InfoHub Logo

مەن ومىردە ءبىرىنشى رەت اي جارىعىندا حات جازىپ وتىرمىن. قاعازعا قاز-قاتار تۇسكەن جولدار جاقسى كورىنسە دە، قايتا وقىپ شىعۋ قيىن-اق. سوندىقتان شالعاي تۇرعان سوزدەردى وزگەرتىپ، قاتەسىن تۇزەۋگە بولار ەمەس. قاتەم بولسا وكپەلەمەي، ولپى - سولپىسىن وزدەرىڭ تۇزەتەرسىڭدەر دەپ ويلايمىن.

بۇگىنگى ايلى ءتۇن ەرەكشە جاقسى. مۇنداي قوڭىر كۇزدە سيرەك كەزدەسەتىن ءتۇن. مەن ايلى اسەم تۇندەردى كوپ كورىپ ەم، ال ەرتەڭگى ايقاس الدىنداعى مىنا ءتۇن ءتىپتى تاڭ قالدىردى. ايقاسقا كىرەر الدىندا دۇنيەمنىڭ ءبارى دە ءوزىنىڭ ءدال قالپىنان ءاناعۇرلىم اسەم كورىنەدى، ءوزىڭ دە كۇندەگىڭنەن وزگەرىپ كەتكەندەي كورىنەسىڭ. ۇيقىڭ كەلمەيدى. بىردەمە ىستەگىڭ كەلەدى. نە ايعاي سالىپ، نە ءتىپتى مىلتىق اتقىڭ كەلەتىندەي. اتىسقا دەيىن ءالى ۋاقىتىم بولعاندىقتان مەن، مىنە، حات جازىپ وتىرمىن. كەيدە جازعان جازۋدىڭ دا وقتاي اتىلاتىن كەزى بولادى.

ءبىز تاڭ اتا شابۋىلعا شىعامىز. نەمىستەر تۇيدەكتەلگەن كۇشىن، تانكىسىن ءدال ءبىزدىڭ ۇستىمىزگە قاراي اۋدارىپ جاتقانىن بارلاۋشىلار انىقتاپ كەلدى. ولاردان بۇرىنىراق قيمىلداپ، ويلاعاندارىن ىستەتپەي تاستاۋ كەرەك. سونىمەن فاشيستەر الىپ وتىرعان قالاعا ءبىز تاڭ اتا اتاكا جاسايمىز. الدىمىزدا قاندى سۇراپىل ۇرىستار تۇرعانىن بىلەمىز.

جولداستارىم ءقازىر دەم الىپ جاتىر، كوبىنىڭ ماعان ۇقساپ ۇيىقتاماي، وياۋ جاتقاندارىن دا بىلەم. مۇمكىن ويعا شومعان بولار. ولار كوپ نارسەنى ويلايدى. ۇرىسقا شىعار الدىندا ىلعي وسىلاي جاڭا ءبىر دۇنيەنىڭ قۇشاعىنا كىرگەندەي بولاتىن ادەتىڭ. مەنىڭ ەڭ جاقىن جولداستارىم — فەديا مەن ۆاسيا دا ۇيىقتاماعان. نەمەنە جازىپ وتىرسىڭ دەپ، مەنەن بىرنەشە رەت سۇراسىپ ەدى، مەن ۇندەمەدىم. ۆاسيا اقىرىن عانا:

— تاپ ءقازىر نە ويلاعانىڭدى ايتشى؟ — دەپ فەدياعا جابىسىپ جاتقانىن مەن دە ەستىپ وتىرمىن. فەديا وعان:

— رايا ەكەۋمىز قانداي جاقسى تۇراتىن ەدىك... — دەيدى. ۆاسيا ۇندەمەيدى. ول دا ەزىنىڭ سۇيگەن جارىن ەسىنە ءتۇسىرىپ وتىرعانىن مەن جاقسى بىلەم. تاپ سولاي ەكەن. Miنe، ول:

