەمەنە، ۇلى ادام اتاۋلىنىڭ ءبارى ەلدەن ەرەك بىردەڭە ايتادى دەپ ويلايسىزدار ما؟ ءبىر ۇلى ادام: «جازدا كۇن ىستىق بولادى» دەپتى. سوعان جۇرتتىڭ ءبارى تاڭدانىپ: «شىركىن-اي، نەتكەن اسىل ءسوز، شىركىن-اي، نەتكەن عۇلاما وي!» — دەسىپتى. سىزدەر سەزدىڭىزدەر مە: ادامزات جۇزدەگەن جىلدار بويى بىلمەگەن اقيقاتتى ول ءتورت-اق سوزبەن ايتىپ بەرىپتى. تاعى ءبىر ۇلى ادام جان ءتاسىلىم جاسار ساتىندە: «ەسىكتى اشىڭدارشى!» — دەپتى. ەستىگەن جۇرت ەستەرىنەن تانىپ قالا جازداپتى. ويپىراي، بۇل سوزدەردە قانشاما عاجاپ ءمان-ماعىنا بار دەسەڭشى! «ەسىكتى اشىڭدارشى!» دەگەن ەكى سوزبەن ول دانىشپان بۇكىل ۇرپاعىنا جول نۇسقاپ كەتتى ەمەس پە. «ەسىكتى اشىڭدارشى!» بۇل نە دەگەن ءسوز؟
وزدەرىڭىز ويلاپ كورىڭىزدەرشى! قيساپسىز كوپ كىتاپ ەتىپ جازساق تا، بۇل ەكى ءسوزدىڭ ماعىناسىن تولىق ۇعىندىرىپ بەرۋ قيىن-اق. ول مۇنىمەن... ءيا، ول مۇنىمەن نە ايتتى؟.. «ەي، جاراندار! كورتىشقانشا كومىلمەي بەرى شىعىڭدار! ەسىكتەرىڭدى اشىڭدار، كوكىرەكتەرىڭە ءبىلىم نۇرى قۇيىلسىن!» — دەدى مە؟
الدە: «ەسىكتەرىڭدى اشىڭدار! جارىق دۇنيەگە كوز سالىڭدار. تۇمشالاپ تۇرعان رۋحاني ناداندىق تۇتقىنىنان قۇتىلىڭدار!» — دەدى مە؟
جو-جوق. بەيباق بوپ جۇرگەن ءبىز ءتارىزدى سول ۇلى ادام جان ءتاسىلىم الدىندا جانتالاسىپ، تىنىسى تارىلىپ الەك بوپ جاتتى دا:
«ەسىكتى اشىڭدارشى»، دەپ جالىندى.
بار ايتقانى وسى.
ءوز باسىم و دۇنيەگە بارا قالعان كۇنى ەڭ الدىمەن گەتەنى ىزدەپ تاۋىپ الىپ:
— ءسىز ومىرمەن قوشتاساردا: «تەرەزەنىڭ پەردەسىن تۇرىڭدەرشى، ازداپ جارىق ءتۇسسىنشى» دەپسىز. سول استارلى ءسوزىڭىزدىڭ ماعىناسى نە ەدى؟ — دەپ سۇرارمىن-اۋ.
مەنىڭشە، سوندا گەتە كۇلەدى دە:
— مەن: «ازداپ جارىق ءتۇسسىنشى» دەپپىن بە؟ شىن با؟ ءسىرا، كوز الدىم قاراۋىتىپ كەتكەن شىعار دا، مەن قاسىمدا كىمدەر وتىرعانىن كورۋگە تىرىسقان شىعارمىن،— دەيدى.
