ون جەتى جاس
1
بىرەۋ تۋ سىرتىنان كەپ الاقانىمەن كوزىن باستى. كوشە جاق تەرەزە الدىندا كىتاپقا شۇقشيا وتىرعان حانزادا جانارىن جاپقان الاقاندى سىرتىنان سيپالاپ:
— داۋدە بولساڭ نۇركۇلسىڭ عوي، — دەدى.
— قايدان ءبىلدىڭ، ءاي؟ — دەپ اناۋ ساڭقىلداپ كۇلدى. — ءۇيىڭدى بىرەۋ ۇپتەپ كەتسە دە اڭعارار ەمەسسىڭ عوي، جانىڭا كەلگەنىمدى دە سەزبەدىڭ.
— كىتاپتىڭ قىزىعىنا ءتۇسىپ كەتىپپىن.
— نە وقىپ وتىرسىڭ؟ شپيون كىتاپ پا؟
— جوق، «العاشقى ماحاببات». تۋرگەنيەۆتىكى.
— كۇشتى مە ەكەن؟
— كۇشتى.
— ماعان دا بەرەسىڭ بە، وقيىن.
— بەرەيىن. وتىر!
— اپاي جوق پا ۇيدە، نەمەنە؟ — دەدى نۇركۇل قۇر ورىندىققا جايعاسىپ.
مانا جينالىسقا كەتىپ ەدى، ءالى كەلمەي جاتىر.
— جەمپىر كيىپ الىپسىڭ عوي، نە، ءبىر جاققا شىقتىڭ با؟
— كەش سالقىن سەكىلدى... كينوعا بيلەت اكەلدىم.
— قانداي فيلم؟ «قىز جىبەك» ەمەس پە؟
— ءدال ءوزى.
— قاپ، جەڭەشەمنىڭ كەشىككەنى - اي.
— كۇتە تۇرايىق. ساباق دايىندادىڭ با؟
— جوق، مىنا ءبىر كىتاپتىڭ قىزىعىنا باتىپ كەش تۇسكەنىن دە بىلمەي قاپپىن.
— قوعام تانۋدى دا وقىمادىڭ با، وڭعار اعايدىڭ قاھارىنا ىلىكسەڭ، سوندا بولار قىزىق.
— جاقىندا سۇرالعانمىن، سۇراي قويماس، — دەپ حانزادا جىميىپ كۇلدى دە قۇربىسى بەرگەن سارعىش جاپىراقتى قولىنداعى كىتاپ اراسىنا سالىپ قويدى. — كۇزدەن بىزگە ەسكەرتكىش بولسىن.
— بيلەتتى رىسبەك پەن تاجەن الدى.
— سولار ما ءبىزدى شاقىرعان؟
— ءيا. مەنى ساعان جىبەردى.
— تاجەن نەعىپ ءجۇر؟ سولارمەن ءبىر ريادتا وتىرامىز با؟ وندا بارمايمىن مەن.
— جوق...
— نە جوعى بار، ەرتەڭ بالالار مازاق قىلسىن دەگەنىڭ بە؟
— جوق، ولار بيلەتتى باسقا ريادقا الدى، بولەك وتىرادى.
پوسەلكا شىعىسىنداعى ەلەكتر دۆيجوگىنىڭ ءۇنى ەستىلدى: اۋەلى «شاق - شاق» جوتەلىپ الدى دا سونان سوڭ ءبىر ىرعاقتى بەيمازا قاتقىل گۇرىلىنە اۋىستى. كەشە بويىنداعى باعانالارعا ىلىنگەن ەلەكتر شامى جاندى. حانزادا ورنىنان تۇرىپ شام جاقتى، توبەدەگى توڭكەرىلگەن توستاعانداي شاعىن ليۋسترادان سۇتتەي اق ساۋلە قۇيىلدى. وسى كەز كوشەدەن مۋزىكا ەستىلدى. جازعى كلۋب حانزادانىڭ ۇيىنە جاقىن. راديودا ويناپ جاتىر، ولار ەلەڭدەدى...
كەشىكپەي كەلەم دەپ ەڭ،
مەن تۇرمىن ەلەڭدەۋمەن، — دەگەن ءانشىنىڭ ماقپال داۋىسى ەستىلەدى.
— وسى كۇشتى ءانشى، — دەدى نۇركۇل.
— ءنۇسىپجانوۆ قوي. داۋىسى ادەمى. سەن ءوزىن كورگەن جوقسىڭ با؟
— تەليەۆيزوردان كورگەنمىن.
— شىركىن، ءوزىن كورەر مە ەدى؟
— الماتىعا وقۋعا بارساق كورەتىن شىعارمىز.
— اۋەلى ونىنشىنى ءبىتىرىپ الساي.
— بىتىرەتىن شىعارمىز، نە كورىنىپتى.
ولار شاي ءىشىپ، ءبىراز اڭگىمەلەستى. ءبىر كەزدە نۇركۇل سول قولىنداعى تۇيمەدەي كىشكەنە ساعاتىنا ءۇڭىلىپ:
— وي، سەگىزگە جيىرما - اق مينۋت قالىپتى. كەشىگەمىز ەندى، ادام قىرعىن، ورنىمىزعا بىرەۋ وتىرىپ السا، سوندا بولار قىزىق.
— مەن ءقايتتىم ەندى؟!
— كينوعا كەتتىم دەپ قاعاز جازىپ كەت. ۇرىسپايتىن شىعار.
— ازىرگە ۇرىسقان جوق، قايدام؟!
— ءالى ۇيرەنە الماي جاتسىڭدار ما؟
— ءمۇعالىمىم بولعان سوڭ با، جەڭگە دەپ ەركەلەي المايمىن — حانزادا قيپاقتاسا دا قىزىق كينودان قالعىسى كەلمەدى... — مەن دە جەمپىر كيسەم بە ەكەن؟
— كي، توڭاسىڭ.
Xانزادا جەڭگەسىنە جازعان قاعازىن ەسىك تۇتقاسىنا ءىلدى.
ولار كوشەگە شىقتى.
2
جىلدا ينتەرناتتا جاتىپ وقيتىن حانزادانى سىر بويىنان ءۇش ءجۇز شاقىرىم قىزىلدىڭ قياسىندا مال باسىندا وتىرعان اكە شەشەسى بيىل قوياردا قويماي كۇزگە سالىم سوۆحوز ورتالىعىنا كورشى اۋىلدان كوشىپ كەلگەن نەمەرە اعاسىنىڭ ۇيىنە شىعارعان-دى. «بالامىز بوي جەتتى، ەندى كوپشىلىك جەردە جاتۋ كەلىسپەيدى. باس - كوز كەرەك» دەدى ولار. جەڭگەسى حانزادا وقيتىن ونىنشىعا ادەبيەت پانىنەن ساباق بەرەتىن ءمۇعالىم ەدى. ۇيلەرى دە وڭاشا، تۇڭعىش ۇلى قالاداعى شەشەسىنىڭ قولىندا، زاڭگىرلەگەن ءتورت بولمەلى ۇيدە ەكى - ءۇش جان تۇراتىن. اكە مەن شەشە ءۇيدىڭ وڭاشا، تىنىشتىعىنان گورى قىزىنىڭ ەرتەلى - كەش ءمۇعالىم كەلىندەرىنىڭ كوز الدىندا بولاتىنىنا قۋانعان. «كەلىن شىراعىم، قىز بالاعا قىرىق ۇيدەن تيىم دەگەن، قاتال قارا. مىنا كوزى وتىر عوي، قاتتى بولدى دەپ ءبىز رەنجىمەيمىز. بوي جەتكەن قىز جانىپ تۇرعان وت، قالاي قاراي ۇرلەسەڭ، سولاي قاراي شالقيدى. و جاعىن ءوزىڭ بىلەسىڭ...» — دەپ، قىزىن اڭگىمەگە قاتىستىرا وتىرىپ قايتا - قايتا تاپسىرعان. بالالىقتىڭ بازارىندا قاتار قۇربى - قۇرداسىمەن قۇلىن - تايداي تەبىسىپ بەيكۇنا، الاڭسىز ءومىر كەشكەن حانزادا اتا - انا سوزىنەن ءبىر ءتۇرلى تىكسىنىپ قالعان. سودان بەرى ءوزىنىڭ ءار اياق باسقانىنا سىرتتان قاراۋىل بارداي سەزىنىپ، ساق، جيناقى جۇرۋگە تىرىساتىن.
كينودان ورالعان حانزادا تابالدىرىقتى قايمىعا اتتادى. ەسىكتى جايلاپ جاۋىپ قونالقى بولمەگە ءوتتى. ادەمى جارقىراي جانعان ليۋسترا استىنداعى ستولعا اسىلىپ، الدەنە جازىپ وتىرعان.
— كەلدىڭ بە؟ كينولارىڭ ۇزاق بولدى عوي، — دەدى باسىن كوتەرىپ.
— ەكى سەريالى ەكەن.
— قىزىق پا، قالاي؟
— «قىز جىبەك»... قايعىلى ەكەن.
— باسە، ءتۇسىڭ وڭباي تۇر.
— تالايلار كوزىن سۋلادى.
— پليتانىڭ ۇستىندە تاماعىڭ تۇر، جىلىتىپ ءىش. سوسىن مەنىڭ قاسىما جات، بۇگىن اعاڭ قىزىلقۇمنان ورالا قويماس — دەپ قاعازدارىن جيناستىردى دا، توسەك سالعالى تورگى بولمەگە كەتتى.
— ءبىر سۇراعان بالاڭىزدان ءبىر اي، ءبىر جارىم اي سۇرامايدى ەكەنسىز. بۇگىن سۇراعان وقۋشىدان ەرتەڭ دە سۇراپ توسىننان دايىندىعىن بايقاساڭىز، وندا ولار كۇن سايىن ساق جۇرەر ەدى، — دەگەن ءزىلسىز عانا.
يگى كوڭىلمەن ايتىلعان وسى تىلەكتىڭ ءوزىن وڭعار مەدەتوۆ كوڭىلىنە الىپ قالعان. شىمبايىنا باتقانىن جاسىرماي، وزىنە ءسوز كەزەگى كەلگەندە ايقىش - ۇيقىش ءاجىمدى ماڭدايى قىرتىستانا ءتۇسىپ:
— جاس ارىپتەستەرىمىزدىڭ اقىلىن جەرگە تاستاماسپىز، — دەدى. — ال ۇلگەرىم ماسەلەسىنە كەلسەك، ول ءبارىمىز يلەيتىن تەرىنىڭ پۇشپاعى، جالعىز مەن ەمەس، سوندىقتان دا ادەمى اينابەكوۆا جولداسقا ايتارىم بار. بيىل ينتەرناتتان ءسىزدىڭ ۇيگە شىققان حانزادا قالدىقارايەۆانىڭ ۇلگەرىمى بىلتىرعىسىنان نەگە تومەن؟ بۇل سۇراققا مەنىمەن بىرگە ءسىز دە جاۋاپ ىزدەۋگە ءتيىسسىز، ارينە، ماعان، مەكتەپكە، وقۋشىعا جانىڭىز اشىسا. سولاي ەمەس پە، جولداستار؟ — ول توردەگى سەمىز دەنەسىن اۋىرلاعانداي ديرەكتوردان باستاپ وتىرعانداردى جاعالاي ءبىر شولىپ شىقتى. — الدە بوي جەتىپ كوڭىلىنىڭ الاڭى بوپ ءجۇر مە؟ بۇل دا سۇراق.
ەسەسىن قولما-قول قايتارار دەپ كۇتپەگەن ادەمى اڭ - تاڭ وتىرىپ قالدى.... كوڭىلىنىڭ الاڭى نەسى؟ قايداعى الاڭ؟ جو - جوق، وندايىن بايقاعان ەمەس. ول بىلاي تۇرسىن، وت باسىندا دا ونىڭ قولىن بايلايتىن ەشتەڭە جوق. ءۇيدىڭ ول - پۇل شارۋاسى ادەمىنىڭ وزىنەن اۋىسپايدى. مۇنداي قىڭىر اڭگىمەنىڭ كەرەگى نە ەكەن؟.. وسىلاي دەسە دە وڭعاردىڭ ەسكەرتپەسى ەسىنەن كەش بويى كەتپەي قويعان. ءقازىر توسەك سالىپ جۇرگەندە دە ويىنا ورالدى «قاسىما الىپ جاتىپ، جايمەن سىر تارتىپ كورەيىنشى. جاقىن تارتىپ نەگە سىرلاسپايمىن وسى؟ بوتەنىم ەمەس. ۇستازدىق پارىزىم جانە بار».
حانزادا گاز پليتاسىنىڭ ۇستىندە تۇرعان كاستريۋلدەگى كۇرىش كوجەنى جىلىتپاستان اپىل -عۇپىل ءىشتى دە قايتىپ كەلدى.
— شامدى سوندىرەيىن بە؟
— ءسوندىر.
شامدى ءوشىرىپ، شەشىندى دە حانزادا جەڭگەسىنىڭ توسەگىنە تاقاۋ اعاش كەرۋەتكە، اعاسىنىڭ ورنىنا كەپ جايعاستى.
شام سونگەنمەن بولمەدە بوزاڭ سەلدىر ساۋلە قالدى، ويتكەنى كوشە بەتتەگى تەرەزەدەن ءۇي تۇسىنداعى ەلەكتر شامنىڭ جارىعى ءتۇسىپ تۇرعان.
— بەرى تاقالا جات. — ادەمى قولىن سوزىپ ونىڭ شاشىنان سيپادى. — كينوعا كىممەن باردىڭ؟
— نۇركۇلمەن.
— قالاي ەكەن كينو؟ جاقسى ءتۇسىرىپ پە؟
— جاقسى تۇسىرگەن. ءبىراق وتە ايانىشتى، — دەپ حانزادا وكسىگەندەي ءبىر دەم شىعاردى.
ادەمى ونىڭ دۇنيەدەن قىرشىن وتكەن ەكى عاشىقتىڭ تاعدىرىنا شىن جانى اشىپ جاتقانىن سەزدى دە الگىندەگى ويىنان قايتىپ قالدى. «ءقازىر مازالاماي - اق قويايىن. ەرتەڭ دە كۇن بار عوي».
— قوي، ۇيىقتايىق.
ولار تىم-تىرىس جاتتى.
حانزادا فيلم وقيعاسىن كوز الدىنان قايتا وتكىزىپ، كەۋدەسىن قاپا مەن وكىنىش سەكىلدى ءبىر سەزىم قىجىلداتىپ، ءالسىن - ءالسىن كۇرسىنە بەردى. كينودان كەيىن قۇربىلار اراسىندا بولعان تالاستى ەسىنە الدى.
وسى زاماندا دا بەكەجان بار ما ەكەن؟ — دەگەن نۇركۇل قاسىنداعىلارعا سۇراق قويعانداي.
— جوق، — دەدى رىسبەك.
تاجەن مەن حانزادا ۇندەمەگەن.
— سەن نە دەيسىڭ؟ — دەدى رىسبەك تاجەنگە بۇرىلىپ.
— جوق شىعار، — دەدى ول ەكى ۇشتىلاۋ.
— سەن ءوزىڭ بىرەۋمەن باقتالاس بولساڭ ولتىرەر مە ەدىڭ؟
— ولتىرمەگەنمەن مۇرنىن بەت قىلۋعا بولادى عوي.
— قىز سۇيمەسە دە سويتەر مە ەڭ؟ — دەپ شاپ ەتە قالدى نۇركۇل.
— ونى ءالى ويلانعان جوقپىن. — تاجەن قالتاسىنان تەمەكى الىپ تۇتاتتى.
— مەنىڭشە، بەكەجان بار سياقتى، — دەدى نۇركۇل.
— نەمەن دالەلدەيسىڭ، كوزىڭمەن كوردىڭ بە؟ — دەدى رىسبەك.
— كورگەنىم جوق، ءبىراق قىزعا تالاسىپ پىشاق سالىپتى دەگەندى تالاي ەستىگەنىم بار.
ءبارىبىر ول بەكەجان ەمەس، ءبىزدىڭ زامانىمىز باسقا.