—فەديا، ساشادان حات الدىم. تاعى دا ۇلىمىز تۋرالى جازادى، — دەدى. ۆاسيانىڭ بالاسىنىڭ جايى مەنىڭ ەسىمە ءتۇسىپ كەتتى. ۆاسيا مەن ساشانىڭ، تۇڭعىشتارى سول، ءارى اقىلدى، ءارى اجارلى بالا ەكەن. ەكى جاستىڭ تىم جاقسى كورەتىن ۇلدارىن نەمىستەر ءولتىرىپ كەتىپتى. سودان بەرى ساشا ەرىنە جازعان حاتىنىڭ بارىندە دە: «فاشيستەردى اياماي قىر، شاماڭ كەلگەنشە كوبىرەك قىر»، — دەپ جازادى.

ءبىز ەداۋىردەن بەرى دوستاسىپ كەلەمىز. مايداندا كەزدەسسەك تە الدەقاشاننان بەرگى بايىرعى دوستار سياقتىمىز. فەديا — ورىس، ۆاسيا — بەلورۋس، مەن — قازاقپىن. نەشە رەت اتاكاعا بىرگە كىردىك، نەشە رەت ءبىر شينەلدىڭ acتىندa بىرگە جاتتىق. نەشە رەت جاقسى كورەتىن اسپازىمىز ابدۋلحايىم پىسىرگەن تاماقتى ءبىر توستاقپەن جەدىك.

دوستارىم ۇندەسپەي قالدى، ءارقايسىسى ويعا شومىپ كەتتى بىلەم. مايدانداعى ۇلكەن سەميا — جانى ءبىر دوستار سەمياسىز ەتكەن ءومىرىن ويىمەن بارلاپ، وزىنە-وزى ەسەپ بەرىپ دەم الىپ جاتىر. بۇل — شابۋىل الدىنداعى تىنىس.

تىنىشتىق. جەل ءۇنسىز، جاپىراق ءتىلسىز، قۇستار ءانسىز، دۇنيە تۇگەل قالعىعانداي. اتىلعان وق، جارىلعان بومبى گۇرسىلى دە ەستىلمەيدى. عاجايىپ ءبىر ۇنسىزدىك؛ تىم-تىرىس، قان مايدان الدىنداعى تىلسىم تىنىشتىق.

مىنە، مەن كىشكەنە ءومىرىمدى تاعى ءبىر شولىپ، ءار كۇنىمدى تەكسەرىپ، الىستان باستاپ، ءدال بۇگىنگى تۇنگە جەتتىم. كوز الدىمنان وزىمە سونشا ىستىق جيىرما جىلدىق ءومىرىم ءوتتى. بىرىنە-بىرى جالعاسىپ كەلىپ، بىرىنە-بىرى ايقايلاپ جاتقان ادەمى شاق، قىمبات كۇندەر جۇرەگىڭدى ءجۇز جارالاپ، سول كۇيىندە قايتادان ەسىڭە تۇسەدى. ءبىر تىزبەگى — ەسكى جىلدىق باقىتتى شاعىڭ، بالا كەزىڭ؛ ودان سوڭ وقۋمەن وتكەن ون جىلىڭ، ودان كەيىن — ارميا، مايدان. شىنىمدى ايتقاندا مەنىڭ ءومىرىم قازاقتىڭ جاس جىگىتىنىڭ ءومىرى — جاڭا عانا باستالدى.

مىنە، تاپ بۇگىنگى تۇندە، تاڭەرتەڭگى ۇرىس الدىندا، تۋعان ەلىم مەن بارلىق حالقىما، ءتىپتى بارلىق ادام بالاسىنا: «مەن ومىردەن الاتىن ەنشىمدى ءالى العانىم جوق، مەن ءومىردى قاتتى سۇيەمىن، مەنىڭ ءومىر سۇرگىم كەلەدى»، — دەپ بار داۋسىممەن ايعايلاعىم كەلەدى. مەن مۇنى ەرتەڭ مەنى ولتىرەر - اۋ دەپ قورقىپ ايتىپ وتىرعانىم جوق. جوق، فەديا مەن ۆاسيا جولداستارىم سياقتى مەن دە ايانبايمىن. مەن سوعىستىڭ بارلىق قاۋىپ-قاتەرىن دە بىلەمىن، نار تاۋەكەلگە نەنى سالىپ وتىرعانىمدى دا بىلەم. مەن ءۇشىن ەرتەڭگى كۇننىڭ ەرەكشەلىگى دە وسىندا.

