سارى الا جاپىراقتار
ءجۇزى — جارقىن، جانى —كۇن،
ءسوزى — مايدا، الدى — جاي،
ءارى قىزىق، ءارى مۇڭ،
قىز بالانىڭ تاعدىرى-اي!فاريزا وڭعارسىنوۆا
جاناتقا اپاسى بۇگىن ءتورتىنشى سىنىپتىڭ وقۋلىعىن اكەلىپ بەردى. بوياۋدىڭ، قاعازدىڭ ءيىسى اڭقىعان سۋ جاڭا وقۋلىقتىڭ يىسىنەن ارتىق نە بار ەكەن؟ سىرتى قانداي جىپ-جىلتىر ەدى دەسەڭىزشى؟! ىشىندەگى ءتۇرلى ءتۇستى سۋرەتتەرىن ايتساڭىزشى؟ جانات وڭاشا وتىرىپ الىپ، وقۋلىقتارىن ءالى تاماشالاۋدا. ءارقايسىسىن قولىنا كەزەك-كەزەك الىپ، ەرەكشە مۇقياتتىلىقپەن پاراقتاپ، شۇقشيا قاراۋدان جالىعار ەمەس. جاناتتىڭ اپاسىنىڭ قالاعا بارعان سايىن قىزىنا كىتاپ الا كەلۋى — كانىگى ادەتى. ءوزىنىڭ ايتىسىنا قاراعاندا، كىتاپ دۇكەنىنە باس سۇقپاي، قاسىنان ءوتىپ كەتە المايدى ەكەن. جانات مەكتەپكە بارماي تۇرىپ-اق نەبىر ادەمى سۋرەتتى كىتاپشالار اكەپ بەرگەن-دى. ونىڭ ىشىندە قورقىنىشتى ەرتەگىلەرى، الىس-الىس شاھارلارعا ساپار شەككەن ساياحاتشىلار تۋرالىسى، اڭ-قۇستاردىڭ قۇپيا عاجايىپتارى جايلى جازىلعاندارى قانشاما؟! كوبىسى قالىڭ. مۇنى وقۋعا ساعان ءالى ەرتە، وسكەندە وقيسىڭ دەيدى اپاسى. جاناتتىڭ تەزىرەك وسكىسى كەلەدى. بوساعاعا كۇندە ءبىر ولشەنىن قويادى. جازعى دەمالىسقا شىققاننان بەرى ءسال وسكەنى كورىنىپ تۇر. جىلدامىراق وسسە عوي، قالىڭ-قالىڭ كىتاپتاردى وقۋعا اپاسى سوندا رۇقسات ەتەر ەدى-اۋ. ۇزاق داستان، جىرلاردى اپاسى ەكەۋى بىرىگىپ وقيدى. شىندىعىن ايتقاندا، اپاسى مانەرلەپ وقيدى، بۇل تىڭدايدى. اپاسى جىردى داۋسىن سوزىپ، اندەتىپ، ىرعاعىنا كەلتىرە ماقامداپ وقىعاندا جانات كوزىن جۇمىپ الىپ، تىڭداي بەرەتىن، تىڭداي بەرەتىن...
و، وتكەن قىستا باتىرلار جىرىن تۇگەلگە جۋىق وقىپ تاستادى. وسىنى ويلاعاندا جاناتتىڭ بويىن جاعىمدى اسەر بيلەپ، ءبىر ءسات قىستىڭ ۇزاق كەشتەرىن ساعىنا قالعانداي. قىسقى ۇزاق كەشتەردە، سىرتتا شاتىردى سولقىلداتىپ، الاي-تۇلەي بوران سوققان تۇندەردە جىلى پەشتىڭ تۇبىندە وتىرىپ ەرتەگى، داستان تىڭداعانعا نە جەتسىن؟! بىلتىرعى قىس ەرەكشە ءوتتى...
قىس تۇسە شاعىن اۋىلدا سوعىم سويىلىپ، ءار ۇيدە سوسىن سوعىم باسىنا، سىباعاعا شاقىرىس باستالادى. وسى ۇردىستەن قالماي، ءبىر كەشتە اۋىلدىڭ كەمپىر-شالدارىن شەكەگە بۇلار دا شاقىرعان-دى. ەت جەلىنىپ، شاي ءىشىلىپ بولعانمەن دە اڭگىمەنىڭ جەلىسىن ۇزگىسى كەلمەي، تاراماي وتىرعان جۇرتتىڭ كوزى ءبىر بۇرىشتا وتىرعان مۇنىڭ قولىنداعى ءداپ-داۋ كىتاپقا ءتۇستى. كىتاپتىڭ سۋرەتىن قاراعان بولىپ، ۇلكەندەردىڭ اڭگىمەسىن تىڭداۋ — جاناتتىڭ جاقسى كورەتىن ادەتى. داستاندى قولىنا الىپ اۋدارىستىرىپ قاراپ شىققان اۋىلداعى ەڭ سىيلى قارت:
ياپىر-اي، ءبىر كەزدە وسى قيسسالار جوعالىپ كەتىپ ەدى. قايتا شىعا باستاعان ەكەن-اۋ، ءا، — دەپ، اڭگىمە ارناسىن باسقا جاققا بۇردى. ۇنىندە الدەنەگە وكىنۋ، الدەنەنى اڭساۋ بارداي. — بالا كەزدە كوپ ەستىگەن، جانعا جاقىن جىرلار ەدى. قايتالاپ وقىر ما ەدى شىركىندى، ءبىراق كوز جارامايدى-اۋ، — دەپ ءبىر قويدى. كىتاپتى اۋدارىستىرىپ ءالى وتىر.