حانزادا ەشتەڭەگە كوزى جەتىپ تۇرماعان سوڭ اڭگىمەگە ارالاسپادى. سول تالاستى جەڭگەسىنە ايتپاق بولىپ وقتالدى دا اقىرىن قويا قويدى. ابايسىز سىرىن اشىپ الا جازداعانىن ءبىلدى.
ادەمى ازدان سوڭ ۇيقى قۇشاعىنا ەندى. جابىرقاۋ كوڭىلى باسىلعان حانزادا دا كوز ءىلدى. ءبىراق ول كوپكە دەيىن تۇسىندە وكسىپ جاتتى.
3
وقۋشىلار ادەبيەت ساباعىنا قۇلىقتى ەدى. دەنەسىنىڭ ازداعان تولىقتىعى بولماسا وڭىنە قاراپ ونىنشىنىڭ وقۋشىسى شىعار دەپ قالاتىنداي بالا پىشىندەس دوڭگەلەك ءجۇزدى قارا تورى ادەمىگە بالا بىتكەن ءۇيىر، ءارى وزدەرىن ونىڭ ساباعىندا ەركىن ۇستايتىن. ول ەكىنشى ساباققا كەلدى. كلاسقا ەنىپ سالەمدەسكەن سوڭ ادەتتەگىسىنشە كۇلىمسىرەپ: «تۇگەلسىڭدەر مە؟» — دەدى.
— تۇگەلمىز! تۇگەلمىز! — دەستى وقۋشىلار.
— بۇگىن تاعى شىعارما جازامىز با؟ — دەدى مۇعاليمانىڭ قۇشاقتاپ كەپ ستولعا قويعان ءبىر بۋما داپتەرىنە كوزى تۇسكەن ءبىر وقۋشى.
— جوق، جاڭا ساباق الدىندا سەندەردىڭ وتكەن جولى جازعان شىعارمالارىڭدى تالقىلايمىز، — دەدى ادەمى. — ءبىرىڭدى ماقتاپ، ءبىرىڭدى داتتاماي - اق قويايىن. بارىڭە ورتاق ءبىر كەمشىلىكتى بايقاعان سياقتىمىن. — وتكەن جولى «اتا مەكەن» دەگەن تاقىرىپتا شىعارما جازدىرعان بولاتىن. — كەڭ قامتيىم، اۋقىمدى ايتامىن دەپ ءبارىڭ دە جالپىلاما سارىنعا ۇرىنعانسىڭدار. ودان گورى ناقتى سويلەپ، اتا مەكەنگە دەگەن وزدەرىڭنىڭ سەزىمدەرىڭدى جازعاندارىڭ الدەقايدا اسەرلى بولار ەدى. نۇركۇل عانا سىردارياعا ەرەكشە توقتاپ، ونى قاسيەتتى اناعا تەڭەپتى. ەكى جاعاداعى ەل سىر انانى ەمىپ جاتقان بالا سەكىلدى دەپتى.
— نۇركۇل دەگەن دايىن جۋرناليست قوي.
— ءجۋرناليسىڭ نە، جازۋشى دەسەي، — دەسكەن ءبىر - ەكى بالا ماقتاۋدان قىسىلىپ سارعىش ءوڭى قىزارا پارتاسىن شۇقىلاعان نۇركۇلدى ءىلىپ - قاعىتتى.
— قالاي دەسەڭدەر دە سيادى، ويتكەنى جازعانى تارتىمدى، وبرازدى ويلاۋعا تىرىسقان، — دەپ مۇعاليما جىميا ءسوزىن ءارى قاراي جالعادى. — سوسىن سەندەر اتا مەكەن دەگەنگە ونىڭ وتكەنى، تاريحى جايلى نەگە ءبىر اۋىز ءسوز جازباعانسىڭدار؟ وسى ولكەدە ەرتەدە قانداي ءىرى قالا بولعان؟
— وتىرار قالاسى.
— دۇرىس ايتتىڭ، ارىن. وسى قالا جايلى، ودان دۇنيە جۇزىنە اتى ءمالىم، شىعىستا ەكىنشى اريستوتەل اتانعان ءابۋ ءناسىر ءال - فارابي تۋرالى نەگە جازبايسىڭدار. بۇل بىزگە ماقتانىش ەمەس پە؟ ءوز توپىراعىمىزدا وسكەن شىنار، ءوز اسپانىمىزدا جارقىراعان جۇلدىز ەمەس پە؟ قالا ورنىن كوردىڭدەر مە وزدەرىڭ؟
بالالاردىڭ ەشقايسىسى دا كورمەگەن ەكەن. مۇعاليما سەنەر - سەنبەسىن بىلمەي:
— ەكسكۋرسياعا دا بارعان جوقسىڭدار ما؟ — دەپ تاڭدانا سۇرادى.
— جوق، اپاي، — دەدى العى پارتادان، الگىندەگى ارىن دەگەن بالا. — سول وتىرارعا ەكسكۋرسياعا اپارساڭىزشى ءبىزدى.
— بۇل تىلەكتى وڭعار مەدەتوۆ اعايلارىڭا ايتىڭدار. سول كىسىنىڭ جۇمىسى. وتىراردىڭ ورنىن كورگەندەرىڭ جاقسى. ەرتەڭ سىرتقا شىققاندا بىرەۋ بولماسا بىرەۋ سۇراي قالسا، نە دەيسىڭدەر؟ — دەدى دە ول جاڭا ساباق باستادى.
جاڭا ساباق ءبىتىپ، قوڭىراۋ سوعىلۋعا بەس مينۋت قالعان كەزدە ارىننىڭ جانىنداعى ۇزىن بويلى بالا رىسبەك قول كوتەرىپ ورنىنان تۇردى.
— اپاي، وسى ءبىزدىڭ زاماندا بەكەجاندار بار ما؟ — دەدى سۇراق قويىپ. — كەشە ءبىر جولداسىممەن تالاسىپ قالدىم. ول بار دەيدى، مەن جوق دەيمىن.
— «قىز جىبەكتەگى» بەكەجاندى ايتاسىڭ با؟ ول تۋرالى باسقا جولداستارىڭ نە ايتادى ەكەن؟
— اپاي، بەكەجاننان بۇرىن مەندە ءبىر سۇراۋ بار، — دەدى كلاستا «سۇراق بەلگىسى» اتانىپ كەتكەن، ساباق سايىن ءبىر سۇراق سۇراماسا بويىنا اس تارامايتىن نەسىپباي دەگەن بالا، — وسى جىگىت بولسىن، قىز بولسىن نەگە تەك سۇلۋدى جاقسى كورەدى؟
— ول جالپى سۇلۋلىق اتاۋلىنى سۇيۋدەن شىعار، ادامنىڭ جانى سۇلۋلىققا قۇمار. بۇل جونىندە چەحوۆتىڭ ايتقانىن وقىماپ پا ەدىڭ؟
— وقىعانمىن. قىز جىبەك سۇلۋ بولماسا تولەگەن دە ولمەس ەدى، بەكەجان دا جايىنا جۇرەر ەدى. ءبارى سول سۇلۋلىقتىڭ كەسىرى.
— «قىز جىبەك» رومانتيكالىق سارىنداعى شىعارما، — دەدى ارىن. — مەنىم ويىمشا، عاشىعى ءۇشىن جىبەكتىڭ ءولۋى، ماسەلەن ءبىزدىڭ زامانعا سيىسپايدى، وتان ءۇشىن سوعىستا ولسە ءبىر ءسارى.
— مانشۇك پەن ءاليا سەكىلدى دەيسىڭ عوي.
— جىبەكتىڭ ءولىمى تەك تولەگەننىڭ دۇنيە سالۋىنا قاتىستى ەمەس، — دەدى نۇركۇل.
— ەندى نەگە قاتىستى؟
— ول سول زاماننىڭ ءوز تراگەدياسى.
— نۇركۇل تاۋىپ ايتتىڭ، — دەدى مۇعاليما قوشتاپ. — جىبەكتىڭ ءوزىن - ءوزى مەرت قىلۋى ايەلدەر باسىنداعى سو زامانعى تەڭسىزدىككە ايتىلعان لاعىنەت سياقتى كورىنبەي مە؟ دەمەك، بەكەجان سول كەزدەگى زورلىق - زومبىلىق بەينەسى بوپ شىعادى. ال ءقازىر بەكەجانعا ساياتىن قىلىق بولسا، ول جەكە باستىڭ ءمىنى، جەكە ادامنىڭ توپاستىعىنان تۋىندايتىن قۇبىلىس...
قوڭىراۋ سوعىلدى.
— قوي، دەمالايىق، كەيىن تاعى دا سويلەسەرمىز، — دەدى ادەمى.
بالالار دۇركىرەپ تىسقا بەتتەدى.
3
ولار مەكتەپتەن شىعىپ، داريا جاقتاعى ۇيلەرگە اپاراتىن كوشەگە كەپ ءتۇستى.
— وڭعار اعايدى ۇناتپايمىن وسى، — دەدى نۇركۇل.
— نەگە؟
— ءبىر قىتىمىر ءوزى.
— ەكسكۋرسياعا ادەمى اپايدىڭ ءوزى - اق اپارماي ما؟ — دەدى نۇركۇل حانزاداعا ماقۇلداتا سويلەپ.
ولار اعاش شارباقتى، توبەسىنە شيفر جاپقان ەڭسەلى اق ءۇيدىڭ قاقپاسى الدىنا كەپ توقتادى.
— ۇيدە ماماڭ بار ما؟
— مامام دا، پاپام دا جۇمىستا. ءىنىم مەكتەپتە. كىشكەنتايلار بالا باقشادا. — نۇركۇل ەسىك اشتى. — سەن وتىرا تۇر، مەن گازعا شاي قويا سالايىن، — دەدى.
حانزادا دا پورتفەلىن جازۋ ستولىنا قويعان. ستولدا جاتقان قوڭىر تىستى قالىڭ ەكى البومنىڭ ۇستىڭگىسىن اشىپ ءۇڭىلدى. فوتولار. نۇركۇلدىڭ ءسابي شاعىنداعى سۋرەتتەرى. مەكتەپتەگى كەزى... پاپاسى مەن ماماسى... مىنا ءبىر سۋرەتتە حانزادانىڭ ءوزى دە ءجۇر. ءشوپ مايالاپ جۇرگەندە رىسبەك تۇسىرگەن. مىنا بىرەۋلەر بەيتانىس بەينەلەر. ال مىناۋ... نۇركۇلدىڭ ستۋدەنت جيەنى عوي. سۋرەتكە قالاي ادەمى تۇسكەن؟! شاشىنىڭ قويۋىن - اي! تەڭىزدىڭ تولقىنىنا ۇقسايتىنداي. قاسى قاپ - قارا. قىر مۇرىندى. بەت الپەتى الگى ءوزىنىڭ ءان داپتەرىنىڭ اراسىندا جۇرگەن ءانشى ەرمەك سەركەبايەۆتىڭ سۋرەتىنە كەلەتىن سەكىلدى.
...دۇكەننەن وقۋلىقتار ساتىپ العان حانزادا مەن نۇركۇل داريا جاعاسىنداعى جالعىز اياق جولمەن ۇيلەرىنە قايتىپ كەلە جاتقان. ساسكە كەزى. داريا جاعاسى جارلاۋىت. جار استى تىنىشسىز، بۇلك - بۇلك قاينايدى. انادايدان قولق - قولق ەتكەن دىبىس ەستىلەدى. ۇلكەن تاس ديىرمەننىڭ وقپانىنداي ۇڭىرەيگەن ءيىرىم. جاردان قاراساڭ يمانىڭ ۇشادى. بۇل تۇس — «قاندى ءيىرىم» اتانعان قۇردىم. ولار يىرىمنەن سەسكەنگەندەي جار تۇسىنان قاشىڭقىراپ ءوتىپ بارا جاتقان. وسى كەز جار استىندا شولپىلداعان دىبىستى قۇلاقتارى شالعان. كوزدەرى اتىزداي بوپ، ءبىر - بىرىنە ۇرەيلەنە قاراستى. سويتسە دە قورقىنىشىن قۇمارلىققا جەڭدىرگەن ولار جارقاباققا شىعىپ، تومەنگە ءۇڭىلدى. الدەكىم ءيىرىمنىڭ كومەيىندە قانكوبەلەك اتىپ شىر اينالىپ ءجۇر. وڭەشى ۇڭىرەيگەن ءيىرىم انانى جۇتىپ جىبەرمەك بولىپ اجداھاداي يرەتىلەدى. قۇتى قاشقان قىزدار نە ىستەرىن بىلمەي سىلەيىپ - سىلەيىپ قاتتى دا قالدى. ەندى ءبىر ساتتە الگى ادام اۋ - ف! دەپ اتىلا قۇلاش ۇرىپ اجداھانىڭ ارانىنان وپ -وڭاي سىتىلىپ كەتتى. سودان ىققا ءبىراز ءجۇزىپ باردى دا اۋىل سۋ الاتىن تۇيە تايلى تۇستان جاعاعا شىقتى. ۇزىن بويلى، تالدىرماش بىرەۋ. سەكەڭدەپ، ەكى قولىن ەكى جاققا جازا ۇشاتىن قۇستاي سىلكىنىپ، اق سۇلگىمەن ءسۇرتىنىپ جاتتى.
— وي، جىندى - اي! ءبىزدىڭ جيەن عوي، — دەدى ونى تانىعان نۇركۇل. — تارعىن.
— ءتۇۋ، زارەم ۇشقانى سونشا، جۇرەگىم توقتاپ قالا ما دەپ ەدىم، — دەدى حانزادا.
— انىق سول، تارعىن.
— بايقاماي ما، كەتىپ قالسا قايتەدى؟
— وي، ول كەتپەيدى. سپورتسمەن، سۋعا ءجۇزۋدىڭ ماستەرى.
مىنا ءيىرىم ادام تۇگەل ناردى جۇتادى دەيدى عوي.
ونى جۇتپايدى.
حانزادا تارعىننىڭ فوتوسىنا ەرتەلى قادالىپ وتىرعانىن ەندى سەزىپ، ءبىر ءتۇرلى ىڭعايسىزدانىپ قالدى. البومنىڭ بەتىن جابا سالىپ، كەلەسى بەتىنە شۇقشيدى.
— ۇناتاسىڭ - اۋ دەيمىن. ۇناتساڭ ءبىر كەلگەنىڭدە تانىستىرايىن.
— قويشى.
— قويشىڭ نە؟ ەگەر تانىسساڭدار بار عوي، ول دا سەنى ۇناتار ەدى.
— قويشى، مەن كىمگە ۇناۋشى ەم؟!
— ءولا، ءسوزىن قارا. كلاستاعى بالالاردىڭ جارتىسى عاشىق قوي ساعان.
— سوق.
— بىلمەيتىن شىعارسىڭ، ءا؟ تاجەن ءجۇر جۇگىرىپ، سەن ءبىر نارسە دەسەڭ «قاندى يىرىمگە» ءتۇسىپ ولۋگە بار. ارىن اناۋ قاسىڭا جۋي الماي، كوزىمەن ءىشىپ - جەپ ىنتىققان.
— تاعى بار ما؟ — دەپ كۇلدى حانزادا. — قاي سيقىما عاشىق بولادى مەنىڭ؟
— سەنىڭ بە؟ سەنىڭ كوزىڭە عاشىق، — دەدى نۇركۇل قۇربىسىنىڭ قارسىسىنا شىعىپ. — بەرى قاراش. كوزىڭدە ءبىر بالە بار سەنىڭ.
— بالەڭ نە؟
— ءبىر كەرەمەت نۇر بار. ادامدى ءبىر ءتۇرلى ىشكە تارتىپ تۇراسىڭ.
— كوزىمدى باقىرايتىپ قويىپ سوقتىڭ - اۋ.
— ءجوعا، ءوزىڭ عوي ءتىپتى. شىنىڭدى ايتشى، سەن ءبىزدىڭ كلاستان ەشكىمدى ۇناتپايسىڭ با؟
— جوق، ەشكىمدى ۇناتپايمىن. — حانزادا ورنىنان كۇلىمدەي تۇرەگەلىپ ونى قۇشاقتادى. — سەنى عانا ۇناتام. اينالايىن، اق كوڭىلىم - اي!