گوركيي: «ادام دەگەن — ايبارلى ءۇن»، — دەگەن. مەن اتىسقا سول ادام بولىپ كىرگىم كەلەدى. مەن جيىرماسىنشى عاسىردىڭ بيىك بەلىندە، اسقار شىڭىندا تۇرعان اداممىن. سوفوكلدان لەنينگە دەيىن، گومەردەن گوركييگە دەيىن، باحتان شوستاكوۆيچكە دەيىن ادام بالاسى ۇزاق ءومىرى ءۇرىپ، عاسىرلار بويى مادەنيەت بايلىعىن جاساپ كەلەدى. سوندىقتان ءبىز... ادام بالاسىنىڭ. ەن. ءبىر باي ۇرپاعىمىز.

ءبىز بۇل باي مۇرانى قاشان دا قاسيەتتەپ ەرەكشە ءسۇيىپ، قورعاپ كەلدىك. ءبىز ونى جانىمىزبەن دە، جۇرەگىمىزبەن دە ايرىقشا باعالايمىز. ءبۇل مۇرا اسىرەسە قازاق ەلى ءۇشىڭ باعالى. تالاي ۇمىتىلماس ۇزاق تۇندەردى مەن كىتاپپەن وتكىزۋشى ەم. «يليادادان» باس كوتەرمەي، بالزاكتىڭ كوپ تومدى «ادامشىلىق كومەدياسىنا» باتىپ كەتەتىن ەدىم. تولستويدىڭ بىزگە بەرگەنىندە ەسەپ بار ما!

داڭقىڭ زور، ورىس ادەبيەتى، مەن سەنى ماداقتايمىن! مەنى تاربيەلەپ وسىرگەن سەنسىڭ. وسى مىناۋ اۋىر كۇندەردە اندرەي بولكونسكييدى، تاراس بۋلبانى، پاۆەل ۆلاسوۆتى ەسىنە المايتىن كىم بار ەكەن! جالعىز سولار عانا ما ەدى!..

ءبىز پوەزيانى سۇيەتىن ەدىك. بوس ۋاقىتىمىزدى فيلوسوفياعا باعىشتايتىن ەدىك. «ادام جۇرەگىمەن سويلەسكىڭ كەلسە — مۋزىكانى ۇيرەن»، — دەگەن سوناۋ ءبىر كومپوزيتورعا ءبىز نەشە رەت العىس ايتتىق ەكەن! ءبىز مۋزىكانى جۇرەگىمىزبەن تىڭداۋشى ەدىك، ءبىز شوستاكوۆيچتى تىڭداعاندا جەلپىنىپ، كوتەرىلىپ كەتۋشى ەدىك. ءبىز ونىڭ جەتىنشى سيمفونياسىن ءالى ەستي العان جوقپىز. وقاسى نە، ونى تىڭدايتىن ۋاقىت تا الىس ەمەس شىعار.

ءيا، ءبىز بىلىمگە تويمايتىن ادامدار ەدىك. ءبىز قول بوس بولعاندىقتان، ءىش پىسقاندىقتان ەمەس، ءبىلىمدى بولۋ ءۇشىن وقيتىنبىز. ادام بالاسى جاساعان ۇلى مۇرانى ءبىلىپ الىپ، مۇراعا مۇرا قوسا الاتىن مادەنيەتتى ادام بولۋ ءۇشىن وقيتىنبىز. ءبىز ونى ىستەي الامىز، مۇراعا مۇرا قوسا الامىز.

