زەڭگىر اسپان
جۇرەگىمنىڭ تۇبىنە تەرەڭ بويلا.
اباي
تۇماۋ مۇڭلىقتى اياڭ استىنان الىپ ۇردى. قالانى تۇماۋ جايلادى» دەگەندى ەستىسە دە ەلەمەي جۇرگەن، كۇندە توسەگىنەن قۇلىنداي ويناپ تۇراتىن ول ەرتەڭگىسىن باسى اۋىرىپ، دەنەسى اۋىرلاعانىنان سەكەمدەندى. تەاتر تابالدىرىعىن دا ەڭسەسى ءتۇسىپ كوڭىلسىز اتتادى، «سالقىن تيگىزگەن جوق سياقتى ەدىم... جۇعادى دەۋشى ەدى؟! سوندا كىمنەن؟..» كەشەلى بەرى قولداسىپ امانداسقان تانىستارىن، قىزمەتتەستەرىن كوز الدىنا ەلەستەتتى. ونىڭ كوز الدىنا ءبىر امانداسقانىن ۇمىتىپ كەتىپ كۇنىنە قىرىق امانداساتىن، ءارى قولداسىپ سالەمدەسپەسە قۇمارى تارقامايتىن اق باس ادمينيستراتور شال كەلگىشتەي بەردى.» سونىڭ مۇرنى قىزارىپ تۇرعان. ءبىراق ونىڭ مۇرنى اراق ىشسە دە قىزىل بوياۋ جاققانداي بوپ شىعا كەلۋشى ەدى عوي...»
ەسىك الدىنداعى كۇزەتشىمەن سامارقاۋ باس يزەسىپ، ىشكە وتە بەرگەن شاقتا سول جاقتاعى كاسسادان اق باسى قىلتىڭ ەتە قالعان ادمينيستراتور شال ونى قۋىپ كەپ امانداسىپ، قولىن سوزدى.
— سالەمەتسىز بە؟ قول الىسپاي-اق قويساق قايتەدى؟! — دەدى مۇڭلىق. — تۇلا بويىم ءتۇسىپ بارادى، تۇماۋمىن با، كىم ءبىلسىن؟!
— بالەگە بالە جۇقپايدى، — دەيدى ورىس اعايىندار، — دەپ بىردەن قولعا جارماسقان شال ونىڭ سۇيرىكتەي ساۋساقتارىن ۋىسىنان ءبىراز بوساتپاي تۇردى. — مەن دە تۇماۋمىن. مەن جۇرت قۇساپ جاتپايمىن، اياعىمنان تىك تۇرىپ وتكىزەم. جۇرت ساۋساعىنا تىكەن كىرسە توسەگىن قالىڭ سالىپ جاتىپ الادى.
رەپەتيسيا ۇستىندە مۇڭلىقتىڭ مازاسى بۇرىنعىدان بەتەر قاشتى. دەنەسى ىسىپ، بۇكىل تال بويىن جايسىز السىزدىك بيلەپ، الاقانى تەرلەدى. بۋىن - بۋىنىنان ءال قۇرىعانداي. جارقىن سەزىممەن، شابىتپەن ايتاتىن ءسوزىن باسەڭ ءارى ءارسىز بولسا دا امالسىز جەتكىزىپ تۇرعان.
— مۇڭلىق، ساعان نە بولعان بۇگىن، ۇيقىڭ شالا ما؟ — دەپ باس رەجيسسەر الدىنداعى ستولدى ۇزىندىعى جارتى مەتر، قامشىنىڭ سابىنداي قالامىمەن تاقىلداتتى. — الدە تاماق ىشپەگەنسىڭ بە؟
ول جاعدايىن ايتتى. نە بولسا سودان سەكەم العىش، كىرپياز باس رەجيسسەر شوشىنا:
— كەلگەن بويدا ايتپايسىڭ با؟ — دەدى. وزىنەن بۇرىن ۇلكەن شاڭىراق كوزىلدىرىگى ۇرىككەندەي جارقىلدادى. — قايت تەز، ۇيىڭە! دارىگەر شاقىر! جازىلماي كەلمە.