نۇركۇل دە قۇربىسىن باۋىرىنا تارتىپ بەلىنەن قىسىپ، بەتىنەن ءسۇيدى. حانزادا ەكىنشى البومدى اشىپ:
— مىناۋ دا فوتو ما؟ — دەپ سۇرادى.
— بۇل ما، بۇل مۇحتار اۋەزوۆ جايلى فوتو - البوم.
مۇحتار اۋەزوۆكە ارناپ فوتوالبوم جاساۋدى جەڭگەسىنىڭ بىردە رىسبەككە تاپسىرىپ جاتقانىن كورگەن حانزادا:
— رىسبەك سەنى جۇمىسقا جەگىپ الىپتى عوي ءوزى، — دەپ ازىلدەدى.
— مۇندا نە تۇر ەكەن؟ — دەدى ول ەرنىن بۇرتيتىپ. — سۋرەت قاداۋعا ءبىز ەپتى ەمەسپىز بە؟
— ويناپ ايتام، كوڭىلىڭە الىپ قالدىڭ با؟
— ءجوعا.
— كەل، وندا ەكەۋلەپ ءبىتىرىپ تاستايىق.
— جوق، اۋەلى شاي ءىشىپ الايىق.
شاي ءىشىپ بولعان سوڭ ولار فوتوالبوم جاساۋعا كىرىستى. رىسبەك ءار بەتتىڭ ەتەك جاعىنا ءار فوتوعا تۇسىندىرمە جازىپ، ءتۇرلى جۋرنالداردان قيىپ العان سۋرەتتەرىن جىل رەتىمەن قاتتاپ قويعان ەكەن. شەتىنەن الىپ، قاداپ وتىر.
— فۋتبولشى بولعان سۋرەتىن قايدان تاپتى ەكەن؟ — دەپ تاڭداندى حانزادا.
— ول وتە ۇقىپتى، تاپپايتىنى جوق.
قىسىڭقىلاۋ نۇرلى قارا كوزى كۇلىمدەپ، حانزادا قۋاقىلانا جىميدى.
— نۇركۇل، ءبىر نارسە سۇراسام ايتاسىڭ با؟
— ايتايىن.
— جوق، اۋەلى شىنىمدى ايتام دەش.
— ال شىنىمدى ايتام. قاشان ساعان وتىرىك ايتتىم.
— رىسبەك ەكەۋىڭ سۇيىستىڭدەر مە؟
نۇرگۇلدىڭ اق سارى ءجۇزى بوياۋ جاققانداي قىزارىپ شىعا كەلدى.
— جوق، ءالى سۇيىسكەن جوقپىز.
— ال سۇيەم دەگەن ءسوزىن ايتتى ما؟
— جوق.
سوندا دا ءبىر - ءبىرىڭدى جاقسى كورەسىڭدەر مە؟
— جاقسى كورەمىز. رىسبەك وڭاشادا مەنىڭ ساۋساقتارىمنان ۇستاپ جۇرەدى.
— وڭاشادا نە ايتاسىڭدار؟
— نە ايتايىق. كوبىنە ءۇنسىز جۇرەمىز.
— تۇك تە ايتپايسىڭدار ما؟
— جوق، ايتامىز عوي. رىسبەك ءوزىنىڭ ارمانىن ايتادى كەيدە. ۇشقىش بولام دەيدى. بىلمەيتىن سامولەتى جوق. قايسىسى قالاي ۇشادى، جىلدامدىعى قانداي — ءبارىن جاتقا بىلەدى. رەاكتيۆنىي سامولەتكە ۇشقىش بولماق ارمانى.
— سەن دە ارمانىڭدى ايتاتىن شىعارسىڭ؟
— ارينە. ول ايتقانسىن مەن دە ايتام. جۋرناليست بولام دەيىم.
— جازۋشى بولام دەمەيسىڭ بە؟
— ماعان قايداعى جازۋشىلىق. ايتپاقشى، رىسبەككە دە ايتپاي جۇرگەن ءبىر قۇپيام بار، — دەدى نۇركۇل الدەكىم تىڭداپ تۇرعان جوق پا دەگەندەي ەسىك جاققا جالتاقتاي قاراپ. — مەن ءبىر اڭگىمە جازىپ ءجۇرمىن، بىتىرگەن سوڭ ساعان وقىپ بەرەم.
— جاقسى كورگەن قانداي بولادى، سونى ايتشى ماعان.
— جاقسى كورگەن بە؟ — دەپ نۇركۇل قيعاش قاسىن كەرىپ جىميدى. — ويىڭنان شىقپايدى... تۇسىڭە كىرەدى. رىسبەك كىلەڭ سامولەتپەن ۇشىپ جۇرەدى...
— سوسىن؟
— سوسىن با؟.. جانىمدا جۇرگەندە جۇرەگىم ءبىر ءتۇرلى شىمىرلاپ كەتەدى... تىنىسىم ءبىتىپ قالعانداي بولا ما، وبششەم سونداي...
اڭگىمەگە ەلىتكەن حانزادانىڭ قارا كوزى ۇشقىنداپ جايناڭ قاقتى.
— سوڭعى كەزدە مەن دە قىزىق بوپ ءجۇرمىن.
نۇركۇل قۇربىسى ءبىر جاسىرىن سىر اشقالى وتىر ما دەپ ىنتىعا قۇلاق ءتۇردى.
— قاراپتان قاراپ ءجۇرىپ الگى سەن ايتقانداي جۇرەگىم شىمىرلاي ما؟ مىنا جەرىمنەن — حانزادا تومپايعان انارىنىڭ سول جاق استىن ءتۇرتىپ قويدى، — ءبىر نارسە ءۇزىلىپ تۇسەتىندەي بولادى دا تۇرادى. قۋاناتىن سياقتىمىن با، سول سياقتى ءبىر نارسە ايتەۋىر.
— بىرەۋدى ۇناتقان شىعارسىڭ.
— ونداي ەمەس. ءوزىم دە تۇسىنبەيمىن، ءبىر قىزىق سەزىم.
— وندا بىرەۋگە عاشىق بولايىن دەپ جۇرگەنسىڭ، — دەدى نۇركۇل تاجىريبەلى بويجەتكەن قۇساپ. — رىسبەكپەن سول بىرىنشىدەن بىرگە وقىپ كەلەمىن عوي. بۇرىن بىلايىنشا ءتاۋىر كورگەنىم بولماسا، باسقا سەزىمىم جوق ەدى. وسى بيىل عوي جاقسى كورگەنىم...
فوتوالبومدى بىتىرگەن سوڭ ولار بىرلەسىپ الگەبرا ەسەپتەرىن شىعاردى. راديودا ويناتىپ «تۆيسكە» ءبىراز جاتتىقتى.
كەش تۇسە حانزادا ۇيىنە قايتتى. توتە جولمەن جۇرمەدى. كوشەدەن شىعىپ، داريانى ورگە قاراي جاعالايتىن جالعىز اياق سوقپاققا ءتۇستى. سوقپاق جازداعىداي ەمەس، جيەگىندەگى قۋراعان ءشوپ اياققا باسىلىپ تىقىرلانىپ، شاپاننىڭ قىرىلعان وڭىرىندەي ءارى كەتكەن. جايىمەن ءجۇرىپ كەلىپ، جارقاباققا بۇرىلدى. سەسكەنىپ انادايدان قاشىپ جۇرەتىن ول بۇل جولى جارعا شىعىپ تومەنگە شوشىماي ءۇڭىلدى. كۇن باتاردا ۇزارعان جار كولەڭكەسى استىنداعى ءيىرىم قاراۋىتىپ ۇرەي سالا ۇڭىرەيەدى. جىندى ادامداي كۇلدى دە سوقپاقتان جولعا بۇرىلىپ، ۇيىنە قاpaي شىعاتىن كوشەگە ءتۇستى.
5
ەرتەڭگى وتەتىن ساباعىنىڭ جوسپارىن جاساپ بىتكەن ادەمى ورنىنان كوتەرىلدى. ورتاڭعى بولمەدەن دالىزگە شىعىپ، وڭ قول جاقتاعى ەسىكتى اشتى. حانزادا كەرۋەتىندە ودەالعا ورانىپ كىتاپ وقىپ جاتقان.
ادەمى ونىڭ جانىنا كەرەۋەت جيەگىنەن كەپ وتىردى. كىتاپتان باسقا دۇنيەنى ۇمىتقان ول جەڭگەسى باسىنان سيپاعاندا بارىپ ۇركىپ جالت قارادى.
— نە وقىپ جاتسىڭ؟
— «جاس داۋرەندى».
— پوۆەست پە؟
— ءيا.
— تارتىمدى ما ەكەن؟
— وتە تارتىمدى. ءبىرجولا تاۋىسپاي جاتپايمىن دەپ وتىرمىن. ناعىز قىزىق جەرىنە جاڭا كەلدىم، — حانزادا توسەگىنەن تۇرىپ، جەڭگەسىمەن اياعىن سالبىراتىپ قاتار وتىردى.
— بۇل كىتاپتى قاشان باستاپ ەڭ؟
— بۇگىن تۇستەن كەيىن.
— سوندا كۇنىنە ءبىر كىتاپ تاۋىساسىڭ با؟
— مىنانداي شاعىن بولسا تاۋىسۋعا بولادى.
— ال ساباقتى قاي كەزدە دايىندايسىڭ؟
حانزادا ۇندەمەي قالدى.
ادەبي كىتاپقا تىم سالىنىپ كەتكەنىڭ قالاي بولار ەكەن؟—دەدى ادەمى — بيىل سەندەر ءۇشىن وتە اۋىر، ادەبي كىتاپتى قويا تۇرىپ، ساباققا كوبىرەك نازار سالساي. انەۋگۇنى وڭعار اعايىڭنىڭ ساباعىنان ەكى الىپسىڭ.
حانزادا ىشىنەن تىنىپ ءۇنسىز تىڭدادى. ەسىل-دەرتى ادەبي كىتاپ بوپ، ساباققا نەمقۇرايلى قاراپ جۇرگەنىن ءوزى دە سەزەدى. ءبىراق كوڭىل كۇيى وزىنە ىرىق بەرمەسە نە ىستەمەك؟ كەۋدەسىنە شاقىرىلماعان قوناق سەكىلدى ءبىر مازاسىز سەزىم ۇيالاپ العان. كىلەڭ جۇرەگى الىپ - ۇشىپ ورەكپيدى دە تۇرادى. نە بولعانىن قايدام؟ انەۋگۇنى نۇركۇلدىڭ ۇيىنەن قايتقانداعى كوڭىل كۇيى؟! ونداي سەزىمدى ەش باسىنان كەشكەن ەمەس-تى. كوكىرەگىن ءبىر قۋانىش كەرنەگەندەي بولدى ما؟.. الدەبىرەۋدى ساعىنعانداي بولدى ما؟ جاپادان - جالعىز وتىرىپ ءان سالدى. الدەنەنى اڭساعانداي، ىزدەگەندەي بايىز تاپپاي ەلەڭدەدى. ءبىر ساتتە ءوز - وزىنەن كۇبىرلەپ وتىرعانىن اڭعاردى.
قالا دەسە اسپانداعى جۇلدىزدان ەڭ جارىعىن، ەڭ نۇرلىسىن قالار ەم. قول بۇلعاسا بيىكتەن سول جۇلدىزىم قانات بايلاپ قۇس بوپ ۇشىپ بارار ەم.
اپىر - اۋ، مىناۋ جىر جولدارى عوي. بۇل كىمنىڭ ولەڭى ەدى؟ قايدان وقىدىم؟ كىمنەن ەستىدىم؟ ءارى - بەرى ويلانىپ ەسىنە تۇسىرە المادى... الدە ءوزىم شىعاردىم با؟ ءيا، ءيا، ءوزىم شىعارىپ وتىرمىن... الدىنداعى الگەبرا ەسەبىنە ارنالعان داپتەرىنە ولەڭ جولدارى قونىپ قالىپتى... تۇڭعىش رەت... شىنىمەن مەن ولەڭ جازعانىم با؟ سوڭعى كەزدە مازامدى ماي ىشكەندەي قىلعان جىر ارۋاعى ەمەس پە ەكەن؟..
سول ولەڭ مىنا «جاس داۋرەننىڭ» ىشىندە جاتىر. الىپ وقىپ بەرسەم بە ەكەن وسى؟ قوي، كۇلەتىن شىعار...
ۇندەمەگەن حانزادانى ءوز كىناسىن ءتۇسىنىپ وتىرعا جورىعان ادەمى:
— سەندەر كوپ اقىل ايتقاندى سۇيمەيسىڭدەر، بىلەم، — دەدى. — سوندا دا وزىڭە بولا ايتام، قالقام. ءبىرىنشى توقسان بىتۋگە تاياپ قالدى: ويلان.
— Meن ءسىزدى ۇياتقا قالدىرماسپىن، — دەدى حانزادا جەڭگەسىنە اناسىنداي مەيىرىنە ريزا بولىپ.
— مەن ساعان سەنەمىن. — ادەمى ەركەلەتە ارقاسىنان قاقتى دا تۇرەگەلدى. — جاي جاتىپ، جاقسى ۇيىقتا.
حانزادا جەڭگەسى كەتكەن سوڭ قايتادان «جاس داۋرەنگە» باس قويدى.
6
ساباق ءجۇرىپ جاتقان. ادەمى وتكەندى پىسىقتاپ بولعان سوڭ جاڭا تاقىرىپقا كوشكەن-دى. بىرەۋ ەسىك قاقتى. سويلەپ ءجۇرىپ ەسىك اشىپ، سىرتتاعىمەن تىلدەسكەن مۇعاليما كەيىن بۇرىلدى دا:
— نۇركۇل، سەنى شاقىرادى، — دەپ ساباعىن ۇزبەستەن جالعاي بەردى.
نۇركۇل دالىزگە شىقتى. ەكى يىنىنەن دەم الىپ، ەنتىككەن رىسبەك. ىرجيا كۇلەدى. جالاڭباس. جىلقىنىڭ قىلىنداي قالىڭ قارا شاشى قانشا كەيىن قايىرسا دا جاتپاي تىكىرەيىپ تۇر.
— ءالى كەتكەن جوقسىڭدار ما؟ — دەدى نۇركۇل.
— ءقازىر كەتەمىز.
ونىنشى كلاستان بەس بالانى اۋداندىق اسكەري كوميسسارياتى ەسەپكە تۇرۋعا شاقىرعان-دى.
— نەگە كەلدىڭ؟
— مەنىڭ قولىم ناشار عوي.
— بىرەۋگە جازدىرارسىڭ. قوي، مەن كەتتىم، اسىعىپ تۇرمىن. شاشتان ايرىلاتىن شىعارمىز، — دەپ ول شاشىن ارتىنا قاراي ءبىر سيپادى دا اياعىنىڭ ۇشىنان باسىپ تىسقا بەتتەدى.
«شاشىن الىپ تاستاسا، باسى توڭاتىن شىعار - اۋ»، — دەپ ويلاپ، ەسىكتەن شىققانشا ىزىنەن قاراپ تۇردى. كلاسقا كىرگەندە بۇتكىل بالا «كىمگە جولىقتىڭ - ەي؟ » دەگەندەي ەلەڭدەسە قاراستى. ول قولىنداعى قاعازىن پارتاسىنا سۇيەپ قويدى دا ورنىنا وتىردى. قاسىنداعى حانزادا دا سىرتتاعىنىڭ كىم ەكەنىن بىلگەنشە اسىعىپ وتىرعان، مۇعاليمانىڭ كوزىن الا بەرىپ؛
— ول كىم؟ — دەدى سىبىرلاپ.
— رىسبەك قوي.
— جاي ما؟
— مىنا ءبىر...
— قىزدار، كەيىن سويلەسەسىڭدەر، — دەپ سىبىردى تيىپ تاستادى مۇعاليما.
