InfoHub Logo

ا

اڭقاۋ ەلگە ارامزا مولدا تۇرىپ، بالالارعا ساباق وقىتىپتى—مىس. مولدا جازۋ دا تانىمايتىن، نادان وزبەك ەكەن. بالالاردىڭ قولىنا قاعاز بەرىپ، شيمايلاپ وقىتاتىن وقۋى:

— نەكە قيار ات بولار، بالا تۋسا شات بولار — وعان اسىل زات بولار، ات قويارى — سەمىز ات، سۇندەت باسى — ءۇش تۇيە، ىسقات دەگەن بەس تۇيە.

ءبىر كۇندەردە سول ەلگە شىن مولدا كەلىپ، الگى بالا وقىعان مەدرەسەگە كەلىپتى. سوندا ارامزا مولدا جالما-جان ءبىر بالاعا، كەلگەن مولداعا ەسىتتىرىپ، ساباق بەردى دەيدى:

— ە-ە، مە-ە دەمەلىك، وزگە بىلشىل نە كەرەك، ون بەس تۇيەم، ءبىر اتىم، جارتىسى سەنىكى، جارتىسى مەنىكى.

ب

ءبىر نوعاي ءتۇن ورتاسىندا ۇيىنەن جالاڭاياق، جالاڭباس قاشىپ شىعىپ، ونى كورگەن سوڭ قاتىن-بالاسى دا ۇركىپ، ءۇيىن تاستاي قاشىپ، ۇزدىك-سوزدىق كورشىسىنىڭ ۇيىنە بارىپ تىعىلىپتى. كورشىسى:

— مۇنىڭ نە؟—دەپتى.

دەمىن الىپ، نوعاي ءبىرازدان سوڭ جاۋاپ بەردى:

— ءۇيىمدى كوپتەن بەرى جىن-شايتان ارالاپ ءجۇر ەدى. كۇندە جاتىپ قالسام، شايتاندار ءۇيىمنىڭ توبەسىندە جيىلىسىپ، ويىن سالىپ، تاسىرلاتىپ جۇرەتىن. سولاردى قاشىرۋ ءۇشىن نەشە رەت مولدالار جيدىرىپ، دۋا وقىتىپ، كوپ پۇلىم شىقتى. بۇگىن تۇندە تاعى دا بۇرىنعى قالپىنشا، تاسىرلاتىپ جۇرگەن سوڭ، ۇيىقتاي الماي جاتىر ەدىم. ءبىر مەزگىلدە شايتاننىڭ بىرەۋى تارس ەتكىزىپ ءۇيدىڭ توبەسىن سىندىرىپ، ماعان قاراي قارعىدى، مەن جالتارىپ قالىپ، ءبىر جاعىمەن قاشىپ شىقتىم. اپىر-اي، شايتاننىڭ ءمۇيىزى دە بولادى ەكەن عوي، قاشىپ بارا جاتقاندا، قولىم مۇيىزىنە ءتيىپ كەتىپ ەدى، — دەدى.

كورشىسى ەستى كىسى ەكەن، «قانە شايتانىڭدى ءبىز دە كورەلىك» دەپ، قولىنا فونار الىپ، ءۇش-تورت كىسى ەرتىپ، نوعايدىڭ ۇيىنە كەلدى. قاراسا، ءۇيىنىڭ توبەسىن جۇقا قامىسپەن توقىپ سىلاعان ەكەن، ورتاسى قۇلاپ ءتۇسىپتى جانە قاراپ جۇرگەندە، بۇرىشتا ءبىر ەشكى جايىنا كۇيسەپ جاتىر. سالدەن سوڭ، ءۇي توبەسىندە ماڭىراعان لاقتاردىڭ داۋىسى شىقتى. مۇنى ەسىتىپ ەشكى دە تۇرەگەلىپ ماڭىرادى. سونىڭ ارتىنشا لاقتار ماناعى قۇلاعان جەردەن سەكىرىپ ءتۇسىپ، ەنەسىنە قوسىلىسىپتى. قاراسا، لاقتى ەشكىلەر كورشىنىڭ وزىنىكى ەكەن. تۇندە ءۇيدىڭ توبەسىنە ۇيىلگەن شوپكە كەلىپ جەپ، ويىن سالۋدى ادەت ەتىپ ءجۇرىپ، ماناعى ءۇي توبەسىنىڭ جۇقا جەرىنەن قۇلاپ تۇسكەن ەكەن.