مۇڭلىق تەاترعا تاياۋ ۇلكەن ءۇيدىڭ بەسىنشى قاباتىندا تۇرۋشى ەدى. جوعارىعا ازەر ورلەپ، ءىلبىپ كەلە جاتقاندا قارسى ەسىك كورشى ورىس كەمپىرى ۇشىراستى.
— ماەچكا، نە بولدى، ەكى بەتىڭ البىراپ تۇر عوي.
— اۋىرىپ كەلەم. تۇماۋمىن - اۋ دەيمىن.
— تۇماۋ؟ ونىڭ ەمىن مەن بىلەم، جۇرە عوي. ءسۇت بار ما؟
— بار.
— بال شە؟
— جوق ەدى.
— بىزدە بار، ءقازىر.
ورىس كەمپىر ۇيىنەن بال اكەپ، سۇتپەن ارالاستىرىپ ابدەن قايناتتى دا، ءتاتتىنى تابەتى تارتپايتىن مۇڭلىققا زورلاپ ىشكىزىپ كورپەنى تۇمشالاپ جاۋىپ جاتقىزىپ تاستادى.
— ءقازىر تەرلەيسىڭ. ءبارى تەرمەن كەتەدى. ەرتەڭ جۇمىسىڭا بارماساڭ مەنىڭ باسىمدى كەس، — دەپ دارىگەر شاقىرتپادى.
بال ارالاسقان ىسسى ءسۇت پەن قالىڭ كورپە تەرلەمەسكە قويسىن با، پورا - پوراسى شىعىپ، جۇرەگى قىسىلسا دا شىداپ باقتى. تەرلەگەن سايىن بويىنداعى جايسىزدىق سايابىرسىعانداي بولعان. ال كەشكە تامان تۇلا بويى دۋىلداپ قىشىپ قويا بەردى. ادەپكىدە شىداپ، دەنەسىنە قول تيگىزبەي قاسارىپ - اق جاتقان. كەيىن ءوزىن ۇستاي المادى، دۋىلداعان و جەر، بۇ جەرىنە قولى ەرىكسىز بارعىشتادى. ءبىر كەزدە بۇ نە بولدى دەپ كەۋدەسىن اشىپ كورىپ، شوشىپ كەتتى. ارشىعان جۇمىرتقاداي اپپاق دەنەسىن بۇرتىك – بۇرتىك قىزىل جاۋىپ كەتكەن. قاندالا تالاعانداي... بەتىمە دە شىقتى ما ەكەن؟ الگىندە بەتى دە قىشىعان. تەرلەپ جاتقانىنا قاراماستان توسەگىنەن تۇردى، حالاتىن كيىپ، كىرەبەرىس وڭ بوساعاداعى بوي اينانىڭ الدىنا باردى. ءوزىن - ءوزى تانىماي شوشىندى. بەت - اۋزىندا قىزىل بۇرتىك جۇلدىزدانا جىپىرلايدى. دۇنيە ەسىگىن اشقالى كورمەگەن بالەسى. زارەسى ءزار تۇبىنە كەتكەن. دەرەۋ تەلەفونعا جارماسىپ، جەدەل جاردەمگە حابارلاستى. جەدەل جاردەم دارىگەرى: «نە ناۋقاس؟» — دەپ سۇراپ ەدى، ول تۇلا بويىم قىشىپ بارادى دەۋگە ۇيالىپ. — «بىلمەيمىن، ايتەۋىر ورتەنىپ بارامىن»، — دەدى. دومبىققان بەتىن، اجارسىز كەيپىن بايقاتپايمىن دەگەن ويمەن ماڭدايىن، كوزىن، مۇرنىن باستىرا اق سەلدىر ورامال تارتىپ الدى.