نۇركۇل تەرەزەگە كوز قيىعىن سالدى. كوشەنىڭ ارعى بەتىنەن دولىلاردىڭ شاشى قۇساپ دۋدىراعان رىسبەكتىڭ باسى قىلتىڭدادى. «باسى توڭادى - اۋ ...دالا جەل»، — دەپ ويلادى تاعى دا... كلاستا قولى ادەمى كىم بار؟ حانزادا دا مايدا جازادى. تاجەننىڭ قولى انىق، بادىرايتىپ ءىرى جازادى. ۇزىلىستە ول تاجەنگە جولىعىپ، ءوتىنىپ ەدى، اناۋ:
— قوي، ءوزىڭ جاز. رىسبەكتىڭ سەنەرى سەن عوي، — دەپ كەكەتىپ، باسىن الا قاشتى.
نۇركۇلدىڭ ۇكى كوزىندە جاس دوڭگەلەندى. قولىم نەگە ناشار بولدى ەكەن؟ بۇيتكەنشە بۇل قول كەسىلىپ قالساشى...» — دەپ ىزالاندى.
— ءاي، نەگە سونشا قامىقتىڭ؟ — دەدى حانزادا.
— تاجەن جازبايىم دەيدى. حانزادا قايتەم، ا، ەندى؟ — دەدى قاپالى ۇنمەن نۇركۇل، — تاجەنگە سەن ايتساي...
— مەنىڭ ايتقانىمدى ىستەي مە ول؟
— مەن بىلسەم ىستەيدى.
«ءبىلىم» اتتى قابىرعا گازەتى. وكتيابر مەرەكەسىنە كەيىنگى نومەرى. حانزادا داۋىستاپ ايتىپ وتىردى دا تاجەن ءبىرىنشى باعاناعا ءبىر وقۋشىنىڭ مەرەكەگە ارناپ ولەڭىن كوشىردى.
— ...ۇلى وكتيابر مەرەكەسى داڭقتى كۇن... جازدىڭ با؟
— ءيا.
— ...اسپان اشىق، ارايلى جارىق بۇگىن،
ساپ تۇزەپ قولدارىنا قىزىل تۋ aپ،
كوشەگە شىقتى قۋانىپ حالىق بۇگىن.
— پاي - پاي، جازىمپاز ەكەن! — دەپ كۇلدى تاجەن.
— ولەڭ - اق ەكەن! — دەدى حانزادا دا جىميىپ.
نۇركۇل «قالاي جازىلدى، ادەمى جازىلدى ما؟» دەگەندەي قيپاقتاپ قاعاز بەتىنە تونە تۇسەدى.
— ەندى نە جازامىز؟
— مىنانى... «بەستىك باعا» دەگەن ماقالا، — دەپ نۇركۇل قىزىل سيامەن جازىلعان ءبىر قاعازدى كورسەتتى.
نۇركۇل سىرتقا شىعىپ كەتكەن ءبىر ساتتە تاجەن الدىنداعى قاعازدان باسىن كوتەرمەگەن قالپى:
— حانزادا، مەن تەمەكىنى تاستادىم، — دەدى.
— نەگە؟
— سول، تاستادىم... جامان نارسە ەكەن.
سودان بەرى ول تەمەكىگە جولاماي كەتكەن-دى. «سەن ءۇشىن قويدىم»، — دەگەن ءسوز بوزبالا كومەيىندە ايتىلماي قالىپ قويدى. ونى حانزادا سەزدى. سەزسە دە سىر بەرمەي:
— جامان ەكەنىن جاڭا ءبىلدىڭ بە؟ — دەدى.
سىرتتان قايتىپ ورالعان نۇركۇل جازىلعان ماقالانى وقىپ تۇرىپ كوزى اتىزداي بولدى...
— مىنا جەرى قالاي؟ «جامان ەكەنىن...» دەگەن كەلمەي تۇر عوي.
تولقىپ وتىرىپ ابايسىزدا حانزادانىڭ ءسوزىن قوسىپ قويعانىن كورىپ تاجەن ءابىرجىدى. كەلتە مۇرنىنىڭ ۇشى تەرشىپ:
— وشىرگىشىڭدى بەر، بايقامايتىنداي عىپ وشىرەمىز، — دەدى.
— قاپ؟! — نۇركۇل وكىنە الاقتادى.
حانزادا ىشەك-سىلەسى قاتىپ كۇلە بەرگەن. ەشتەڭەگە تۇسىنبەگەن نۇركۇل «بۇنىڭ نەسى كۇلكى؟» دەگەندەي تاجەنگە سۇراقتى جۇزبەن قاراپ ەدى، ول بۇقشيىپ، باسىن كوتەرمەدى.
ءتۇس اۋا قابىرعا گازەتىن جازىپ بىتكەن ولار ءۇيدى - ۇيىنە تارادى.
7
— حانزادا، سەن مەكتەپ جاققا بارا بەر، مەن سوۆحوز گاراجىنان اۆتوبۋس الىپ بارام، — دەدى، باسىنا جۇننەن توقىعان اقشىل ورامال تارتىپ، جىلى كوفتا، تەرى پلاشش، قىزىل رەزينكا ەتىك كيىپ تاپ - تۇيناقتاي بوپ العان ادەمى ەسىكتەن شىعا بەرىپ. — سەن دە پلاششىڭدى كي، جاڭبىر جاۋۋى مۇمكىن.
كيىنىپ جاتقان حانزادا تەرەزەدەن تىسقا قارادى. شىعىس جاقتا تۇتاسقان قوڭىر بۇلت كۇن كوزىن بۇركەپ العان. كۇنى ءالى شىقپاعان سەكىلدى، ۋاقىت كەشكى الاكەۋگىم شاققا ۇقسايدى.
حانزادا ەكسكۋرسياعا جەڭگەسىنىڭ باستاپ باراتىنىنا قۋانعان. قازىردە كوشەدە اسىعا باسىپ كەتىپ بارا جاتقان جەڭگەسىنە ىشىنەن ءسۇيىنىپ قويدى. سونان سوڭ پلاششىن كيىپ، باسىنا قالىڭ كوك ورامال تارتىپ، ونى - مۇنى جازاتىن قويىن داپتەرى مەن اۆتوقالامىن جانقالتاسىنا سالدى دا ەسىكتى قۇلىپتاپ تىسقا شىقتى.
پوسەلكانىڭ باتىسىنداعى مەكتەپكە الىپ باراتىن قيىرشىق تاس توسەلگەن كەڭ كوشەگە ءتۇسىپ، ءجۇرىپ كەتتى. ازىق - تۇلىك دۇكەنى تۇسىنان وتە بەرگەندە، ارتىنان شيىرشاقتى شىقىرلاتىپ، ءتۇبى جەر سۇزگەن تىرسيعان تور قالتا كوتەرگەن ارىن قۋىپ جەتتى.
— سالامات پا؟
— سالاماتسىڭ با؟ مىناۋىڭ نە؟ — دەدى ونىڭ قولىنداعى توردى نۇسقاپ.
— سەندەردىڭ قامىڭ. جولازىق.
— ءا... اۋىر ما، قولداسايىن.
— جوق، ءوزىم - اق... بالالار جينالدى ما ەكەن؟
— جينالعان شىعار.
— بۇل ەكسكۋرسيا جاقسى بولدى - اۋ.
— اسىرەسە ارحەولوگ بولام دەپ جۇرگەن ساعان.
— مەن ارحەولوگ بولۋعا ءبىرجولا بەكىندىم.
— ونىڭ دا وقۋى بار ما؟
— ارينە بار.
— توبەنى قازىپ جاتقان ارحەولوگتار كەتىپ قالعان دەي مە؟
— ارينە كەتەدى، جەر قاتقان سوڭ قازا الا ما؟
— قازىپ جاتقان ۇستىنە بارعاندا تاماشا بولاتىن ەدى - اۋ.
— سۇراما، — دەدى ارىن. — كوكتەمدە مەن ءوزىم بارام... اپاي جىبەرسە وسى جولى «تەمىر» مەكتەبىنە سوعا قايتسام دەيمىن.
— وندا نە بار؟ — دەدى حانزادا تاڭىرقاپ.
— «لەنينشىل جاستان» وقىعان جوقسىڭ با؟ تەمىر مەكتەبىندە كەرەمەت مۋزەي بار. وتىرار توبەدەن تاپقان كونە نارسەلەر كوپ دەيدى سوندا.
— بىزدەن نەگە سونداي مۋزەي اشپايدى ەكەن.
— نەگە اشپايدى، اشادى.
ولار مەكتەپكە جەتتى. مەكتەپ الدىندا شوعىرلانعان بالالار. كەيى پلاشش، كەيى كۇزگى پالتو كيگەن.
— ءبىزدىڭ زاۆحوز كەلدى، ۋرا! — دەپ تاجەن ارىنعا تيىسە مىسقىلدادى.
باسقالار دا قاراپ قالعان جوق.
— اسكەردە بۇلاردى ستارشينا دەيدى.
— زاۆحوز ەمەس، زاۆسكلاد دەسەي.
— ءاي، تيىسە بەرمەڭدەر، شومىشتەن قىسىپ جۇرەر، — دەپ قالجىڭداستى.
ارىن قالجىڭدى ەستىمەگەن ادامداي قولىنداعى توردى كوشە شەتىندەگى سيديعان تال بۇتاعىنا ءىلىپ:
— تۇگەل جينالدىق پا؟ — دەدى.
— سانايىق، — دەپ تاجەن حانزادادان باستاپ اتتارىن اتاپ ساناي باستادى. — حانزادا ءبىر... سادۋاقاس ەكى... ءماميرا ءۇش...
— ءاي، ودان دا كىم جوق سونى ساناساڭشى.
— و دا دۇرىس ەكەن. كىم جوق؟
— تاقىر باس جوق.
— رىسبەك دەسەي، نەمەنە.
— جازۋشى قىز جوق.
— ءاي، قويساڭدارشى، نۇركۇل دە كەلمەگەن بە؟
بالالار وسىلاي كىم بار، كىم جوق دەپ دابىرلاسىپ تۇرعاندا ماشينا گۇرىلى ەستىلدى. ارتىنشا مەكتەپتىڭ سول قاپتالىنداعى كوشەدەن شاعىن كوك بەلدەۋلى اۆتوبۋس بۇرىلىپ، مەكتەپ الدىنا كەپ توقتادى.
— رىسبەك كەلدى مە؟
— كەلدى.
ءبىر ادامدى نەسىنە كۇتەمىز. «سەمەرو ودنوگو نە جدۋت»، — دەگەن بار عوي.
— اپاي، كۇتەيىك، — دەپ شىر ەتە قالدى حانزادا. وسى كەزدە اۆتوبۋستىڭ ماڭدايى قاراپ تۇرعان الداعى كوشەدەن اياقتارىن اسىعا باسقان نۇركۇل مەن تاعى ءبىر ۇزىن بويلى جىگىت كورىندى.
— كەلە جاتىر.
— ءاي، انا قاسىنداعىسى كىم؟
— جىگىتى شىعار.
ادەمى رەتسىز قالجىڭدى جاقتىرماي قاباعىن شىتتى.
ۇستىنە قىزعىلت پالتو، باسىنا اق ءتۇبىت بورىكشە كيگەن نۇركۇل مەن سۇر پلاششتى، جالاڭباس، تەبىندەگەن بالاپان مۇرتتى، سىمباتتى جاس جىگىت اۆتوبۋس جانىنا كەلدى. ىشكە اۋەلى كىرگەن نۇركۇل اۆتوبۋستاعىلارمەن امانداستى دا ادەمىگە:
— اپاي، مىنا مەنىڭ جيەن اعامدى اۋدان ورتالىعىنا دەيىن الا كەتسەك قايتەدى؟—دەپ وتىنە ءتىل قاتتى.
— ءمىنسىن، ورىن بار.
سىپايى سالەمدەسىپ ىشكە ەنگەن جاس جىگىت حانزادانىڭ الدىنداعى بوس ورىنعا وتىردى. اۆتوبۋس قوزعالدى.
— تارعىن، — دەدى نۇركۇل جاس جىگىتتىڭ ارقاسىنان ءتۇرتىپ. ول موينىن بۇرىپ ارتىنا قارادى.
— مەنىڭ پودرۋگام — حانزادا، — دەپ كوزىنىڭ قيىعىمەن ىمدادى نۇركۇل.
— ءسالاماتسىز با؟ — دەدى قوڭىر كوزى كۇلىمدەپ جىگىت.
حانزادا باس يزەدى. جۇرەگى ورەكپي سوقتى. بۇتكىل بالا وزىنە قاراپ وتىرعانداي قىسىلىپ، ەكى بەتى دۋىلداي جاندى. قۇربىسىنىڭ شاپشاڭدىعىنا ىشىنەن رەنجىدى.
— تۇندە كەلگەن، — دەپ سىبىرلادى نۇركۇل.
اۆتوبۋس اۋىل سىرتىنداعى ايداۋ جولعا بۇرىلدى.
8
جازىقتاعى كەڭ جولعا تۇسكەن سوڭ اۆتوبۋس قولتىعىنان تەر شىققان جۇيرىكتەي باۋىرىن جازدى. توڭىرەك شىر كوبەلەك اينالىپ قالىپ بارادى. دالا تۇنجىراڭقى. سول جاق قولدا قىزىلقۇمنىڭ بەل-بەلەستەرى قىلاڭىتادى. وڭ جاقتا داۋىس جەتەر تۇستا وزەك جاعاسىنداعى توعاي قاراۋىتىپ جالدانادى.
دالا جاۋىن الدىندا دەمىن ىشىنە تارتىپ تىنا قالعانداي. حانزادا تۇلا بويى ىسىپ، تاماعى قۇرعاپ شولدەدى. سۋ سۇراۋعا ۇيالدى. «تاڭ اتپاي ءسۇر جەپ شىقتىڭ با؟ — دەپ مازاق قىلار دەدى. العى ورىندا قازديىپ تىك وتىرعان تارعىننىڭ جەلكەسىنە كوزى ءتۇستى. «بەرى قاراماسا ەكەن». نۇركۇل الدەنە دەپ سىبىرلاماق بولىپ سول قۇلاعىنا ەرنىن تاقاي بەرىپ ەدى، «قويا تۇر»، — دەگەندەي ونىڭ قارىن مىتىپ قويدى. نۇركۇل قۇربىسىنىڭ ءبىر ءتۇرلى ابىرجىعان كەيپىنە تاڭدانا قارادى دا تىنا قالدى.
ارت جاقتاعىلار دابىرلاسا باستادى. ىشىندە ارىن تاجەن، رىسبەكتەر بار.
— شاماسى قانشا جۇرەر ەكەنبىز؟
— ءۇش ساعاتتاي.
— تۇسكە ىلىگەدى ەكەنبىز عوي.
— مۇمكىن... التىن كورسە پەرىشتە جولدان تايادى دەگەن.
— التىن ەمەس ماعان كىتاپ تاپسام جەتەر ەدى! — دەدى ارىن.
— ءبارىبىر وقي المايسىڭ ونى. سەن تۇگىل عالىمداردىڭ ءوزى الماتىنىڭ جانىنان تاپقان التىن وجاۋداعى جازۋدى وقي الماي ءبىراز الەك بولعان.
— مۋزەيگە وتكىزىپ اقشاسىن الادى دا.
— نەسىپبايدىڭ كوكەيىن اقشا تەسكەن، — دەپ كۇلدى نۇركۇل.
— شىركىن - اي، اقشانى جەك كورەتىن شىعارسىڭ، — دەدى اناۋ. — ءقازىر اقشاسىز كۇن جوق. ەرتەڭ ينستيتۋتقا دا اقشاسىز تۇسە المايسىڭ.
— مىناۋ ناعىز ساۋداگەردىڭ ءسوزى عوي، — دەدى رىسبەك نۇركۇلگە جاقتاسقانداي.
