ولمەيتىن ءسوزدىڭ يەسى
شىعىس قازاقستان وبلىسى، وسكەمەن قالاسى،
№3 كوپ بەيىندى قازاق مەكتەپ - گيمنازياسى
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتىنىڭ ءمۇعالىمى
قاسەنوۆا گۇلجان ەرجان قىزى
ولمەيتىن ءسوزدىڭ يەسى
ماقساتى: مۇحتار ومارحان ۇلى اۋەزوۆتىڭ «اباي جولى» رومانى ەپوپەياسىنىڭ جازىلۋ تاريحى مەن يدەيالىق – تاقىرىپتىق مازمۇنىن اشۋ، اعا دارەجەسىندە.
ۇلى ادام دارەجەسىندە جەتكەن تاماشا گۋمانيست، ويشىل، فيلوسوف، ۇلى اقىن، ءومىر سۇرگەن زاماننىڭ الەۋمەتتىك سيپاتىن ايقىنداۋ. اباي، زەرە، ۇلجان بەينەسىن تانىتۋ.
شىعارمانى وقۋعا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرۋ، ىزدەنە بىلۋگە داعدىلارىن دامىتۋ.
ساحنا
1 ساحنا وقۋشى مەن پەرىشتە اراسىنداعى اڭگىمە (ساحنالىق قويىلىم)
1 ءبولىم
كىرىسپە ءسوز
1 «اتانىڭ بالاسى بولما، ادامنىڭ بالاسى بول»، - دەپ وسيەت قالدىرعان قازاق حالقىنىڭ عۇلاما ويشىلى، دانىشپان اقىنى اباي قۇنانبايەۆتىڭ تۋعانىنا بيىل 171 جىل.
ءولدى دەۋگە بولا ما ايتىڭدارشى،
ولمەيتۇعىن ارتىنا ءىز قالدىرعان، - دەپ تورەلىگىن ءوزى شەشكەن اباي بۇگىندە بۇكىل قازاق ەلىنىڭ مارتەبەسىن كوتەرىپ، الەمگە تانىتىپ وتىر. سوندىقتان دا ۇلى اقىننىڭ ارتىندا قالدىرعان ەڭبەكتەرىن جاس ۇرپاقتىڭ ساناسىنا جەتكىزىپ، اسىل قاسيەتتەرىن بويىنا ءسىڭىرۋ اركىمنىڭ دە پارىزى.
ءىى ساحنا اشىلادى
ۇلجان، زەرە، اباي كورىنىسى
كورىنىس: - كەل، ابايجان، قوڭىر قوزىم، قىمىز ال!
- اجە، بۇلدىر - بۇلدىر كۇن وتكەن، بۇرىنعىدا كىم وتكەن؟
- ە، بالام، سەنىڭ ارعى اتالارىڭ ءوز زامانىنىڭ بەدەلدىسى، ەل باسقارعان، ناعاشىلارىن دا سوزگە شەبەر بولعان دانا ادامدار. ادام بالاسى اقيقاتقا جاقىن بولسا، ونداي ادامنىڭ قالدىرعان ءىزى دە جارقىن بولماق. حالقىنا جاقىن جاقسى ادام ۇنەمى جارقىراپ تۇراتىن اسىل تاس سياقتى. شىن اسىلدىق قاسيەتى جوعالمايدى. (كىدىرىس، مۋزىكا ويناپ تۇرادى)
ءىىى. بالالاردىڭ داۋىسى: قالاشىلار، قالاشىلار كەلەدى!
1. ايەل: اناۋ اباي، اباي عوي، اينالايىن اي. اپاسىنا ايتايىقشى.
2. ايەل: باسە - ە، تەلعارا عوي...(ويلانىپ) جانىم - اۋ، مىناۋ... نىق ۇنمەن تەلعارا! اپكەمە ايتايىنشى. جينالعان جۇرت قالاشىلاردى كۇتىپ تۇرادى. قاسىندا بايتاس پەن جۇماباي اباي كىرىپ كەلەدى دە كوزى بىردەن شەشەسىنە تۇسەدى.
