نايزاعايلى ءتۇن
جاز ايىنىڭ جايدارى تاڭى تاعى دا ادەمى اتتى. جاۋىننىڭ كوپتىگىنەن قوڭىرلانىپ، بيىكتەپ العان باتسايى راڭ شاشاقتارىن سىلكىنىپ، ەرتەڭگى ارايعا بەت بۇرا باستادى. ازانعى سامالمەن ازدى-كەم بۇيرا تولقىن ويناتقان كوك دالا كەيپىندە جۇمساق نۇر بار. كۇن ءالى ويانا قويعان جوق. سويتسە دە، كورپەش بۇگىن ەرتەلەپ وزەنگە بەتتەدى. كوڭىلىندە وزىمەن بىرگە قۇلقىن سارىدەن تۇرەگەلگەن تىنىمسىزداۋ الاڭ بار ما، ايتەۋىر جايباراقات جاتا الماعان ەدى. مۇزداي سۋمەن جۋىنىپ الدى دا، قوڭىر سامالعا كەۋدەسىن توسىپ، كەربۇلاق وزەنىنە تارتتى. ەڭ العاشقىدا جىلدامىراق جۇرگەنىمەن، اۋىل شەتىندەگى شاتىرلى ءۇيدىڭ تۇسىنا كەلگەندە سايابىر اياڭدادى. ەگەر ول بۇگىن تاعى كەزدەسەتىن بولسا، اتىن اتاپ سالەمدەسەمىن دەپ ويلادى. سويتكەنشە بولعان جوق، اۋلا ىشىنەن جىگىت تە كورىندى.
— قايىرلى تاڭ، كورپەش.
— جاعدايىڭىز جاقسى ما، قايسار؟..
كۇندە وسىلاي. كورپەش جۇمىسقا بارا جاتقاندا وسى اۋىلعا جاقىندا كەلگەن شوفەر بالا ماشيناسىنىڭ و جەر، بۇ جەرىن شۇقىلاپ ەسىگىنىڭ الدىندا جۇرەدى. ەكى اۋىز سوزدەن بوتەن اڭگىمەلەرى بولماسا دا، كۇن سايىن ءجۇز كورىسۋدى ەكەۋى دە پارىز ساناپ العان سياقتى. ءاردايىم باستارىن يزەسىپ، بىر-بىرلەرىنە يشارا بىلدىرەدى.
كورپەش بۇرىن بەيتانىس جىگىتتىڭ سالەمىنە جاي عانا ىزەت كورسەتىپ وتە شىعۋشى ەدى. جاڭا الگىندە ەسىمىن اتاپ امانداستى. نەگە ەكەنى بەلگىسىز، سونداي ءبىر سىي ۇسىنعىسى كەلدى. سىي بولعاندا، ءوز كوڭىلىنىڭ ءوتىنىشى تارىزدەس كۇڭگىرت تىلەك، كومەسكى قالاۋ...
"جاپ-جاس قالپىمەن شوفەر بولۋىن قاراي كور ءوزىنىڭ..."
ول جاڭاعى بالانىڭ ونىنشىنى بيىل عانا ءبىتىرىپ كەلگەندىگىن ەسىنە الدى. قالاي ەكەنى بەيمالىم، ءدال قازىرگى ساتتە سول بالا جايىندا ەركەلىگى ارالاس، ەلجىرەمەلى سەزىم قۇشاعىنا بولەنۋدى اڭساعانداي.
الايدا ءا دەگەننەن سىرت بىرەۋدى جۇرەگىنە جاقىن الىپ، باۋىرىنا تارتۋدىڭ قيسىنىن تاپپادى. ءسويتتى دە ءسال عانا جازعىرعانداي بولدى. "ءوزى دە قىزىق، كۇن سايىن سالەمىن ۇزبەيدى. تۇپ-تۋرا بۇرىننان بىرگە وسكەن جولداسىم سياقتى. امانداسپاي-اق قويسا، نە ەتپەكشى؟.. كۇنبە-كۇن ءجۇز كورىسۋگە مىندەتتى مە ەدىك. ەگەر مەن سالەمىن الماي قويسام عوي، ىڭعايسىزدانىپ قالادى".
ول جىگىتتىڭ اپپاق ءىرى تىستەرىن، رەڭىندەگى ۇنەمى قۇيىلىپ تۇراتىن يبالى ىزەتى مەن جاسىرىن نۇر شاشقان قوڭىرقاي جانارىن كوز الدىنا كەلتىردى دە، سالەمدەسپەي وتۋگە قيا المايتىندىعىن اڭعاردى. "مەيلى، سالەمدە تۇرعان نە بار دەيسىڭ. قالاسام، بارىپ قولىن الامىن..."
باعاناعى ءۇيدى قيىپ وتكەن جالعىز اياق سۇرلەۋ اۋىلدان شىعا بەرە جاسىل شوپتەردىڭ استىن كەۋلەي، الدەنەشە يرەلەڭدەپ، كەربۇلاق وزەنىنە قۇلايدى.