سىركىرەپ جاڭبىر جاۋدى. قاپتالداعى، ماڭدايداعى تەرەزەلەردى تىرس - تىرس تامشى ۇردى. حانزادا تامشى اققان اينەكتەن تىسقا ءۇڭىلدى. مانادان قۇيعان جاڭبىرعا ءمىز باقپاعان تارعىن دا اينەككە مويىن بۇردى. كوزى ىلىنەر - ىلىنبەس تامشى جىلت - جىلت ەتەدى. جول جيەگىندەگى قيىرشاق تاس لەزدە شىلانىپ، مايعا قۋىرعان بيدايداي جىلتىراپ شىعا كەلگەن.
شاكىرتتەرىنىڭ اڭگىمەسىنە كۇلكىسى كەپ وتىرعان ادەمى دە دالاعا كوز سالىپ: «جاڭبىر قۇيىپ كەتىپ، جولدى بۇلدىرمەسە جارار ەدى»، — دەپ قاۋىپتەندى. ماڭداي الدى باتىس جاق اشىق ەدى. سوعان قاراپ كوڭىلىن جۇباتتى.
— كانە، بالالار، جول قىسقارسىن، ءان ايتايىق،— دەدى.
— قاي ءاندى ايتامىز؟
— «اق بانتيكتى».
— ايتا - ايتا جاۋىر قىلدىق قوي.
— «اتا مەكەندى» ايتايىق.
— ايتساق ايتايىق. ءالي ءانشى باستاسىن.
ءانى باستالدى. ءار جەردەن اركىم ءار ءتۇرلى باستاپ، ءبىر ارناعا تۇسە الماي، ءاننىڭ بەرەكەسىن قاشىردى. ۇلدان گورى قىزعا ۇقسايتىن ءبىر تالدىرماش بالا ارت جاقتان تۇرىپ العا شىقتى دا:
— مەن ديريجەرلىك ەتەمىن، كانە، قايتا باستاڭدار! — دەپ وڭ قولىن جوعارى كوتەردى... — ءبىر قالىپتى قوڭىر سازبەن... راز، دۆا، تري...
بۇل جولى داۋىستار ۇيلەسىڭكىرەدى. اركىم ءوز الىنشە قوسىلىپ جاتىر. حانزادا دا، نۇركۇل دە قوسىلدى. تاقاۋ وتىرعان ادەمى: «ءسىز دە قوسىلىڭىز»، — دەگەن سوڭ تارعىن دا ءۇن شىعاردى.
اندەتىپ، دۋمانداتىپ وتىرىپ ولار اۋدان ورتالىعىنا قالاي تەز جەتكەندەرىن سەزبەي دە قالدى. وتىرار توبەگە باراتىن جول كىرەبەرىستەن سولعا بۇرىلىپ، اۋداندىق پوسەلكەنىڭ باتىس شەتىن جاعالاپ كەتەتىن. بۇرىلىسقا كەلگەندە تارعىن ورنىنان كوتەرىلدى:
— بىزبەن بىرگە وتىرارعا بارىپ قايتپايسىز با؟ — دەدى ادەمى سىپايىگەرشىلىك جاساپ.
— راقمەت، مەن كورگەن ەدىم، — دەدى ول وڭ قولىن توسىنە قويىپ ريزالىعىن ءبىلدىرىپ. — جولدارىڭىز بولسىن! جاقسى، نۇركۇل... جاقسى... — دەپ ارتىنا بۇرىلا كوزى كۇلىمدەپ حانزاداعا باس يزەدى.
حانزادا ودان قىسىلىپ جانارىن تايدىرىپ اكەتتى.
اۆتوبۋس جىلجىدى دا تارعىن قول بۇلعاپ جول ايىرىعىندا قالىپ قويدى.
9
جاڭبىر باسىلدى. شوعىر جاباعى بۇلتتان اشىق سىتىلىپ شىققان كۇن كوزى كۇلىمدەدى. ميى شىعىپ بىلجىراعان كەبىر جولمەن قينالا ىڭىرانىپ كەلە جاتقان اۆتوبۋس ءبىر شاعىن اۋىل ۇستىنەن ءوتتى دە وتىرارتوبەنىڭ ەتەگىنە كەپ توقتادى. قاشان كورگەنشە اينەكتەن تىسقا انتالاسقان بالالار ەسىككە لاپ قويدى.
— بالالار، — دەپ كىدىرتتى ولاردى ادەمى. — كورگەندەرىڭدى جادىلارىڭدا مىقتاپ ۇستاڭدار. ۇمىتامىن دەگەندەرىڭ بلوكنوتتارىڭا جازىپ الساڭدار دا بولادى. اۋىلعا بارعان سوڭ وسى ساپار تۋرالى شىعارما جازاسىڭدار. رىسبەك، فوتواپپاراتىڭىزدى اكەپ پە ەڭ؟
— اكەلگەنمىن.
— ەندەشە قازىردەن باستاپ ءتۇسىر. بارعان سوڭ فوتوالبوم جاسايمىز. سوسىن بالالار، — دەدى ەسكەرتىپ مۇعاليما، — تاپقان ولجالارىڭنىڭ ۇناعانىن الىڭدار.
— مۋزەيگە قويامىز! — دەپ قۋاندى ارىن.
— قايداعى مۋزەي؟!
— ۇيىندەگى مۋزەيى شىعار، — دەپ كەكەتتى بىرەۋ.
— اپاي، اۋەلى تاماقتانىپ الساق قايتەدى؟ — دەدى ماناعى جولعا شىقسا اشىعاتىن قۋ.
— جوق، اۋەلى كورەمىز.
— كورەمىز!
كورەمىز! — دەپ شۋلادى بالالار. ءبىرىن - ءبىرى يتەرە، تالاسا جەرگە سەكىردى.
ۇلكەن جالپاق توبە. بۇتاسىز، جالاڭاش. بار قۇپيانى باۋىرىنا باسىپ تىمىرايىپ جاتقانداي. قازاق دالادا مىڭ سان ۇشىراساتىن بۇيىعى قوڭىر توبەلەردەن اۋمايدى. وسى ارادا بۇرىن قالا بولدى دەگەنگە ادام سەنبەيتىندەي.
— قالاسى قايسى؟ — دەدى ءبىر قىز. — توبە عوي.
— كوشەلەرىن ارالايمىن دەپ كەلگەن ەكەنسىڭ عوي، — تاجەن ونى ازىلمەن شىمشىپ الدى.
— قالا توپىراق استىندا قالعان.
— شىڭعىسحاننىڭ قولى قالانى جەرمەن جەكسەن ەتكەن.
— ودان كەيىن دە بۇل جەردە قالا بولعان. سولاي ەمەس پە، اپاي؟ — دەپ اركىم ءوز بىلگەنىن ايتىپ جامىراستى.
ولار شۇپىرلەسىپ اۆتوبۋس جانىندا تۇرىپ فوتوعا ءتۇستى. ورتادا — ادەمى. تاجەن حانزادا مەن نۇركۇلدىڭ اراسىنا سىناداي قىستىرىلىپ تۇرىپ الىپ «ءاي، مەنى كرۋپنىي پلانمەن ال» دەپ قارق - قارق كۇلەدى. ەكى كوزى توبە جاقتا بوپ جۇرگەن ارىن شەتتەپ قالىپتى، ولارعا ءىشى كۇيە قاراپ قويادى. فوتوعا ءتۇسىپ بولعان سوڭ ولار كوك قۋعان تولدەي جامىراسا توبەگە ورمەلەي جۇگىردى.
— مىنا قارا، قۇمىرانىڭ سىنىعى!
— ۋرا، مەن دە تاپتىم!
— ءاي، مىندا قويدىڭ قۇمالاعىنداي بىجىناپ جاتىر. — بالالار جەر توسەك قۇمىرا، كوزە سىنىعىن قولدارىنا ۇستاپ ءماز - مايرام. توبەگە قاتار ورلەگەن حانزادا مەن نۇركۇل دە جۋا تەرگەندەي ەڭكەڭدەپ شاشىلىپ جاتقان قۇمىرا سىنىقتارىنا كوزى توقتاماي، ءارقايسىسىن ءبىر ۇستاپ تاستايدى.
— مەن قۇمىرانىڭ شۇمەگىن تاپتىم! — دەپ ايقايلادى توپتان العا شىعىپ كەتكەن تاجەن.
الدەنەنى شۇقىلاپ كەيىندەپ قالعان ارىن قىزداردى قۋىپ جەتتى. قارا كوزى ۇشقىنداپ جانىپ تۇر.
— حانزادا، مىنانى ساعان سىيلايمىن، — دەدى ول ءبىر كوكشىل ورنەكتى ىدىس سىنىعىن ۇسىنىپ.
— راقمەت!
— اپاي، مىندا كەلىڭىز، ارحەولوگتار قازعان جەر، — دەپ ايقايلادى ارىن.
ادەمى بۇل وردى بۇرىن كورمەگەن-دى. زەر سالا شولدى. بەرگى قاباتىنداعى پەش سۇلباسىن، كۇل ءىزىن كورىپ «كەيىنگى قالا ۇيلەرىنىڭ ورنى بولار» دەپ شامالادى.
— ءارى قاراي ءالى دە قازا ما، اپاي؟ — دەپ سۇرادى ءبىر بالا.
— قازادى، — دەدى ادەمى، — بۇل بەرىدەگى قالا ۇيلەرىنىڭ ورنى. انەۋگۇنى ايتىپ ەم عوي، دۇشپاننىڭ نەشە رەت شاپقانىن...
— اپاي، قالا ورنىن بۇرىن نەگە قازباعان؟ — دەپ سۇرادى ارىن.
— جاڭا زاماننىڭ قىم-قۋىت قارەكەتىنەن قول تيمەگەن شىعار، سوسىن سوعىس بولدى، ول دا باس بۇرعىزبادى دەگەندەي. وتكەنىمىزدى ەندى تانىپ جاتىرمىز. قۇم قوينىندا قالعان اتا -بابا تاريحىن ەندى تاۋىپ جاتىرمىز. — ادەمى ءوز شاكىرتتەرىنىڭ اتا مەكەننىڭ باعزى زامانعى سىرىن بىلۋگە قۇمار ەكەنىنە قۋانا تولقىدى. — قيراعان قالالاردىڭ ءبارى وسىنداي. بۇلار تالاي قۇپيانى قوينىنا بۇگىپ جاتىر، — دەدى دە بويىن تىكتەپ، الدەقايدا كوكجيەككە كوز تىكتى. — وسى توبە بىلايىنشا قاراعاندا الاسا سەكىلدى. ال جان - جاقتارىڭا قاراڭدارشى.
بالالار توڭىرەككە كوز جىبەرگەن. كوز جەتەر جەردىڭ ءبارى الاقانداعىداي كورىنەدى. تەرىستىكتە قاراۋىتا مۇنارتقان اۋىل. كوز ۇشىندا تەمىر جولمەن تومەن قاراي جۇيتكىگەن پوەزد.شىعىستا تاعى ءبىر شوشاق توبە، ونان ءارى كوگىلدىر ساعىمعا ورانعان اۋداندىق پوسەلكا ۇيلەرى. باتىستا دا قۇدىس جوندى ءبىر توبە...
— انا توبە كوكماردان، — دەدى ادەمى باتىستاعى توبەنى نۇسقاپ، — وتكەن جولى ايتىپ ەم عوي.
— كىتاپحانا سوندا ما؟
— سوندا دەپ ءجۇر عوي عالىمدار.
...كۇن ۇياسىنا تايانعاندا ولار وتىرارتوبە ەتەگىندە وتىرىپ تاماقتانىپ الدى دا كەيىن قاراي جولعا شىقتى.
10
ارىن اۋىلعا باسقا وقۋشىلاردان ەكى كۇن كەش ورالدى. كوڭىلدى. اۋداننان بەرى قاراي جۇك ماشيناسىنا ىلەسىپ جەتكەن ول ادەمى ءۇيىنىڭ جانىنان ءتۇسىپ قالدى. مۇعاليماسىنا جولدانعان حاتتى جولشىباي تاپسىرا كەتپەكشى.
ءتۇس اۋعان مەزگىل ەدى. ادەمى مەن حانزادا تۇسكى تاماقتى ءىشىپ بولىپ، ءۇي تىرلىگىنە كىرىسكەن-دى. ارىن اۋلاعا كەپ كىرگەندە شاتىرداي عىپ اشقان اق جايمالاردى ەسىك الدىنداعى كەرمە جىپكە جايىپ جاتقان مۇعاليماسىنا ۇشىراستى.
— قاشان كەلدىڭ، ارىن؟ — دەپ سۇرادى ادەمى اماندىقتان سوڭ.
— كەلە جاتقان بەتىم.
— مەنىڭ حاتىمدى تاپسىردىڭ با؟
— بەردىم، اپاي... ول كىسى دە سىزگە حات بەرىپ... — دەپ قوينىنا قولىن سالا بەرىپ ەدى، مۇعاليماسى سۋ – سۋ قولىن سىلىكتى دە:
— ۇيگە ءجۇر، - دەپ العا ءتۇستى.
— ءوزىڭ دە ولجاسىز كورىنبەيسىڭ عوي، — دەدى حاتتى وقىپ شىققان ادەمى.
— ءيا، اسانتاي اعاي ءبىراز باسى ارتىق دۇنيەلەرىن بەردى. مۋزەي اشساڭدار كەرەك بولادى دەپ. كورەسىز بە؟
— كەيىن كورەرمىز.
— اعاي ونى ديەۆون كەزەڭىنىكى دەيدى. ءبىر زاماندا بۇل جەردە سۋبتروپيكادا وسەتىن اعاشتار وسكەن دەيدى. راس پا ەكەن؟
— بىلەتىن شىعار، بوتانيك قوي. — ادەمى ورنىنان تۇردى. — شاي قويايىن، شاي ءىشىپ كەت.
— جوق، راقمەت، اپاي!
— وندا حانزادادان ساباقتارىڭدى بىلە كەت، — دەگەن مۇعاليما داۋىستاپ حانزادانى شاقىرىپ الدى. — نە تاپسىرما بولعانىن ارىنعا ايتا عوي.
— ءقازىر، — دەپ قولىنىڭ سۋىن الجاپقىشىنا ءسۇرتىپ، ءوز بولمەسىنە بەتتەگەن قىزعا ارىن ءۇنسىز ەردى.
ادەمى ارىننىڭ اق قۇبا ءجۇزى قىزارىپ، الدەنەگە قىسىلىپ بارا جاتقانىن اڭعاردى. «بىلايىنشا باتىل - اق بالا، ال حانزادا الدىندا كۇمىلجىپ تاڭىرگە جازادى دا قالادى. شاماسى ۇناتادى - اۋ. حانزادا ونى سەزە مە ەكەن؟» — دەپ ويلادى.
...ءاردايىم كوك شۇعا جاپقان ۇلكەن ستولىنا ەكى قولىن ايقاستىرا اسىلىپ، بۇقشيىڭقىراپ وتىراتىن ديرەكتور ارىندى سالقىن قاباقپەن قارسى الدى.
— تاعى دا كەلدىڭ بە؟ — دەدى الا كوزىنىڭ استىمەن قاراپ:
— تاعى كەلدىم.
— تاعى كومسومولدار اتىنان با؟
— ءيا، كومسومولدار اتىنان.
— ال، نە دەيسىڭ؟
ارىن اسپاي - ساسپاي ويىن ايتتى. ديرەكتور ادەپكى قالپىنان اۋماي ءسال ءۇنسىز وتىردى دا:
— كلاسس جەتەكشىلەرىڭمەن سويلەستىڭ بە؟ — دەدى.
— جوق.
— زاۆۋچپەن شە؟
— سويلەستىم، و كىسى قارسى ەمەس.
ديرەكتور ارىنعا الا كوزىن توڭكەرە قاداپ! «پىسىق نەمە ءوزى»، — دەدى ىشىنەن.
— كومسومولداردىڭ بۇل ۇسىنىسىنا قالاي قارايسىڭدار؟ — دەدى انا ەكەۋىنە الا كوزىن كەزەك توڭكەرىپ.