...مەن اياڭداپ كەلە جاتتىم. الدىمداعى ءبىر ۇيدەن باجىلداپ ءبىر مىسىڭ اتىپ شىقتى دا، الدى-ارتىنا قاراماي بەزىپ جوق بولدى. سول مىسىقتىڭ سول حالى مەنى قاتتى ويلاندىردى. بايعۇس سونشا نەگە باجىلدادى ەكەن؟ ءاۋ باستا ايتقانىمداي، كەز كەلگەن ءجايتتىڭ ءبىر «نەگەسى» بولادى. ياعني، مىسىق نەگە ءويتتى؟
ونى ءقازىر ايتىپ بەرەمىن. باسىنان باستاپ ايتامىن. تەك قاي ىڭعايمەن ايتۋدى بىلمەي وتىرمىن. دەموكراتيالىق ىڭعايمەن: تومەننەن جوعارى قاراي ما، الدە ەزىمىزدىڭ شىعىس داستۇرىمەن: جوعارىدان تەمەن قاراي ما؟ ياعني مىسىقتان مينيسترگە كوتەرىلەيىن بە، الدە مينيستردەن مىسىققا تۇسەيىن بە؟ قوي، ءوزىمىزدىڭ داستۇردەن اينىمايىن.
كۇندەردىڭ ءبىر كۇنىندە بارلىڭ گازەتتەرىمىز، قۇددى كەلىسىپ العانداي-اق، مينيسترلەردىڭ بىرەۋىن باس سالىپ سىنادى دا تاستادى. ءمينيستردىڭ ەسى شىقتى، كىمگە نە دەرىن بىلمەي قىستىقتى. نە ىستەپ، نە قويارىن بىلمەي قانى قايناعاندا ول ىلعي كەڭەسشىسىن شاقىرىپ الاتىن. مينيستر كەڭەسشىسىنە ءبىر سۇراق قويدى. كەڭەسشىسى جاۋاپ بەردى. تاعى ءبىر سۇراق قويدى. ونىسىنا دا تولىق جاۋاپ الدى. تاز اشۋىن تىرنادان الۋعا ءبىر ىلگەشەك تابىلار ەمەس. «جەر مەن كوكتىڭ اراسىن ءورت السا دا، ادام ءبىر ۋاق سەرگۋى كەرەك» ەمەس پە. مينيستر ءۇشىنشى سۇراقتى قويدى. ونىڭ ول تاپسىرماسى قالاي ورىندالعانىن كومەكشىسى تاپتىشتەپ ايتىپ بەردى. سول-اق ەكەن، دۇنيە استى-ۇستىنە شىقتى دەيسىڭ: ويتپەۋ كەرەك ەدى! ولاي ىستەمەۋ كەرەك ەدى! ويتۋگە بولمايدى!. بولادى! بولمايدى! جوق، بولادى! مۇلدە بولمايدى! ىلگەشەك تاپقانىنا مينيستر ىشتەي قاتتى قۋاندى. كومەكشىسىنىڭ كەزىنە كوك شىبىن ۇيمەلەتىپ قويا بەردى. ءسويتىپ، جانى جاي تاپتى.
«جەر مەن كوكتىڭ اراسىن ەرت السا دا، ادام ءبىر ۋاق سەرگۋى كەرەك». ولاي بولسا، كەڭەسشى نە ىستەۋگە ءتيىس؟ وتستاۆكاعا شىعۋى كەرەك پە؟ جوق. ول نەنىڭ اقىسى؟ كەڭەسشى باس باسقارۋشىعا ءبىر سۇراق قويدى. باس باسقارۋشى جاۋاپ بەردى. سونسوڭ ول باس باسقارۋشىعا ەكىنشى سۇراق قويدى. باس باسقارۋشى ونىسىنا دا جاۋاپ بەردى. ءۇشىنشى سۇراق قويدى. ونىسىنا دا جاۋاپ بەردى. جاۋاپ بەرۋىن بەرگەنمەن، ءبىر اتتەڭى بولىپ قالدى. ءبىتتى! كەڭەسشى حاتشىسىن شاقىرىپ الدى.
— جاز! — دەپ بۇيىردى حاتشىسىنا.