وزەن مەن كورپەشتىڭ دوستاسقانىنا كوپ ۋاقىت وتكەن جوق. ون جىلدىقتى بىتىرگەننەن كەيىن وسى ارانىڭ سۋىن ولشەيتىن قىزمەتكە تۇردى. ونشاما اۋىر دا جۇمىس ەمەس، كۇنىنە ءۇش مەزگىل كەلىپ، ارناۋلى اسپاپتاعى كورسەتكىش سانداردى جازىپ قايتادى. ءوستىپ ءجۇرىپ مىنا سۇرلەۋدىڭ العاشقى ءىز تاڭباسىن سالعان دا ءوزى. سوندىقتان دا اۋىلدىڭ ءقايسىبىر ادامدارى: "باعانا كورپەشتىڭ جالعىز اياق سۇرلەۋىمەن كەلە جاتىپ..." نەمەسە "كورپەش سۇرلەۋىنىڭ سول جاعىنا بۇرىلا بەرىپ..." دەپ كورگەن-بىلگەندەرىن كورپەش ەسىمىمەن بايلانىستىرا اڭگىمەلەيدى.
بۇگىنگى قىز جۇرەگىنىڭ مايسا تارتىپ، ۇگىلمەلى سەزىمگە ورانىپ ويانۋىنان با، جابايى جول جيەگى سونشاما ىستىق سوقتى. بۇگىن دە سان مىڭداعان تاڭعى شىق جايراڭداپ كەلىپ كورپەشتىڭ الدى-ارتىنان قاۋمالاي بەردى. كەيبىرەۋلەرى كەر بەتەگەنىڭ قۇلاعىندا تۇرىپ كوز جۇگىرتسە، ەندى بىرەۋلەرى بالاۋسا بالدىردىڭ بالاعىنان سىعالايدى. "ەسەنبىسىڭ، تانىس قىز" دەسكەندەي يگى نيەتتى، ساف تازا جارقىراۋلار... جاڭا شىعىپ كەلە جاتقان جاز كۇنىنىڭ جالپاق جانارى دا قىز كوڭىلىنەن سىر تارتقانداي. "كورپەش-اۋ، جاپا-جالعىز ءجۇرىپ جالىققان جوقپىسىڭ، قالقام. مەنمەن باسىڭدى ءسال عانا ەڭكەيتسەڭ عوي، الگى جىگىت زاۋلاپ تۇرعان ماشيناسىمەن زىر ەتكىزىپ اكەلىپ تاستاعان بولار ەدى".
راسىندا، كورپەش بۇگىن الدەنەدەي جولسەرىك ىزدەگەندەي ءبىرتۇرلى سىنىق. جۇگىرمە جاۋىننان كەيىن شىق بۋىنا بولەنگەن شىرقاۋ دالا ديدارى كۇندەگىدەن بەتەر كۇلگىن شۋاق سەبەلەپ، كۇلىمسىرەي قۇبىلعانىمەن، كورپەش كوڭىلىندەگى الاۋ سەزىمدى الداۋسىراتا المادى. وسىنشاما بالعىن نۇرعا بولەنگەن جاس شۇعىلالى جايلاۋ تورىندە تاپ-تازا تاتتىلىكتەن گورى قالتىراعان ىستىق دەمدى ساعىنىش سازى باسىمداۋ. جاپالاق باۋىرىنداي بورتە جۋساننىڭ تاساسىنان تابان استى جامىراپ شىققان جەتكىزبەس اڭساۋ بار ما؟.. قىز كوزىنىڭ الدىنان الدىرماس ساعىمنىڭ بەلەڭ بەرىپ ەلپ ەتە تۇسكەنى اقيقات. ورنىقپالى مەكەنى جوق، ارى-بەرى قوزعالعانداي وقشاۋ تىلەكتىڭ بۇگىن تاڭدا جۇرەگىنە جابىسقانى دا انىق. ءسابي كوڭىلىنىڭ بەيبىت جاتقان تۇكپىرىنە كەلىپ، بەيمازا كورشىنىڭ قونىستانىپ جاتقانىن دا جاقسى سەزىندى...
ول بۇگىنگى تاڭمەن بىرگە قاسىنا ىلەسكەن "شاقىرۋسىز قوناعىمەن" الىسىپ، وزەنگە قالاي جەتكەنىن دە اڭعارماي قالىپتى. مايشا سوزىلىپ، سىزىلا سىرعىعان تانىس اعىن بۇرالا بۇلكىلدەپ الدىنان شىقتى. قاشان كەلسەڭ دە يمەنە مونتيىپ، ءىش تارتا جۇگىرگەن بالاۋسا قالپى سو قالىپ ەكەن. ەشكىممەن ءىسى جوق، مەيىرلەنە جىلى ۇشىراعان باۋىرمال ءپىشىنى ءالى دە وزگەرمەپتى. تەك، القىمىنداعى شىرقاۋىق جالبىزداردىڭ قابىنداپ وسكەندىگىنەن دە ارناسى تارىلىپ، تۇيىقتالا تۇسكەندەي.