3. اباي: اپا. اباي وزىنە قاراي جۇگىرە بەرگەندە، اپاسى اكەسىن نۇسقايدى. 4. اپاسى: ءاي شىراعىم بالام، اۋەلى ار جاعىندا اكەڭ تۇر...! سالەم بەر! قۇنانبايدىڭ قاسىندا 2 - 3 كىسى بار ولار ءوزارا اڭگىمەلەسىپ تۇر. بايتاس، جۇماباي، اباي ۇشەۋى بارىپ قۇنانبايعا سالەم بەردى.
- اسسالاۋماعالەيكۋم!
- ۋاعالەيكۋماسسالام!
قۇنانباي: بالام. بويىڭ ءوسىپ ەرجەتىپ قالىپسىڭ - اۋ! مولدا بولدىڭ با؟ بويىڭداي بولىپ ءبىلىمىڭ دە ءوستى مە؟
اباي: شۇكىرلىك اكە! ءبىراز تۇرىپ ات بارعان سوڭ، ءدارىس تامام بولماسا دا، حازىرەتتىڭ رۇقساتىن، فاتيقاسىن الىپ قايتتىم. شىمىلدىق جابىلادى.
ءى قۇنانباي مەن ۇلجان اڭگىمەسى. اباي جولى...
ۇلجان:
- مىرزا، اتالىق ارمانىڭدى اقتار بالاڭ بولسىن. سەن ءۇشىن دە، ءوزىڭ ءۇشىن دە تىلەر بار تىلەگىم وسى عانا. مىناداي ساپارىنا كىنا تۇگىل ناز ەرتسەم، ونىم بىلمەستىك. مەنى دارداي ەتىپ كوتەرىپ اتتىڭ. ءبىراق مەن ونداي ەمەسپىن عوي. ءار كەزدەگى ءىشىمدى ويلاسام ءوزىمنىڭ دە كىنام كوپ. ءجون بە، تەرىسپە بىلمەيمىن، مىرزا.
- جاستىقتا ادامعا توسەك تە، ءۇي دە، ءتىپتى، دۇنيە دە تار ەكەن. ال ەگدە تارتىپ، زاۋال شاعىنا بەيىمدەگەن سايىن دۇنيە كەڭەيە بەرەدى ەكەن. ءوزىڭ سالساڭ، كىشىرەيە بەرىپ، اينالاڭ قۋىس دۇنيەنى كوپ تاۋىپ، سۋىنا باستايدى ەكەنسىڭ. وسى كوڭىل مەنى جەڭگەنىنە كوپ بولعان.
ءىى ءبولىم
ءى اباي ساحناعا شىعادى
وقۋشىلاردىڭ ورىنداۋىندا «ايتتىم سالەم قالامقاس»
ءى قارا ءسوز وقىلادى.
بۇل جاسقا كەلگەنشە جاقسى وتكىزدىك پە، جامان وتكىزدىك پە، ايتەۋىر ءبىرتالاي ءومىرىمىزدى وتكىزدىك: الىستىق، جۇلىستىق، ايتىستىق، تارتىستىق - اۋرەشىلىكتى كورە - كورە كەلدىك. ەندى جەر ورتاسى جاسقا كەلدىك: قاجىدىق، جالىقتىق؛ قىلىپ جۇرگەن ءىسىمىزدىڭ بايانسىزىن، بايلاۋسىزىن كوردىك، ءبارى قورشىلىق ەكەنىن بىلدىك. ال، ەندى قالعان ءومىرىمىزدى ءقايتىپ، نە قىلىپ وتكىزەمىز؟ سونى تابا الماي ءوزىم دە قايرانمىن.
ەل باعۋ؟ جوق، ەلگە باعىم جوق. باعۋسىز دەرتكە ۇشىرايىن دەگەن كىسى باقپاسا، نە البىرتقان، كوڭىلى باسىلماعان جاستار باعامىن دەمەسە، ءبىزدى قۇداي ساقتاسىن!
مال باعۋ؟ جوق، باعا المايمىن. بالالار وزدەرىنە كەرەگىنشە وزدەرى باعار. ەندى قارتايعاندا قىزىعىن ءوزىڭ تۇگەل كورە المايتۇعىن، ۇرى، زالىم، تىلەمسەكتەردىڭ ازىعىن باعىپ بەرەمىن دەپ، قالعان از عانا ءومىرىمدى قور قىلار جايىم جوق.