جەدەل جاردەمنىڭ دارىگەرى ۇزاق توستىرعان جوق، ارادا ون - ون بەس مينۋت ءوتتى مە، وتپەدى مە ەسىك قوڭىراۋى شىلدىرلادى.
— اشىق، كىرە بەرىڭىز! — دەپ داۋىستادى مۇڭلىق.
دارى-دارمەك سومكەسىن كوتەرگەن دارىگەر جىگىت كەلىپ كىردى. ۇستىنە اق حالات، باسىنا اق توبەتەي كيگەن سۇڭعاق قىزىل شىرايلى جىگىت ەلەكتر جارىعى استىنا كەلگەندە اسا اجارلى كورىندى. سىرقاتىنان قانشاما شوشىپ جاتسا دا، ول جىگىتتىڭ سىمبات - كوركىنە نازار سالماي قالا المادى. ات جاقتى، ايالى تۇنجىر قارا كوز.
— سالەم اتسىز با؟
مۇڭلىق باسىن كوتەرىپ امانداستى. دارىگەر كەرەۋەت جانىنداعى ورىندىققا جايعاستى دا سومكەسىن اشىپ، جۇرەك سوعىسىن تىڭدايتىن ترۋبكاسىن قولىنا الدى.
— قاي جەرىڭىز اۋىرادى؟
— اۋىرعاندا... مىنا ءبىر بالە تۇلا بويىمدى قاپتاپ... قىشىتىپ ورتەپ بارادى. — ول سولقىلداعان ءسامبى تالداي بىلەگىن جالاڭاشتادى.
دارىگەر اۋدان - اۋدان بوپ ءىسىنىپ، قىزارا بورتكەن اق بىلەكتى الاقانىنا سالدى. ونىڭ ءۇنى جالىنىشتى شىقتى ما، جىگىت جۇرەگىندە ءبىر ءتۇرلى ايانىش سەزىمى وياندى.
— بىردەن قىزارىپ شىقتى ما؟
— جوق. تاڭەرتەڭنەن بويىم اۋىرلاپ... تىماۋ شىعارمىن دەپ ەم. جۇمىسقا بارا ساپ قايتتىم.
— وزىڭىزشە ەم جاسادىڭىز با؟
— ءيا، — دەپ ول ورىس كەمپىرى جاساعان ەمدى ايتتى.
— تىماۋعا ول جاقسى، ءبىراق... بۇرىن اللەرگيامەن اۋىرعان جوق پا ەدىڭىز؟
— جوق.
— بالدى ۇناتپاۋشى ما ەدىڭىز؟ — دەپ دارىگەر بۇعان دەنە قىزۋىن ولشەيتىن گرادۋسنيك ۇسىندى.
— ونشا ۇناتپايمىن. تاتتىگە قۇمار ەمەسپىن.
— اششىنى ءتاۋىر كورەدى ەكەنسىز عوي، — دەپ ەزۋ تارتقان دارىگەر ونىڭ بىلەگىن ءسال قىسىپ ۇستاپ كوردى دە قان تامىرىنىڭ لىپىلداپ ادەتتەگىدەن ءجيى سوعىپ تۇرعانىن بايقادى. ورنىنان تۇرىپ، ونىڭ تۋ سىرتىنا شىقتى.
— عافۋ ەتىڭىز، حالاتىڭىزدى شەشسەڭىز. كەلىنشەك اتلاس حالاتىن يىعىنان تومەن سىرعىتتى.
جاۋىرىن استىنا تامان ترۋبكا قويىپ دارىگەر ونىڭ جۇرەك سوعىسىن تىڭدادى. داعدىلى قالپىنان وزگەرگەن ءلۇپىلدى ەسىتتى. ونىڭ اقشا قارداي تانىندە باداناقتاي - باداناقتاي بورتپەگە كوزى ءتۇسىپ: «ءسىرا، بەتىنە دە تۇسكەن - اۋ، ۇيالىپ جاۋىپ العان. ءجۇزى دە تانىندەي اپپاق بولار»، — دەپ ويلادى.
