ميزامشۋاق
اقجامال بۇگىن ءوزىن ەرەكشە سەرگەك سەزىنگەنى: تاپ ءبىر قولتىعىنىڭ استىنا قانات بايلاپ، قالىقتاپ ۇشىپ جۇرگەندەي. مۇنداي كۇيدى، ءسىرا، ول كوپتەن باستان كەشپەگەن ءتارىزدى. تاڭ قۇلان يەكتەنىپ اتار-اتپاستان بەرى تالاي ءىستىڭ باسىن قايىرىپ-اق تاستادى. كەلىنى مەن بالاسىن وياتىپ المايىن دەگەندەي اياعىنىڭ ۇشىمەن لىپىپ باسىپ ءجۇرىپ، ەكى ۇلكەن نەمەرەسىن تۇرعىزىپ، الداپ-سۋلاپ كيىندىرىپ، ەرتەڭگىلىك استارىن ىڭ-شىڭسىز ىشكىزىپ، ۇيدەن الىپ شىعىپ كەتتى. ۇلكەنىن جولدىڭ قارسى بەتىندەگى مەكتەپ اۋلاسىنا كىرگىزىپ جىبەرىپ، ەكىنشىسىن ورتالىقتاعى بالاباقشاعا اپارىپ كەلدى. بۇل ونىڭ كۇندەلىكتى ىستەپ جۇرگەن تىرلىگى، ءبىراق بۇگىن وسىنىڭ ءبارىن وزگەشە قۇلشىنىسپەن، جىگەرلەنىپ اتقارىپ ءجۇر.
تاڭعى ۇيقى ءتاتتى عوي. ونى ءوز باسىنان بىلەدى. جاس ۋاقىتتا ۇيقىسى ءبىر قانباۋشى ەدى. ەرتە تۇرىپ، كەش جاتاتىن. سوندا ول: «شىركىن-اي، الاڭسىز ءبىر ۇيىقتايتىن كۇن بولار ما؟ ۇيقىسى قانىپ تۇراتىن ادامنىڭ ارمانى بار ما ەكەن؟» دەپ ويلاۋشى ەدى. سول ۇيقىلارى بۇگىندە ءىز-تۇزسىز قايدا كەتكەنى بەلگىسىز، ەندى جامباسىنا تاس باتقانداي دوڭبەكشىپ، ءتۇنى بويى كوز ىلىندىرە المايتىن كەزدەرى بولادى.
«جاس قوي، ۇيىقتاي تۇرسىنشى» دەپ كەلىنىن ەرتەڭگىسىن وياتقىسى كەلمەيدى-اق. بالاجان نەمە، وبەكتەپ ءوزى عوي تۇرىپ الاتىن. كەشە كەشكە ءتۇن ورتاسىنا دەيىن كۇيبەڭدەپ ءجۇرىپ الىپ ەدى، بۇگىن تۇرۋعا شاماسى كەلمەدى بىلەم.
بالالاردى اپارىپ تاستاپ كەلىپ، اشىتىپ قويعان قامىرى كوتەرىلگەن ەكەن، كۇن جۇما بولعان سوڭ جەتى شەلپەك ءپىسىرىپ، ارۋاقتارعا باعىشتاپ دۇعا وقىدى. بالا مەن كەلىنگە ىستىق باۋىرساقپەن شايلارىن بەرىپ، قىزمەتتەرىنە شىعارىپ سالدى. سول ەكى ارادا كىشكەنتاي نەمەرەسىنە قارايتىن كۇتۋشى ايەل دە كەلىپ كىردى. بالانى سوعان بەرىپ، ءوزى اسىقپاي باپتانىپ، سىلانىپ تاراندى، جەڭىلدەپ بوياندى، قاتتى جاراساتىن ادەمى كويلەگىن تاۋىپ كيدى. كەيىنگى كەزدە ءجۇرىپ-تۇرۋعا ىڭعايلى كورىپ، ۇنەمى شالبارمەن جۇرەتىن ەدى. بۇگىن ءبىر كويلەك كيگىسى كەلگەنى. سوسىن قولىنا ادەمى سۋمكاسىن ۇستاپ، «داستارحان » دۇكەنىنە تارتتى.
كەلىنىنىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، قالاداعى ەڭ ءدامدى تورتتار وسى دۇكەندە عانا بولاتىن كورىنەدى. سول راس پا، جوق پا، ءوز كوزىمەن كورىپ قايتپاق. بۇگىن ورتانشى نەمەرەسى — تولعانايدىڭ تۋعان كۇنى. سول شالدۋار قارا تەنتەگىنىڭ مەرەكەسىنە ءتاتتى-دامدى بازارلىق، جەمىس-جيدەك الىپ، باقشاعا اپارىپ بەرمەكشى بولىپ شىققان بەتى. تۇستە تاربيەشى تاتەيلەرى توبىندا تۋعان كۇنىن اتاپ وتپەكشى. زامانىنا ساي ءۇردىس تە! كەلىنى مەن بالاسىنىڭ مۇندايعا مۇرشالارى مۇلدە جوق، مۇرىندارىنان شانشىلىپ جۇرگەندەرى ۇنەمى.
اپاسى، ءوزىڭ رەتتەيسىڭ عوي، — دەپ بۇعان قاراي ىسىرا سالاتىن ادەتتەرى. اقجامال وندايعا شارشاعان با؟ قايتا قۇلشىنا ءتۇسىپ:
جارىقتارىم-اۋ، مەن تۇرعان دا نەسىنە الاڭدايسىڭدار. قىزمەتتەرىڭە ءسوز كەلمەسىن، جۇمىستارىڭدى ىستەي بەرسەڭدەرشى، — دەپ، مەكتەبىنە دە، باقشاسىنا دا، ونداعى تولىپ جاتقان جينالىستارىنا دا بارۋدى ءوز مىندەتىنە العالى قاشان؟
بوزالا تاڭنان بەرى زىر قاعىپ، قاپىلىپ جۇرگەندە اۋزىنان «ءتاۋباسى» ءبىر تۇسكەن جوق. «ىرىس الدى — قىز» دەگەن. وسى جالبىر شاش، جامان نەمەرەلەردى بەرگەنىڭە مىڭ دا ءبىر شۇكىر! «ءتاۋبا، ءتاۋبا، ءتاۋبا»، — دەيدى كۇبىرلەي. «قۇدايعا ءتاۋبا» — ونىڭ اۋزىنان تۇسپەيتىن ءسوزى. اقجامالعا نەمەرەلەرىنىڭ ءبارى دە ىستىق. نۇرساۋلەسىن «قامىققان كوڭىلىمدى جۇباتقان، سۇيسەم مەيىرىمدى قاندىرعان. كوزىمدى اشىپ كورگەنىم، اۋزىمدى اشىپ سۇيگەنىم، ءتولباسىم» دەپ اينالىپ، تولعانسا، تولعانايدى — «مىرزا قۇداي جومارتتىقپەن اتاسىنا ۇقساتىپ بەرە سالعان» دەپ ەرەكشە ەمىرىنە جاقسى كورەدى. توڭپاڭداعان كىشكەنتاي عانا ءتامپىش مۇرىن قارا قىزىنىڭ كەسكىن-كەلبەتى اتاسىنان اۋمايتىن. قىل اياعى — ساۋساقتارىنا دەيىن، قولىمەن كوزىن، اۋزىن سۇرتكەندەگى قيمىلىنا شەكتى ۇقسايتىن. «اللا تاعالانىڭ شەبەرلىگىندە شەك جوق قوي» دەپ ويلايدى اقجامال. «ايتپەسە، سەكەن ومىردەن وزعاننان كەيىن سەگىز-توعىز جىلدان سوڭ تۋعان نەمەرەسىنىڭ قيمىل-قوزعالىسىنا دەيىن اتاسىنان اۋماي تۇرسا، قۇدايىڭ قۇدىرەتى ەمەي، نەمەنە؟!» جاتقان جەرى جارىق بولعىر، قايران سەكەنى قىز بالانى قاتتى جاقسى كورۋشى ەدى عوي. وزدەرىندە قىز بولمادى، تۋىسقاندارىنىڭ قىزدارىن وبەكتەپ، ءولىپ قالا جازدايتىن. ەندى مىنە، سەكەننىڭ سول تىلەۋىنە، قۇداي كەلىنىنىڭ ەتەگىنەن جارىلقاپ، قىز ءسۇيىپ وتىرعانى شىعار.