عىلىم باعۋ؟ جوق، عىلىم باعارعا دا عىلىم ءسوزىن سويلەسەر ادام جوق. بىلگەنىڭدى كىمگە ۇيرەتەرسىڭ، بىلمەگەنىڭدى كىمنەن سۇرارسىڭ؟ ەلسىز – كۇنسىز دە كەزدەمەنى جايىپ سالىپ، قولىنا كەزىن الىپ وتىرعاننىڭ نە پايداسى بار؟ مۇڭداسىپ شەر تارقاتىسار كىسى بولماعان سوڭ، عىلىم ءوزى - ءبىر تەز قارتايتاتىن كۇيىك.
سوفىلىق قىلىپ، ءدىن باعۋ؟ جوق، ول دا بولمايدى، وعان دا تىنىشتىق كەرەك. نە كوڭىلدە، نە كورگەن كۇنىڭدە ءبىر تىنىشتىق جوق، وسى ەلگە، وسى جەردە نە قىلعان سوفىلىق؟
بالالاردى باعۋ؟ جوق، باعا المايمىن. باعار ەدىم، قالايشا باعۋدىڭ ءمانىسىن دە بىلمەيمىن، نە بولسىن دەپ باعام، قاي ەلگە قوسايىن، قاي قارەكەتكە قوسايىن؟ بالالارىمنىڭ وزىنە ىلگەرى ءومىرىنىڭ، ءبىلىمىنىڭ پايداسىن تىنىشتىقپەنەن كەرەرلىك ورىن تاپقانىم جوق، قايدا بار، نە قىل دەرىمدى بىلە الماي وتىرمىن، نە بول دەپ باعام؟ ونى دا ەرمەك قىلا المادىم.
اقىرى ويلادىم: وسى ويىما كەلگەن نارسەلەردى قاعازعا جازا بەرەيىن، اق قاعاز بەن قارا سيانى ەرمەك قىلايىن، كىمدە - كىم ىشىنەن كەرەكتى ءسوز تاپسا، جازىپ السىن، يا وقىسىن، كەرەگى جوق دەسە، ءوز ءسوزىم وزىمدىكى دەدىم دە، اقىرى وسىعان بايلادىم، ەندى مۇنان باسقا ەشبىر جۇمىسىم جوق.
اباي اتا! قاسيەتتى ۇلى ابىز! ءوزىڭىز ءۇمىت ارتقان ۇرپاقتارىڭىز ونەگەلى سوزدەرىڭدى تولعاماق.
ءىى وقۋشىلار ساحناعا شىعىپ، افوريزم، ولەڭدەر وقيدى.
37 - قارا ءسوزى
1. ادامنىڭ ادامشىلىعى ءىستى باستاعاندىعىنان بىلىنەدى، قالايشا بىتىرگەندىگىنەن ەمەس.
2. حيكمەت سوزدەر ءوزىمشىل نادانعا ايتقاندا، كوڭىل ۋانعانى دا بولادى، وشكەنى دە بولادى.
3. اكەسىنىڭ بالاسى - ادامنىڭ دۇشپانى.
ادامنىڭ بالاسى - باۋىرىڭ.
4. ءوزىڭ ءۇشىن ەڭبەك قىلساڭ، ءوزى ءۇشىن وتتاعان حايۋاننىڭ ءبىرى بولاسىڭ؛ ادامدىقتىڭ قارىزى ءۇشىن ەڭبەك قىلساڭ، اللانىڭ سۇيگەن ق ۇلىنىڭ ءبىرى بولاسىڭ.
5. ادام بالاسىن زامان وسىرەدى، كىمدە - كىم جامان بولسا، ونىڭ زامانداسىنىڭ ءبارى ۆينوۆات.
6. دۇنيەدە جالعىز قالعان ادام – ادامنىڭ ولگەنى. قاپاشىلىقتىڭ ءبارى سونىڭ باسىندا. دۇنيەدە بار جامان دا كوپتە، ءبىراق قىزىق تا، ەرمەك تە كوپتە. باستاپقىعا كىم شىدايدى؟ سوڭعىعا كىم ازبايدى؟
7. دۇنيە - ۇلكەن كول، زامان - سوققان جەل، الدىڭعى تولقىن - اعالار، ارتقى تولقىن - ىنىلەر، كەزەكپەنەن ولىنەر، باياعىداي كورىنەر.