ۆ

ەكى كىسى جازدىڭ ءبىر ادەمى كۇنىندە سايرانعا شىعىپ، ءبىر اعاشتىڭ قاسىنان ءوتىپ كەلە جاتقاندا، كوكەك شاقىردى دەيدى. بىرەۋى تۇرىپ ايتتى:

— كوكەك تەك قۇس ەمەس، ول مەنى كورىپ شاقىرعانىن ىرىم ەتەمىن، ماعان ۇزاماي-اق ءبىر داۋلەت جولىعادى ەكەن،— دەدى.

قاسىنداعىسى ايتتى:

— كوكەك ساعان شاقىرعان جوق، ماعان شاقىردى، داۋلەتكە مەن جولىعامىن، — دەدى.

اۋەلگىسى ايتتى:

— سەن يتكە نەعىلعان داۋلەت؟!

وعان قارسى ەكىنشىسى:

— مەن يت ەمەس، سەن يت! — دەپ ەكەۋى ۇرسىسىپ، ۇرىستان سوڭ توبەلەسىپ، ەكەۋىنىڭ دە اۋزى-مۇرنى قان بولدى. مۇنان سوڭ ەكەۋى دە دارىگەرگە كەلىپ، جارالارىنا ەم ەتتىرىپ وتىرىپ، ۇرىستىڭ نەدەن باستالعانىن ايتىستى. سوندا دارىگەر ايتتى دەيدى:

— ەي، اقىلسىزدار، ول كوكەك سەندەر ءۇشىن ەمەس، مەن ءۇشىن شاقىرعان ەكەن. كوكەك شاقىرماسا، سەندەر توبەلەسپەس ەدىڭدەر، توبەلەس بولماسا، سەندەر جارالى بولىپ، مەن ەمدەپ، اقى الىپ، ولجا تاپپاس ەدىم، — دەدى.

گ

مەنىڭ ءبىر دوس ادامىم اڭگىمە ەتەدى:

— 1875 جىلى، جولاۋشىلاپ كەلە جاتىپ، ءبىر اۋىلعا ءتۇستىم. اڭگىمەلەسىپ وتىرعاندا، ءبىر بالا كەلدى، ەكى كوزى جىلاعاننان ءىسىپ كەتكەن. بوتەن بالالارداي ويناماي، تاماق تا جەمەي وتىرعان سوڭ اياپ، قاسىمداعى كىسىلەردەن سۇرادىم: «بۇل بالا نەگە قامىعىپ ءجۇر، وينامايدى، تاماق جەمەيدى؟» دەپ. سوندا اۋىل كىسىلەرى ايتتى:

— بۇل بالانىڭ كەشەگى كۇن ەرتەمەن شەشەسى قازالاندى. ولگەن سوڭ-اق قاسىمىزداعى قىر ۇستىندەگى مولالاردىڭ قاسىنا اپارىپ قويدىق. كەشكە بۇزاۋ قايتارىپ جۇرگەن بالالار مولانىڭ قاسىنا بارسا، ماناعى قاتىننىڭ مولاسىنان داۋىستاپ شاقىرعانداي كومەسكى ءبىر ءۇن كەلەدى. بالالار بۇزاۋلارىن تاستاي قاشىپ، اۋىلعا ايتقان سوڭ، ۇلكەن كىسىلەر دە مولاعا جاقىنداپ بارساق، انىق ەسىتتىك مولادان ءۇن شىققانىن. بۇل سۇمدىقتى كورگەن سوڭ ءبىر كەساپاتىنا ۇشىرايمىز دەپ، اۋىلىمىزبەن كوشىپ، بۇگىن وسى جەرگە قوندىق. سول قاتىننىڭ مىناۋ ون ەكى جاسار بالاسى: اجەم ءتىرى جاتىر عوي، كوردەن اشىپ الىپ بەر دەپ، — جىلاپ، تىلەمەگەن ادامى قالمادى. ارينە، ەشكىم كورگە بارماق تۇگىل، بالانىڭ، ءتىپتى ءوزىن دە جىبەرمەي، باعىپ تۇرمىز.