وسى تۇندە فەديا راياسىن ويلايدى، ورىستىڭ ادەمى ايەلىن ساعىنادى. ۆاسيا بەلورۋس قىزى ساشاسىن ويلايدى. مەن دە ءوزىمنىڭ سۇيگەن قىزىمدى ويلايمىن. شىعىس قىزى جاننانى ساعىنام: جانىم جاننا، سەن ءتىپتى الىستاسىڭ. ءبىراق سۋرەتىڭ قالتامدا، كومسومول بيلەتىمنىڭ اراسىندا، مەنىڭ جىلى قۇشاعىمداسىڭ. جۇرەگىمدى سەنىڭ ادال ماحابباتىڭ جىلىتادى.

جاننا، سەن قايداسىڭ ءقازىر؟ مۇمكىن ەكىنشى سمەناعا قالىپ، ءدال ءقازىر سوعىس زاۆودىندا جۇمىس ىستەپ تۇرعان شىعارسىڭ؟ ماعان وقتى كوبىرەك قۇيىپ بەرۋدىڭ جولىندا شىعارسىڭ. مۇمكىن ۇزاق ءتۇن وق قۇيىپ، ءقازىر ۇيىقتاپ جاتقان شىعارسىن،؟ تۇسىڭدە ءوزىڭ قۇيعان سناريادتاردىڭ نەمىستەردى قالاي تالقاندايتىنىن كورىپ جاتقان شىعارسىڭ؟

تىنىش ۇيىقتا، جانىم! ۇيقىڭ بۇزىلماسىن دەپ، كۇزەتىندە ءبىز تۇرمىز مۇندا. مەن وقىمىستى بولۋدى ارمان ەتۋشى ەدىم. قازىرگى كۇندە سەنى قورعايتىن، ءوزىمىزدىڭ شىعىستى قورعايتىن، ءوزىمىزدىڭ وتاندى قورعايتىن سولداتپىن. تاڭەرتەڭ سوعىسقا كىرگەندە ەسىمدە سەن بولارسىڭ، ەلىم بولار.

مەنىڭ ءومىر سۇرگىم.كەلەدى. جاننا، بىلەمىسىڭ، سوعىستا ءولۋ دەگەن قيىن جۇمىس ەمەس. كوپ ادامدار: «وتان ءۇشىن ولەمىز»، — دەيدى. كەرەك بولسا، موسكۆانى قورعاپ ولگەن ءبىزدىڭ 28 باۋىرلار سياقتى ولەمىز وتان ءۇشىن. ءبىراق ءبىز، وعان سولداتتارى: «وتانىمىز ءۇشىن ءومىر سۇرگىمىز كەلەدى!» «فاشيستەردى قىرعىمىز كەلەدى!» — دەر ەدىك.

مەنىڭ ءومىر سۇرگىم كەلەدى. ءبىراق فاشيست نەمىسپەن بىرگە ءومىر سۇرە المايمىن. ءفاشيسى بار دۇنيە تار مەن ءۇشىن. ادام مەن اڭ ءبىر بولمەدە تۇرا المايدى. ءبىر جەردىڭ ۇستىندە فاشيست نەمىسپەن بىرگە جاساي المايمىن مەن. ءبىز شيللەردى، گەتەنى سۇيەتىنبىز، ءبىز ولاردى ءقازىر دە جاقسى كورەمىز. ءبىز قانقۇمار ەمەسپىز. ءبىراق مەن گەرمانيا جاستارىنىڭ اراسىندا ۆەرتەر سياقتى بىرەۋىن دە تابا المادىم. ولاردا جۇرەك جوق.

فاشيست نەمىستەر ءتىپتى سولدات تا ەمەس. سۋۆوروۆ «سولدات — تالاۋشى ەمەس»، — دەپتى. مەن مۇنى ازىراق قانا اۋىستىرىپ: «تالاۋشى — سولدات ەمەس»، — دەر ەدىم.