ولەڭ ءسوزدىڭ پاتشاسى، ءسوز ساراسى
ولەڭ — ءسوزدىڭ پاتشاسى، ءسوز ساراسى،
قيىننان قيىستىرار ەر داناسى.
تىلگە جەڭىل، جۇرەككە جىلى ءتيىپ،
تەپ - تەگىس، جۇمىر كەلسىن اينالاسى. (ولەڭ تولىعىمەن وقىلادى)
ولسەم ورىنىم قارا جەر، سىز بولماي ما؟
ولسەم، ورنىم قارا جەر سىز بولماي ما؟
وتكىر ءتىل ءبىر ۇيالشاق قىز بولماي ما؟
ماحاببات، عاداۋاتپەن مايدانداسقان
قايران مەنىڭ جۇرەگىم مۇز بولماي ما؟
جۇرەگىڭنىڭ تۇبىنە تەرەڭ بويلا،
مەن ءبىر جۇمباق اداممىن، ونى دا ويلا.
سوقتىقپالى، سوقپاقسىز جەردە ءوستىم،
مىڭمەن جالعىز الىستىم كىنا قويما!
جاسىمدا البىرت ءوستىم، ويدان جىراق،
ايلاعا، اشۋعا دا جاقتىم شىراق.
ەرتە وياندىم، ويلاندىم، جەتە المادىم،
ەتەكباستى كوپ كوردىم ەلدەن ءبىراق.
ءىشىم — تولعان ۋ مەن ءورت، سىرتىم دۇردەي،
مەن كەلمەسكە كەتەرمىن تۇك وندىرمەي.
ولەڭ شىركىن — وسەكشى، جۇرتقا جايار،
سىرىمدى توقتاتايىن ايتا بەرمەي.
جۇيرىكتەن جۇيرىك وزار جارىسقاندا
قوس اقىن قازاعىمدا دارا تۋعان،
ماڭگى ولمەس، ونەگەلى دانا تۇلعاڭ.
ۇرپاعىڭا وشپەيتىن ءىز قالدىرىپ،
سەرپىلتكەن وي اسىلىن ساناتامىن.
ءار ءسوزىڭ ساناعا ساي، كيەلى ەدى.
جاس تالاپ، جەتىلسە دەپ، تىلەپ ەدى...
جەتسەم دەپ، بيىگىڭە قول سوزامىن،
شاقىرىپ، كوك الەمنىڭ كوكجيەگى.
قارا ءسوز، ولەڭدەرىڭ بىزگە ءمالىم.
جۇرتىما ساباق بولار، ءسوزىڭ - ءتالىم.
قيىننان قيىستىرىپ ءسوز ساراسىن،
پاش ەتەم، ۇرپاعىڭا جەتكەنشە ءمالىم.
جۇيرىكتەن جۇيرىك وزار جارىسقاندا،
وزا شاۋىپ، ۇزەڭگى قاعىسقاندا.
جاس تالاپ كەلىپ تۇرعان، ساۋساق جايىپ،
تىلەيىك ساتتىلىك جول تابىستارعا!
اباي
جۇرەگىن شىراق ەتىپ جاندىرعان كىم؟
جىرىمەن جان سۋسىنىن قاندىرعان كىم؟
وزىنە ءوزى ورناتىپ ەسكەرتكىشتى،
مۇرا عىپ كەيىنگىگە قالدىرعان كىم؟
ەرتە ويانىپ، ويلانىپ ەرجەتكەن كىم؟
تالابىن تاس قياعا ورلەتكەن كىم؟
قۇبا جان، قۇباقان قۇم، قۇلا قىردى،
ولەڭنىڭ بەسىگىندە تەربەتكەن كىم؟
ول – اباي، دارا اقىن، دانا اقىن.
قالدىرعان ءدامدى، اسىل ءسوزدىڭ پارقىن.
ءار ءسوزى ۇلگى – ونەگە، جانعا سايا،
جىلگە جەڭىل، جۇرەككە وتە جاقىن.