يباي-اۋ، قارتايعاندا كيتاپ ەكەۋمىزدىڭ نە تەڭىمىز، ويباي؟! — دەپ ءبىر جاپىراق قارا كەمپىر ونى، تەك وتىرماي، سوزبەن شىمشىپ الدى. وعان قارتتىڭ قاباعى كادىمگىدەي كىرتيە قالعانى كورىنىپ تۇر.
قاراعىم، قيۋا، سەن ءمۇعالىمنىڭ ۇيىندەگى كەلىنسىڭ عوي، مىنانى داۋىستاپ وقىشى. ءومىرى داستان ەستىپ كورمەگەن مىنا قايشا كەمپىردىڭ قۇلاعىنىڭ قۇرىشى ءبىر قانسىن. «كيتاپ سەن ەكەۋمىزدىڭ نە تەڭىمىز؟» دەپ وتىر عوي. كورەيىن اۋسەلەسىن.
قيۋا تاتەيدىڭ اق سارى جۇزىنە ءسال قىزعىلت رەڭ جۇگىرىپ، قالىڭ «باتىرلار جىرىن» قولىنا الىپ، قايسىسىن وقيىن دەگەندەي اۋدارىستىرىپ ءبىراز وتىردى دا، شەتىنەن باستاپ كەتتى. سالدەن كەيىن-اق شوقىراقتاپ، تاقپاقتاپ، تىنىستامايتىن جەردە تىنىستاپ، توگىلگەن جىر ىرعاعىنىڭ جەلىسىن بۇزىپ، ءمانىسىن كەتىرىپ، بەرەكەسى قاشتى.
وسىنى بىردەن بايقاعان الگى قارت:
بالام، مىنا وقۋىڭ كەلىسپە-ە-ە-دى، — دەدى داۋسىن سوزىپ. بۇدان ءارى شىدامادى بىلەم، جاناتتىڭ اپاسى:
اكەلشى بەرمەن، نەمەنە قايناعالارىڭنان ۇيالىپ، وقي الماي وتىرسىڭ با؟ — دەپ، قۇرداسىنىڭ ءمىنىن قالجىڭمەن جۋىپ-شايىپ جىبەردى ءبىر جاعى. كىتاپ قولىنا تيىسىمەن قيۋا تاتەي كەلگەن جەردەن ارى قاراي سۋدىراتىپ، ءىلىپ الا جونەلدى. توگىلگەن جىردىڭ ادەمى ىرعاعى ءۇيدى جايلاپ، ىزىڭ ەتكەن باسقا دىبىس بىلىنبەيدى. ۇيىعان تىنىشتىقتا قۇيقىلجىعان جىر-داستان سورعالاي قۇيىلىپ جاتىر. جانات كەرەگەگە سۇيەنىپ، كوزىن جۇمىپ باسقا الەمدە وتىرعانداي ەدى سوندا. كوز الدىندا ادەمى كوش سۋرەتتەرى. ونىڭ وسىلاي جىر اياقتالعانشا تاپجىلماستان وتىرعانى ەسىندە.
ءتۇن ورتاسى اۋا داستان اياقتالعاندا بارىپ «ۋھ» دەپ دەمدەرىن ءبىر-اق العانداي بولدى تىڭداۋشى توپ. جانات تا شىرت ۇيقىدان ويانعانداي كوزىن اشىپ العان. باعاناعى شۇيكەدەي كەمپىر كوزىن جاۋلىعىنىڭ ۇشىمەن سۇرتكىلەي بەرەدى، ءسىرا، جىلاپ وتىرسا كەرەك.
نەبىر باتىرلار مەن سۇلۋلار وتكەن عوي بۇل دۇنيەدەن، — دەيدى، ۇزاق ۇنسىزدىكتەن كەيىن، جىردىڭ ءتاتتى اسەرىنەن ايىعا الماي وتىرعان جۇرت ءبىر اۋىزدان.
اۋ، اعايىندار، ەرتەڭ ءبىزدىڭ ۇيدە بولىڭدار بارشالارىڭ. مارجان كەلىن، قاراعىم، سەن دە كەل. مىنا جىر كىتابىڭدى الا كەل، ۇمىتىپ كەتپە، — دەگەن باعاناعى قارت قايتا-قايتا تاپسىرا.