ءار نەمەرەسى تۋعان سايىن اقجامال جۇرەگى جارىلا قۋاناتىن، كەي كەزدە وسى ءساتتى سەكەن كورمەدى-اۋ دەن وكىنەتىن شاقتارى دا بار. سويتسە دە جانىن جەگەن مۇڭىن ىشتە تۇنشىقتىرىپ، ارقا-جارقا قۋانىشقا ەرىك بەرەتىن دە وكشەسى جەرگە انا تۇستان ءبىر، مىنا تۇستان ءبىر ءتيىپ بازار مەن پەرزەنتحانانىڭ اراسىن جول قىلىپ، قۇيىنداتىپ، جاس بوسانعان كەلىنىنە سورپا-سۋ تاسىپ، شاپقىلاپ جۇرگەنى. قىز تۇگىل، قىزىل جۇنگە زار بولىپ جۇرگەندەر از با؟ ويتپەگەندە، قۇداي، ارۋاققا شەت بولارمىن دەپ قورقاتىن. كىشكەنتاي ارداعىنىڭ ءجونى ءتىپتى بولەك. ءسۇت اڭقىعان بوبەگىنىڭ ءيىسى جۇپار، بىلدىرلاعان ءتىلى — بالدان ءتاتتى. قۇرتاقانداي بولىپ-اق، ەكى اپكەسىنە ءامىرىن جۇرگىزگەنگە باپانداي، ايتقانىن ىستەتپەي قويمايدى.
بىردە اقجامال نۇرساۋلەگە:
ءجونسىز ەركەلەگەنىڭدى قاشان قوياسىڭ؟ قۇدايدىڭ جوعىن سۇرايسىڭ دا جۇرەسىڭ. اجەپتاۋىر ۇلكەن قىز بولىپ قالدىڭ، اقىلىڭ قاشان كىرەر ەكەن وسى سەنىڭ؟ — دەپ كەيىسە، كەلىنى ايجان كۇلىپ:
اپاسى-اۋ، قۇرتاقانداي ارداعىڭ ءوزىنىڭ قۇڭىن تالاپ ەتىپ، جەر تەپكىلەگەندە، مۇنىكى ەندى ءجون ەمەس پە؟ — دەپ جاتىر.
ءيا-اۋ دەسەڭشى. ءارقايسىسىنىڭ قىلىعى — ءار باسقا. وسىلاردىڭ قىزىعىن قىزىقتاپ، قۋانىشتارىن قۋانىشتاۋ — ونىڭ قازىرگى تىرلىگىنىڭ بار مانىنە اينالعانداي. بۇعان دا — تاۋبە!!! اقجامال ەندى تاڭىردەن باۋىرىنان ورگەن ۇرپاعىنىڭ جاپىراق جايىپ، جەلى تارتقان باقىتىن ۇزاعىنان ءسۇيسىندىرۋدى ءناسىپ ەتۋدى تىلەيدى...
اقجامال جۇمىسىنىڭ ءبىر جەردەن بىتكەنىنە قۋاندى. كەلىنىنىڭ ايتقانى راس ەكەن. ءتاتتى-دامدى دەگەنىڭ بۇل ارادا مولشىلىق كورىنەدى. سورەلەرى قايىسىپ-اق تۇر. ول «داستارحاننىڭ» ەڭ ءبىر ادەمى تورتىن تاڭداپ الدى. ءقازىر كوكتەن التىن كۇن شۋاعىن اياۋسىز قۇيعان سارى الا كۇزدىڭ باس كەزى. جەمىستىڭ قاندايى كەرەك — سامساپ تۇر. الماتىنىڭ وزىندە وسەتىنى بار، وڭتۇستىك وڭىردەن اكەلىپ، ۇيىپ-توگىپ قويعانى بار، كوزدىڭ جاۋىن الارداي. اقجامال ۋىلجىپ پىسكەن بۋدان شيەدەن، باداناداي-باداناداي شابدالىدان قالاعانىنشا سالدىرىپ الدى. بازارعا بارىپ جۇرگەنشە دەپ، ەت بولىمىنە سوعىپ، تۇرىلگەن سەمىز قازى مەن ءبىر كەسەك جايانى دا وسى ارادان الا سالعاندى ءجون كوردى. ءسويتىپ، ول قورجىنىن دا، كوڭىلىن دە توعايتىپ، كوشەگە شىقتى.
قولىنداعى وسىنشاما زاتتارىمەن ەندى اۆتوبۋس، تروللەيبۋسا وتىرۋ قيىنداۋ شىعار. ايالداماعا بارماستان تۇرعان جەرىندە جەڭىل كولىك ۇستاۋعا وقتالدى. كوپ كۇتكەن دە جوق، قول كوتەرگەنى سول ەدى، تايپالعان اق سۇر ماشينا كولدەنەڭدەي كەلىپ، الدىنا تۇرا قالعانى.
اباي داڭعىلى مەن سەيفۋللين كوشەسىنىڭ قيىلىسىنا دەيىن اپارىپ تاستاماس پا ەكەنسىز؟ — دەپ ءوتىندى ول، ماشينانىڭ اشىق تەرەزەسىنەن جۇرگىزۋشىمەن سالەمدەسكەن سوڭ.
البەتتە، نەگە بولماسىن؟! — دەپ، لىپ ەتە قالعان جۇرگىزۋشى ماشينادان شىعىپ كەلىپ، مۇنىڭ قولىنداعى زاتتارىن الىپ، ارتقى ورىنعا جايعاستىرىپ، الدىڭعى ورىنعا ءوزىن قولتىعىنان دەمەپ وتىرعىزعانى. اقجامال ويلانىپ قالدى. «بۇل مەنى تانىپ، ادەيى توقتادى-اۋ، شاماسى» دەپ تۇيگەن ول كوزىنىڭ قيىعىمەن قاراپ ەدى، بۇرىن-سوڭدى كورمەگەن ادامى سياقتى. مەيلى، اپارىپ تاستاسا بولدى عوي، ونىڭ كىم ەكەنىندە مەنىڭ شارۋام قانشا دەپ قويدى ىشىنەن.
ءبىراز جۇرگەننەن كەيىن:
سىزدەي سۇلۋ كەلىنشەك قول كوتەرىپ تۇرعان سوڭ، ونى-مۇنى زاتتارىڭىزدى كورىپ، اپارىپ تاستايىنشى دەپ، ادەيى بۇرىلدىم، — دەيدى جىگىت اعاسى جاسىنداعى شاشىن قىراۋ شالعان، سىپتاي كيىنگەن سىرباز جۇرگىزۋشى شىنى بولسا دا، قالجىڭى بولسا دا اعىنان جارىلعان ءتۇر تانىتىپ. اقجامال قول سومكەسىن تىزەسىنە قويىپ، قارى تالعان قولىن ۋقالاپ وتىر ەدى، قاپەلىمدە ساسىپ قالدى.
ا-ا! سۇلۋ كەلىنشەك دەگەنىڭىز مەن بە؟ اللا رازى بولسىن، ەندەشە. جاسارتىپ، «كەلىنشەك» دەپ، كوڭىلىمدى ءوسىرىپ تاستادىڭىز عوي، — دەپ كۇلىپ، ازىلدەي جاۋاپ قاتتى.
ناعىز حان ورتالىقتا تۇرادى ەكەنسىز عوي.
ە-ە-ە، اعاسى، ءسىز ءبىزدى ۇيگە بارا جاتىر دەپ وتىر ەكەنسىز توي. جوق، بالاباقشاعا بارا جاتىر ەدىم. سەيفۋللين كوشەسىمەن بۇرىلىپ، ءسال كوتەرىلسەڭىز، جولدىڭ قاراما-قارسى بەتىندە «بولاشاق» دەگەن ۇلكەن باقشا بار. سول اراعا جەتكىزىپ تاستاساڭىز بولار ەدى.
جۇرگىزۋشى دە ءبىر سويلەپ قالعان كىسى ەكەن، ونى-مۇنىنىڭ باسىن شالىپ وتىرىپ، ءا دەگەنشە باقشانىڭ تۇسىنا دا كەلىپ قالىپتى.
جولدى كەسىپ ءوتىپ جۇرەسىز بە؟ ودان دا مەن اينالىپ كەلەيىن، — دەپ، ساتبايەۆ كوشەسىنە دەيىن كوتەرىلىپ، باعدارشامنىڭ تۇسىنان بۇرىلىپ كەلىپ، بالاباقشانىڭ ءدال ەسىگىنىڭ الدىنا توقتادى.
شىن ريزا بولعان اقجامال العىسىن جاۋدىردى.