— گريپپ ەكەنسىز، — دەدى قايتادان كەلىنشەكتىڭ قارسىسىنا شىققان دارىگەر. — دەنەڭىز جانىپ تۇر. — گرادۋسنيكتى كوردى. — 37،8. ەشتەڭە ەتپەيدى، قورىقپاڭىز. مەن ءقازىر سىزگە تەتراسيكلين، اسپيرين تاستاپ كەتەمىن. سونى ىشەسىز، سوسىن ءقازىر سەسترانى جىبەرەم، ۋكول سالادى. ديمەدرول دەگەن ءدارى بەرىپ جىبەرەم، سونى دا ءىشىڭىز، — دەپ سومكەسىنەن ءدارى الىپ بەرگەن دارىگەر بولمە ورتاسىنداعى ستولعا ورىندىعىن جىلجىتا اسىلىپ، سىرقاتتىڭ اتى ء-جونىن سۇراپ، جازىپ الدى.
— نەشەدەسىز؟
— جيىرما تورتتە.
— «مەنەن ءبىر جاس ۇلكەن ەكەن»، — دەپ ويلادى دارىگەر.
— قايدا ىستەيسىز؟
— تەاتردا.
— ارتيستكا ەكەنسىز عوي. — «باسە، ءۇنىڭىز ادەمى»، — دەدى دارىگەر ىشىنەن. ورنىنان تۇردى. — جاقسى، ءقازىر سەسترانى جىبەرەم.
— ءوزىڭىز كەلسەڭىزشى، مەن...
— قورىقپاڭىز. دەمەدرولدى بىرەر كۇن ىشكەن سوڭ اللەرگياڭىز كەتەدى. ەرتەڭ پوليكلينيكادان دارىگەر شاقىرتىڭىز. تەزىرەك ساۋىعۋىڭىزعا تىلەكتەسپىن! — دارىگەر قوشتاسىپ كەتىپ قالدى.
مۇڭلىق ءبىر ءسات اۋرۋىن ۇمىتىپ، دارىگەر جىگىتتى ويلادى. سىپايى، ادەمى جىگىت، ءتۇرى تانىس سەكىلدى. قاي جەردە كوردىم؟ ءوز تالانتىنا تابىنۋشىلاردىڭ ءبىرى مە؟ ونداي بولسا الگىندە ايتار ەدى... بىرەۋگە ۇقسايدى... كىمگە؟.. كىمگە؟.. ءبىر كينواكتەرگە. كىم ەدى؟.. ءا، تيحونوۆ ەكەن عوي،.. ءبىراق ول — سارى، بۇل — قارا تورى. بەت الپەتتەرى اۋمايدى...
ول توڭكەرىلگەن قوس انارىن سيپالادى. بۇل دا ءبورتىپتى – اۋ... توسەگىنەن تۇرىپ، گرافيننەن ستاكانعا قۇيىپ العان سۋىمەن ەكى دارىدەن ەكى ءتۇيىر جۇتتى دا اينا الدىنا باردى. بەتىن جاپقان ورامالدى كوتەرىپ، ءجۇزىن كوردى. قىزىل بورتپە ءتۇرىن ادام تانىماستاي عىپ وزگەرتىپ جىبەرگەن. «بەتىمدى اشپاعانىم قانداي اقىل بولعان. قاشان جازىلعانشا اشپايمىن»، — دەپ وي تۇيگەن ول توسەگىنە قايتا قيسايدى. زىرق - زىرق ەتكەن شەكەسىن ۋقالاپ جاتىپ «الگى دارىگەردىڭ ءوزى كەلسە ەكەن» دەپ تىلەدى. كوڭىلىندە ونى تاعى ءبىر كورسەم - اۋ دەگەن قۇمارلىق وياندى.
ارادا جارتى ساعات وتكەندە ۋكول سالۋعا دارىگەر جىگىتتىڭ ءوزى كەلدى. سىرقاتىن ۇمىتقانداي ول قۋانا باس كوتەردى.