كورپەش ەڭكەيىپ كەلىپ، ەركەلەنە يرەلەڭدەگەن ۋاق تولقىنعا ەرنىن توستى. ەنتەلەي ىلگەرىلەگەن ويناقى ءيىرىمدى بىر-ەكى رەت ۇرتتاپ ەدى، تۇزى كەم سياقتانىپ، تاتىمسىز كورىندى. سودان كەيىن شولىركەمەي ىشكەنىن ەسىنە الدى. الدەنەدەن قۇتىلعىسى كەلگەن نيەتپەن باس قويعانىن ويلادى. جۇرەگىنە سۇراۋسىز بويلاپ بارا جاتقان سونى سەزىمنىڭ ساعىنىشى ما، جوق، بولماسا، بەيتانىس بالانىڭ بارعان سايىن بويىنا ۇيرەنگەندەي بايلاۋلى بەينەسىنىڭ بەيمازا بۇلكىلى مە؟.. ايتەۋىر، بۇرىن دا بال تاتيتىن تازا اعىننىڭ ءدال بۇگىن تاتىمى كەتىپتى. ول اينالاسىنداعى زاتتارعا العاش رەت سۇقتانا قارادى. الدىندا جاتقان موماقان وزەن بىر-بىرىنە باستارىن ۇيكەسىپ، باياۋ مۇلگىگەن بالعىن قۇراق، سەكپىل بەتتى بەدىرەيمە تارعىل جارتاس، جەر باۋىرلاپ، ارلى-بەرلى جۇيتكىگەن كۇناسىز قارلىعاش، وسى وزەن باستاۋىنان شومىلىپ شىققانداي كۇلىمسىرەپ كوتەرىلگەن كەربەز كۇن - بارلىعى دا: "باسىڭا تۇسكەن مازاسىز ماشاقاتتى كورىپ تۇرمىز، كورپەش. اساۋ تاي قانشاما جابايى بولعانمەن، جىلقىشى قۇرىعىنان قۇتىلۋشى ما ەدى. مەزگىلى جەتىپ، ساعاتى سوققان تىرلىكتىڭ ايىبى قانشا؟.. ودان دا سول سەرىگىڭنىڭ باياندىلىعىن كۇت!" - دەسىپ، اق پەيىلدى، اق جارقىن اقىلىن ۇسىنعانداي.
ول كۇلتەلى شالعىندى كەشىپ كەلىپ، وزەنگە مىنبەلەي تونگەن تىپ-تىك جارتاسقا كوز تىكتى. قۇلاما ادىر القىمىندا قازاقى ءۇي ورنىنداي الاسا ويپاڭعا كوكشىل گۇلدەر قورالانا ءۇيىلىپ، جەمگە ۇيىرىلگەن سارى ۋىز بالاپانداي جىپىرلاي قالىپتى. ءتۇن قاراڭعىلىعىنان ۇركىپ بارىپ، ءبىرىنىڭ قولتىعىنا ءبىرى جاسىرىنعانداي وپىر-توپىر قۇجىنايدى. ەندى، مىنە، جادىراعان جاقسى كۇننىڭ شىققانىنا قۋانىسىپ، رازى بولعانداي. دەنەلەرىندەگى ءمولدىر تامشى ۇزىلگەن سايىن سان ءتۇرلى سايرانعا كەنەلىپ، جايراڭ قاعادى. "ەكەۋلەپ نە بولماسا ۇشەۋلەپ كەلىپ كورەر مە ەدى ءدال مىنا پاك پەيىشتى. شىن شاتتىق، تازا باقىت وسى بولماسا يگى ەدى. نارەستە لەبىندەي بەيكۇنا سەزىمنىڭ يەسى كىم؟ اڭساۋلى مەرەي وسى بولسا، ايمالاپ سيپار الاقانى قايسى؟ وسىنشاما ىنتىق ىقىلاستىڭ ەل كوزىنەن سىرت، تاسادا تۇرىپ تاۋسىلاتىن بولعانى عوي..."
جاس قىزدىڭ تۇلا بويىن ەلجىرەگەن سەزىم سامالى شارپىپ ءوتتى... ايدالادا، نازاردان تىس نارتتاي جانىپ، القىزىل گۇل شايقالادى. مايىسا جەلپىنىپ، ماناۋراي مۇلگىگەن كەلبەتىندە نازىكتىك بار. دۇنيەنىڭ ءتورت بۇرىشى تۇگەل قۇرمەت، قوشەمەتكە تولى. ولاي بولسا، ينە شانشۋىنداي سۇققىلاپ وتكەن الگى ءبىر ابىگەر سەزىمگە جول بولسىن! ادام كوڭىلى وسىنداي ماقپال مايسادان ماسايراعان ءلاززات الماۋشى ما ەدى. ءبارى دە بار عوي، الىستان ىزدەسە تاپتىرمايتىن ادەمى كورىنىستىڭ ىشىندە تۇرعان جوق پا. ەندەشە، تۇياق تيمەگەن تۋ شالعىنعا شالقالاي جاتىپ ماۋقىڭدى باس.
كورپەش ءبىراق ويتە المادى. ءبىر ۋىس مايدا گۇلدى جۇلۋعا ۇمتىلىپ، ۇزە الماستان اۋىر كۇرسىندى. ءسويتتى دە، وزەنگە كەلىپ، سۋىق سۋدى بەتىنە، موينىنا، ماڭدايىنا شاشتى...