قورىتىندى ءسوز...
№3 كوپ بەيىندى قازاق مەكتەپ - گيمنازياسى
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتىنىڭ ءمۇعالىمى
قاسەنوۆا گۇلجان ەرجان قىزى
ولمەيتىن ءسوزدىڭ يەسى
ماقساتى: مۇحتار ومارحان ۇلى اۋەزوۆتىڭ «اباي جولى» رومانى ەپوپەياسىنىڭ جازىلۋ تاريحى مەن يدەيالىق – تاقىرىپتىق مازمۇنىن اشۋ، اعا دارەجەسىندە.
ۇلى ادام دارەجەسىندە جەتكەن تاماشا گۋمانيست، ويشىل، فيلوسوف، ۇلى اقىن، ءومىر سۇرگەن زاماننىڭ الەۋمەتتىك سيپاتىن ايقىنداۋ. اباي، زەرە، ۇلجان بەينەسىن تانىتۋ.
شىعارمانى وقۋعا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرۋ، ىزدەنە بىلۋگە داعدىلارىن دامىتۋ.
ساحنا
1 ساحنا وقۋشى مەن پەرىشتە اراسىنداعى اڭگىمە (ساحنالىق قويىلىم)
1 ءبولىم
كىرىسپە ءسوز
1 «اتانىڭ بالاسى بولما، ادامنىڭ بالاسى بول»، - دەپ وسيەت قالدىرعان قازاق حالقىنىڭ عۇلاما ويشىلى، دانىشپان اقىنى اباي قۇنانبايەۆتىڭ تۋعانىنا بيىل 171 جىل.
ءولدى دەۋگە بولا ما ايتىڭدارشى،
ولمەيتۇعىن ارتىنا ءىز قالدىرعان، - دەپ تورەلىگىن ءوزى شەشكەن اباي بۇگىندە بۇكىل قازاق ەلىنىڭ مارتەبەسىن كوتەرىپ، الەمگە تانىتىپ وتىر. سوندىقتان دا ۇلى اقىننىڭ ارتىندا قالدىرعان ەڭبەكتەرىن جاس ۇرپاقتىڭ ساناسىنا جەتكىزىپ، اسىل قاسيەتتەرىن بويىنا ءسىڭىرۋ اركىمنىڭ دە پارىزى.
ءىى ساحنا اشىلادى
ۇلجان، زەرە، اباي كورىنىسى
كورىنىس: - كەل، ابايجان، قوڭىر قوزىم، قىمىز ال!
- اجە، بۇلدىر - بۇلدىر كۇن وتكەن، بۇرىنعىدا كىم وتكەن؟
- ە، بالام، سەنىڭ ارعى اتالارىڭ ءوز زامانىنىڭ بەدەلدىسى، ەل باسقارعان، ناعاشىلارىن دا سوزگە شەبەر بولعان دانا ادامدار. ادام بالاسى اقيقاتقا جاقىن بولسا، ونداي ادامنىڭ قالدىرعان ءىزى دە جارقىن بولماق. حالقىنا جاقىن جاقسى ادام ۇنەمى جارقىراپ تۇراتىن اسىل تاس سياقتى. شىن اسىلدىق قاسيەتى جوعالمايدى. (كىدىرىس، مۋزىكا ويناپ تۇرادى)
ءىىى. بالالاردىڭ داۋىسى: قالاشىلار، قالاشىلار كەلەدى!
1. ايەل: اناۋ اباي، اباي عوي، اينالايىن اي. اپاسىنا ايتايىقشى.
2. ايەل: باسە - ە، تەلعارا عوي...(ويلانىپ) جانىم - اۋ، مىناۋ... نىق ۇنمەن تەلعارا! اپكەمە ايتايىنشى. جينالعان جۇرت قالاشىلاردى كۇتىپ تۇرادى. قاسىندا بايتاس پەن جۇماباي اباي كىرىپ كەلەدى دە كوزى بىردەن شەشەسىنە تۇسەدى.