ءبارى وسى شاقىرىستان باستالعان ەدى. جانات اپاسى ەكەۋى وسى كەشتەن باستاپ، شەكەگە شاقىرۋشىلاردان قالمايتىن ادەت تاپتى. اۋىلدىڭ كىلەڭ اقساقال، قاراساقال قاريالارىنىڭ ىشىندە جاناتتىڭ اپاسى جۇرەتىن. ءسويتىپ ءجۇرىپ ابىسىندارى اراسىندا جىرشى كەلىن اتاندى. «قايتاردا يتتەن قورقامىن»، — دەپ، جاناتتى وزىمەن بىرگە ەرتىپ الاتىن. شاعىن اۋىلدا كۇندە قىدىرىس. وتىرىس سوڭىنان كۇندە ءبىر داستان وقىلادى... قىس قىزىعى جالعاسا بەردى...
...جانات «انا ءتىلى» وقۋلىعىن اۋدارىستىرىپ وتىرعان. كەنەت ىشىنەن ساۋدىراعان بىرنەشە قىزعىلت، سارى الا جاپىراقتار الدىنا سۋسىپ ءتۇستى. «بۇل جاپىراقتار قايدان ءجۇر؟» — دەپ جانات اڭ-تاڭ. ەشكىم ۇستاماعان جاپ-جاڭا وقۋلىقتىڭ اراسىندا جۇرگەن نەعىلعان جاپىراقتار؟! جاپىراق بولعاندا قانداي، ۇلبىرەپ ساپ-سارى بولىپ كەپكەن. جاناتتىڭ دەمىمەن ءدىرىل قاعادى. بەتىندەگى قىزعىلت رەڭدى نازىك ورنەكتەرىن ايتساڭشى! جانات بۇل جاڭالىعىن اپاسىنا ايتپاي تۇرا المايدى.
اپا، اپا! كىتابىمنىڭ اراسىنان مىنانى تاۋىپ الدىم.
نەنى، بوتام؟!
جانات جاپىراقتارىن اپاسىنىڭ كوزىنە توستى. اپاسى دا تاڭعالعان تۇر تانىتىپ جاتىر:
ءا، مۇنى ساعان الماتىداعى وسى كىتاپتى شىعارعان اعايلارىڭ مەن تاتەيلەرىڭ سالىپ جىبەرگەن عوي.
بۇل كىتاپتار الماتىدان شىعا ما؟
جانات بۇعان دەيىن وقۋلىقتارىنىڭ قايدان شىعاتىنىن ويلاماپتى عوي.
ءيا! بۇل جاپىراقتار سالىنعان كىتاپتى العان بالا جاقسى وقىسىن دەگەن شىعار.
اناسى قانداي اڭگىمەنى بولماسىن اينالدىرىپ اكەپ، مۇنىڭ جاقسى وقۋىنا تىرەيتىن ادەتىنەن جاڭىلماي، ورايلى تۇسىندا تاعى ايتىپ قالىپ جاتىر.
— اپا! مۇمكىن... — جاناتتىڭ ءۇنى ءبىرتۇرلى تولقي شىقتى. كوڭىلىندەگى ۇلكەن ارمانى مەن ءۇمىتى عوي مۇنى ايتقىزىپ تۇرعان. — مۇمكىن... مۇنى العان بالا اقىن بولسىن دەگەن شىعار...
تالابىڭدى ءتاڭىرىم قولداسىن! قۇداي قولداسا، بولاسىڭ، بوتام، بولاسىڭ! جىرقۇمار پەيلىڭ مەن ىنتاڭ زور، وسىعان قۋانام عوي...
...انا مەن بالانىڭ ءارقايسىسى ءوز ويىمەن وتىر. وسى اڭگىمەدەن كەيىن جانات وزىنشە ۇيقاس قۇراۋعا، ولەڭ جازۋعا تالپىنا باستادى. كوڭىل تۇكپىرىندەگى ارمانداي قۇپيا سەزىمىنىڭ سىرتقا تەۋىپ شىعۋىنا سەبەپكەر بولعان سارى الا جاپىراقتارعا ءالسىن-السىن قاراي بەرەدى...
...قيانداعى قازاق اۋىلىندا تاعى ءبىر اقىن قىز، كۇنگە ۇمسىنعان گۇلدەي، بولاشاعىنا تالپىنىپ ءوسىپ كەلە جاتتى.
You Might Also Like
-
وزىنەن باسقا سەنەرى جوق جاندارعا ءتان قايراتتىلىقپەن كوڭىلىن تاستاي بەكىتىپ، ونشا-مۇنشا نارسەگە مويي بەرمەيتىن ءتاستۇيىن قاسيەت ماعيادا ءقازىر جەتىپ-ارتىلارلىقتاي. بۇل وعان تۋا بىتكەن مىنەز دەۋگە كەلم...
-
اقجامال بۇگىن ءوزىن ەرەكشە سەرگەك سەزىنگەنى: تاپ ءبىر قولتىعىنىڭ استىنا قانات بايلاپ، قالىقتاپ ۇشىپ جۇرگەندەي. مۇنداي كۇيدى، ءسىرا، ول كوپتەن باستان كەشپەگەن ءتارىزدى. تاڭ قۇلان يەكتەنىپ اتار-اتپاستان ...