ول الدەن ۋاقىتتان كەيىن كەرەكتى سانداردى جازىپ الدى دا، اۋىلىنا بارار سۇرلەۋگە ءتۇستى. جالعىز اياق جول جيەگى ۇستارا كورمەگەن ساقال-مۇرتتاي سابالاقتانىپ، جابايى شوپتەرمەن كومكەرىلىپ الىپتى. قىزدىڭ قىسقا ەتەگى ۋاق ءبۇرلى مامىق كوك باستارىن سيپالاي سىزىپ، شالعىنعا ماتىرىلىپ كەلەدى... شىنىن ايتقاندا، ونىڭ قايتقىسى دا جوق ەدى. وسى ارادان شىققىسى كەلمەي، ءبىرشاما ايالداپ جۇرگەندى قالاعاندى. الايدا بەلگىسىز ءبىر نارسە جۇرەگىن بۇلكىلدەتىپ، مازاسىز تۇرتكىلەي بەرەتىن سياقتاندى. سوندىقتان دا ول اينالاسىنداعىنىڭ بارلىعىن ۇمىتىپ، كۇندەگىدەي گۇل شوقتارىن جيناماي، تۇپ-تۋرا ۇيىنە جەتكەندى ءجون كوردى. ەسىك-تەرەزەنى قاراڭعىلاپ الىپ، جۇمساق جاستىقتى باۋىرىنا باسىپ، ىردۋ-دىردۋدان الىس جايباراقات جاتقاندى اڭسادى. ءسويتتى دە، تەز-تەز باسىپ ءجۇرىپ كەتتى.
كىشكەنە تۇمسىقتى اينالا بەرگەندە كورپەشتىڭ ەسىمى اتالعانداي بولدى. ول جالت بۇرىلىپ ارتىنا قارادى. قالىڭ قۇراقتى قاق جارا قارسى كەلە جاتقان قىزدىڭ شاراپ ەكەنىن بىردەن ايىردى. وسى وزەن بويىنداعى اقتاستىدا تۇراتىن كلاستاس قۇربىسى. نەشە جىل بىرگە شۋلاسقان ءسابي سەرىگى. كورپەشتىڭ جۇرەگى لۇپىلدەپ سالا بەردى. ون جىل بىرگە وقىعان مەكتەپتەس سىرلاسىن ءدال مىنا ارادا كەزدەستىرەمىن دەپ ويلاعان جوق ەدى. اسىعىپ، تىقىرشي كۇتتى.
— بولساڭشى، مالتىقپاي! ەرتەمەن قايدان ءجۇرسىڭ اداسىپ؟
— سەنىڭ اناۋ اسپاپتارىڭدى كۇزەتىپ شىقتىم. ءبىراق سەن وتەۋىڭ جوق قىزسىڭ عوي...
ەكەۋى بىرىنە-بىرى قارسى جۇگىرىپ، قۇشاقتاسا كەتتى. كورپەش: "مىنامەن وتەيمىن"، - دەپ، قۇربىسىنىڭ كوزىنەن، ماڭدايىنان ءسۇيدى.
— ءجا، بولدى، بەت-اۋزىمدى سىلەكەيلەگەنىڭ دە جەتەر، نەمەنە، ەمەتايىڭ سونشا ەزىلە قالعان؟..
— ءاي، شاراپ-اي، ءالى دە اشكەرە ءازىلىڭ قالماپتى-اۋ! ساعىنىپ، اڭسادى ما دەسەم...
— ساعىندىم دەيدى. وسى اراعا كۇنىنە بىرنەشە رەت كەلىپ-كەتىپ ءجۇرىپ، تاياق تاستام جەرگە اياعى جەتپەگەن ادام ساعىندىم دەيدى. مەن وعان سەنە قويارمىن.
— سەن مەنىڭ جۇمىسباستى بولىپ كەتكەنىمدى ەستىگەن جوقپىسىڭ؟
— ءيا، سەن بولماساڭ، مىنا وزەننىڭ سۋىن الدەكىم قوتارىپ اكەتەدى دەگەندى ەستىگەنىم بار.
— جارايدى، جەڭىلدىم، شاراپ! مەنىڭ شىن ساعىنعانىم ءۇشىن وكپەڭدى قيشى... ءبىراق مەن سەنىڭ وسىڭدى اڭساپپىن.
ول شاراپتىڭ بەلىنەن ۇستاپ، شىر كوبەلەك اينالدىرىپ جىبەردى:
— ال قايدان جۇرسەڭ ەرتەلەپ؟ بۇرتيماي، ءجونىڭدى ايتشى. ءۇي ىشتەرىڭ امان با؟
— ورىنباساردىڭ دۇكەنىنە بارا جاتىرمىن. بۇگىن ۇيگە كىسىلەر كەلمەكشى. ونىڭ ىشىندە سەن دە بولاسىڭ.
— مەن بە؟ اللا ساقتاسىن. مەن قاشان ۇلكەندەر ساناتىنا كىرىپ ەدىم.
— ۇلكەن بولعاندا، ءوزىڭ قاتارلاس، اعامنىڭ جولداستارى. ەرتەڭ تۋعان كۇنى ەدى، سوعان جينالماقشى.
— ۇيات قوي، بارا المايتىن شىعارمىن.
— مەن سەنىڭ ىرقىڭا قويارمىن؟! كەلگەندە، ەڭ ءبىرىنشى ءوزىڭ كەلەسىڭ. قۇلاعىڭدى بۇراپ تۇرىپ الىپ بارامىن.
شاراپ جولداس قىزىنىڭ موينىنا اسىلدى.
— توقتا، سوندا كىم-كىمدى شاقىرماقسىڭدار؟
— قورىقپاي-اق قوي، سەنىڭ يدەالىڭ بولار جىگىتتەر تولىپ جاتىر.
— سەن ەندى ءوستىپ كەتەسىڭ. اتتارىن اتاۋعا بولماي ما دەگەنىم عوي...