بازارلىعىڭىز مول ەكەن، ءبىر توي بار-اۋ مۇندا؟
ءيا، قىزىمنىڭ تۋعان كۇنى ەدى. بەسكە تولدى. سوعان اكەلە جاتقانىم عوي، — دەدى. ۇيگە العان زاتتارىن سالعان سومكىسى دە اۋىر ەدى، سونى ويلاعان اقجامال «وسى كولىكپەن ۇيگە دەيىن ءبىراق جەتىپ السام، قانداي جاقسى بولار ەدى» دەپ وتىرعان. ونىڭ ۇستىنە، بالاسىنىڭ تۇسكى اسقا كەلەتىن ۋاقىتى دا تاياپ قالدى-اۋ. كەلىنىنىڭ جۇمىس ورنى قاشىقتاۋ، جولىن قيىنسىنعام ول ۇزىلىسكە كەلمەيتىن، بالاسىنىڭ كەڭسەسى تاياۋ جەردە، سودان بولار، تۇستە مۇنىڭ ءشايىن ىشپەسە كوڭىلى كونشىمەيتىندەي، ۇنەمى ۇيگە كەلەتىن، ۇيكۇشىك نەمە. اكەسى دە سونداي ەدى. ديەتالىق اسحانادان تۇستىگىن ءىشىپ، جول-جونەكەي ۇيگە سوعىپ، مۇنىڭ بىر-ەكى كەسە ءشايىن ءىشىپ كەتپەسە، اسى باتپايتىنداي كورىنەتىن. ە-ە-ە، وتكەن كۇندە بەلگى جوق دەگەن وسى ەكەن-اۋ!
اقجامال باتىلسىزداۋ:
«سىي قىلساڭ، سىپىرا قىل» دەگەندەي، مەن مۇندا كوپ اينالماسپىن، كىرەمىن دە مىنالاردى بەرىپ، كەرى شىعامىن، كۇتە تۇرماس پا ەكەنسىز؟ — دەدى قيىلا.
نەگە بولماسىن؟ ءبىراق ۇزاققا كەتپەسسىز. ۋاقىت قىمبات دەگەندەي، — دەپ قويدى.
اقجامال تۇسىنە قالدى.
كۇتىپ تۇرعان ۋاقىتىڭىزدىڭ اقىسىن جەمەسپىن، — دەپ، ونى-مۇنىسىن كوتەرىپ، لىپىپ باسىپ باقشانىڭ كەڭ اۋلاسىنا ەنىپ كەتتى. اقىسىن تولەرمىن دەگەندە جۇرگىزۋشى مىرس ەتىپ، ميىعىنان كۇلگەندەي كورىندى.
اقجامال اكەلگەن زاتتارىن تاربيەشى قىزعا وتكىزىپ، جەمىستەردىڭ جۋىلماعانىن ەسكەرتىپ، بالالارمەن قىزۋ ويناپ وتىرعان تومپايعان تەنتەگىن سىرتىنان كورىپ، «اتاسىنان اۋماي قالعان كىشكەنە كۇنىم مەنىڭ» — دەپ ەمىرەنگەن بويى تىسقا بەتتەدى. ءدال وسى ساتتە، ويىنا العان ءىسى ءتامامدالعان جاننىڭ ادەتىندەي، كوڭىلىنىڭ ءبىر مارقايىپ قالعان شاعى ەدى. الدەبىر قۋانىشتىڭ حابارشىسىنداي جۇرەگى قۇرعىر دا ەلەگىزىپ، ورەكپي سوعادى. بۇگىن ءبىر ەرەكشە كۇن بولدى دەپ قويدى ىشتەي. مىنا ماشينا دا وڭىنان ۇشىراسا كەتتى. ادامعا ءوزىن جاقسى سەزىنۋ ءۇشىن كوپ نارسە كەرەك ەمەس ەكەن-اۋ!
اقجامال ءقازىر ءوزىن ءتورت قۇبىلاسى ساي ادامداي سەزىندى. ءبىراق، بۇل — ءبىر ساتتىك قانا سەزىم ەدى. ويتكەنى، تىرشىلىكتە ونىڭ جانى جابىرقاۋ تارتىپ جۇرەتىن كەزى دە از ەمەس.
وسى باقشانىڭ اۋلاسى دا بۇعان قاتتى ۇنايدى. بۇل ءوزى زاماننىڭ ءبىر جايباراقات كەزىندە كەڭ، مولىنان سالىنعان عيمارات بولسا كەرەك. اينالاسى — ات شاپتىرىم. اعاشتىڭ نەشە اتاسى، گۇلدىڭ نەبىر تۇرلەرى ەگىلگەن. كوككە بوي سوزعان قاراعاي — شىرشاسى — كوز سۇيسىندىرەدى. ناعىز قىزقاراعايلار.
كەشكە جاقىن تولعانايدى الۋعا كەلگەن كەزدەرى اسىقپاعان كۇنى ونى اۋلاعا ەركىن جىبەرىپ، اقجامالدىڭ ءوزى قاراعايدىڭ قاسىنداعى ورىندىققا وتىرىپ، دەم الاتىنى بار. سوندا كۇنى بويعى شارشاعانى دەمدە تاراپ، بويى جەڭىلدەپ سالا بەرەتىندەي كورىنەتىن. اۋلا ادەتتەگىسىندەي گۇل جايناپ، قۇلپىرىپ، كوز تارتادى. قىركۇيەكتىڭ جايماشۋاق تامىلجىعان كۇنى بۇگىن شۋاعىن اياۋسىز-اق توگىپ تۇرعانداي. توڭىرەك ساعىم نۇرعا بولەنىپ، اق سارى ساۋلەگە شومىلعانداي. توتيايىنداي زەڭگىر كوك اسپان تازا جۋىلعان كىردەي ءوڭى اشىلىپ، بيىكتەپ كەتكەندەي. ۇلبىرەگەن جىبەك ورامالداي اقشا بۇلتتار ءار جەردە ءبىر قالىقتاپ، جەڭىل سىرعيدى.
ماشيناعا قاراي كەلە جاتىپ اقجامال تابيعات پەن ادام جانى قانداي ەگىز ەدى دەپ توپشىلادى. نەشە كۇنگى جاڭبىردان كەيىن ءشايداي اشىلعان كۇنمەن بىرگە مۇنىڭ دا باسىنىڭ ساقيناسى تارقاپ، قان قىسىمى ورنىنا تۇسكەن ءتۇرى بار. كوڭىلى جادىراپ، بويى سەرگىپ، بەينە كوكىرەگى ءان سالىپ تۇرعانداي — قۋناق.
«بۇگىن ءبىر جاقسى كۇن ەكەن» دەدى تاعى دا وزىنە-وزى. «جاساعان نەم، تامىلجىعان وسى كۇننىڭ نۇر-شۋاعىن كورسەتكەنىڭە مىڭ دا ءبىر ءتاۋبا»، — دەپ كۇبىرلەدى.
اقجامال باقشا اۋلاسىنان شىعىپ، ماشيناعا قاراي اسىعا باستى. جۇرگىزۋشى سىرتتا تەمەكى تارتىپ تۇر ەكەن. بۇل جاقىنداعان كەزدە تەمەكىسىنىڭ تۇقىلىن قوقىس جاشىگىنە اپارىپ تاستاپ، الدىڭعى ەسىكتى اشىپ، اقجامالدى تاعى دا قولتىعىنان دەمەپ وتىرعىزعانى. اقجامالدىڭ بۇل كوپتەن كورمەگەن قۇرمەتى ەدى. سودان قولايسىزدانعانداي قىزارىپ كەتتى بىلەم، ەكى بەتى ىسىپ جۇرە بەردى. جۇرگىزۋشى كەلىپ، ءوز ورنىنا جايلانىپ وتىرعان سوڭ بۇعان كۇلە قاراپ:
ال، نە بۇيىراسىز؟ قالاي قاراي جۇرەمىز؟ — دەپ سۇرادى. اقجامال باراتىن جەرىن ايتتى. ماشينا قايتادان اباي داڭعىلىنا شىعىپ، شىعىسقا قاراي زاۋلادى. وڭعا قاراي بۇرىلىپ، تاۋعا كوتەرىلەتىن ۇلكەن كوشەگە تۇسپەكشى ەدى، ولاردى جول قىزمەتكەرلەرى ەرىكسىز توقتاتقانى. ازىرشە، جوعارى قاراي جول جابىق كورىنەدى.
ءيا، اندا-ساندا جابىلىپ قالاتىن ءبىزدىڭ كوشەنىڭ وسىنداي ءبىر ادەتى بار.
كەشە تەلەديداردان مىسىر ەلىنىڭ پاديشاحى كەلدى دەگەن ەدى. سول قالانى ارالاپ جۇرگەن بولدى عوي.
قاپ-اي... — اقجامال قىپىلىقتاپ، قىسىلا باستادى. — مەن ءسىزدىڭ باسىڭىزعا ءبىر اۋرە بولدىم با؟ الگىندەگى كۇتتىرىپ قويعانىم ازداي، تاعى تۇراتىن ءتۇرىمىز بار.
وقاسى جوق. مەن ءبىر تال شىلىم شەككەنشە كىردىڭىز دە شىقتىڭىز عوي. ۋايىمداماڭىز، مەن ءسىزدى كوشەگە تاستاپ كەتپەيمىن. بۇل كوشە جابىق بولسا، باسقا جول تابامىز.