3. اباي: اپا. اباي وزىنە قاراي جۇگىرە بەرگەندە، اپاسى اكەسىن نۇسقايدى. 4. اپاسى: ءاي شىراعىم بالام، اۋەلى ار جاعىندا اكەڭ تۇر...! سالەم بەر! قۇنانبايدىڭ قاسىندا 2 - 3 كىسى بار ولار ءوزارا اڭگىمەلەسىپ تۇر. بايتاس، جۇماباي، اباي ۇشەۋى بارىپ قۇنانبايعا سالەم بەردى.
- اسسالاۋماعالەيكۋم!
- ۋاعالەيكۋماسسالام!
قۇنانباي: بالام. بويىڭ ءوسىپ ەرجەتىپ قالىپسىڭ - اۋ! مولدا بولدىڭ با؟ بويىڭداي بولىپ ءبىلىمىڭ دە ءوستى مە؟
اباي: شۇكىرلىك اكە! ءبىراز تۇرىپ ات بارعان سوڭ، ءدارىس تامام بولماسا دا، حازىرەتتىڭ رۇقساتىن، فاتيقاسىن الىپ قايتتىم. شىمىلدىق جابىلادى.
ءى قۇنانباي مەن ۇلجان اڭگىمەسى. اباي جولى...
ۇلجان:
- مىرزا، اتالىق ارمانىڭدى اقتار بالاڭ بولسىن. سەن ءۇشىن دە، ءوزىڭ ءۇشىن دە تىلەر بار تىلەگىم وسى عانا. مىناداي ساپارىنا كىنا تۇگىل ناز ەرتسەم، ونىم بىلمەستىك. مەنى دارداي ەتىپ كوتەرىپ اتتىڭ. ءبىراق مەن ونداي ەمەسپىن عوي. ءار كەزدەگى ءىشىمدى ويلاسام ءوزىمنىڭ دە كىنام كوپ. ءجون بە، تەرىسپە بىلمەيمىن، مىرزا.
- جاستىقتا ادامعا توسەك تە، ءۇي دە، ءتىپتى، دۇنيە دە تار ەكەن. ال ەگدە تارتىپ، زاۋال شاعىنا بەيىمدەگەن سايىن دۇنيە كەڭەيە بەرەدى ەكەن. ءوزىڭ سالساڭ، كىشىرەيە بەرىپ، اينالاڭ قۋىس دۇنيەنى كوپ تاۋىپ، سۋىنا باستايدى ەكەنسىڭ. وسى كوڭىل مەنى جەڭگەنىنە كوپ بولعان.
ءىى ءبولىم
ءى اباي ساحناعا شىعادى
وقۋشىلاردىڭ ورىنداۋىندا «ايتتىم سالەم قالامقاس»
ءى قارا ءسوز وقىلادى.
بۇل جاسقا كەلگەنشە جاقسى وتكىزدىك پە، جامان وتكىزدىك پە، ايتەۋىر ءبىرتالاي ءومىرىمىزدى وتكىزدىك: الىستىق، جۇلىستىق، ايتىستىق، تارتىستىق - اۋرەشىلىكتى كورە - كورە كەلدىك. ەندى جەر ورتاسى جاسقا كەلدىك: قاجىدىق، جالىقتىق؛ قىلىپ جۇرگەن ءىسىمىزدىڭ بايانسىزىن، بايلاۋسىزىن كوردىك، ءبارى قورشىلىق ەكەنىن بىلدىك. ال، ەندى قالعان ءومىرىمىزدى ءقايتىپ، نە قىلىپ وتكىزەمىز؟ سونى تابا الماي ءوزىم دە قايرانمىن.
ەل باعۋ؟ جوق، ەلگە باعىم جوق. باعۋسىز دەرتكە ۇشىرايىن دەگەن كىسى باقپاسا، نە البىرتقان، كوڭىلى باسىلماعان جاستار باعامىن دەمەسە، ءبىزدى قۇداي ساقتاسىن!
مال باعۋ؟ جوق، باعا المايمىن. بالالار وزدەرىنە كەرەگىنشە وزدەرى باعار. ەندى قارتايعاندا قىزىعىن ءوزىڭ تۇگەل كورە المايتۇعىن، ۇرى، زالىم، تىلەمسەكتەردىڭ ازىعىن باعىپ بەرەمىن دەپ، قالعان از عانا ءومىرىمدى قور قىلار جايىم جوق.