— اتتارىنا قۇمار بولساڭ: اسكەن، راحتاي، ءالديحان، سايلاۋ، ءنۇسىپ، مۇحتارقۇل، جۇماحان... تاعى كىم... الگى سەندەردىڭ اۋىلعا ءبىر شوفەر بالا كەلىپ ەدى عوي، اتى قالاي ەدى؟
— قايسار ما؟
— ءيا، ءيا، سول بار، تاعىسىن تاعىلار.
كورپەش كوڭىلى ءدىر ەتكەندەي. جۇقالاڭ قىزىل اراي بەتىنە دە ويناقتاپ شىعىپ ەدى. ءبىراق بۇل قۇبىلىستى قۇربىسى بايقاعان جوق. تەك قانا ءازىلىن جالعاستىرىپ:
— تاعى دا سانايىن با، جوق، وسىلاردىڭ ىشىنەن-اق بىرەۋىن تاڭداپ الامىسىڭ، - دەدى.
كورپەش تە ازىلگە وراي:
— جاقسى بولدى عوي، جالعىزسىراپ جۇرگەندە جىگىتتەردى كوبەيتكەنىڭ، - دەدى.
دەگەنمەن، قايسار ەسىمى اتالعان جەردە ءبىرتۇرلى جۋاسي ءتۇسىپ، ىركىلىپ قالدى. الىستاعى بوگدە ەسىم قىزدىڭ ەركىن دەمىن ازەر الدىرعانداي...
شاراپتىڭ الگىندە "ورىنباساردىڭ دۇكەنى" دەپ اتاعان جەرى وسى كەربۇلاق وزەنىنىڭ بويىنداعى ەسكى قىستاۋ. تاۋ تۇرعىندارىنىڭ تىزە قوسىپ، مىنگەسە وتىراتىن ەلدى جيىنى. ونشا قاشىق تا ەمەس، وسى ارامەن ەسەپتەگەندە قوزى كوش قانا جەر. جايلاۋداعى جالعىز ساۋدا ورنى بولعاندىقتان، الگى دۇكەن مالشىلار اراسىندا ورىنباسار دەگەن ساتۋشى جىگىتتىڭ ەسىمىمەن اتالىپ كەتكەن. ەكى قۇربى ەڭ الدىمەن وسىندا كەلمەكشى. ەكەۋارا كەلىسكەن كەلىسىم بويىنشا، كورپەش بۇگىن ۇيىنە قايتپايدى. بۇگىنگى ءتۇندى قۇربىسىمەن بىرگە قوناقتارمەن وتكىزەدى. اپاسى مازالانباۋ ءۇشىن و كىسىگە شاراپتىڭ ءىنىسىن ارنايى جىبەرىپ، حابار ايتقىزادى. مۇنىڭ ءبارى وپ-وڭاي شەشىلدى. ءسويتىپ، كورپەش ومىرىندە العاش رەت اناسىنىڭ رۇقساتىنسىز بوتەن اۋىلعا تۇنەپ شىعۋعا بەل بۋدى...
ءتۇن ابدەن كىردى. جۇلدىزدار پىرداي جانىپ، قاۋمالاپ تۇرعانىمەن، باتىس جاقتا بۇلكىلدەپ وت ويناتقان وينامالى قالىڭ بۇلت بار. تەك تاۋ ىشىنە عانا ءتان جىم-جىرت تىنىشتىق. اۋىق-اۋىق يتتەر ۇرەدى. ءتۇن كورپەسىن جامىلىپ، جامىراي شىرىلداعان شەگىرتكە ۇندەرى ءبىر ءسات تە باسىلعان جوق. باقا شۋىلىمەن ۇيلەسىپ، ۇزىلمەي قاتايماعان ۇزىن-سونار اۋەن بەسىگى تەربەلگەندەي.
كورپەش ىستىق ۇيدەن تىسقا شىققاندا وزەننەن سوققان ۇلپىلدەك سامال ايمالاپ كەلىپ موينىنا، دەنەسىنە سۇيكەندى. راقات لەبىندەي جادىراي جەلپىنگەن جەپ-جەڭىل تىنىس. بار بويىڭدى بالاۋسا بارقىتىمەن كومكەرىپ، بالمۇزداق مامىعىن ۇسىناتىن سياقتى. قىزدىڭ ويىنان ماندولدىڭ ساعىنىشتى جۇمساق ءۇنى ءالى دە ايىققان جوق. سولقىلداپ، كوكىرەگىڭنەن الدەنەنى سۋىرىپ الارداي سۇڭقىلداعان ءتاتتى سازى قۇلاق تۇبىنەن ەستىلىپ تۇر. ءبىراق ماندول تارتقان جىگىت ۇنامادى. ۇناماعاندا - ءاربىر ءان تارتقان سايىن بۇعان بار ىقىلاسىن سالىپ، ىشىپ-جەپ قويارداي وكشەلەگەن كوز قاراسىن جاقتىرمادى. سول جاناردان جالتارىپ، نازارىن باسقا جاققا اۋدارعانسىپ وتىرعانمەن، قىزىپ، قۇتىرىنىپ العان وتتى شىراق قالاي بۇرىلسا، سولاي كەزەنىپ، تەلمىرە قادالادى.