— ءسىزدىڭ تىلەگىڭىز بولدى، — دەدى كۇلىمسىرەپ دارىگەر جىگىت. — سەسترانىڭ قولى بوساماي ءوزىم كەلدىم.
— مەنىڭ تىلەگىم قابىل بولعىش، — دەدى ول دا جىميىپ.
— سولاي ما؟
— نەگە دەسەڭىز مەن بەسىنشى قاباتتا قۇدەكەڭنىڭ وزىنە جاقىن تۇرامىن.
دارىگەر جىگىت مارجانداي تىزىلگەن ءىرى اق تىستەرىن كورسەتە راقاتتانا كۇلدى.
ۋكول سالىپ ديمەدرول ءدارىسىن ستول شەتىنە قالدىرعان دارىگەر جىگىت كەتۋگە اينالعاندا كەلىنشەك:
— دوكتور، ايىپ ەتپەڭىز، — دەدى، — مەنىڭ اتى - ءجونىمدى ءبىلدىڭىز، ال ءوزىڭىزدى تانىستىرىپ كەتپەيسىز بە؟
— قاجەت پە سول؟ ايتايىن، اتىم بوتابەك. ءسىز دە ماعان انكەتا تولتىرماقسىز با؟ — دەدى كۇلىپ.
— ءتاۋىر بولسام راقمەتىمدى كىمگە ايتۋدى ءبىلىپ الايىن دەگەنىم عوي.
— جاقسى، جايلى جاتىپ، جاقسى تۇرىڭىز، — دەپ بوتابەك تىسقا بەتتەدى.
«جاقسى جىگىت ەكەن»، — دەپ ويلاعان مۇڭلىق توسەگىنە جاتىپ، اق شايى كورپەسىن ورانا ءتۇستى.
2
مۇڭلىق تۇماۋدان دا، بورتپەدەن دە ءبىر جەتى ىشىندە قۇلانتازا ايىقتى. تۋاسى ىڭقىل -سىڭقىلدى بىلمەگەن سالامات ءتان، اقاۋسىز جۇرەك كادىمگىدەي - اق ەلەتكەن تىماۋعا ەش مويىعان جوق.
باسىڭ اۋىرىپ، بالتىرىڭ سىزداعاندا جان اشىردىڭ بولعانى ۇلكەن دەمەۋ ەكەن. ونەرلەس دوس-جاران، تالانتىن سىيلايتىن ءتانىس-بىلىس ءبىرى كەلىپ، ءبىرى تەلەفون سوعىپ كوڭىلىن سۇراعاندا ول وزىندەي كۇيزەلەتىن جانداردىڭ بار ەكەنىن سەزىنىپ كوزىنە جاس الدى. دەرتكە شيپا تىلەگەن كوپ ىشىندە، اسىرەسە العاش تۇماۋدان قۇلاعان كۇنى ەم جاساعان دارىگەر جىگىت بوتابەكتىڭ حال بىلگەلى تەلەفون سوققانىن جانىنا الا-بوتەن جاقىن تۇتتى.
بورتپەسى كوشىپ، يىعىنان اۋىر جۇك تۇسكەندەي بويى دا جەڭىلدەپ، توسەگىنەن تۇرىپ جۇرگەن. ءتۇس اۋعان مەزگىل ەدى. تەاتر ەسىگىن اشقالى كىلەڭ وسەكشى ايەل رولىندە وينايتىن قارتاڭ اكتريسا كەلىپ، تۇماۋدىڭ سويقانى جايلى سان قيلى وقيعانى ىشەگىن تارتا ءسوز عىپ وتىرعان.
— بۇل بار عوي، انا مۇحيتتىڭ ار جاعىنان كەلگەن بالە قۇسايدى. باسقا شاپقانى پالەكەت ەكەن. اسقىنسا مەنينگيت قىلادى ەكەن دە تاستاي قاتىرادى ەكەن... مەنىڭ ۇيمە - ءۇي كورشىم... مۋزىكانت جىگىت... جاپ-جاس بيشارا، ەكى قۇلاعى تاس بوپ ءبىتىپ قالعان. بۇل بالەنى اتاما، بەتى ءارمان.