عىلىم باعۋ؟ جوق، عىلىم باعارعا دا عىلىم ءسوزىن سويلەسەر ادام جوق. بىلگەنىڭدى كىمگە ۇيرەتەرسىڭ، بىلمەگەنىڭدى كىمنەن سۇرارسىڭ؟ ەلسىز – كۇنسىز دە كەزدەمەنى جايىپ سالىپ، قولىنا كەزىن الىپ وتىرعاننىڭ نە پايداسى بار؟ مۇڭداسىپ شەر تارقاتىسار كىسى بولماعان سوڭ، عىلىم ءوزى - ءبىر تەز قارتايتاتىن كۇيىك.
سوفىلىق قىلىپ، ءدىن باعۋ؟ جوق، ول دا بولمايدى، وعان دا تىنىشتىق كەرەك. نە كوڭىلدە، نە كورگەن كۇنىڭدە ءبىر تىنىشتىق جوق، وسى ەلگە، وسى جەردە نە قىلعان سوفىلىق؟
بالالاردى باعۋ؟ جوق، باعا المايمىن. باعار ەدىم، قالايشا باعۋدىڭ ءمانىسىن دە بىلمەيمىن، نە بولسىن دەپ باعام، قاي ەلگە قوسايىن، قاي قارەكەتكە قوسايىن؟ بالالارىمنىڭ وزىنە ىلگەرى ءومىرىنىڭ، ءبىلىمىنىڭ پايداسىن تىنىشتىقپەنەن كەرەرلىك ورىن تاپقانىم جوق، قايدا بار، نە قىل دەرىمدى بىلە الماي وتىرمىن، نە بول دەپ باعام؟ ونى دا ەرمەك قىلا المادىم.
اقىرى ويلادىم: وسى ويىما كەلگەن نارسەلەردى قاعازعا جازا بەرەيىن، اق قاعاز بەن قارا سيانى ەرمەك قىلايىن، كىمدە - كىم ىشىنەن كەرەكتى ءسوز تاپسا، جازىپ السىن، يا وقىسىن، كەرەگى جوق دەسە، ءوز ءسوزىم وزىمدىكى دەدىم دە، اقىرى وسىعان بايلادىم، ەندى مۇنان باسقا ەشبىر جۇمىسىم جوق.
اباي اتا! قاسيەتتى ۇلى ابىز! ءوزىڭىز ءۇمىت ارتقان ۇرپاقتارىڭىز ونەگەلى سوزدەرىڭدى تولعاماق.
ءىى وقۋشىلار ساحناعا شىعىپ، افوريزم، ولەڭدەر وقيدى.
37 - قارا ءسوزى
1. ادامنىڭ ادامشىلىعى ءىستى باستاعاندىعىنان بىلىنەدى، قالايشا بىتىرگەندىگىنەن ەمەس.
2. حيكمەت سوزدەر ءوزىمشىل نادانعا ايتقاندا، كوڭىل ۋانعانى دا بولادى، وشكەنى دە بولادى.
3. اكەسىنىڭ بالاسى - ادامنىڭ دۇشپانى.
ادامنىڭ بالاسى - باۋىرىڭ.
4. ءوزىڭ ءۇشىن ەڭبەك قىلساڭ، ءوزى ءۇشىن وتتاعان حايۋاننىڭ ءبىرى بولاسىڭ؛ ادامدىقتىڭ قارىزى ءۇشىن ەڭبەك قىلساڭ، اللانىڭ سۇيگەن ق ۇلىنىڭ ءبىرى بولاسىڭ.
5. ادام بالاسىن زامان وسىرەدى، كىمدە - كىم جامان بولسا، ونىڭ زامانداسىنىڭ ءبارى ۆينوۆات.
6. دۇنيەدە جالعىز قالعان ادام – ادامنىڭ ولگەنى. قاپاشىلىقتىڭ ءبارى سونىڭ باسىندا. دۇنيەدە بار جامان دا كوپتە، ءبىراق قىزىق تا، ەرمەك تە كوپتە. باستاپقىعا كىم شىدايدى؟ سوڭعىعا كىم ازبايدى؟
7. دۇنيە - ۇلكەن كول، زامان - سوققان جەل، الدىڭعى تولقىن - اعالار، ارتقى تولقىن - ىنىلەر، كەزەكپەنەن ولىنەر، باياعىداي كورىنەر.