"جۇرەگىمدى تۇسىنسەڭ نەتتى. مەن دە باسى جۇمىر پەندەمىن عوي. تۇلا بويىمنىڭ شىمىرلاپ وتىرعانىن كورمەيمىسىڭ؟.." - دەپ جالبارىنا تۇسكەندەي. ەڭ العاشىندا ادەمى اۋەننىڭ شۋاعىنا شومىپ، موماقان مۋزىكانىڭ قۇشاعىنا بولەنگەنىمەن، كەيىن تىم بەرەكەسى كەتتى. تەمەكىنىڭ شوعىنداي جابىسقاق جانار جاس قىزدى ۇيدەن شىعىپ كەتۋگە ءماجبۇر ەتىپ ەدى...
ول باعانا پەش الدىندا قايسارمەن قالاي كەزدەسكەنىن ەسىنە الدى. قوڭىر كوستيۋم، اق كويلەك كيگەن جاس جىگىت ماشيناسىنان تۇسىسىمەن قولىن جۋۋ ءۇشىن سۋ ىزدەدى. شاراپتىڭ جانىنداعى كورپەشتى كورسە دە، ءتىس جارىپ ەش نارسە دەي المادى. سۋ ىزدەپ جۇرگەنىن سەزگەن شاراپ:
— قايسار، شاۋگىم تاپپاي ءجۇرسىز بە؟ - دەدى. ءسويتتى دە، كورپەشكە بۇرىلىپ: - سەن انا شاۋگىمدى اپەرە سالشى، باۋىرساعىم كۇيىپ بارادى، - دەپ وشاق باسىنا قاراي جۇگىرە جونەلدى.
كورپەش ەسىك الدىنداعى شاۋگىمدى كوتەرىپ قايسارعا قارسى ءجۇردى. سوندا عانا جىگىت اپپاق ءىرى تىستەرىن كورسەتىپ:
— سالاماتسىز با، كورپەش، - دەدى.
كورپەش بەلگىسىز قىسىلا:
— بۇگىن تاڭەرتەڭگىسىن سالەمدەسكەن جوق پا ەدىك؟ - دەپ كۇلدى.
— قايدان بىلەيىن، قىزداردى كورگەننەن كەيىن ەسىمىز شىعىپ كەتتى عوي.
— سونداي دا ادەتىڭىز بار ما ەدى؟..
كورپەش قايسارعا تاعى ءبىر ءسوز ايتۋعا وڭتايلانا بەرىپ ەدى، شاراپتىڭ ءىنىسى كەلىپ:
— قايسار اعا، مىنا تومەنگى اۋىلداعى ءبىرشاما كىسىلەر كەلمەي جاتىر. سوعان بارىپ قايتساق قايتەدى؟ - دەپ اڭگىمەسىن ءبولىپ جىبەردى.
قايسار قولىن شايىپ بولعان سوڭ:
— راقمەت، كورپەش. مىڭ جاساڭىز، - دەدى.
كورپەش ءبىر نارسە دەۋگە شاراپتىڭ ىنىسىنەن قىمسىنىپ، جاي عانا باسىن يزەدى.
ودان كەيىن بەتپە-بەت ونشاما وڭتايلى ۇشىراسۋ بولعان جوق. قالىڭ كوپتىڭ ءبىرى عانا بولىپ وتىرىستى. تەك ءبىر جولى قايسارعا جولداستارىنىڭ بىر-ەكى ريۋمكا شامپاندى قاتارىنان ىشكىزىپ جىبەرگەنىن بايقاپ، كەزەكتى بي ۇستىندە:
— قايسار، ءسىز كوپ ىشپەڭىزشى... - دەپ ءوتىندى.
— نە سەبەپتى؟..
— ءاردايىم جول ۇستىندەسىز. ونىڭ ۇستىنە، ىشىمدىك سىزگە جاراسپايتىن سياقتى.
— ماقۇل، ەندى ءبىر گرامم دا تاتپاۋعا ۋادە بەرەمىن.
— ۋادە ەمەس، ىشپەسەڭىز بولعانى...
كورپەش قايساردىڭ كەيىن دە بىرنەشە رەت جولداستارىمەن سوعىستىرىپ جاتقانىن بايقادى. ءبىراق ونىڭ وسى قىلىقتارىنىڭ ءوزى جاراسىمدى، لايىقتى كورىندى. سونان كەيىن ول جاس ءسابي بالانىڭ ورىنسىز كوپ قىلىعىن كەشىرە سالعىش ۇلكەندەرگە ۇقساپ، سۇيسىنگەن پەيىلمەن قايساردىڭ تۋ سىرتىنان مەيىرلەنە كوز تاستاپ وتىردى.
كورپەشتىڭ كوڭىلىنە ەندى بىردە تاڭ ازانعى ساف سەزىم قايتا ورالدى. سول اپپاق تاڭ نە سەبەپتەن بۇرىنعىدان وقشاۋ اتتى؟ ءقازىر كوزىن جۇمسا، وسى قاراڭعى ءتۇن ءىشىنىڭ ءوزى سامالاداي جارقىراپ، كۇمىس شىق جاۋھارىن جالت-جۇلت جاعىپ، بەيكۇنا گۇل باستارىن بۇلعاپ، اشىلىپ ءجۇرىپ بەرەتىن ءتارىزدى. سول ساعىنىشتى سەزىم كىمدى جوقتاپ ەدى؟ مىنا جۇرگەن قايساردى ما؟ ءاي، ول ەمەس شىعار. ودان باسقا بولار. قايسار بولاتىن بولسا، ونشاما قاشىق ەمەس، ءوز ماڭىنداعى بىرەۋ ەكەن عوي. باعاناعى باقىت تاڭى سونشاما الىس ادامدى مەگزەگەن سياقتى ەمەس پە ەدى؟ جوق، الدە مۇنىڭ ءبارى اشەيىن الدامشى ساعىم با؟.. تەگىندە، تورعا تۇسكەن تورعايداي شىعار ەسىگىن تاپپاعان بايانسىز بۇلقىنىستىڭ قاي باعىتقا جەتەلەرى بەلگىسىز ەدى.