كەڭەسشى كوپ سويلەپ، كوپ جازعىزدى، ءسويتىپ، بىرتە-بىرتە ساباسىنا ءتۇستى. ويتپەگەندە، قۇداي ءوزى ساقتاسىن، ول اشۋ-ىزادان جارىلىپ ءولىپ، بۇكىل ءۇرىم-بۇتاعى ۇلىپ قالاتىن ەدى.
قوش، ەندى باس باسقارۋشىعا قايتپەك كەرەك؟ كەڭەسشىدەن كورگەن كورەسىسى كوكىرەگىن قازانداي قارا تاس بوپ باسىپ قالا بەرمەك پە؟ ول قوڭىراۋىن شالدىر ەتكىزدى.
— ينسپەكتور الي-بەيدى شاقىرىڭىز!
— الي-بەيدىڭ ينسپەكسيالىق ساپارعا اتتانعانىنا ون كۇن بولدى.
— ۋالي-بەيدى شاقىرىڭىز.
— قۇپ.
ينسپەكتور ۋالي-بەي كەلدى.
— امىرىڭىزگە قۇلدىڭ، تاقسىر!
— مەنىڭ تاپسىرمامدى ورىندادىڭىز با؟
— ورىندادىم، تاقسىر!
— ەكىنشىسىن شە؟
— ول دا ورىندالدى.
— كانە، ايتىپ بەرىڭىز.
ۋالي-بەي ايتىپ بەردى.
— ونى ولاي ورىنداماۋ كەرەك ەدى! ولاي ەمەس بولاتىن! ونداي نۇسقاۋدى سىزگە كىم بەردى ؟! مۇنىڭىز بارىپ تۇرعان جۇگەنسىزدىك! و، اللا، اللا!
باس باسقارۋشى بارقىراپ جونەلدى. ويتپەسە بۋلىعىپ، قالشىلداپ قۇلاپ قالاتىن ەدى.
ەندى ينسپەكتور نە ىستەۋى كەرەك؟ ۇندەمەي شىداپ جۇرە بەرسىن بە؟ جوق، شىدامنان پايدا شامالى.
— باسقارۋشى مىرزا!
— قۇلاعىم سىزدە.
— مەن بۇگىن تاڭەرتەڭ سىزگە نە دەدىم؟
— بۇگىن تاڭەرتەڭ بە؟ ەشتەڭە دەگەن جوقسىز.
— سولاي دە. ويلانىپ بايقا!
— بۇگىن تاڭەرتەڭ مەن ءسىزدى كورگەن دە جوقپىن...
— ەندەشە، كەشە تاڭەرتەڭ!
— كەشە ءسىز سىرقاتتانىپ قالعانسىز...
— ەندەشە، الدىڭعى كۇنى تاڭەرتەڭ!
— ءيا، ول كۇنى...
— سول كۇنى ايتقانمىن! نە دەپ ەدىم؟ نەگە ورىندامادىڭىز؟! ىسكە ءويتىپ قاراۋعا بولمايدى، ۇقتىڭىز با؟ بولمايدى! مەن وندايعا... مۇلدە تىيىم سالامىن!
باسقارۋشىنىڭ ءوڭى كۇرەڭىتىپ كەتتى. «جەر مەن كوكتىڭ اراسىن ءورت السا دا، ادام ءبىر ۋاق سەرگۋى كەرەك».
— ورىنباساردى شاقىرىڭىز!
— قۇپ.
باسقارۋشىنىڭ ورىنباسارى كەلدى. باسقارۋشى وعان:
— «د» ءتىزىمى تولتىرىلدى ما؟— دەدى.
— تولتىرىلدى، تاقسىر.
— تۇگەلدەي مە؟
— تۇگەلدەي.
— بەتتەرى بەكىتىلدى مە؟
— بەكىتىلدى.
نەتكەن ۇقىپتىلىق دەسەڭىزشى!