ماشينا تومەن قۇلديلاپ، ودان وڭعا بۇرىلىپ سالتانات سارايىنىڭ ارتىن وراي، ۇلكەن داڭعىلمەن قاپتالداس كىشىلەۋ كوشەگە ءتۇسىپ، جوعارى ورلەدى.
بۇل كوشەنى اقجامال دا بىلەتىن. ءبىراق، كوپتەن جۇرمەگەن ەكەن. بۇرىن كوشەنىڭ ەكى جاعى اۋلاسىندا جەمىسى ماۋەلەپ تۇراتىن باقتارى بار كىلەڭ جاتاعان ۇيلەر سەكىلدى ەدى. ەندى قاراسا، ءيىن تىرەسكەن، بىرىنەن ءبىرى وتكەن كىلەڭ ەكى-ۇش قاباتتى ءساندى كوتتەدجدەر بوي تۇزەپتى. اقجامال «ويپىرىم-اي، مىنا كوشەنىڭ كەلبەتى قالاي وزگەرىپ كەتكەن؟» دەپ قايران قالدى. ءيىن تىرەسىپ، ۇمسىنا سالىنعاندارى سونشالىق — ونسىز دا ەنسىزدەۋ كوشە ودان سايىن تارىلىپ كەتكەندەي. بۇرىنعى ماۋەلى باقتاردىڭ جۇرناعى دا جوق، قاپتاعان ۇيلەر. وسىنداي سانمەن قاتار تۇزەگەن ۇيلەردى المانيا، ماجارستان ەلىنە ساپار شەككەندە كورگەن ەدى. سونداعى كورگەندەرىنەن ايىرعىسىز-اق. ول جان-جاعىنا قاراپ، تاڭدانىسىن جاسىرا الماي:
مىنا كوشەنىڭ ادام تانىماستاي وزگەرىپ كەتكەنى-اي! ءتىپتى باسقا قالادا كەلە جاتقاندايمىن. مىنا ۇيلەر قاشان پايدا بولعان؟ — دەپ، تاڭ-تاماشا بولدى.
ە، نەسىنە تاڭعالاسىز؟ زامان وزگەردى، زامانىنا ساي ادامدار شىقتى. دورەكىلەۋ ەستىلسە، الدىن الا كەشىرىم وتىنەمىن: بۇرىن «قازاق بايىسا — قاتىن الادى، وزبەك بايىسا — ءۇي سالادى» دەۋشى ەدى عوي، ول ماقالدىڭ بۇگىندە كۇنى وتكەن. ءقازىر قازاقتار بايىسا، وزبەكتى جالداپ، ءۇي سالدىراتىن بولعان. قىبىن تاپقاندار «وزىمدىكى دەگەندە — وگىز قارا كۇشىم بار، وزگەنىكى دەگەندە اناۋ-مىناۋ ءىسىم بار» دەگەندى دالەلدەپ بەرىپ جاتىر عوي. — ول مۇنى ءتىپتى اقجامالعا دا ەمەس، وزىنە-وزى ايتىپ وتىرعانداي بولىپ كورىندى.
بولسا، بولار، — دەدى دە قويدى اقجامال. ءقازىر ونىڭ ەسىنە سەكەن ەكەۋىنىڭ وسى ارامەن تالاي جۇرگەندەرى، جاس ۋاقىتتا وسى كوشەمەن جاياۋ، «ارمان» كينوتەاترىنا كينوعا كەلەتىندەرى تۇسكەن ەدى. ايتتى نە، ايتپادى نە، كوزدى اشىپ-جۇمعانشا وتە شىققانداي دۇنيە بولعان سوڭ... ءقازىر ويلاپ وتىرسا، ول ءتىپتى باياعىدا، لەزدە وتە شىققان ەلەستەي عايىپ بولعان كۇندەرى ەكەن. ومىردەن سەكەن اتتى ادام وتكەنىن دە ەشكىم بىلمەيتىندەي. ول تەك اقجامالعا عانا ايان.
ماشينا جايىمەن باياۋ سىرعىپ كەلەدى. اقجامالدىڭ تەرەڭ ويعا كەتكەنىن بايقاعان جۇرگىزۋشى، ونىڭ كوڭىلىن ءبولىپ:
زامانداس، جاڭاعى باقشاداعى قىزىڭىزدان باسقا بالالار دا بار شىعار؟ — دەدى ادەيى، سوزگە تارتىپ.
ءۇش قىزىم بار. باقشاداعى ورتانشىم.
جاقسى ەكەن. دەگەنمەن، ءبىر ات ۇستار كەرەك-اۋ.
قىزىن بەرگەن جومارت قۇداي ۇلىن دا بەرەر ...
ءيا، قارتايىپ تۇرعان جوقسىز، جاستىقتىڭ سوڭىندا ءبىر قايىرماسى بولماۋشى ما ەدى؟ — دەگەنى جۇرگىزۋشىنىڭ كۇلىپ.
مۇنى ەستىگەندە اقجامالدىڭ كوزى شاراسىنان شىعىپ كەتتى:
ءسىز، ءسىز مىنا مەنەن ءۇمىت ەتىپ وتىرسىز با؟ — دەگەندى كەكەشتەنىپ، ءبولىپ-بولىپ ارەڭ ايتتى. سوسىن ال كەلىپ كۇلسىن. كوپتەن بۇلاي كۇلمەگەن شىعار-اۋ. كوزىنەن جاس اققانشا كۇلىپ العان سوڭ كوڭىلى اشىلىپ، قول ورامالمەن كوزىنىڭ جاسىن ءسۇرتىپ، ارەڭ باسىلعانى. جۇرگىزۋشى ونىڭ جۇزىنە جىلى ۇشىراي، زەر سالا قاراپ قالىپتى. قاراسىندا اقجامالدىڭ كۇلكىسىن ابەس كورۋدەن گورى، قايتا كۇلە تۇسسە ەكەن دەگەندەي ءۇنسىز تىلەك بار سەكىلدى. الگىندەگى مۇڭدانعان ءجۇزى لەزدە جادىراپ، بۇلتتان شىققان كۇندەي كۇلىمدەيدى. ول «ءبىر اۋىز قاتقىل ءسوزدى كوڭىلىنە دىق الاتىن، ونىڭ ەسەسىنە شىن جۇرەكتەن شىققان ءبىر اۋىز جىلى سوزگە بالاداي جۇباناتىن كىرپياز دا سەزىمتال جان بولارسىڭ؟» دەپ شامالاپ وتىرعانداي. كۇلگەنى دە سونداي ادەمى كورىندى. ايەلگە كۇلىپ جۇرگەن قانداي جاراسىمدى! ءوزىنىڭ كۇلكىسىن وعاشتاۋ بولدى ما دەپ قىسىلعان اقجامال:
نەمەرەلەرىمدى ايتقانىم عوي. وي-بۋ-ۋ، قۇداي-اي، ەندى قايتەيىن، ءسىز ماعان ۇل تاپتىرا جازدادىڭىز عوي، — دەپ جۇرگىزۋشىنىڭ جۇزىنە مويىن بۇرىپ، العاش رەت كوز توقتاتىپ كۇلە قارادى.
قىزىم دەگەن سوڭ... قايدان بىلەيىن... قازىرگى قىزدار وقۋ دەپ، توقۋ دەپ ەرگە كەش شىعادى. بالانى كەش كوتەرەدى. سوندايلاردىڭ ءبىرى مە دەپ قالعانىم عوي، — دەپ ەندى ول ساسقالاقتادى.
تۋايىن دەسەم دە تۋا المايمىن. كۇيەۋسىز بالا تۋعان ايەلدى كورىپ پە ەدىڭىز؟ — دەپ اقجامال تاعى دا كۇلدى. بۇل ءسوزدىڭ ەركىنەن تىس اۋزىنان قالاي شىعىپ كەتكەنىن ءوزى دە اڭعارماي قالدى.
وتاعاسىڭىز قايدا؟
ول كىسى ءبىزدى تاستاپ كەتىپ قالعان. — دۇنيەدەن ەرتەرەك وزعانىنا سەكەننىڭ ءوزى كىنالىدەي-اق اقجامالدىڭ وعان دەگەن وكپەسى ۇشان-تەڭىز. «ورتا جولدا تاستاپ كەتتىڭ» دەپ ونى ىشتەي جازعىرىپ الاتىن. ءقازىر دە ونى دۇنيەدەن وزعان دەپ ايتۋعا اۋزى بارمادى. ولاي دەسە، مىنا ادام بۇعان مۇسىركەي قارايتىنداي كورىندى. كوڭىلىن اۋلاۋ ءۇشىن الدەنەلەردى قيىستىرىپ ايتۋعا ءماجبۇر بولادى. اقجامالدىڭ ودان كەيىن جاسىپ قالارى ءسوزسىز. ول ءوزىنىڭ جان جاراسىن سىرت كوزگە بىلدىرگىسى كەلمەيدى-اق. ودان دا كۇيەۋىنەن اجىراسقان كوپ ايەلدىڭ ءبىرى دەپ ويلاسا، ويلاي بەرسىن... كىم اجىراسپاي جاتىر بۇگىندە؟..
