"دالا ءۋالاياتى" گازەتىنىڭ اۋىز ادەبيەتى ۇلگىلەرى مەن كوتەرىلگەن ماسەلەلەرى
1888 جىلى قۇرىلعان «دالا ءۋالاياتى» گازەتىنىڭ قازاق باسپاسوزىندەگى الار ورىن ەرەكشە نە دەگەنمەن «تۇركىستان ءۋالاياتى» گازەتىنەن كەيىنگى وزىندىك تاريحىمەن ەرەكشەلەنەتىن گازەتتەردىڭ ءبىرى وسى گازەت دەپ بىلەمىز. باسقا گازەتتەر سەكىلدى بۇل گازەتتە دە رەسمي جانە بەيرەسمي ساندارى بولدى. جانە تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىك ەرەكشەلىگى گازەتتە كوبىنەسە ورىس اقىن-جازۋشىلارىنىڭ شىعارمالارىن اۋدارىپ باسىپ وتىرعان. ودان بولەك گازەت حالىق اۋىز ادەبيەتى ارقىلى الەۋمەتتىك پروبلەمالىق ماسەلەلەردى كوتەرىپ وتىرعان. جانە تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىك دۇنيە گازەت بەتىندە «رەداكسياعا حات» دەگەن ارناۋلى باعدارلاما اشىلعان. ول باعدارلاما بويىنشا گازەتتىڭ ويى ەكىگە ءبولىندى بىرەۋلەر ارناۋلى اقىنداردىڭ ولەڭىن جيناق ەتىپ باسۋدى تالاپ ەتتى، ەندى كەيبىرەۋلەر قازاق گازەتىنە كىم نەمەن كومەكتەسە الار ەكەن، جازبا ادەبيەتتى قالاي دامىتۋعا بولادى دەپ جازدى. ناتيجەسىندە حالىق تۋىندىلارى جانە تانىمال جازۋشىلار مەن پۋبليسيستتەردىڭ شىعارمالارى باسىلدى. ودان بولەك اباي قۇنانبايەۆتىڭ، ىبىراي ءالتىنساريننىڭ شىعارمالارى باسىلىپ، شوقان ۋاليحانوۆتىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى جايلى ماقالالار جارىق كوردى.
كەيبىر دەرەكتەرگە سۇيەنسەك «دالا ءۋالاياتى» گازەتى حالىق اۋىز ادەبيەتىن جيناقتاپ، ورىس اڭگىمەلەرىن اۋدارىپ جاريالاۋدا وتە كەرەمەت ىزدەنىس تانىتقان. اۋىز ادەبيەتىنىڭ ۇلگىلەرىن جيناۋشى قازاق وقىعاندارى ب. ادىقوۆ، ش. ايمانوۆ، ر. دۇيسەبايەۆ تاعى باسقالار باستىرعان دۇنيەنى حالىقتىڭ جازباسى دەپ اتاپ كورسەتسە، كەيبىرەۋلەرى كىمنەن قايدان العانىن ناقتىلاپ حابارلاعان. جانە ءبىر ايتا كەتەرلىگى بۇل گازەتتە تىلدىك ماسەلەلەرگە ءجىتى نازار اۋدارعان جانە وسى تاقىرىپتاردى ءجيى كوتەرىپ وتىرعان. ماسەلەن ا. قۇرمانبايەۆ «قازاق ءتىلىن قولداۋ جانە دامىتۋ، ورىستىڭ ءبىلىمىن تاراتۋ-قازاق وقىعاندارىنىڭ ادامگەرشىلىك بورىشى بولۋعا ءتيىس.قازاق ءتىلىن وڭدەۋ ەرەجەسىن تارتىپكە كەلتىرۋ جونىندە التىنسارين باستاعان ءىستى ىلگەرى الىپ بارۋىمىز كەرەك» دەگەن. تاعى ءبىر توقتالىپ وتەتىنى بۇل جەردە ورىس ءبىلىمىن تاراتۋ دەگەندى ورىس ءتىلىن تاراتۋ ەمەس ،ياعني سول ورىس ءتىلىنىڭ ادەبيەتىنىڭ دەڭگەيىنە قازاق ءتىلىن جەتكىزۋ. سول قاراڭعىلىقتان قۇتىلۋ جولى دەپ تۇسىنۋگە بولادى. كەيبىر ۇلتشىلدار ورىس مادەنيەتىنەن شوشىنسا، بۇلار ونداي تۇسىنىسپەۋشىلىككە جول بەرمەدى، كەرىسىنشە دۇرىس جاعىنان قابىلداۋدى، كەرەك جاعىن عانا قابىلداۋدى ۇعىندىرۋ ءۇشىن جاسالعان يدەيا سەكىلدى.
الىمبەك قىزى انەل ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ 1 كۋرس ستۋدەنتى
You Might Also Like
-
«كەڭەستى جەردە كەمدىك جوق. كەڭەسسىز جەردە تەڭدىك جوق». ءبارىنىڭ ءتۇپ ءمانى – بىرلىك. ال سونىڭ تۋى استىندا ەل تاريحىن تارامداساق، «بىرلىك تۋىنىڭ» ءومىربايانىن شا...
-
ساداق - سۇق جەبەسىن وقىرمان جۇرەگىنە ءدوپ قاداعان باسىلىم. قاۋىزىن جارىپ شىققان قىزعالداقتاي وزىنشە ءارلى ەدى. جاس ورەن ءۇشىن ءنار بەرەتىن. قىزىق، ءا؟ قوس قولداپ ەمەس، اقىل وڭداپ جۋرنال جولىنىڭ بولۋى. ك...