مازاسىز ماندول قايتا شىرىل قاقتى. سامپىلداپ، سارى جەلدەي ەسىلگەن ەركە داۋىس قايتا اڭقىلداي باستادى. تۇپ-تۋرا كورپەشتىڭ قاسىنان تارتىلعانداي تاپ-تازا انىق ەستىلەدى. "بايعۇس، كوزىن ءقازىر كىمگە ءسۇزىپ، سۇرىنە جازداپ وتىر ەكەن"،- دەپ، ماندولشى جىگىتتى ەسىنە الدى. تەكەنىڭ كوزىندەي شاتىناعان جاسىل جانارلاردى ەلەستەتىپ، ءسال عانا جىميدى... جۇمساق بۇلكىلدەپ، جاۋىنشا سەبەلەنگەن مىس ىشەك اۋەنى ءىشى-باۋىرىنا كىرىپ، الدەقايدا جۇرشىلەپ، قول سوزعانداي! سيقىرلاپ سويلەپ، ساعىنىش لەبى جەلپىنىپ تۇر.
جاس قىزدىڭ مىنا ءتۇندى جامىلىپ، ەلدەن بولەكتەنىپ، الىس سىرتقا كەتكىسى كەلدى. مۇمكىن، كوڭىلىندەگى بەيمازا اڭساۋدىڭ تىنشۋى سول بولار. وتىرعانداردىڭ ەشبىرىنە بىلدىرتپەي، وزەن بويلاپ ۇيىنە كەتىپ قالسا شە؟ وعان باتىلى جەتەر مە ەكەن؟ باتىلى بولعاندا، قازىرگى قاراڭعى تۇننەن قورقىپ، ۇرەيلەنۋ ەمەس، جەكە شىعىپ كەتكەننەن كەيىن ەرىكسىز جەتەلەگەن ەلىكپە سەزىمنىڭ ساعىنىشى باسىلا ما، جوق پا؟! ارقاندالعان اتتاي، اپتىقپا اڭساۋدىڭ وسى جيىنعا، مىنا قايسار وتىرعان ورتاعا قايتا شاقىرماسىنا كىم كەپىل. ايتەۋىر كورپەشتىڭ جۇرەگى بۇگىنگى كۇندەرى داعدىسىنان تىس، ەرسى ارەكەت جاساۋعا قۇمارتىپ العان سياقتى...
قارسى جاقتان قىپ-قىزىل قوس جانار جىلت ەتە ءتۇستى. قارا ءتۇندى قاق جارىپ، قاس قاققانشا زىرلاپ كەلگەن دوڭگەلەك شوق ەلپ بەردى دە ءسوندى. ورىستەگى جىلقى جانارى ما؟ مۇمكىن، كيىك شىعار. جاۋىن قۇرتىنداي يرەلەڭدەپ نايزاعاي سىزىعى كورىندى. يرەك-يرەك جازۋ جازىپ و دا ءوشتى. ءبىراق كۇن كۇركىرى ەستىلگەن جوق. اينالا سول بالقىپ قورىعان بالىق مايىڭداي دەم دىمسىز قوڭىرلانىپ جاتىر. شوقتاي جىپىرلاپ، تىنىمسىز وت بۇرىككەن كوك جۇلدىزدارىن بۇركەپ، ەندى از ۋاقىتتان كەيىن جاۋىن جاۋادى دەۋگە سەنۋ قيىن. ءۇنسىز ىمداسىپ، ۇندەمەي ساۋىق قۇرعان موماقان وتتاردى جاۋىن سۋىنا قيعىڭ كەلمەيدى. دەگەنمەن، اسپاننىڭ باتىس باۋىرىنداعى الىس تۇكپىردە جىلان تىلىندەي سۋماڭداعان سانسىز سىزىق جورتىپ ءجۇر... كورپەش تە تۋرا وسى قۇبىلىس كەيپىندەي ەمەس پە ەكەن! مول جاۋىن الدىنداعى موماقان تىنىشتىق سەزىلگەندەي عوي. ءالسىن-السىن الەك بەرىپ، الىستان تورىعان ساعىنىش سەزىمى ءوز ءىشىنىڭ وينامالى نايزاعايى ما؟..
— كورپەش-اۋ، كورپەش!
شاراپتىڭ داۋسى ءدال قاسىنان ەستىلگەندەي:
— مىنا قىزدى ءتۇن جۇتىپ كەتكەن بە؟ كورپەش؟!
كورپەش ءالى دە ءۇن قاتپادى. "ەگەر مەنىڭ اتىمدى قايسار وسىلاي اتاپ شاقىرسا، قالاي بوپ ەستىلەر ەدى؟.." - دەپ ويلاپ تۇردى.