جاقسى ايەلدەن ەركەك كەتۋشى مە ەدى، ءتايىرى. ونىڭ ءبىر سەبەبى بولعان-داعى...
الدى-ارتىنا قارايلاماي، ءبىر تۇندە عايىپ بولعانىنا قاراعاندا ءبىزدىڭ جاقسى ايەل بولا الماعانىمىزداعى... — ءازىلدىڭ ارتى تۇڭعيىق مۇڭعا اينالدى.
ە، سولاي دەڭىز...
جۇرگىزۋشى ونىڭ كوڭىلىنىڭ ءپاس بولىپ قالعانىن سەزىپ، ءبىر جىلى ءسوز تاۋىپ ايتقىسى كەلدى:
دەگەنمەن، مەن كىسى تانىسام، ءسىز دە بەكەر ادام ەمەس ءتارىزدىسىز.
اقجامالدىڭ جۇزىندەگى كىرەۋكەلەنگەن كولەڭكە از-كەم سەرپىلگەندەي، ەزۋىنە كۇلكى ءۇيىرىلىپ، جىميعانداي بولدى.
مۇنىمەن نە ايتقىڭىز كەلدى؟
ءسىز جاقسى كەلىنشەك ءتارىزدىسىز دەگەنىم عوي.
ياپىرىم-اي، ءبىر كورگەننەن ونى قايدان بىلە قويدىڭىز ەكەن؟ — دەدى اقجامال، جۇزىندە الگى مۇڭايىستىڭ ءىزى دە جوق اشىق-جارقىن ۇنمەن.
قالجىڭ تۇسىنەتىنىڭىز ماعان ۇناپ وتىر. ءقازىر جۇرت قالجىڭ كوتەرمەيدى، قالجىڭداسا بىلمەيدى. ءبىر نارسە دەسەڭ، « — نۋ ي چتو؟.. پودۋماەش...» — دەپ قاراپ وتىرادى.
ە، قالجىڭنىڭ ءتۇبىن تۇسىرەتىن نەبىر وت اۋىزدى، وراق ءتىلدى كەلىنشەكتەر بار عوي، كىسىسىنە كەزدەسپەي ءجۇرسىز-داعى.
ماعان ءسىزدىڭ سىپايى ءازىلىڭىز مايداي جاعىپ بارادى. ادەمى كۇلكىڭىز، اسەم كوركىڭىز ارتىق-كەمى، قوسىپ-الارى جوق ۇيلەسىم تاپقان. تابيعات تال بويىڭىزعا جاراستىرىپ-اق بەرگەن ەكەن. كوزىمىز كورىپ وتىر عوي، «توۆار نا ۆيدۋ» دەيتىن بە ەدى؟
ءسىز ءبىزدى ءتىپتى تاۋارعا تەڭەپ تاستادىڭىز-اۋ! وسى جاسىما دەيىن تالاي ماقتاۋ ءسوز ەستىپ ەدىم، ءبىراق بۇرىن ەشكىم تاۋارعا تەڭەمەپتى، — دەپ، سىڭعىرلاي كۇلىپ الا جونەلدى. ول ءوز اتىنا ايتىلعان توسىن تەڭەۋگە شىنىمەن راحاتتانىپ كۇلىپ الدى.
ءسوزدىڭ رەتى دە...
اقجامال كۇلكىسىن تىيىپ «وسى مەنى بۇگىن قانداي سايتان يەكتەپ وتىر؟» دەپ ءوزىن ىشتەي سوگىپ قويدى. سونشاما كۇلگەنى نەسى؟
الايدا، اقجامالدىڭ وسى ءبىر كورگەن بەيتانىس ادامعا دەگەن ىشتەي ءبىر سەنىمى كوڭىلىنە بەرىك ورنىققانداي. ول مىنا جىگىت اعاسى جاسىنداعى توقتالعان جاننىڭ وزىنە دەگەن ىقىلاسىنىڭ شىنايىلىعىن، اعىنان جارىلىپ وتىرعانىن الدەبىر ايەلدىك تۇيسىكپەن ۇعىندى. سودان جۇرەگى شىم ەتە قالدى. بويىنان جاعىمدى تولقىن جۇگىرىپ وتكەندەي.
بۇل كەزدە ماشينا كوكتوبەگە باراتىن كولدەنەڭ كوشەگە تىرەلە توقتاعان بولاتىن. بۇل ارادا دا ءبىرتالاي ماشينا جينالىپ قالىپتى. سوعان قاراعاندا جول ءالى اشىلماعان سياقتى. مۇنى كورگەندە اقجامال ابىرجىپ قالدى.
ءالى كوپ تۇرار ما ەكەنبىز؟ ءسىزدىڭ ۋاقىتىڭىزدى الىپ، اۋرەگە سالىن قويدىم با؟ مىنا سومكەم بولماسا، جاياۋ دا كەتە بەرەر ەدىم...
ول نە دەگەنىڭىز! مەن ءتىپتى ەشقايدا اسىعىپ وتىرعانىم جوق. ماعان سالسا، وسى جول بۇگىن اشىلماسا دا وكىنەتىن جايىم جوق.
قول سوزىم جەردەگى كوكتوبەگە كوز تاستاپ، ءوز ويىمەن ءوزى بولىپ وتىرعان اقجامال ونىڭ ءسوزىنىڭ استارىنا ءمان دە بەرمەدى. ول ەندى بۇدان كوپ جىلدار بۇرىنعى كوڭىل تۇكپىرىندە كومۋلى جاتقان كورىنىستەردى پاراقتاپ وتىرعانداي كۇيدە ەدى. قايران، كوكتوبە! بۇل دا سەكەن ەكەۋىنىڭ جاس ۋاقىتتارىندا كوپ قىدىرعان جەرلەرىنىڭ ءبىرى عوي. كوزگە جىلى ۇشىراپ، جاستىق شاقتىڭ ەستە قالعان ەلەستەرىنە باستاپ بارادى. ول قايتقالى بۇل جاققا دا اياق باسپاپتى عوي. قالاي وزگەرىپ كەتكەن دەسەڭشى!؟
اينالاسىنداعى وزگەرىستى ول بۇگىن كورىپ، تاڭىرقاي قارادى.
جوتانىڭ قيا بەتكەيىنەن توبەسىنە دەيىن ءۇي سالىپ تاستاپتى... سەكەن ەكەۋىنىڭ بالالاردى ەرتىپ جوتاعا ءبىر جولى جاياۋ كوتەرىلگەندەرى ەسىنە ءتۇسىپ وتىر. كىشى بالاسىنىڭ بەس-التىلارداعى كەزى سياقتى. جاز ۋاقىتى بولاتىن. اكەسى مەن ۇلكەن بالاسى العا وزىڭقىراپ كەتتى. تىك بەتكەيگە كوتەرىلگەندە بۇل القىنىپ قالىپ، اقىرىن ءجۇرىپ كەلە جاتقان. كىشى بالاسى ۇزاي الماي، بۇعان قارايلاي بەردى. سوسىن اعاشتىڭ جۋانداۋ ءبىر بۇتاعىن تاۋىپ الىپ، ءبىر ۇشىن ءوزى ۇستاپ، ءبىر ۇشىن بۇعان ۇستاتىپ، تىركەسىپ ءجۇردى. انا كوڭىلى بالاسىن دەمەپ، بالا كوڭىلى اناسىن سۇيرەپ، تاۋدىڭ باسىنا دەيىن بىرگە ءجۇرىپ وتىردى. تاعدىردىڭ جازۋى-اي ! اكەسى مەن ۇلكەن بالاسىنان سونداعى اداسقانى اداسقان ەكەن. سودان بەرى كىشى بالاسى عوي مۇنى ءالى كۇنگە سۇيەپ، سۇيرەپ كەلە جاتقان...