— بۇلاردى تاعى دا جەلىكتىرگەن ادەمى عوي. «ايدا ءسانىڭ كەلدى دە باسقا ءسانىڭ قالدى ما» دەگەن ەكەن باياعىدا ءبىر اتالارىمىز. سول ايتقانداي ايدارىمىزدان جەل ەسىپ تۇرعان جوق. مەن مۇنى مىندەتىمە الا المايمىن، — دەپ باسىن الا قاشتى وڭعار مەدەتوۆ. سونان سوڭ ارىنعا تۇنەرە بۇرىلدى. — سەن مۋزەي - مۋزەي دەگەنشە اۋەلى ونىنشىداعى ناشار وقيتىنداردى تالقىلامايسىڭ با؟
— تالقىلايمىز، — دەدى ارىن.
— ازىرگە كلاسقا قويار ەدىك.
— كلاسقا قويۋعا بولمايدى، — دەدى ارىندى جاقتىرماي وقشىرايعان كلاسس جەتەكشى.
— مەندە ءبىر وي بار، — دەدى ەركىن بورىبايەۆ، — مەنىڭ كابينەتىمدى بوساتساق ازىرگە جارايدى - اۋ دەيمىن.
— سەن قايدا باراسىڭ؟ — دەدى ديرەكتور.
— بۇرىنعى ورنىما. — ول بۇرىن مۇعالىمدەر بولمەسىندە وتىراتىن. — سوندا وتىرىپ -اق ءبىراز جىل ىستەدىك قوي.
— مۇنى ويلانايىق... مۇنى ويلانايىق، — دەپ ەڭسەسىن كوتەرە تىكتەلىڭكىرەپ وتىردى ديرەكتور.
وڭعار مەدەتوۆ: «كەڭپەيىلدەنۋىن شىركىننىڭ. ءوز باسىن ءوزى باعالامايتىن سورلى»، — دەپ شىتىنىپ قويدى. ارىن ۇناتقان كوڭىلمەن كۇلىمسىرەدى.
— ماقۇل، ويلانىپ كورەيىك. بارا بەرىڭدەر، — دەدى مەكەنباي قۇراقبايەۆ.
ولار ورىندارىنان تۇردى.
ديرەكتور كەلىسكەن سوڭ ارىن قۇربىلارىنىڭ وتىرارتوبەدەن الىپ قايتقان نارسەلەرىنىڭ ەكسپوناتقا جارايتىندارىن جيناپ الدى. حانزادا ارىننىڭ ءوزى بەرگەن ورنەكتى كوزە سىنىعىن اكەپ بەرىپ ەدى، ول:
— بۇل مەنىڭ سىيلىعىم عوي. وتىرار ساپارىنان ەسكەرتكىش بولسىن، — دەپ المادى.
11
ءۇزىلىس كەزىندە مەكتەپ اۋلاسىندا قار اتىسىپ ويناپ، جۇزدەرى الابۇرتا قىزارىپ، كوزدەرى شوقشا جايناعان بالالار كلاسقا ورالدى... جاۋراعان نۇركۇل بۇرىشتاعى ۇلكەن قاڭىلتىر پەش جانىنا بارىپ سۋىقتان قىزارعان قولىن جىلىتىپ تۇر ەدى. قاسىنا تاجەن كەلدى. ونىڭ قولىنان ۇستادى.
بالالار دۋىلداپ كۇلىپ جاتىر. نۇركۇل ولاردىڭ كۇلگەنىنە تۇسىنگەن جوق. ورنىنا كەپ وتىرعاندا حانزادا قۇلاعىنا سىبىرلاپ تاجەننىڭ ءازىلىنىڭ ءمانىسىن ۇقتىردى.
نۇركۇل كۇلگەندەرگە ىزالانىپ اشۋ شاقىردى. ءتىپتى رىسبەك تە كۇلدى - اۋ. ول نەگە كۇلەدى؟ كوزىنىڭ قيىعىمەن رىسبەكتى ىزدەدى. ول العا تامان وتىراتىن. انە الدىنان كوز الماي تىك وتىر. شاشى ءالى وسپەگەن. شاشىن الدىرعالى موينى قىلقيىپ ۇزارىپ كەتكەندەي كورىنەتىن. سونىسىن نۇركۇل العاش رەت بايقاپ: «ياپىر - اۋ، موينى قىزداردىڭ موينى سەكىلدى جىڭىشكە ەكەن عوي»، — دەپ ويلادى. ساباق بىتكەنشە رىسبەك جاققا «سولاي ەكەن - اۋ» دەپ قاراعىشتاي بەردى. قوڭىراۋ سوعىلىسىمەن ءتوس قالتاسىنداعى اينانىڭ اراسىنا تىعىپ جۇرگەن رىسبەكتىڭ سۋرەتىن الىپ، قولىمەن قالقالاپ ۇڭىلە قارادى. جوق، مۇندا ونداي ەمەس سياقتى.
— نە قاراپ وتىرسىڭ؟ — دەدى حانزادا دا سىعالاپ.
— رىسبەكتىڭ سۋرەتى عوي.
— ءبىر بولمەدە وتىرىپ - اق ساعىنىپ قالعانسىڭ با؟
— جوعا، انا رىسبەككە قاراش، موينى ۇزىن با؟ — دەدى كىتابىن جيناستىرىپ جاتقان ونى كوزىمەن ىمداپ.
— نەمەنە، ۇناماي قالدى ما؟ — دەدى حانزادا.
كەنەت حانزادانىڭ كوڭىلىنە تارعىننىڭ سۋرەتىن ءبىر كورسەم دەگەن قۇمارلىق كىردى. سول ءۇشىن قۇربىسىنىڭ ۇيىنە بارۋعا اڭسارى اۋدى.
— ايتپاقشى، سەن اناداعى اڭگىمەڭدى ءبىتىردىڭ بە؟ — دەدى ادەيى سىلتاۋراتىپ.
— ۇمىتىپ كەتىپپىن - اۋ، ءبىتىردىم. قاشان وقيمىز؟
— بۇگىن وقيىق.
قۇربىسىنىڭ ىشىنە بۇككەن قۋلىعىن اڭعارماعان نۇركۇل وزىنشە ءماز بوپ قالعان. ۇيىنە كەلگەن سوڭ دا ارسالاڭداپ پورتفەلىن تاستاي سالدى دا ستول تارتپاسىن قوبىراتا اقتارىپ، سان - ساپالاق قاعاز ىشىنەن ءبىر داپتەردى سۋىرىپ الدى.
— اتىن «الدانعان ماحاببات» دەپ قويعان ەدىم. وقيىن با؟
— وقى. — حانزادانىڭ ەكى كوزى ستول ۇستىندەگى البومدا. قاشان اشىپ كورگەنشە شىدامى تاۋسىلىپ، ىنتىعىپ بارادى.
ۇناتىپ وتىر ما، الدە ۇناتپاي وتىر ما دەگەندەي نۇركۇل قۇربىسىنا ءالسىن - ءالسىن كوز سالىپ قويىپ سامبىرلاپ وقىپ شىقتى. اسكەردەگى ءبىر جىگىتكە بەرگەن ءسوزىن جۇتىپ، اۋىلداعى باسقا بىرەۋگە كۇيەۋگە شىققان قىز تۋرالى.
— قالاي؟
— جاقسى، — دەدى اڭگىمەنىڭ ۇزىن-ىرعاسىن عانا ۇققان حانزادا.
— شىنىڭدى ايتشى، ۇنادى ما؟
— ۇنادى.
— «لەنينشىل جاسقا» جىبەرسەم قايتەدى؟
— جىبەر.
— بايقادىڭ با؟ — دەدى نۇركۇل. — اسكەرگە كەتەتىن جىگىتتى مەن كوركەم ەتىپ المادىم. پورترەتىن ايتام.
— نەگە؟
— سىرتى قوراش بولعانمەن، جانى جاقسى. ادەيى ءسويتتىم.
— قوي، سەنى اڭگىمەمەن تويدىرىپ قويىپپىن عوي، — دەپ نۇرگۇل ورنىنان تۇردى. — كارتوشكا قۋىرايىن. قارىن اش بولسا باسقا دا ءسوز قونباس.
وڭاشا قالاتىن بولعانىنا قۋاندى حانزادا. قۇربىسى ەسىكتەن شىعىسىمەن دەرەۋ ۇشىپ تۇرىپ البومدى اقتاردى. تاپتى. انادا اۆتوبۋستان تۇسەردە قوشتاسقان ساتىندەگىدەي كۇلىمسىرەي قارايدى. جۇرەگى لۇپىلدەپ قاتتى سوقتى... ءبىر اۋىق ءوزىن - ءوزى ۇمىتقانداي قادالا قارادى دا البومدى جاۋىپ، اسحانادا شىجىلداتىپ ماي ەرىتىپ جاتقان قۇربىسىنىڭ يىعىنا كەپ ەركەلەي اسىلدى. تاباداعى ماي سەكىلدى ۋىلجىپ ەرىپ بارا جاتقانداي سەزىندى. انەۋگۇنگى وتىرارعا ساپاردان بەرى تارعىننىڭ كۇندىز ويىنان، تۇندە تۇسىنەن شىقپاي قويعانىن وعان سىر عىپ شەرتكىسى كەپ كەتتى.
— جيەنىڭنەن حات الىپ تۇراسىڭ با، وسى؟ — دەگەن سۇراقتىڭ اۋزىنان قالاي شىققانىن ءوزى دە اڭعارمادى.
— تارعىننان با؟ جوق ول حاتقا سالاق، — دەدى دە نۇركۇل شىجىلداعان ماي ۇستىنە و جاق، بۇ جاعىنان كۇن كورىنەتىندەي جۇقا عىپ تۋراعان كارتوبىن سالىپ، بەتىنە تايپاق تارەلكا جاۋىپ بۇقتىرىپ قويدى. بار ىقىلاسى تاماق پىسىرۋگە اۋعاندىقتان با، جيەننىڭ حاتىن نەگە سۇرادىڭ دەمەدى. قۇربىسى ار جاعىن قازبالاماعان سوڭ حانزادا الگى ويىنان قايتتى.
— قوي، مەن كەتەيىن، — دەدى مازاسى بولماي.
— قايدا؟
— ۇيگە.
— تاماق ءىشىپ كەتپەيسىڭ بە؟
— ءبىر ءتۇرلى مازام بولماي تۇر... كەتتىم.
— جىن ۇرعان شىعار مىنا قىزدى. نۇركۇل ونىڭ قىلىعىنا تاڭ - تاماشا. — ءبىر جەرىڭ اۋىرىپ تۇر ما؟
— ءيا. اۋىرىپ تۇرمىن.
— وندا شامالى جات، سۋىق تيگەن شىعار، تەتراسيكلين بەرەيىن بە؟
— جوق، راقمەت، مەن ۇيگە بارىپ جاتايىن. رەنجىمە، نۇركۇل، ءيا، ما... — وسى ساتتە حانزادانىڭ قالاي دا وڭاشا قالعىسى كەپ ەدى.
كوشەگە شىقتى. كۇن اشىق ەكەن. كۇن كوزىمەن ۇشقىنداعان اقشا قار ۇلكەن ەلەكتر شامنىڭ كوز قاراتپاس شاقپا ساۋلەسىندەي جىلتىلداپ ۇشقىن شاشادى. ونىڭ كوز ءتۇبى سۋىرىپ، ۇزىن كىرپىگى جىپىلىقتاپ توڭىرەككە جاسقانا قارادى. جولىن قىزىل مۇنار ساعىم باسقانداي. ساۋساعىمەن جانارىن ءسۇرتىپ ەدى، كىرپىگى شىلانىپ قالىپتى. الدەبىر سەزىممەن وزەگى ورتەنىپ، اياعىن سەندەلە باسادى.
ۇيىنە كەلگەن سوڭ دا وڭالمادى. ۇيدە جەڭگەسى جوق ەكەن، وڭاشاعا قۋاندى ول. ءالى قۇرىپ ابدەن شارشاعانداي توسەگىنە كەپ سۇلاي كەتتى. الگى وزەگىن ورتەگەن وت سەزىم جانارىنان ءمولدىر مونشاق بوپ تامشىلاپ جاتتى... ماعان نە بولعان؟ ماعان نە بولعان؟ شىبىن ىزىڭى بىلىنەر تىنىشتىقتا ءوز جۇرەگىنىڭ تارس - تارس سوققانى ەستىلدى. تۇرعىسى كەلمەدى. قۇس جاستىقتى قۇشاقتاپ ەگىلىپ جاتا بەردى. تاماق تا ىشپەدى. ساباق بەتىنە دە قاراعان جوق.
كەشقۇرىم جەڭگەسى كەلگەن. ماڭدايىنا الاقانىن باسىپ كورىپ:
— ماڭدايىڭ ىسىپ تۇر عوي. ءقازىر ەلدىڭ ءبارى تىماۋ، جات، تۇرما، — دەپ بايەك بولىپ ءدارى اكەپ ىشكىزدى دە كورپەگە وراپ جاتقىزىپ تاستادى.
حانزادا ءوزىنىڭ ساپ - ساۋ ەكەنىن، ىشكى جان سارايىن ساعىنىش ءتارىزدى ءبىر سەزىمنىڭ ەرىتىپ دىڭكەلەپ جاتقانىن اشىپ ايتا المادى. اششى ءدارىنى امالسىز ءىشتى. ىشتەگى دەرت قىزۋىن تاپ ءقازىر زاھار بولسا دا باسا الماستاي.ەدى. ءتۇنى بويى كۇيىپ - جانىپ ەسەڭگىرەپ شىقتى.
12
قىزداردان ءبولىنىپ وڭاشالانعان كەزدە حانزادانىڭ سوڭىنان تاجەن قۋىپ جەتتى.
ول بۇگىن ءوزىنىڭ كوپتەن تىنىشىن كەتىرگەن ىنتىق كوڭىلىن قىزعا ءبىلدىرىپ تىنباق ەدى. بۇعان بەل بايلاۋىنا مىناداي ءبىر ورايى كەلگەن-دى. بۇگىن كلاسس كەشى ءوتتى. كەشتە كومسورگ ارىن دوستىق تۋرالى بايانداما جاساعان. كلاستاعى بالالار اراسىنداعى دوستىق، جولداستىق جايلى ءسوز قوزعاعان تۇستا ول حانزاداعا: «دوس جىلاتىپ ايتادى، دۇشپان كۇلدىرىپ ايتادى» دەگەن. ءبىز سەنىڭ دوسىڭبىز، كوڭىلىڭە كەلمەسىن»، — دەپ جۋىپ - شايىپ تۇرىپ، — «بۇرىن جاقسى وقىپ كەلىپ، بيىل ناعىز مەكتەپتى تاۋىساتىن جىلى اياق استىنان تومەندەپ كەتكەنىڭ وزىڭە قايدام، بىزگە، دوستارىڭا باتىپ ءجۇر»، — دەدى... تاجەن حانزاداعا جاقىنداۋ وتىرعان، ارىن الگىندەي دەگەندە قىزدىڭ قارا تورى ءوڭى كۇرەڭىتىپ، ۇيالا تومەن قاراعانىن بايقادى. «سىناعانىن جاقتىرماي وتىر. ارىندى جاقسى كورمەيدى». تاجەن ونى ارىننان قىزعانىپ جۇرەتىن... «ەندى ارىن ءوزىن - ءوزى اقىماق قىلدى. قىزدى سىناپ نەسى بار؟ ءوزىن جامانداعان ادامدى كىم جاقسى كورۋشى ەدى؟» وسى ويدان سوڭ ول قالايدا كوڭىلدەگىسىن ايتۋعا بەكىنگەن-دى.
قاراڭعىدا قىز سەسكەنىپ قالدى.
— قورىقپا، مەنمىن عوي، — دەدى تاجەن قاتارلاسىپ.
— ءتۇن ىشىندە قايدا باراسىڭ؟ — دەدى قىز الگىندە تىتىركەنگەن بويىن جيىپ.
— ەشقايدا... انشەيىن جاي...
بىرەۋ كورسە ۇيات قوي، كەيىن قال.
كەيىن قالمادى دا. نە دەپ ءسوز باستارىن بىلمەي ابىرجىدى. تاماعى شولدەن قۇرعاپ قالعانداي ەرنى جۋىسپادى.