شاراپ ەندى ىنىسىنە داۋىستادى:
— سەن كورپەشتى كورگەن جوقپىسىڭ؟
— كورپەشتى مە؟ كورگەنىم جوق. الگىندە ىشتە ەدى عوي.
شاراپ ىشكە كىرىپ ىزدەيتىن بولدى. سونى سەزگەن كورپەش:
— مەن مۇندامىن، شاراپ. سونشاما تۇيە جوعالتقانداي ايقايلاعانىڭ. تۇپ-تۋرا قاسىڭدا تۇرمىن عوي، - دەپ ءۇن قاتتى.
جولداس قىزى داۋىس شىققان جاققا قاراي ءجۇردى.
— نەمەنە، ءتىلىڭ بايلانىپ قالعان با؟ قانشاما ايقايلاسام دا ءۇن قاتپايسىڭ.
— ادەيى ىستەدىم.
— جىگىتتەر سەنى سۇراپ جاتىر. "جۇلدىزىم قايدا باتتى؟ ايىمدى بۇلت شالعانى ما؟" -دەپ اسىرەسە ماندولشى جىگىت انگە قوسىپ جوقتاپ وتىر.
— اقىرىپ، دابىرلاما. سەن ودان دا ماعان قايساردى شاقىرىپ بەر... جولىعاتىن شارۋام بار.
— ە، بايعۇس، نە بولىپ قالدى؟
— ءتىلىمدى الشى، شاراپ، ەشكىمگە بىلدىرمەي ەرتىپ كەلشى...
ەڭ سوڭعى سۇراۋ سياقتى سونشالىقتى قيماس ءوتىنىش. بالا كەزىنەن بىرگە وسكەن بەيكۇنا سەرىگىنىڭ وسى كۇيىن قۇربىسى بىردەن ۇقتى. بۇل تۋراسىندا ازىلدەپ ەشقانداي ارتىق ءسوز ايتۋدىڭ قاجەتى جوق ەكەنىن دە جاقسى سەزىندى. ءسويتتى دە، ءتىپتى ىڭعايسىزدانىپ، باسىلىپ قالدى. "سولاي دە... اپىراي، وسى كۇنگە دەيىن ىشىنە قالاي سىيىپ جۇرگەن؟ ماعان دا سەزدىرمەگەنى عوي!"
— جارايدى، كورپەش، مەن ءقازىر ەرتىپ شىعامىن.
— تەك وزىنە عانا ايت.
كورپەش الدەنەگە انىق بەت بۇرعانىن ايقىن بايقادى. "بار سەرگەلدەڭىڭ سەبەبى وسى بولسا، سونىمەن تىنسىن!" جۇرەگى دۇرسىلدەپ اۋزىنا تىعىلعانداي. ءوزى دە كادىمگىدەي قاتايىپ، شيراپ الدى...
دابىرلاپ سويلەسىپ شاراپتار دا شىقتى. شاراپتان وقتاۋ بويى الدا كەلگەن قايسار كورپەشتىڭ قولىنان ۇستادى:
— مەنى شاقىردىڭىز با، كورپەش؟
— ۇيگە قايتقىم كەلدى، اپارىپ تاستامايسىز با؟
— مەن دايىنمىن.
كورپەش شاراپقا بۇرىلدى:
— شاراپ، ايىپ ەتپە، مەنىڭ ۇيگە قايتقىم كەلدى.
— مەن نە دەيىن، بارىڭدار...
قايسار جىلدام بارىپ ماشيناسىن وت الدىردى دا، قوس قىزدىڭ قاسىنا كەلىپ توقتاتتى. كورپەش تە اسىعىس قيمىلداپ، كابينانىڭ ەسىگىن اشا بەردى.
— قوش، شاراپ!
— جولدارىڭ بولسىن...
سۋ جاڭا موتور ونشا ءۇن شىعارماستان سازداۋ جەرمەن تومەن قۇلديلاپ، قويۋ ءتۇن ىشىنە ەنىپ كەتتى. ارتىنداعى قوس كىشكەنە قىزىل شامى ءبىر ءوشىپ، ءبىر جانىپ، شاراپقا قوش ايتىسقانداي. الدەقايدان لىقسىپ كەلگەن وتتى وكسىك شاراپتى ەركىنە قويمادى. دەمىنە تۇنشىققانداي بۋلىعىپ، ەكى قولىمەن بەتىن باستى. ىستىق تامشى ساۋساعىنىڭ اراسىنان توگىلىپ، ءبىرتىن-بىرتىن جەرگە تامدى... الىستان ايقىش-ۇيقىش نايزاعاي ويناپ جاتتى!
You Might Also Like
-
شاكەن كەنجەتاي ۇلى ايمانوۆ (1914-1970) — قازاقتىڭ ايگىلى ءارتىسى، رەجيسسەر. قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى، قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى. كسرو حالىق ءارتىسى، كسرو مەملەكەتتى...
-
رايچورون ون ەكى جاسار كەزىنەن باستاپ بابۋدا كۇتۋشى بولىپ تۇردى. ول كەزدە ۇزىن شاشتى، ۇلكەن كوزدى، سىمباتتى بالا ەدى. تۋعان جەرى دجەسسور ءۋالاياتى بولاتىن. قوجالارى سياقتى ول دا كاياستحا كاستاسىنان شى...