اقجامال تۇنجىراپ، ەندى قايتىپ كوكتوبەگە قاراماۋعا تىرىسىپ، ءجۇزىن وڭعا بۇرىپ، اشىق تۇرعان ماشينا اينەگىنەن گۇرىلدەي اعىپ جاتقان وزەنگە قارادى. باسىن قار سۋىنان الاتىن كىشى الماتى بۇگىن ارىنداپ-اق جاتىر ەكەن. بۋىرقانعان وزەننىڭ گۇرىلىن تىڭداپ وتىرۋدىڭ ءوزى مىڭ دا ءبىر ەم كورىنەدى. اقجامال ەسىنە تۇسكەن كورىنىستەردى قايتا ويعا الماۋعا كۇش سالىپ، سۋدىڭ شۋىلىنا قۇلاق توستى. تاۋدان ەكپىندەي، بۇلقىنا اققان مول سۋ قويتاستارعا سوعىلىپ، كوبىك شاشىپ، كەمەرىنەن اسىپ توگىلەردەي جاعالاۋعا دەيىن لىقسىپ كەلىپ، كەيىن شەگىنەدى. گۇرىلدەگەن وسى جويقىن ءۇندى تىڭداپ وتىرا بەرسە عوي. ەش جالىقپاس ەدى. ول جەڭىل كۇرسىنىپ قويدى.
الگىندە عانا اشىق-جارقىن وتىرعان كەلىنشەكتىڭ نەلىكتەن تۇنجىراي قالعانىن جۇرگىزۋشى ۇعىنا المادى. ونىڭ كوكىرەگىندە تاۋ وزەنىندەي اعىنى قاتتى ءبىر وكىنىش، ءبىر ءۇمىت — الاپات سەزىمدەردىڭ كەمەرىنەن اسارداي، جاعالاۋعا لىقسىپ كەلىپ، كەيىن سەرپىلگەن تولقىنداردىڭ ارپالىسىنداي كۇيدى كەشىپ وتىرعانىن ول قايدان ءبىلسىن؟ قىرىق قابات ايەل جانىنىڭ ۇڭعىل-شۇڭعىلىنا كىم بويلاپ كورگەن؟ ايتەۋىر، تەگىن جان ەمەس ەكەنى انىق.
ول قالايدا اقجامالدى سوزگە تارتىپ سويلەتكىسى كەلەدى. تۇڭعيىق وي قۇشاعىنان شىعارىپ الۋدىڭ امالىن ىزدەدى.توگىلىپ كۇلسە ەكەن دەيدى. قالاي كۇلدىرەرىن بىلمەدى. ول اقجامالدىڭ مىسىقتىڭ بالاسىنداي سۇيكىمدى سومكەسىنىڭ ۇستىنە قويىپ وتىرعان سول قولىن الىپ، الاقانىنا سالىپ، ۋىسىندا ءبىر ءسات ۇستاپ وتىردى، سوسىن ءبىر قولىمەن ايالاي سيپاپ:
ساۋساقتارىڭىز قانداي ادەمى، — دەدى. وسىم قالاي اسەر ەتتى دەگەندەي، بۇنىڭ جۇزىنە باعدارلاي كوز تاستادى.
ءوز ويىمەن ءوزى بولىپ وتىرعان اقجامال ابدىراپ، قاپەلىمدە اۋزىنا ءسوز دە تۇسپەي، نە دەرىن بىلمەي قالدى. جاس قىزدارداي شوشاق ەتىپ قولىن تارتىپ الا قويۋدى دا ءجونسىز كوردى.
وت پەن سۋعا كەزەك ءتۇسىپ، ىستىق پەن سۋىقتى قاتار كورىپ كەلە جاتقان، كۇتىمى از قول عوي بۇل. ونىڭ نەسى ادەمى بولىپتى، — دەدى جايلاپ قولىن بوساتىپ الىپ جاتىپ، بايسالدى ۇنمەن.
تابيعاتىندا ءبىر بەكزاتتىڭ بار بايبىشەنىڭ بەرەكەلى، قاجىرلى قولى سياقتى...
راحمەت، — دەدى ول ءوزى دە قولىنا زەر سالا قاراپ. ارينە، تىرناعىن قىرناپ، بوياپ قويسا، بۇدان دا ءساندى كورىنەر مە ەدى، ءبىراق ءبىر ءۇيدىڭ مايلىق-سۋلىعى ءوزى بولىپ جۇرەتىن بۇنىڭ ادەتىندە وندايداعدى جاس كەزىنەن جوق-تى، ال، ساۋساقتارىنىڭ ونەرلى جاندارعا لايىق بىتكەن سۇيرىكتەي سالالى ەكەنى راس. بۇنىڭ تاراپىنان پالەندەي قارسىلىق بولماعاننان كەيىن بىلەم، جۇرگىزۋشى ونىڭ قولىن تاعى دا ايالاي سيپاپ قويدى.
اقىرىندا ءسىز بىزگە قىرىندايىن دەدىڭىز-اۋ، — دەدى اقجامال ءسال توسىلىڭقىراپ بارىپ، قاباق شىتا، سالقىن ۇنمەن.
قولىمنان الدى دەپ رەنجىمەڭىز. ءبىر نارسەگە وكپەلەگەن جانداي تەرىس قاراپ وتىرىپ الدىڭىز. سىزگە تومسىرايعان جاراسپايدى ەكەن. وي تۇڭعيىعىنا باتىپ كەتپەسىن دەپ، قولىڭىزدان تارتىپ شىعارىپ الايىن دەگەنىم عوي. — ەر ادامنىڭ جاۋابى ورنىقتى شىقتى. ءارى بۇنىڭ كوڭىل تولقىنىسىن قالت جىبەرمەي، قاپىسىز باقىلاپ وتىرعانىن اقجامال سوندا ءبىلدى. قىسىلىپ، ىڭعايسىزدانىپ قالدى.
مىنا سۋدىڭ اعىسىنا قۇلاق ءتۇرىپ وتىرعانىم ەدى عوي، — دەدى جالتارا.
ال، قىرىندادى دەسەڭىز — دەڭىز. ءسىز قىرىنداۋعا تۇرارلىقتاي كەلىنشەك ەمەسسىز بە؟ الدە مەن قىرىنداۋعا جارايتىنداي جىگىت ەمەسپىن بە؟ ونىڭ نەسى ايىپ، بولسا دا باسىڭىز بوس ەكەن، نەدەن قىسىلاسىز؟ — دەپ، اقجامالدىڭ جۇزىنە سۇراۋلى كەيىپپەن قارادى. اقجامال بولماشى ەزۋ تارتتى.
عايىپتان — تايىپ، قاسىما پەرىشتەدەي ءبىر سۇلۋ كەلىنشەكتى، قۇداي ايداپ وتىرعىزسا، جولدى بوگەپ، وڭاشا اڭگىمەلەسىڭدەر دەپ تۇيىققا تىرەپ قويسا، قىرىنداماۋىمنىڭ ءوزى كۇنا عوي...
نەمەرە باققان كەمپىرلەۋ كەلىنشەك دەسەڭىزشى.
ە-ە! قۇداي ءسىزدى كەمپىرلىككە جەتكىزسىن. ءبىراق سىزگە كەمپىرلىكتىڭ اۋىلى ءالى الىستاۋ سەكىلدى. ءوزىڭىزدى تىم ەرتە قاتاردان شىعارىپ تاستاۋعا اسىقپاساڭىزشى، — دەپ ءبىراز كۇلىپ الدى دا، بۇنىڭ قۇلاعىنا تاقالا داۋسىن باسەڭدەتىپ: — ءالى ءبىرتالاي شارۋاعا جارايتىن ءتۇرىڭىز بار كورىنەدى، — دەدى.
الدىندا جاتقان سومكەسىنىڭ باۋىن ساۋساعىنا وراپ شيراتىپ وتىرعان اقجامال وعان ءجۇزىن بۇرىپ قاراماعان كۇيى:
ول قانداي شارۋا ەكەن، بىلسەك بولماس پا؟ — دەدى تۇنشىعا كۇلىپ. جۇرگىزۋشى كەلىنشەكتىڭ كوڭىلى كوتەرىلىپ، قاباعى اشىلعانىن سەزىپ، كوڭىلدەنىپ قالدى. سول كەزدە الدارىنداعى ماشينالار لەگى جىلجي باستادى. وسى لەكپەن ولار دا ورىندارىنان قوزعالىپ، وڭعا بۇرىلىپ، داڭعىراعان كوشەمەن ۇلكەن داڭعىلعا قاراي زىمىرادى.
ا... قاپ، ءالى ءبىراز تۇرعاندا، ونى ايتۋعا بولار ەدى، — دەدى جۇرگىزۋشى جورتا وكىنگەندەي.
داڭعىلدى كەسىپ ءوتىپ، اۋلا-اۋلالاردىڭ اراسىمەن تاعى ءبىرتالاي ءجۇرىپ، اقجامال ۇيىنە دە جەتتى-اۋ. ءۇيىنىڭ تۇسىنا كەلگەندە جۇرگىزۋشىگە ريزاشىلىققا تولى جانارىمەن جالت ەتىپ ءبىر قاراپ، العىسىن ءبىلدىرىپ، اڭىسىن تولەۋگە سومكەسىن اشا بەرىپ ەدى، ول ۇلكەن الاقانىمەن بۇنىڭ قولىنىڭ سىرتىنان قاپسىرا قىسىپ، سومكەسىن قايتا جاپقىزدى.