— جونەلتىلدى مە؟
— جونەلتىلدى.
نەتكەن ءتارتىپ دەسەڭىزشى!
— قاشان؟
— كەشە.
— نە-مە-نە؟! كەشە؟! بۇ نەتكەن سالاقتىق؟ ءبارى بەتىمەن كەتكەن! ءىستىڭ ىڭعايىن ءبىلۋ دەگەن قايدا؟! جۇمىستى دۇرىستاپ ىستەۋ كەرەك، دۇرىستاپ! كۇندەگىسىن — كۇندە! مەن وسىنى تالاپ ەتەمىن! ايتقاندى ۇقتىڭىز با؟
اشۋىڭ تارقاعاندا-اق مونشاعا تۇسكەندەي بوپ قالاتىنىڭ-اي، شىركىن!
باسقارۋشىنىڭ ورىنباسارى ءبولىم باستىعىنىڭ كابينەتىنە بارىپ كىردى. بۋلىعىپ تۇر:
— انداعىڭ نەمەنە؟
— بۋحگالتەرياعا جىبەرەتىن دوكۋمەنتتەر عوي.
— سولاي دە؟! تۇسىنىكتى. ايلاپ، جىلداپ شاشىلىپ جاتادى دا، سودان سوڭ...
باسقارۋشىنىڭ ورىنباسارى كابينەتتەن شىعىپ كەتىسىمەن ءبولىم باستىعى ستولدى جۇدىرىقپەن قويىپ-قويىپ قالدى.
— حاسان-بەي قايدا؟
— قاي حاسان-بەي؟ ەكىنشى باسقارماداعى حاسان-بەي مە؟ الدە ەسەپشى حاسان-بەي مە؟ تىركەۋ كەڭسەسىندە دە حاسەن-بەي بار. الدە سەكرەتارياتتاعى حاسان-بەي مە؟
— ءبارىبىر. قولىڭا تۇسكەنىن جەتەكتەپ الىپ كەل!.. سەكرەتارياتتاعى حاسان-بەيدى شاقىرىڭدار ماعان!
— تۇسكى ءۇزىلىس كەزى عوي، اپەندى، ول تاماق ىشۋگە كەتتى،
— وندا... سەنىڭ اتىڭ كىم؟
— قۇسايىن.
— قۇسايىنسىڭ با، مۇسايىنسىڭ با — ءبارىبىر! مەن ادامشا ايتىپ تۇرسام، سەندەر شەتتەرىڭنەن!..
ءبولىم باستىعى ون مينۋت بويى اقپانداتتى. سونسوڭ عانا باسەڭدەپ، بولمەدەن سالماقتانىپ شىعىپ كەتتى. كەمە دە پورتقا كىرمەي تىنشىمايدى ەمەس پە؟
ال قۇسايىن-بەي قول استىنداعى قىزمەتشىسىنە تاپ بەردى. تەرەزەلەر نەگە كىرلەپ كەتكەن؟ توبەگە نەگە ورمەك تولىپ كەتكەن؟ ستولداردى شاڭ باسقان! ەدەن جۋىلماعان! مەن بۇعان ەندى توزە المايمىن! توزە المايمىن! ۇقتىڭ با؟!. ۇقساڭ — سول!
قىزمەتشى قاقپاشىنىڭ ءاستى-ۇستىن جەزدەي قاقتاپ الۋدى ويلاپ ەدى، ول نەمە ۇيىنە كەتە قالىپتى. ەندى نە ىستەۋ كەرەك؟ «جەر مەن كوكتىڭ اراسىن ءورت السا دا، ادام: ءبىر ۋاق سەرگۋى كەرەك».
قىزمەتشى ترامۆايعا وتىردى.
— اياعىمدى باسىپ كەتتىڭ عوي،— دەدى ول جانىندا تۇرعان جولاۋشىعا اجىرايا قاراپ.— سەرەيگەن سۇيەكتەرىڭە يە بولا الماي ءجۇرسىڭ بە؟!.