— مەن تۇماۋدان ەمەس، اللەرگيادان شوشىمادىم با؟
— اللەرگيا دەگەنىڭ دە ءبىر بالە، — دەدى قارتاڭ اكتريسا. — الگى كورشىمنىڭ ايەلى اپەلسيننىڭ ءيىسى شىققان جەردەن جەتى شاقىرىم اينالىپ وتەدى.
— كورشىڭىزدىڭ ءبارى اۋرۋ ما؟
— وي، وسى كۇنى cay ادام بار ما، اكەم، ءبارى — اۋرۋ...
وسى كەز تەلەفون شىلدىرلاعان.
— دا... — دەپ مۇڭلىق ترۋبكانى الىپ.
— مۇڭلىقسىز با؟ – دەدى ترۋبكادان ەستىلگەن جۇمساق ءۇن.
— ءيا.
— ءحالىڭىز قالاي؟ ساۋىقتىڭىز با؟
— ءسىز بوتابەك ەكەنسىز عوي!—دەپ قۋاندى ول. — جاقسى. ءتاۋىرمىن.
— مەنى قالاي تانىدىڭىز؟
— داۋسىڭىزدان.
— سەزىمتال ەكەنسىز. توسەكتەن تۇردىڭىز با؟
— ءيا، تۇردىم. ءبىراق ءالى جۇمىسقا شىققانىم جوق... نەگە ۇندەمەي قالدىڭىز؟
— جاي... تەك ءسىزدىڭ ءحالىڭىزدى بىلەيىن دەپ... انەۋگۇنى جامان قورقىپ ەدىڭىز، سوسىن... ەندى كوڭىل كۇيىڭىز جاقساردى ما؟
— جاقساردى، راقمەت.
— ورامالدى شەشتىڭىز بە؟
— شەشتىم، — دەپ كۇلدى مۇڭلىق.
— مەن ءسىزدىڭ ءجۇزىڭىزدى كورگەن جوقپىن، كوشەدە ۇشىراتسام تانىمايتىن شىعارمىن. — ونىڭ دا كۇلگەنى ەستىلدى.
— ءجۇزىمدى كورەم دەسەڭىز كەلىڭىز. بىزگە قوناققا كەلىڭىز.
— راقمەت وعان
— جوق، راقمەتتى قوناق بولعان سوڭ ايتاسىز.
— كورەرمىز.
— كورەرمىز دەگەنشە كەلەمىن دەسەڭىزشى. ساۋىعۋىما سەبەپشى بولدىڭىز، مەن سىزگە قارىزدارمىن.
— ناۋقاستى ەمدەۋ ءبىزدىڭ مىندەتىمىز. جاقسى ەندى... ءبىزدىڭ تەلەفونمەن كوپ سويلەسۋگە رۇقسات ەتپەيدى.
— بىلەم، بىلەم.
— ساۋ بولىڭىز، ەندى اۋىرماڭىز.
— تەلەفونداسىپ تۇرىڭىز. ساۋ بولىڭىز!
مۇڭلىقتىڭ سوزىنە قۇلاعىن تىعىپ وتىرعان قارتاڭ اكتريسا ول ترۋبكانى قويعاندا:
— و كىم - اي؟ — دەپ ىنتىعا سۇرادى. — اۋىرىپ جاتىپ - اق بىرەۋمەن تانىسىپ العانسىڭ با؟
— العاش قۇلاعان كۇنى قاراعان دارىگەر. ەسكەرىمدى جىگىت ەكەن، كوڭىلىمدى سۇراپ جاتىر.
— بالكىم، عاشىق بوپ قالعان شىعار. ءتۇۋ، ءسىز دە ايتادى ەكەنسىز، — دەدى دە اڭگىمەنى باسقا جاققا اۋداردى. — الگى موسكۆادان كەلگەن رەجيسسەر نە عىپ جاتىر، سونى ايتساڭىزشى.