مەن كىسى تاسىپ، تيىن-تەبەن تاۋىپ جۇرگەن جان ەمەس ەدىم.
قاپ! ۇيات بولدى عوي، سونشاما ۋاقىتىڭىزدى الىپ، جولىڭىزدان قالدىردىم...
نەسىن جاسىرايىن، باعانا ءسىزدى «داستارحاننىڭ» الدىندا العاش كورگەندە ءبىر قۇرداس جىگىتتىڭ كەلىنشەگىنە قاتتى ۇقساتىپ، سول ەكەن دەپ بۇرىلىپ بارعانىم راس.
«ە-ە-ە، باسە» دەپ ويلادى اقجامال.
— بۇرىلىپ بارىپ تۇرىپ، وزىڭىزدەي مولدىرەگەن كەلىنشەكتىڭ كوزىن قيىپ تاستاپ كەتۋدى وزىمە ءمىن سانادىم. ءسىزدىڭ ءتىپتى سول قۇرداستىڭ كەلىنشەگى بولماي شىققانىڭىزعا شىن قۋانىپ وتىرمىن.
ونىڭ نەسىنە قۋاناسىز؟
جاڭا تانىس تاپتىم دەگەندەي. مەنەن ولجالى ادام جوق. قارسى بولماساڭىز، تانىسىپ قويالىق، — دەپ قولىن ۇسىندى.
اقجامال.
اتىڭىز قانداي ادەمى.
ايتەۋىر، مەنىڭ ماقتاۋىمدى ابدەن كەلىستىردىڭىز.
شىنىن ايتسام، سىزبەن جۇرگەن وسى ارالىقتا ءوزىم قاتتى دەم الىپ قالدىم. سىزدەن ءبىر جاعىمدى لەپ ەسەتىندەي. اۋراڭىز تازا ەكەن. ءسىزدىڭ جانىڭىزدا وتىرىپ-اق قاراداي كوڭىلىم كوتەرىلىپ كەلەدى.
ءتۇ-ۋ، ءبىر كورگەن ايەلدىڭ بارىنە وسىلاي دەپ ايتا بەرەسىز بە؟ — اقجامال مۇنى قالجىڭسىز، شىن ابىرجىپ ايتتى.
مەنىڭ جاسىمدا، مەنىڭ جاعدايىمدا ارتىق-اۋىس سويلەۋ، ارينە، كەلىسىمسىز، ءبىراق ايتاتىنداي ادامى كەز كەلدى-اۋ دەپ ايتىپ وتىرعانىم، — دەدى ول دا بايسالدى ۇنمەن.
اقجامال تاعى ءبىر قايتارا العىسىن ايتىپ، ماشينادان تۇسۋگە ىڭعايلاندى.
اقاجەسى، ءسال وتىرا تۇرىڭىزشى.
اقجامال سەلك ەتە ءتۇستى. سەكەنى عانا ءدال وسىلاي «اقجاكەسى» دەپ ەركەلەتىپ، ايالاي ايتۋشى ەدى عوي. ول ابدىراپ، وتىرىپ قالدى. بۇل توسىننان كەزىككەن وسى ءبىر جاننىڭ وزىنە دەگەن ىقىلاسىن قالاي قابىلدارىن بىلمەدى. جۇرەگى تاعى سولق ەتىپ، بورداي ەگىلىپ بارادى. ەندى از وتىرسا، بەيتانىس جاننىڭ الدىندا سىر بەرىپ الارمىن دەگەندەي، بويىن تەز جيناپ، تۇسۋگە ىڭعايلاندى.
مىناۋ مەنىڭ تەلەفوندارىم، كولىك كەرەك بولعان كەزدە حابارلاسىپ تۇرىڭىز، — دەپ، ءتوس قالتاسىنان الىپ، تىلدەي قاعاز ۇسىندى.
اقجامال ۆيزيتكاداعى ءىرى ارىپپەن جازىلعان ءاتى-جونىن وقىدى دا ودان كەيىنگى ۇباعان-شۇباعان كوپ مايدا جازۋلاردى وقي المادى. كوزىلدىرىكسىز كورۋى قيىن. كوزىلدىرىگىن تاۋىپ، وقىپ جاتۋدى قولايسىز كورىپ، ۆيزيتكانى سومكەسىنە سالىپ قويدى.
اللا رازى بولسىن. كولىككە كوپ زارۋلىگىم جوق، — دەدى سىپايى.
دەگەنمەن دە، مىناۋ ازىق-تۇلىگىڭىز از كۇندە تاۋسىلماي ما؟ سوندا بازارعا بارمايسىز با؟
اقجامالدىڭ ەزۋىنە كۇلكى ءۇيىرىلدى.
بازارعا كولىكپەن بارعان ۇناپ قالىپ، ۇنەمى ماشينا سۇراپ، مازاڭىزدى السام قايتەر ەدىڭىز؟ — دەدى اقجامال جارقىن ۇنمەن ونىڭ جۇزىنە ەركەلەي، نازدانا كوز تاستاپ.
شىركىن-اي، مەنى سونداي جاعدايعا جەتكىزسەڭىز ارمان بار ما؟ بار ماشاقاتىڭىزعا كونىپ، بوز جورعانى ەسىگىڭىزدىڭ الدىنا بايلاپ قويىپ، بوساعاڭىزدى كۇزەتەر ەدىم-اۋ!
پاھ، پاھ! قانداي مارتتىك؟! وسى سوزىڭىزگە شىن نانىپ قالسام، وزىمە قيىن بولادى-اۋ...
ءبىراق، ءبىراق، شىن كوڭىلىڭىزدى بەرمەي، كۇلكىڭىزبەن عانا الداپ وتىرسىز عوي... تىم بولماسا، ۇمىتتەنىپ جۇرەيىن، وتىرىك تە بولسا، «جارايدى، تەلەفون سوعامىن»، — دەي سالىڭىزشى.
؟!
جۇرگىزۋشى ماشينادان شىعىپ، اينالىپ كەلىپ، الدىڭعى ەسىكتى اشىپ، اقجامالدى قولتىعىنان الىپ، تۇسۋىنە كومەكتەستى. ارتقى ورىنداعى زاتتارىن شىعارىپ:
جەتكىزىپ بەرەيىن، — دەدى.
راحمەت، ءوزىم-اق كوتەرەمىن عوي.
تىم بولماسا، ەسىكتىڭ اۋزىنا دەيىن اپارۋعا رۇقسات ەتىڭىزشى.
ۇنەمى كوتەرىسىپ جۇرمەگەننەن كەيىن، ءبىر جولعى كومەك نە بولار دەيسىز؟ — دەدى اقجامال تاعى تىلىنەن قاعىنىپ. ايتارىن ايتىپ الىپ، ءتىلىن تىستەي قويدى. ول وسىلاي دەپ ىشتەي ويلاعان ەدى، سول ويىنىڭ ەركىنەن تىس اۋزىنان شىعىپ كەتكەنى. ول ءوزىنىڭ وسى سوزىمەن ەكەۋارا ەندى عانا تارتىلا باستاعان دوستىقتىڭ نازىك ءجىبىن ءۇزىپ العانىن كەش سەزدى.
تۇسىندىك، — دەدى مۇنىڭ سومكەسىن كوتەرىسىپ، پودەزدىڭ ەسىگىنە تاياپ قالعان جۇرگىزۋشى جىميىپ. — تۇپكىلىكتى بولماعان سوڭ، بىلايعى نارسەنى قايتەيىن دەيسىز عوي. ءجون-اق...
اقجامال پودەزد ەسىگىنىڭ كود تۇيمەلەرىن باسىپ اشىپ:
راحمەت، جاقسىلىعىڭىز اللادان قايتسىن، — دەپ سومكەسىن ونىڭ قولىنان الىپ، ىشكە ەنىپ كەتتى.
ۇيگە كىرىسىمەن اس بولمەگە ءوتىپ، اكەلگەندەرىن جايعاستىردى. بالاسى تۇسكى اسقا كەلىپ كەتكەنگە ۇقسايدى. ونى ۇستەلدىڭ ۇستىندەگى سول بويى جينالماي قالعان ىدىستارىنان كورىپ تۇر. ارداعىن اۋلاعا ويناتۋعا الىپ كەتكەن بولۋ كەرەك، كۇتۋشى كەلىنشەك تە ۇيدە جوق.