— حانزادا، مەن شىلىمدى سەن ءۇشىن تاستادىم، — دەدى ءۇنى دىرىلدەپ — مەن... مەن... سەن نە ايتساڭ سونىڭ ءبارىن... ءولىپ كەتسەم دە ورىندايمىن... مەن بىلەيىن، دەپ ەم؟
جۇرەگى تولقىپ، كوڭىلىن جەتكىزە الماي ءمۇدىردى.
— نەنى بىلەيىن دەپ ەڭ؟ — دەدى قىز.
— سەنىڭ... جۇرەگىڭدە ماعان دەگەن ورىن بار ما... دەپ... — داۋسى ۇزدىگىپ الىستان ەستىلگەندەي بولدى.
قىز ونى قۇربى رەتىندە عانا سىيلايتىن. سوندىقتان دا ونىڭ تىلەگىن ەش تەبىرەنبەي سالقىن تىڭدادى. دەگەنمەن ىشتەي اياپ، كوڭىلىن قالدىرعىسى كەلمەي:
— ءقازىر جۇرەكتى ويلايتىن كەز بە، تاجەن؟ — دەدى. — الگىندە ەسىتتىڭ عوي... مۇندايدى ويلاعانشا اۋەلى دۇرىستاپ مەكتەپتى ءبىتىرىپ الايىق تا.
— مەن... مەكتەپتى بىتىرگەنشە.. . ءتىپتى ينستيتۋتتى بىتىرگەنشە كۇتەر ەم.
— كۇتپە، تاجەن، مەنى قايتەسىڭ؟
— كۇتەم مەن... كۇتەم.
ولار حانزادا ءۇيىنىڭ تۇسىنا كەلگەن. وسى ءساتتى پايدالانىپ ول:
— قوي كەتتىك. جەڭەشەم كورىپ قالسا، ماسقارا، — دەدى دە لىپ ەتىپ اۋلاعا كىردى.
تاجەن باسى سالبىراپ كەيىن قايتتى.
13
فيەۆرالدىڭ ون بەسىندە نۇركۇل ون جەتىگە شىعاتىن. مارە - سارە بوپ ءجۇر. قۇربى قىزدارى دا ەلپەڭدەپ ورتاعا الىپ، ارنەنى ءبىر سۇرايدى.
— ۆەچەرگە قانداي كويلەك كيەسىڭ؟
— اق كويلەك كيەمىن. پريچەسكا جاسايمىن.
— مۇعالىمدەر رۇقسات ەتە مە وعان؟
— پلاستينكالارىڭ كوپ پە؟
— تابىلادى عوي.
— تۆيست بار ما؟
— بار.
— بيلەيمىز بە؟
— ارينە، بيلەيمىز.
نۇركۇل حانزادامەن وڭاشا اقىلداسادى:
— پريچەسكا جاساعانىم دۇرىس پا؟
— جاساپ قارا، جاراسسا.
— سەن ءوزىڭ قايسىسىن ۇناتاسىڭ؟
— مەن ازىرگە بۇرىمدى ۇناتام، قايدام، كەيىن كوزقاراسىم وزگەرىپ كەتپەسە، — دەيدى حانزادا كۇلىپ.
— مەنىمشە بوي جەتكەن سوڭ بۇرىم مەن بانتيكتىڭ كەرەگى جوق - اۋ دەيمىن.
— پريچەسكا ءبىر ءتۇرلى ادامدى ۇلكەيتىپ جىبەرەتىن سياقتى.
— تاۋەكەل جاساپ كورەيىن. ۇناماسا بۇرىم عىپ قايتا ورەمىن.
— نۇركۇلدىڭ تۋعان كۇنىنە تارعىن كەلەر مە ەكەن؟ حانزادا سونى بىلگىسى كەپ جانامالاپ سۇراق قويدى.
— تۋعان كۇنىڭە سىرتتان دا ادام شاقىردىڭ با؟
— شاقىردىم، — دەيدى نۇركۇل. — تارعىنعا دا جىبەردىم. انادا تۋعان كۇنىڭە قالايدا كەلەم دەپ كەتكەن.
حانزادانىڭ قارا كوزى كۇلىمدەيدى.
نۇركۇلدىڭ ءوزى «ەڭ قۋانىشتى كۇن» دەپ اتاعان كەشى دە كەلىپ جەتكەن. ۇيلەرى بەس بولمەلى، بولمەلەرى دالاداي - دالاداي كەڭ بولاتىن. سونىڭ ەكى بولمەسىن بوساتىپ، بىرەۋىنە ستول قويىپ، داستارقان جاسادى دا، ەكىنشىسىن توسەنىشتەرىن شىعارىپ، بيگە، ويىن - ساۋىققا دەپ داڭعىرلاتىپ قويعان. ساعات جەتىدە كەشكە شاقىرىلعاندار كەلە باستادى. نۇركۇل ەكى ەزۋى ەكى قۇلاعىندا، ماماسىنىڭ «سۋىڭ تيەدى، پالتوڭدى جامىل» دەگەنىن تىڭداماي، ەسىك الدىندا كويلەكشەڭ تۇر. ۇلكەندەر: «جاسىڭ ۇزاق بولسىن»، — دەپ تىلەك ايتسا، قۇربىلارى: «تۋعان كۇنىڭمەن! كوپ جاسا، كومىر اسا!» — دەپ قالجىڭدايدى. ءار ءتۇرلى سىيلىقتار اكەلىپ جاتىر. كوپشىلىگى كىتاپ پەن وتكرىتكا. قۇر قول كەلگەن تەك رىسبەك. ول ەل الدىندا جارقىراتىپ بەرۋگە ۇيالىپ، الدىن - الا وڭاشادا كوبەلەك تۇيرەۋىش سىيلاعان. قىزىل الا كوبەلەك قىز ومىراۋىنا «قونىپ» جالتىراپ تۇر. قۇربىسىن قۇشاقتاپ بەتىنەن ءسۇيىپ قۇتتىقتاعان حانزادا نۇركۇلگە قىزىعا قارادى. جىلتىر اق كويلەگى دە، توبەسىنە وراي تۇيگەن قارا شاشى دا وزىنە جاراسىمدى. جىلانشا شيراتىلىپ توبەگە شىققان بىلەكتەي بۇرىممەن اياعىنا كيگەن بيىك وكشە قارا تۋفلي ونى بۇرىنعىدان دا بويشاڭ كورسەتەدى. نۇركۇل كيىنۋىم قالاي دەگەندەي قۇربىسىنا كوز قىسىپ ەدى، ول جۇرتتان ەلەۋسىز عانا باس بارماعىن شوشايتىپ «بەس» دەپ قويدى.
تەگىس جارقىراپ ادەمى كيىنگەن. بوزبالالار اق كويلەك، قارا كوستيۋم، ءبىرازى الاباجاق گالستۋك بايلاعان. قىزدار جاعى قىزىلدى-جاسىلدى ءسان تۇزەگەن. حانزادا داستارقان باسىنا وتىرىسىمەن تارعىندى ىزدەدى. كورىنبەيدى. كەلمەگەن عوي. كەلمەيتىن بولعان عوي... باسقا ەشكىم كوزىنە كورىنەر ەمەس.
ەل ءدام الىپ جاتىر. حانزادانىڭ ەكى كوزى ەسىكتە. تاماققا دا زاۋقى بولمادى. ءتاتتى ليموناد ءىشىپ وتىردى.
— نەگە كوڭىلسىزسىڭ؟ — دەدى.
— مەن بە؟ جوق، كوڭىلسىز ەمەسپىن، — دەپ جىميعان بولدى.
— قاباعىڭ ايتىپ تۇر عوي.
— بۇگىن كۇن بۇلتتى عوي.
— جوق، سەن بۇگىن ءبىر ءتۇرلىسىڭ.
— سولاي ما؟
— انەۋگۇنگى اڭگىمەمىز اياقسىز قالدى - اۋ.
قىز قاباعىن شىتتى. تاجەن ونى بايقامادى.
— نەگە ۇندەمەيسىڭ؟
— نە دەيىم؟
— اشىق جاۋاپ بەرمەدىڭ عوي.
— نە دەگەنىڭدى ۇمىتىپ قالىپپىن، — دەپ كۇلدى قىز.
تاجەن قىپ - قىزىل بوپ تىعىلىپ قالدى. بي اياقتالعانشا تۇنەرىپ تۇك ۇندەگەن جوق.
ويىن باستاۋشى سايلانسىن... ويىن باستاۋشى! — دەپ ايقايلادى بوزبالالاردىڭ ءبىرى مۋزىكا اياقتالعان سوڭ.
ارىن بولسىن، ارىن! جينالىس باسقارۋعا ازداپ تاجىريبەسى بار.
— تاجەن بولسىن!
— داۆاي، داۋىسقا سالايىق.
— بۇل جينالىس ەمەس.
— مەن بولمايمىن، — دەدى ءتۇسى قاشىپ تۇرعان تاجەن. ارىن بولسىن.
— ارىن، باستا ەندى.
ارىندى ەكى بالا يتەرمەلەپ ورتاعا شىعاردى.
— مەن باستاسام، — دەدى ول. — اۋەلى انا ۇلكەندەر الدىنا بارىپ... ءبارىمىز حورمەن نۇركۇلگە ارناپ «تۋعان كۇن كەشىندە» ءانىن ايتامىز.
توپىرلاسىپ ەسىك كوزىنە جينالعان ولار ءبارى قوسىلىپ ءان شىرقادى. سۇيسىنىسكەن ۇلكەندەر العىس ورنىنا قول شاپالاقتادى. نۇركۇل كوڭىلى ءوسىپ: «راقمەت! راقمەت!» — دەپ باس شۇلعيدى. ەرتەلى مەرەكەنىڭ وسىنداي ءبىر ادەمى ءساتىن باعىپ جۇرگەن رىسبەك اپپاراتىن لىپ ەتكىزىپ سۋرەتكە باسىپ الدى.
مۋزىكا قۇتىرىندى. بيشىلەر سەكەڭدەپ، جەلدى كۇنگى قوعاداي، بىرەسە العا ءيىلىپ، بىرەسە ارتقا شالقايا ىرعالىپ، تەڭسەلىپ شىعا كەلدى. حانزادا بيگە شىقپادى، ەسىك الدىندا تۇنجىراپ تۇر. ەكى كوزى بيدە، ءبىراق ويى باسقا جاقتا. «ەندى كەلمەيدى عوي. كەشىكتى».
الدەكىم ونىڭ يىعىنان تارتتى. الگىندە ءىنىسى شاقىرىپ ءدالىز جاققا شىعىپ كەتكەن نۇركۇل.
— بەرى شىق، — دەدى كوزىن قىسىپ. حانزادانى ءوز بولمەسىنە ەرتىپ باردى دا كۇلە موينىنان قۇشاقتادى. — تارعىن ماعان نەيلون ورامال اكەلدى، مىنە!
— كەلدى مە؟ قايدا؟ — حانزادا داۋسىنىڭ قالاي قاتتى شىعىپ كەتكەنىن اڭعارعان جوق.
— كورمەدىڭ بە، داستارحان باسىندا وتىر.
حانزادا لەزدە وزگەرىپ جارقىلداپ شىعا كەلدى.
...قوناقتار تاراپ جاتتى. اۋەلى ۇلكەندەر تارادى.
ۇلكەندەر كەتكەن سوڭ ءبىراز ەركىندەپ ويىن ساۋىق قۇرعان جاستار دا بىرتىندەپ ۇيلەرىنە قايتا باستاعان. حانزادا دا قايتپاق بولعان.
— مەن شىعارىپ سالايىن، — دەدى ەرتەلى ونىمەن بيگە تۇسكەن تارعىن ىزەت جاساپ.
— شىعارىپ سال، — دەدى نۇركۇل.
تارعىن مەن حانزادا كيىنىپ شىعىپ كەتتى.
تاجەن سۇپ - سۇر بوپ قانىن ىشىنە تارتىپ العان. قولىن كوستيۋمىنىڭ قالتاسىنا ءبىر سۇعىپ، ءبىر شىعارىپ سۋىق تيگەندەي تىتىركەنىپ ورتاڭعى بولمەگە باردى. ستول ۇستىندە تۇرعان كۇل سالعىشتان تەمەكى تۇقىلىن الدى دا الدەكىمنىڭ ەرنى تيگەن ۇشىن قىرقىپ تاستاپ تۇتاتىپ شەكتى. اششى ءتۇتىندى قۇنىعا سوردى.
— تەمەكىنى قويعانىڭ قايدا؟ — دەدى وسى كەز قاسىنا كەلگەن نۇركۇل.
— جۇمىسىڭ بولماسىن... جەڭگەتاي! — دەپ تاجەن ەندى بولماسا سالىپ جىبەرەردەي وعان وشتەنە قارادى.
— نە دەدىڭ؟
— نە ەستىسەڭ، سول.
نۇركۇل اشۋعا بۋلىعىپ: «مىناۋ نە دەپ تۇر؟ ءبىر نارسە دەسەي»، — دەگەن پىشىندە قاسىنداعى رىسبەككە جالتاقتاپ ەدى. ول تۇك ەستىمەگەن كەيىپتە سۇلەسوق تۇرا بەردى. تاجەنگە ەشتەڭە دەي المادى.
— مەن كەتتىم. سەن قالاسىڭ با؟ — دەدى تاجەن رىسبەككە الارا قاراپ.
— مەن... مەن قالام.
— جوق، قالما، سەن دە قايت. — جانارى ىسىپ بارا جاتقان نۇركۇل بەتىن باسىپ، ءوز بولمەسىنە جۇگىرە جونەلدى.
تاجەن مەن رىسبەك تەز كيىنىپ، تەز جونەپ قالدى.
14
اۋىل ۇيقىدا، سەلت ەتكەن تىرلىك بەلگىسى بىلىنبەيدى. كوشە اپپاق قار. قاردىڭ جارىعى ما، اينالا اق ءۇلدىر قىلاڭ. ولار قاتار ءجۇرىپ كەلەدى. قول ۇستاسقان دا، قولتىقتاسقان دا جوق. حانزادا بەينە ءبىر تۋعان اعاسىنا ەرىپ كەلە جاتقان ءتارىزدى. ءبىر اۋىق ءۇنسىز ءجۇردى. تارعىن بىرنارسە دەمەسە حانزادا اۋزىن اشپايدى.
— نۇركۇل ەكەۋىڭ قۇرداسسىڭدار ما؟ — دەدى تارعىن.
— مەنىڭ بەس-التى اي ۇلكەندىگىم بار، — دەدى ول ءوزىنىڭ تۋعان كۇنىنىڭ اتالماعانىن وكىنە ەسىنە الىپ. جازدا ول قىزىلقۇمداعى ۇيىندە بولعان ەدى.
— ساباقتى قالاي وقيسىڭ؟
— ورتاشا.
— قوي، الداما، نۇركۇل جاقسى وقيدى دەپ ماقتاعان. قاي ينستيتۋتقا تۇسەيىن دەپ ءجۇرسىڭ؟
— ونى ءالى ويلانعان جوقپىن.
— نەگە؟
— بىلمەيمىن...
— ءوزىڭنىڭ نەگە بەيىمىڭ بار سو جاعىنا بارۋىڭ كەرەك. الدە نۇركۇل سياقتى جۋرناليست بولام دەپ ءجۇرسىڭ بە؟
— جوق.
— مەن دە وسى ينستيتۋتكە تۇسكەنشە سان رەت تولقىعانمىن. ۇشقىش تا بولام دەدىم، مورياك تا بولام دەدىم... اقىرى نە كەرەك قۇرىلىس جاعىنان ءبىر - اق شىقتىق.
ونىڭ حيميا - تەحنولوگيالىق ينستيتۋتتىڭ قۇرىلىس فاكۋلتەتىندە وقيتىنىن حانزادا بۇرىننان بىلەتىن-دى. ولار تاعى دا ءبىر اۋىق ۇندەسپەي ءجۇردى.
— حانزادا، سەن دە بىرنارسە دەسەي. جالعىز مەن سويلەي بەرەم بە؟ — دەدى تارعىن ءبىر كەزدە.