— كوپ ۇندەمەيتىن جاس جىگىت ەكەن. نە ماۋباس، نە «ۇندەمەستە ۇيدەي بالە بار» دەپ، بار قورداسى ىشىندەگى بىرەۋ. سپەكتاكل كورگەننەن باسقا ازىرشە ەشتەڭە ءبىتىرىپ جۇرگەن جوق...
باسقا ارناعا وپ - وڭاي تۇسە جونەلگەن قارتاڭ اكتريساعا مۇڭلىق ۇلكەن نۇرلى قارا كوزى جايناپ كۇلىپ قويدى.
قوڭىراۋ شىرىلدادى. مۇڭلىق تەلەفون با دەپ بوساعاعا تاياۋ كىشكەنتاي دوڭگەلەك ستولشا ۇستىندەگى اپپاراتقا جۇگىردى.
— ەسىك قوي، — دەدى قارتاڭ اكتريسا.
مۇڭلىق ەسىك اشتى.
ىشكە قارا توندى، اق ەلتىرى قۇلاقشىندى اڭق سارى جىگىت قاسقا ءتىسىنىڭ وڭ جاق قاتارىنا ساندىك ءۇشىن قاپتاتقان ەكى التىن ءتىسىن جارقىراتا كۇلىپ كىرىپ كەلدى.
— سالەم، مايا! سەنى تەاتردان ىزدەپ جۇرسەم، تۇماۋدى سىلتاۋ قىپ ۇيدە جاتىر ەكەنسىڭ عوي. قۋسىڭ - اۋ! — دەپ، ونىڭ قولىن سۋىق الاقانىمەن قاتتىراق قىسىپ قويدى.
— قولىڭ مۇزداي ەكەن. قول بەرىپ امانداسپاساڭ بولماي ما؟ — دەپ مۇڭلىق دەنەسى تىتىركەنىپ جاقتىرماي قولىن تارتىپ الدى.
— ءوي، نەگە كىرجيەسىڭ؟ — دەپ تونى مەن قۇلاقشىنىن شەشىپ، دالىزدەگى كيىم ىلگىشكە ءىلدى دە بولمەگە كىردى، — ە، مۇندا مىقتىنىڭ ءوزى وتىر ەكەن دە. قالاي، جەڭەشە، وسەكتى سىقپىرتىپ ءجۇرىپ جاتسىڭ با؟
— كاتەن قاينىم ەكەن عوي. قالاي ءوزىڭ دە امان-ساۋ ءجۇرسىڭ بە؟ — دەپ قارتاڭ اكتريسا جادىراي سالەمدەستى.
كاتەن — قالادان جيىرما بەس شاقىرىم جەردەگى «اقبۇلاق» سوۆحوزىندا جۇمىسشىلار كووپەراسياسىندا «اۆتولوۆكا» ايدايتىن دۇكەنشى. مۇڭلىقپەن ءبىرازدان كوڭىلى جاقىن، سوندىقتان دا بۇل ۇيگە ەمىن-ەركىن كەلىپ-كەتىپ جۇرەتىن جىگىت ەدى. ول اشىق ماڭدايىن باستىرا، سول جاعىنا قايىرعان سارعىش شاشىن جان قالتاسىنان العان تاراعىمەن تاراي ءجۇرىپ توردەگى ديۆانعا بارىپ شالقايا وتىردى.
— مايا، بۇل نە جاتىس؟ — دەدى سوسىن، ونى بۇگىن كورگەندەي ۇرپيە قاراپ كەرۋەت جانىندا تۇرىپ قالعان مۇڭلىققا. — تۇماۋدى دا اۋرۋ دەپ. ءبىر ستاكان اراققا ءبىر قاسىق كەلىمدارىنى سالىپ بىلعاپ - بىلعاپ قاعىپ سال دا سورپاعا تويىپ الىپ، تاس بۇركەنىپ جات. ءبىتتى. تىماۋراتساق ءبىزدىڭ ەم وسى.