ول دەمدە كيىمىن اۋىستىرىپ، بىلەگىن سىبانىپ جىبەرىپ، ءۇي شارۋاسىنا كىرىسىپ كەتتى. الاقانداي اس ءۇيدى ايناداي جارقىراتتى. قولى-قولىنا جۇقپاي لىپىلداپ ءجۇرىپ، تاماق اساتىن ۇلكەندەۋ ىدىسىن شىعارىپ، ءىشىن شايىپ، سۋ قۇيىپ، وتقا قويدى. الگىندە اكەلگەن جاس ەتكە توڭازىتقىشتىڭ تۇكپىرىنە سالىپ تاستاعان سۇرىنەن قوسىپ، «بيسميللاھ-ير، راحمان-ير را- حيم! بالالارىمنىڭ قۋانىش، قىزىعىنا بۇيىرتىپ جەگىزە گور. اللا، اسىما بەرەكە بەرە گور، ىرىزدىق-نەسىبەمىزدى ورتايتا كورمە»، — دەپ كۇبىرلەپ، قازانعا اس سالدى. وسىنىڭ ءبارىن جىميىپ قويىپ، الدە نەگە ريزا كوڭىلمەن ىستەپ جۇرگەنىن ءوزى اڭعارار ەمەس. «وسىمەن سەزىمسىز جاندى روبوتقا اينالىپ كەتكەن جوقپىن با؟» دەپ ويلايتىن شاقتارى دا بولاتىن. نەگە كوڭىلى سەلت ەتىپ، سەرگىمەيتىنىن تۇسىنبەيدى. جوق، روبوتقا اينالماپتى. ايەلدىك مەنمەندىگى، ايەلدىك سەزىمتال تابيعاتى ءالى سونبەپتى. ول بۇگىن سونى ۇقتى. سونى ۇققاندا كوڭىلىنىڭ تۇكپىرىندە جاڭا ءبىر تالپىنىستىڭ باس كوتەرگەنىن سەزدى. ءار نارسەگە قۇشتار كوڭىل قۇلشىنىپ-اق تۇر...
تەك وسىنىڭ جاقسىلىق ەكەنىن دە، نە جاماندىق ەكەنىن دە اقجامال اجىراتىپ ۇعا الماي، ەندى ءوز بويىنداعى وزگەرىستەن جانى ۇركەكتەپ، جۇرەگىن ۇرەي بيلەدى. ول جەڭىل جۋىنىپ-شايىنىپ، ءوز بولمەسىنە ءوتىپ، بەتىن قۇبىلاعا بەرىپ، جۇمساق كرەسلوعا تىزە بۇگىپ، وزىمەن-وزى بولىپ، ءبىراز وتىردى. سوسىن، تاڭىرگە جالبارىنا باستادى: «استاعفيرۋلاھە ءۋا ءاتۋبۋ ءيلايھ» — دەپ باستاپ ۇزاق-ۇزاق دۇعا وقىدى، تىلەۋ تىلەدى. «پەندەسىنە مەيىر شاپاعاتى شەكسىز جاراتقان يەم، مەنىڭ ءبىلىپ ىستەگەن، بىلمەي ىستەگەن، تىلىمنەن جازىقتى بولعان كۇنالارىمدى ءوزىڭ كەشىرە گور، ءوزىڭ ەسىركەي گور. مەنىڭ كوكىرەگىمە تاۋفيىق بەرە گور، سابىر بەرە گور. اشىق كۇندە اداستىرا كورمە. وڭ جولىنا باستاي گور. ەي، اللا! مەنىڭ ۇياتتى جەرلەرىمدى ءوزىڭ بەكىت، مەنىڭ جۇرەگىمدى قورقىنىشتان ادا ەت. ەي، اللا! مەنى الدى-ارتىمنان، وڭ جاق — سول جاعىمنان، توبەمنەن دە ءوزىڭ ساقتا! ءوز ءناپسىمنىڭ كەسىرىنەن ءبىر پالەگە ۇشىراۋدان، شايتاننىڭ ازعىرۋىنان ساقتا، سەنىڭ عانا ۇلىلىعىڭا سىيىنامىن»، — دەپ، ءوزى ءۇشىن اللادان جارىلقاۋ تىلەگەن سوڭ، ادەتتەگىسىندەي: «جاپپار اللا، جالعىز قۇداي، بالامدى قولداي گور، بالامنىڭ باعىن اشا گور، جالعىزدىڭ جارى قۇداي دەگەندەي، پالە-جالادان ءوزىڭ قورعاپ، جولىن وڭعارا گور، سونىڭ جاماناتىن كورسەتە كورمە»، — دەپ تاڭىردەن بالاسىنا تىلەۋ تىلەۋمەن جالبارىنۋىن اياقتاپ، «اللاھۋ اكبارىن» ايتىپ، بەتىن سيپادى.
وسىلاي ىشكى سەزىمدەرىن تارتىپكە كەلتىرگەندەي، بويىنداعى ۇرەيدەن، ءارتۇرلى بوگدە ويلاردان ارىلعانداي، ورنىنان سىمداي تارتىلىپ، شيراق تۇرىپ، اس ۇيگە بەتتەدى. بۇلك-بۇلك قايناي باستاعان ەتتىڭ كوبىگىن الىپ، استىنىڭ وتىن باياۋلاتىپ، ساعاتقا قاراپ قويدى. بالالارى جۇمىستان كەلگەنشە ءپىسىپ قالاتىن ءتۇرى بار. سول ەكى ارادا كەلىنى تەلەفون سوعىپ، تولعانايدى ءوزى الا كەلەتىنىن ايتتى. «ءتىپتى جاقسى».
اقجامال مەكتەپتەن نۇرساۋلەسىن الىپ كەلۋگە جينالا باستادى. ونىڭ ساباعى باياعىدا بىتكەن. بۇگىن قوسىمشا سۋرەت ستۋدياسىنا قالاتىن كۇنى ەدى. جامان قىزى الا قاعاز شيماي-لاۋعا اۋەس. تالابىن اللام قولداسىن دەيدى. اقجامال ەسىك بەكىتەيىن دەپ سومكەدەن كىلتىن الا بەرگەندە قولىنا باعاناعى تىلدەي قاعاز ىلىكتى. ول كوز اينەگىن تاۋىپ كيىپ، ەندى اسىقپاي وقي باستادى: ...عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، اكادەميك، ... لاۋرەاتى دەگەن، باعانا كوزى كورمەگەن كوپ لاۋازىمدارىن وقىپ، قاتتى ۇيالىپ قالدى. ول ءوزىنىڭ كۇندە اكادەميكتىڭ ماشيناسىنا ءمىنىپ جۇرگەندەي-اق، ءمان بەرمەگەندەي بولعانىنا ءبىر قىسىلسا، مىناۋ ءبىر ساليقالى ادام ەكەن عوي، ونىڭ الدىندا تالپىشتەنىپ اپتەر-تاپتەر سويلەگەنىم پارىقسىزداۋ بولدى-اۋ دەپ ەكى ۇيالىپ، قاتتى وكىندى. وكىنگەنمەن ورنىنا كەلەر مە؟!
باسە، ءسوز ساپتاۋى مەن ءوزىن ۇستاۋىندا زيالىلىقتىڭ تابى بار ەرەكشە تاربيەلى جان ەكەنىن سەزگەندەي ەدى-اۋ. مارقۇم اناسىنىڭ ءجيى ايتاتىن: «تەگىن ادام تاز بولۋشى ما ەدى؟» دەگەن ماقالى ەسىنە ءتۇسىپ، «ە، تەگىن ادام اكادەميك بولاتىن با ەدى!» دەپ قويدى. ءبىراق، كوڭىل شىركىن الدەنەگە ەلەگىزىپ، الدەبىر ءۇمىت ەلەس بەرىپ، الدەبىر وكىنىش جانىن اياۋسىز تىرناپ وتكەندەي. وكىندى نە، وكىنبەدى نە، قاس-قاعىم ساتتىك وتتى-كەتتى دۇنيە... باسقانىڭ باسىنداعى، ءوز ماڭدايىڭا جازىلماعان باققا قول سوزعانمەن بولار ما؟!. جولدارىنىڭ ەندى توعىسپاسى انىق... ول ۆيزيتكانى ەسكى قاعازدار جاتقان جاشىككە تاستاي سالدى...
...وسىدان كەيىن اقجامال كوشەدەن ماشينا ۇستاعاندا الدىڭعى ورىندىعىنا وتىرمايتىن بولدى.
You Might Also Like
-
ءجۇزى — جارقىن، جانى —كۇن، ءسوزى — مايدا، الدى — جاي، ءارى قىزىق، ءارى مۇڭ، قىز بالانىڭ تاعدىرى-اي!
-
جاستىقتىڭ جالىنى ۇرعان، جارعا ويناعان لاقتاي كەزىن ەسكە العاندا، ساناڭدى سارساڭعا سالىپ، كوڭىلگە مۇڭ ۇيالاي باستايتىن كەزدەرى بولىپ تۇرادى. مارك تۆەننىڭ «مەنىڭ پلاتون سىندى عاشىعىمداعى» ...