نەمىس ءفاشيسى! سەن ءبىزدىڭ عاسىردىڭ قىلمىستى جانىسىڭ. سەنى بۇكىل ەل قارعايدى! سەنى كەيىنگى ۇرپاعىڭ قارعايدى!

پريۆەت توۆاريشش بۋلكيشيەۆ!

چۋدەسنوە پيسمو ۆى نام پريسلالي. پەچاتاەم ەگو پولنوستيۋ، ۋسترانيۆ ليش نەكوتورىە شەروحوۆاتوستي پەريەۆودا. پيشيتە نام چاششە . راسسكاجيتە پودروبنەە و سەبە - كەم ۆى رابوتالي دو ۆوينى، كاك ۆويۋەتە.

پريۆەت ۆاشيم بويەۆىم درۋزيام!

كرەپكو جمۋ رۋكۋ.

زاۆ وتدەلوم فرونتا

كومسومولسكوي پراۆدى

«كومسومولسكايا پراۆدانىڭ» مايدان ءبولىمىنىڭ باستىعى يۋريي جۋكوۆتىڭ باۋبەك بۇلقىشيەۆقا 1942 جىلدىڭ 4 مايىندا جولداعان حاتىنىڭ كوشىرمەسى.

مۇقان يمانجانوۆتىڭ «لەنينشىل جاستىڭ» 1947 جىلعى 9 اۆگۋستاعى سانىندا جاريالانعان «باۋبەكتىڭ حاتتارى» دەگەن ماقالاسىنىڭ فوتوكوشىرمەسى.

ءورىسى ەر جەتكەن مادەنيەتتى عاسىردا تاپ سەندەي قولىنا اۆتومات ۇستاعان قاندى قول — باسكەسەر بارلىعىنا مەن قىزارام. سەن ءبىزدىڭ عاسىردىڭ قىلمىسى بەتىنە باسىلعان قارا تاڭباسىسىڭ. سەنى، سەن سياقتى قارا تاڭبانى ءوشىرۋ ءۇشىن مەن سەنى ۇلگەرۋىم كەرەك، مەن سەنى ولتىرەمىن دە!

ءبىز قاشان دا گۋمانيست بولاتىنبىز. ءبىز ادامدى ەرەكشە سۇيەمىز دە، ونىڭ ءومىرى ەڭ قىمبات ءومىر دەيمىز. مەن ادام ءومىر سۇرسە ەكەن، ەڭبەك ەتىپ، ونەرىن كورسەتە السا دەيمىن. ال ول ادام ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن، سول ادام ءومىر بايلىعىن جاساي الۋ ءۇشىن كەرەك نارسە ول جاڭاعى ايتقانى — فاشيست! قىرۋ! وسى تىلەك ءۇشىن ءبىز تالاي قۇربان شالارمىز، ءبىراق بۇل تىلەك ورىندالادى دا!

جاقىن ارادا مەن ءبىر جاس اقىننىڭ سوعىستا ولگەنىن م، ول سوعىستا باتىرلارشا الىستى دا، باتىرلارشا ءولدى. ولەر الدىندا ەسىنە بايرون ءتۇسىپ كەتتى دە، قويىن داپتەرىن باسپاعا تاپسىرۋعا بىزگە بەردى. دۇنيەمەن قوشتاسار كەزەڭدە ولەڭدەرىنىڭ ءومىر ءسۇرۋىن ويلادى، سونى مەدەت ەتتى. ونىڭ ولگەننەن كەيىن دە ءومىر سۇرگىسى كەلدى. ول ءومىرى - جۇرت وقيتىن ولەڭدەرى.

ءبىزدىڭ ءومىر سۇرگىمىز كەلەدى. وسىنى اۋىزعا تىم ءجيى الا بەرەمىز بە، ءسىرا؟ جوق. مەنىڭ ويىما سپينوزانىڭ ءبىر ايتقانى تۇسەدى: «ازات ادام وزگەدەن گورى ءولىمدى از ويلادىم: ونىڭ دانىشپاندىعى ءولىم ەمەس، ءومىر تۋرالى ويلاردان تۋادى».