ولەڭ ءسوزدىڭ پاتشاسى، ءسوز ساراسى
ولەڭ — ءسوزدىڭ پاتشاسى، ءسوز ساراسى،
قيىننان قيىستىرار ەر داناسى.
تىلگە جەڭىل، جۇرەككە جىلى ءتيىپ،
تەپ - تەگىس، جۇمىر كەلسىن اينالاسى. (ولەڭ تولىعىمەن وقىلادى)
ولسەم ورىنىم قارا جەر، سىز بولماي ما؟
ولسەم، ورنىم قارا جەر سىز بولماي ما؟
وتكىر ءتىل ءبىر ۇيالشاق قىز بولماي ما؟
ماحاببات، عاداۋاتپەن مايدانداسقان
قايران مەنىڭ جۇرەگىم مۇز بولماي ما؟
جۇرەگىڭنىڭ تۇبىنە تەرەڭ بويلا،
مەن ءبىر جۇمباق اداممىن، ونى دا ويلا.
سوقتىقپالى، سوقپاقسىز جەردە ءوستىم،
مىڭمەن جالعىز الىستىم كىنا قويما!
جاسىمدا البىرت ءوستىم، ويدان جىراق،
ايلاعا، اشۋعا دا جاقتىم شىراق.
ەرتە وياندىم، ويلاندىم، جەتە المادىم،
ەتەكباستى كوپ كوردىم ەلدەن ءبىراق.
ءىشىم — تولعان ۋ مەن ءورت، سىرتىم دۇردەي،
مەن كەلمەسكە كەتەرمىن تۇك وندىرمەي.
ولەڭ شىركىن — وسەكشى، جۇرتقا جايار،
سىرىمدى توقتاتايىن ايتا بەرمەي.
جۇيرىكتەن جۇيرىك وزار جارىسقاندا
قوس اقىن قازاعىمدا دارا تۋعان،
ماڭگى ولمەس، ونەگەلى دانا تۇلعاڭ.
ۇرپاعىڭا وشپەيتىن ءىز قالدىرىپ،
سەرپىلتكەن وي اسىلىن ساناتامىن.
ءار ءسوزىڭ ساناعا ساي، كيەلى ەدى.
جاس تالاپ، جەتىلسە دەپ، تىلەپ ەدى...
جەتسەم دەپ، بيىگىڭە قول سوزامىن،
شاقىرىپ، كوك الەمنىڭ كوكجيەگى.
قارا ءسوز، ولەڭدەرىڭ بىزگە ءمالىم.
جۇرتىما ساباق بولار، ءسوزىڭ - ءتالىم.
قيىننان قيىستىرىپ ءسوز ساراسىن،
پاش ەتەم، ۇرپاعىڭا جەتكەنشە ءمالىم.
جۇيرىكتەن جۇيرىك وزار جارىسقاندا،
وزا شاۋىپ، ۇزەڭگى قاعىسقاندا.
جاس تالاپ كەلىپ تۇرعان، ساۋساق جايىپ،
تىلەيىك ساتتىلىك جول تابىستارعا!
اباي
جۇرەگىن شىراق ەتىپ جاندىرعان كىم؟
جىرىمەن جان سۋسىنىن قاندىرعان كىم؟
وزىنە ءوزى ورناتىپ ەسكەرتكىشتى،
مۇرا عىپ كەيىنگىگە قالدىرعان كىم؟
ەرتە ويانىپ، ويلانىپ ەرجەتكەن كىم؟
تالابىن تاس قياعا ورلەتكەن كىم؟
قۇبا جان، قۇباقان قۇم، قۇلا قىردى،
ولەڭنىڭ بەسىگىندە تەربەتكەن كىم؟
ول – اباي، دارا اقىن، دانا اقىن.
قالدىرعان ءدامدى، اسىل ءسوزدىڭ پارقىن.
ءار ءسوزى ۇلگى – ونەگە، جانعا سايا،
جىلگە جەڭىل، جۇرەككە وتە جاقىن.
قورىتىندى ءسوز...
You Might Also Like