سوندا ماناعى بالا ءوزى دە جىلاپ قويا بەردى:

— اعەكە، ءسىز ءبىر قايىر قىلماساڭىز... اجەم ءتىرى قالۋى راس، — دەپ.

بۇل بالاعا ابايلاپ قاراسام، سونشا ەستى بالا كەسكىندى. قانشا ۇلكەندەردىڭ ايتقانىنا بولماي ءوز اقىلىنا سالىپ، شەشەسىن ءتىرى قالدى دەپ تۇرعانىنا تاڭ قالىپ، الدىما شاقىرىپ، ءسۇيىپ وتىرىپ ايتتىم:

— ءتىرى بولسا-بولماسا دا، شىراعىم، مەن اجەڭدى بارىپ كورەيىن.

وتىرعان كىسىلەر ۇرپيىسە تۇرەگەلدى:

— ويباي، مىرزا، ايتا كورمەڭىز، ولگەن كىسى تىرىلەدى دەپ كور اقتارعان نە سۇمدىق، ول دۇنيەدەگى كۇناسىن تارتىپ جاتقان قاتىنعا بولا ءوزىڭىز مەرت بولارسىز، — دەپ.

مەن بالاعا «ۇيىڭە بارىپ كيىنىپ كەل»، دەپ شىعارىپ جىبەردىم. وتىرعان كىسىلەرگە ايتتىم:

— دۇرىس، ولگەن كىسى قايتا تىرىلمەيدى، ءبىراق سىزدەر ەسى تانىپ جاتقان قاتىندى ءولدى دەپ ءبىلىپ، تىرىلەي كومگەنسىز. داۋىستاپ شاقىرعانىن ەستىپ تۇرىپ، اشىپ الماعانىڭىزدان قاتتى وبالعا قالىپسىز، ەشبىر قۇداي-تاعالانىڭ كالامىندە جوق كوردەگى ازاپ ادام قۇلاعىنا ەستىلەدى دەگەن، — دەدىم.

سول ارادا ماناعى بالا كەلدى، اۋىلدان كەتپەن، كۇرەك الىپ، قاسىمداعى ەكى جولداسىممەن، بالانى ەرتىپ مولاعا باردىق. اۋىلدان قورىققانىنان ادام ەرمەدى. مولاعا بارىپ سىرتتان قۇلاق سالساق تا، ەشبىر دىبىس ەستىلمەدى. سونسوڭ اشتىرىپ، ەكى كىسى ءتۇسىرىپ قاراساق، بەيشارا قاتىننىڭ قولى-باسى جارا، قان، ۇستىندەگى كيىمىن ايىرىپ تاستاپتى، ءوزىنىڭ ءالى كۇنگە دەنەسى جىپ-جىلى ەكەن. قاتىندى كوردەن الىپ، ۇستىنە شاتىر تىككىزىپ ءبىر كۇن باقتىم. كوردەن العان ۋاقىتتا از عانا جانى بار ما دەپ ەدىم، سول كۇننىڭ كەشىڭدە-اق سۋىنىپ، شىنىمەن جان تاپسىردى.

وسىنداي ىستەر ءار ەلدە بولاتىن شىعار دەيمىن. ءبىلىمدى زور دارىگەرلەر ايتادى: ءقايسىبىر اۋرۋلار بار — ءبىر جۇماعا شەيىن ادامدى ەسىنەن تاندىرىپ، ەشبىر جان بار بەلگىسى بولماي جاتقىزاتىن دەپ. سونىڭ ءۇشىن ولىكتى تىم اسىقپاي، بايقاڭقىراپ كومۋ كەرەك.

---