ءبىز ەرىكتى ادامبىز، سوندىقتان ءومىر تۋرالى كوبىرەك ايتامىز.

ءومىر دەگەن نە؟ جاڭا تۋعان ادام دۇنيە ەسىگىن قاعىپ، ءبىرىنشى باسپالداققا شىعادى. ونىڭ الدىندا بۇرالاڭى كوپ ۇزاق جول — ءومىر جولى جاتىر. ادام ءبىر جوعارى كوتەرىلەدى، بىرەسە تومەن تۇسەدى، تاعى دا جوعارى كوتەرىلەدى. وسى بۇراڭ جولمەن اسىعا ۇمتىلىپ، العا باسادى. ول شيراق، ول شات. ول وسى جولىنىڭ ءبىر جەرگە جەتىپ تاۋسىلارىندا بىلەدى. ءبىراق ودان دا قورىقپايدى. وعان قىمبات — سول بۇرالاڭى كوپ ۇزاق جول. ماڭگىلىك ءومىر — ءبىر كوشكە ءبىر كوش جالعاسىپ، ۇرپاق اۋىسىپ، ەل جاڭارىپ وتىراتىن سول ۇزاق جولدا.

مەن جيىرماداعى سوۆەت جاسىمىن. مەن ءومىر جولىنىڭ ءبىرازىن ءجۇرىپ تاستاسام دا، الدىمدا تالاي قىر بار. مەنىڭ التىن جولىم جيىرماسىنشى عاسىردىڭ بيىك قىرقاسىنان اسىپ، العا قاراي، جوعارى قاراي تارتىپ بارادى. ول جول مەنىڭ ۇلى وتانىمنىڭ دالالارىنان ەتەدى. جان-جاعىمدا سەن سياقتى ميلليونداعان سوۆەت جاستارى. ولار دا ەز جولداستارىمەن كەتىپ بارادى. ءبىراق ءبارىنىڭ جولى دا سول بيىككە، سول العا تارتىپ جاتىر.

مىنە، مەنىڭ قالام، ۋنيۆەرسيتەتىم، مەنىڭ سۇيەتىن جاننام. مەن سەندەرگە سوعىس ءورتىن قاق جارىپ ەتىپ كەلە جاتىرمىن. ءارى اسىعام. ءارى القىنام. مەن سەندەرگە جەتكىم كەلەدى. ءبىراق ءدال جولىمدا كولدەنەڭ توسىپ، اۆتومات ۇستاعان نەمىس تۇر. ول مەنى ولتىرگىسى كەلەدى. ول مەنىڭ جولىمدى بوگەمەك بولادى. مەن ساق بولماسام، ول مەنى ولتىرەدى دە. وندا ول مەنىڭ بارلىق تۋعان-تۋىسقاندارىمدى دا ولتىرەدى. قالامدى قيراتىپ، ۋنيۆەرسيتەتىمدى تالقاندايدى.

مەنىڭ تۋىسقاندارىم ءوز تاعدىرلارىن ماعان تاپسىردى. ول تاعدىرعا مەن جاۋاپتىمىن. سول جاۋاپتى بەرە الامىن دا.

شىعىستان تان اتىپ كەلەدى. ءتۇندى كۇن جەڭىپ تاڭەرتەڭگى الاگەۋىم بولا باستادى. ءقازىر: «تۇرىڭدار!»—دەگەن بەلگى بەرىلەدى دە، دوس-جولداستارىم تۇگەل تۇرەگەلەدى. حاتتى تەز اياقتاپ مايدانعا جونەلۋ كەرەك، ءوزىڭنىڭ بورىشىڭدى وتەۋ كەرەك. جاننا جانىم، قوش بولا تۇر كورىسكەنشە! مەن ءفاشيستى ولتىرۋگە جونەلدىم.

باتىس مايدان، 1942 ج. وكتيابر

---