حانزادا تىم-تىرىس. ءوزى سويلەمەسە دە، ول سويلەي بەرسە ەكەن دەپ تىلەيدى. ونىڭ قوڭىر ۇنىنەن ادەمى ءان سازىنداي ءبىر اسەر الىپ كەلە جاتىر.
— اناداعى وتىرارعا ساپارلارىڭ جاقسى بولدى ما؟
— جاقسى.
تاعى دا ۇنسىزدىك. اينالا قۇلاققا ۇرعان تاناداي. ەلەكتر دۆيجوگى توقتاعان. جىلىكتىڭ مايىنداي تازا اۋا، قايماعى بۇزىلماعان ءسۇت سەكىلدى اقسۇر ءتۇن. تارعىن تولقي سويلەدى.
— نەتكەن كەرەمەت تىنىشتىق. كەرەمەت ەمەس پە، ءا؟ ال قالاعا بارساڭ شۋدان قۇلاعىڭ تۇنادى... مەن ءوزىم وسى دالادا، اۋىلدا وسكەن سوڭ با، تىنىشتىقتى سۇيەمىن، كەڭ دالانى، سىردى سۇيەمىن.
ونىڭ ءسوزىن حانزادا ويعا ساپ كەلە جاتتى. تىنىشتىقتى نەگە مەگزەيدى ەكەن؟ تۇسپالداپ، وراعىتىپ ايتقان ءسوزى مە؟ قالاي بولسا دا توقتاماي سويلەي بەرسە ەكەن... ءۇي جاقىن قالدى عوي.
تارعىن ءتۇن تىنىشتىعىنان جانىنا راقات تاپقانداي كوڭىلدى كەلەدى.
— بىتىرگەن سوڭ تۋرا ەلگە كەلەم، ءقازىر اۋىلدا دا قۇرىلىس كوپ. حانزادا، سەن اۋىلدى جاقسى كورەسىڭ بە. الدە ارمانىڭ قالا ما؟
— جوق، اۋىلدى جاقسى كورەم.
— وندا اۋىلعا بايلانىستى ماماندىق تاڭدا.
بۇ نە دەگەنى؟ مەنىڭ اۋىلدان كەتپەۋىمدى يشارا ەتكەنى مە؟ كىم بولسام ەكەن؟ كىم بولسام ەكەن؟ قۇرىلىسشى... جوق. دارىگەر... وسى دۇرىس. كوكەمدەردىڭ اۋىلىندا الىگە دەيىن دارىگەر جوق...» ول ءوز ويىنا ءوزى ءۇنسىز قۋاندى.
— شىمكەنتكە بارىپ تۇراسىڭ با؟ — دەپ سۇرادى تارعىن.
— ءۇش جىلدان بەرى بارعان ەمەسپىن، — دەدى حانزادا جەتىنشىنى بىتىرگەن جىلى جازدا ينتەرنات بالالارىمەن ەكسكۋرسياعا بارعانىن ەسىنە الىپ.
— كوكتەمگى كانيكۋلدە نۇركۇل ەكەۋىڭ كەلىڭدەر.
— «بارامىز»، — دەدى ول ىشتەي قۋانىپ.
—نۇركۇلمەن ەرتەدەن پودرۋگاسىڭدار ما؟
— بەسىنشىدەن.
— وندا بۇرىن قالاي كورمەگەم؟... ال نۇركۇل بولماسا عوي ءتىپتى مەن سەنى تانىماس تا ەدىم، ءا؟
«تانىسقانىنا قۋانىشتى ەكەن - اۋ»، — دەپ ويلادى ول.
— ءومىر قىزىق قوي ءوزى... ادامدار ءبىر كوشەنىڭ بويىندا تۇرىپ تا ءبىرىن-بىرى تانىماي جۇرە بەرەدى... نۇركۇلدىڭ ۇيىنە سان مارتە كەپ ءجۇرىپ ۇشىراسپاعانىمىز...
حانزادا توقتادى.
— كەلدىك پە؟
— كەلدىك.
— وندا جاقسى. — تارعىن قولىن ۇسىندى.
حانزادا باتىلسىزداۋ قول سوزدى.
— قولىڭ جانىپ تۇر عوي. ال، جايلى جاتىپ، جاقسى تۇر.
— جاقسى.
تارعىن قايتىپ كەتتى. حانزادا ەسىك اۋزىندا كىدىرىپ، ول اق سۇر ءتۇن قۇشاعىنا ەنىپ، قارا ۇزگەنشە ىزىنەن قاراپ تۇردى.
بۇل ءتۇنى حانزادا تاڭ اپپاق اتقانشا كوز ىلمەي شىقتى.
19
ادەمى مەكتەپكە قاراي جەدەل ادىمداپ كەلە جاتىپ حانزادا قالادان ورالعان كۇنگى كەشتى ەسىنە ءتۇسىردى.
...ءجۇزى سىنىق. الدەنەگە قاپالى ءتارىزدى. ادەمى كورگەن بويدا اڭعارسا دا جولدان شارشاعان شىعار دەگەن بوتەن ويعا بارماعان. ول قالادان بازارلىققا «كراسنايا موسكۆا» جۇپارى مەن جاڭا شىققان رومان اكەلگەن-دى.
— جۇپارىڭ جاقسى ەكەن. ال كىتابىڭ ودان دا apتىق باعا جەتپەس سىيلىق بولدى، — دەپ ادەمى ماڭدايىنان ءسۇيدى. قالادا قايدا بولعانىن، نە كورىپ، نە قويعانىن سۇراستىردى. ول ساراڭ جاۋاپ بەرىپ، «ءيا»، مەن «جوقتان» اسپادى.
ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىنا دەيىن تەليەۆيزور كورگەن ولار جاتۋعا ىڭعايلاندى. وسى ءسات حانزادا:
— جەڭەشە، اعام كەلمەي مە بۇگىن؟ — دەدى.
— ءيا. اۋدانعا كەتكەن.
— وندا مەن ءسىزدىڭ قاسىڭىزعا جاتسام قايتەدى؟
— جاتا عوي.
حانزادا جەڭگەسىنە قويىنداسا جاتىپ، موينىنان قۇشاقتادى. تەرەڭ كۇرسىنىپ قويدى.
— قاس - قاباعىڭنان ءبىر جايسىزدىق سەزەم، زاداش، — دەدى ادەمى. — جاي كۇرسىندىڭ بە؟
بۇدان ءارى ول شىداي الماعان. جەڭگەسىنىڭ موينىنان تاس قىپ قۇشاقتاپ الىپ، سولقىلداپ جىلاعان.
— وي، نە بولدى؟!
بىردەڭەگە ۇشىراپ قالدى ما دەپ زارەسى كەتتى جەڭگەسىنىڭ.
العاشقى ماحابباتتىڭ، رياسىز پاك سەزىمنىڭ ءمولدىر تامشىسىن الاقانىمەن ءسۇرتىپ:
— قوي، زاداش، قوي زاداش، — دەي بەردى. نە دەپ جۇباتارىن بىلمەي قينالدى. مۇنداي جاعدايعا پەداگوگيكادا ەش نۇسقاۋ جازىلماعان. اقىرى اقىل ايتۋدان ءارى اسا المادى.
ادەمى كابينەتكە كەلىپ كىرگەندە ديرەكتور مەن كلاسس جەتەكشى الدەنەگە كەلىسە الماعانداي دابىرلاسا سويلەسىپ جاتقان - دى. ول كىرىسىمەن اڭگىمەلەرىن دوعارا قويدى. ديرەكتور قاباعىن ءتۇيىپ تۇنەرە ءتۇستى دە، وڭعار: «ءا، كەلدىڭ بە؟» — دەگەندەي جىمىسقى كوزقاراسپەن جىميا قارادى. ءتۇسى قاشىپ كەلگەن ادەمى ديرەكتوردىڭ قارسى الدىنا كەلىپ وتىرا كەتتى.
— ءبىر وقيعانى انىقتاپ الساق دەپ ىزدەپ ەدىك. كانيكۋلدە قالدىقارايەۆا قالاعا باردى ما؟ — دەدى ديرەكتور الا كوزىن سۇزە قاراپ.
— باردى.
— ءوزىڭىز جىبەرىپ پە ەدىڭىز؟
— ءيا، ءوزىم جىبەرگەنمىن.
— نەگە جىبەردىڭىز؟
— قالانى كورسىن دەپ.
— قالادا قايدا بولعانىن ايتتى ما؟
— ايتتى.
— تارعىن دەگەن جىگىتتى بىلەسىز بە؟
— بىلەم.
— تارعىن مەن حانزادانىڭ اراسىن دا بىلەتىن شىعارسىز؟
— ءيا، ونى دا بىلەم؟!
«مەن نە ەسىتىپ وتىرمىن»، — دەگەندەي ديرەكتور كلاسس جەتەكشىگە قارادى. ول دا: «قايدام»، — دەگەندەي يىعىن قيقاڭداتتى.
— تەاترعا بىرگە بارعانىن دا ايتقان شىعار؟!
— ايتتى. تەاترعا بىرگە بارعاندا نە تۇر؟
— جىگىتپەن بىرگە قونعانىن شە؟ — دەپ توتەسىنە كوشتى ديرەكتور.
— جالا!—جانى كۇيگەن ادەمىنىڭ داۋىسى قاتتى شىقتى. «وسىعان سەندەر دە سەنىپ وتىرسىڭدار ما؟ دەگەن اشۋلى جۇزبەن قارادى دا اشىنا سويلەدى. حانزادانىڭ ەش جانعا ايتپاۋىن وتىنگەن قۇپياسىن امالسىز اقتارىپ سالدى.
انالار ويلانىپ قالعان. ادەمى: سونشالىق داۋىلداتىپ كەرەگى نە ءوزى؟.. ويپىر - اۋ سىزدەر وزدەرىڭىز جاس بولمادىڭىزدار ما؟ — دەدى كۇيىنە. — ون جەتى جاستىڭ نە ەكەنىن ۇمىتقاسىزدار ما شىنىمەن؟ بوي جەتۋدىڭ وڭاي ەمەس ەكەنىن بىلمەيسىزدەر عوي سىزدەر ءبىراق...
— جابۋلى قازان جابۋىمەن قالسىن دەمەكسىڭ بە؟ بۇكىل مەكتەپ كوزىنشە توبەلەسكەندەرگە دە شارا كورمەيمىز بە؟ — دەدى وڭعار مەدەتوۆ.
— توبەلەستى شارشى توپقا سالۋعا بولمايدى. وندا حانزادانىڭ سەزىمىن جاريا ەتىپ الامىز. مەن مۇنى ونىڭ جەڭگەسى رەتىندە ەمەس، پەداگوگ رەتىندە ايتىپ وتىرمىن، — دەدى ادەمى ساباسىنا تۇسە سويلەپ. — حانزادانى سىزدەر بىلمەيسىزدەر، ول نامىسقوي. نامىسشىل ادام مۇندايدا ابايسىز ءوزىن - ءوزى وپات قىلۋى مۇمكىن.
«وپات» دەگەن ءسوز ديرەكتوردىڭ جۇرەگىن سۋىلداتتى. «ابايسىز ۇشىندىرىپ الساڭ، باسىمىز بالەگە سوندا قالار»، — دەپ ءبىر اۋىق ءۇنسىز وتىردى دا:
— بايقاۋ كەرەك ەكەن بۇ جاعىن، — دەپ كلاسس جەتەكشىگە يەك كوتەردى. — سەن قالاي قارايسىڭ؟
— ءوزىڭىز بىلەسىز دە، — دەدى جالتاقتاپ.
— ولاي بولسا، — دەدى ديرەكتور ادەمىگە الارا قاراي، — مەنىڭ اتىما تۇسىنىك جازىپ بەرە عوي، ەرتەڭ شي شىقسا ءوزىڭ جاۋاپ بەرەسىڭ.
— ماقۇل.
قوس قۇربى مەكتەپتەن شىعىپ، نۇركۇلدىكىنە بەتتەگەن. ءوزى جايلى قۇلاعىن شۋلاتىپ جاتقان اڭگىمەدەن بەيحابار حانزادا كوڭىلدى ەدى.
— داريا جاقپەن كەتەيىك، — دەدى.
— مەيلى... الگىلەر نەگە توبەلەستى ەكەن، ءا؟
— كىم ءبىلسىن... ولار نە بولسا سوعان شاتاسا بەرەدى عوي.
— ءاي، قايدام؟! سولار ءبىرى - بىرىنەن سەنى قىزعانىپ توبەلەستى - اۋ دەيمىن.
— سوق، — دەپ جىميدى حانزادا، — ايدالادا ءجۇرىپ قىزعانا بەرە مە؟
— جاقسى كورسە قىزعانباي...
حانزادانىڭ جۇرەگى سىزداپ اۋىردى.
— قىزعانعاننان نە پايدا؟!
ولار بۇرشىك جارىپ كوگەرگەن سىر تالى مەن ەندى گۇلدەگەلى تۇرعان جيدە اراسىمەن ءجۇرىپ ءوتتى. حانزادا جيدەنىڭ ءبىر بۇتاعىن جۇلىپ الىپ يىسكەپ كوردى.
— ءالى ءيىسى ونشا ەمەس.
— گۇل شىعارا اڭقيدى.
داريانىڭ اشىق شىمداۋىت جاعاسىنا شىقتى. كوكپەڭبەك. ءتۇستى كىلەم توسەپ تاستاعانداي.
— قاراشى، حانزادا، قاراشى، — دەيدى نۇركۇل سيراقتان كەلەتىن كوكتى كەشە ءتۇسىپ، — باسساڭ ءىزىڭ تۇسەدى، ال ارتىڭا قاراساڭ جوق، جانى بار سەكىلدى ءشوپتىڭ.
— شىنىمەن تاماشا؟ — دەيدى حانزادا مايىسپاي زاماتىندا تىكتەلىپ جاتقان اجىرىڭ پەن بيدايىققا قىزىعا.
ءيىرىم تۇسىندا ول وزەنگە بۇرىلدى.
كوكتەمدە وزەن كەمەرلەي اعادى. كۇرەڭىتىپ مايدا تولقىن اتادى. تەنتەك ءيىرىم بۇرق - سارق قاينايدى. ەزۋىنەن كوبىك شاشىپ اشۋلانىپ جاتقانداي.
— وسى يىرىمدە نە سىر بار؟ نەگە ۇيىرىلەدى؟
مەنىڭ ارمانىم — جازۋدىڭ سىرىن بىلسەم ەكەن.
ول ءۇشىن سەن الدىمەن ادامداردىڭ ىشكى سىرىن ءبىلىپ الۋىڭ كەرەك شىعار.
— ادامنىڭ ءىشى انا يىرىمنەن دە تەرەڭ عوي دەيمىن.
— تاۋىپ ايتتىڭ، جاقسى تەڭەۋ. وسىدان - اق سەنىڭ جازۋشى بولاتىنىڭ كورىنىپ تۇر. اناداعى اڭگىمەڭ نە بولدى وسى؟
— مەن ونى جىبەرگەن جوقپىن. ويدان قۇراستىرعانسىڭ با، نانىمسىز سەكىلدى.
— باسقا ەشتەڭە جازعان جوقسىڭ با؟
— جوق. ەمتيحان بىتكەن سوڭ مەن سەن تۋرالى اڭگىمە جازامىن.
— نە دەپ؟
— ءوزىم بىلەم عوي، — دەپ نۇركۇل قۇربىسىن قۇشىرلانا قۇشاقتادى.
You Might Also Like
-
ق ر ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى كۇلاش ءشامشيدينوۆا جالاقىسى تومەن بيۋدجەتتىك سالا قىزمەتكەرلەرىنىڭ جالاقىسى قالاي ارتاتىنىن ءتۇسىندىردى.
-
... ارىستىڭ باسى سىنىپ بارادى. تۇندەگى ىشكەن ىشكىلىكتەن تاس توبەسى شانشىپ، اڭىراتىپ كەلە جاتقان پوەزدىڭ شاقىلداعان دوڭعالاق ۇرىسى ميىن شاعادى. الدە كىم شەكەسىن ەكى جاعىنان بۇرعىلاپ جاتقانداي. الگىن...