جولاۋشى ۇندەمەدى.
كوندۋكتور كەلدى.
— بيلەت الىڭىز!
— سەن، نەمەنە، ينە شانشار جەر جوعىن كورمەي تۇرسىڭ با؟ ءبىر قولىم جانشىلىپ، ءبىر قولىم قايىرىلىپ ارەڭ تۇرمىن... ءامياننان اقشا الماق تۇرعاي، قىبىر ەتەر مۇرشام جوق! شىعاردا تولەيمىن.
— ونىڭىز بولمايدى!
— ە، نەگە؟
— بولمايدى! كونترولەر كەلە قالسا شە؟ وندا قايتەسىڭ؟
ايقاي-ۇيقاي باستالدى. قىزمەتشىنىڭ كوكتەن تىلەگەنى جەردەن تابىلدى...
جۇمىسى اياقتالىپ، كوندۋكتور ۇيىنە قايتتى. ايەلى ونى كۇلىمسىرەپ قارسى الدى.
— سويعان قاسقىرشا ءتىسىڭ اقسيىپ نە بولدى؟— دەپ اتىلدى كوندۋكتور.— كىم كورىنگەن كەلىپ سەنىڭ كۇيەۋىڭە ءتىل تيگىزەدى، ال سەن...
ول ايەلىن توپەشتەپ-توپەشتەپ الدى دا، ستول باسىنا بارىپ راقاتتانىپ وتىرىپ، كەشكى تاماعىن ءىشتى.
كوندۋكتوردىڭ ايەلى كوز جاسىن كول قىلدى. مىسىعى كەلىپ، بىرىلداپ، ونىڭ اياعىنا سۇيكەندى. ايەل ونى قىر ارقاعا قىسقاشپەن كوسىپ-كوسىپ قالدى. مىسىق باجىلداپ بەزە جونەلدى.
كوندۋكتوردىڭ ايەلى كۇيەۋىنىڭ جانىنا بارىپ وتىرىپ، باسىن يىعىنا سۇيەدى. كوز جاسىمەن جۋىلعان سايىن ماحابباتتىڭ مەرەيى ارتا تۇسپەك. ەكەۋى بىر-بىرىنە مەيىرلەنە قارادى.
كەز كەلگەن ءجايتتىڭ ءبىر «نەگەسى» بولادى. ەگەر گازەتتەر ءمينيستردىڭ باس تەرىسىن اۋزىنا قاپتاماسا، بايعۇس مىسىق سورلاماس ەدى.
ادامدار اقىر اياعىندا اشۋىن باسىپ ساباسىنا ءتۇسۋدىڭ جولىن ايتەۋىر تابادى. ال مىسىقتار... جانىمنان قۇددى اققان جۇلدىزشا وتە شىقتى، — ول بايعۇستىڭ ودان ارى نە كۇيگە ۇشىراعانىنان كۇنى بۇگىنگە دەيىن حابارىم جوق.
ورىسشادان اۋدارعان عابباس قابىشيەۆ
You Might Also Like
-
بىزگە بەيمالىم ءبىر الەمنىڭ ايتەۋىر ءبىر جەرىندە بىزگە ودان ارمەن بەيمالىم ءبىر الەم بولىپتى دەسەدى. ول الەمدە التى قۇرىلىق جانە ولارعا قوسا جەتىنشى قۇرلىق بار ەكەن، جەتىنشىنىڭ بارىن التى قۇرىلىق ادام...
-
اۋدان اۋرۋحاناسىنىڭ سوعىس مۇگەدەگىنە بوساتىلعان تازا بولمەسىندە قاپساعاي دەنەلى، قويۋ قارا مۇرتتى، شۇڭىرەك كوز، تاتىران قارا — قىدىرما ەسىمدى كىسى كوپكە دەيىن دارىگەرلەرگە جۇمباق كۇيىندە قالدى...