— پاي، پاي، سەرى قاينىم - اي، — دەپ قارتاڭ اكتريسا پالۋان دەنەلى جىگىتكە قىزىعا قارادى.
ناۋقاستان سوڭ سىركەسى سۋ كوتەرمەي جۇرگەن كەلىنشەك قيتىعىپ ۇندەمەدى.
— ءوي، نەگە ۇندەمەيسىڭ؟! ءبىرازدان سوقپاي كەتكەنىمە رەنجىپ تۇرسىڭ با؟ — دەپ ورنىنان كوتەرىلگەن كاتەن الشاڭداپ كەپ ونىڭ يىعىنا قولىن اسا قۇشاقتادى. مۇڭلىق پىستە مۇرنىنىڭ ۇشى تىرجيىپ، ونىڭ قولىن قاعىپ تاستادى.
— تۇماۋىم جۇعادى، جاقىنداما.
— وي، ماعان بالە دە جۇقپايدى، — دەپ ول تاعى دا قۇشاقتاماق بولىپ قولىن سوزدى.
— وتىرشى، شىراعىم، ورنىڭا، — دەپ، رەنجي سويلەگەن كەلىنشەك كەرۋەت شەتىنە بارىپ جايعاستى.
— ويپىر - اي، وسى پالسىنە قالاتىندارىڭ - اي، — دەپ، ديۆانعا قايتا وتىرعان كاتەن ونىڭ سولعىن جۇزىنە جىميىپ قارادى. — بيىل قىس قاتتى، قوي دەگەنىڭ قىرىلىپ جاتىر. ءبىزدى دە مال قىستاتۋ دەگەنىنە جەگىپ قويدى، شەتىمىزدەن قىزىل تاناۋمىز. قولىمنىڭ تيگەنى وسى. — ول قارتاڭ اكتريساعا بۇرىلدى. — ابدەن شارشاعان سوڭ قالاعا سوعىپ، كوڭىل كوتەرىپ قايتايىن دەسەم، مىنا مۇڭلىقتىڭ قاباعى وڭباي قالىپتى عوي.
— مايا قاتتى اۋىردى، ەستىمەپ پە ەڭ؟ — دەدى قارتاڭ اكتريسا.
— ءوزى حابارلاماسا قايدان ەسىتەم. قويىڭىزشى، ءسىز دە،تىماۋدى قازاق اۋرۋ ساناتىنا قوسپايدى. قالاي، شالىڭىز ەپتەپ تارتىپ تۇرا ما؟
— شالى قۇرىسىن، بوتەلكە كورىنە بىرگە كىرەدى ونىڭ.
— قۇرسىن دەمەڭىز، تەاترداعىلاردىڭ ىشىندەگى ەڭ مىقتىسى ءسىزدىڭ شالىڭىز. باسقاسى رەستورانعا شاقىرساڭ تاناۋىن كوتەرىپ بارسا دا زورعا - زورعا بارادى، ال ءسىزدىڭ شالىڭىزدا ەش وتكاز جوق.
— بەرگەنىڭدى ايتپاي-اق، قويساڭىزشى، — مۇڭلىق قاباعىن شىتتى.
— ايتا بەرسىن. كەلگەن سايىن اعىل-تەگىل عىپ كەتەدى — دەدى قارتاڭ اكتريسا. — «كاتەن كەلسە ءبىر تويىنىپ قالامىز»، — دەپ جۇرگەن جوقسىڭدار ما؟
كاتەن مۇڭلىققا ناساتتانا قارادى دا:
— نەعىپ قۋراپ وتىرسىڭدار؟ — دەدى التىن تىستەرىن كورسەتە ىرجيىپ، — كوڭىل كوتەرىپ وتىرمايمىز با؟ مايا، مەنىڭ تونىمنىڭ قالتاسىندا ءبىر بوتەلكە «ەكسترا» بار، اكەلشى.
— ءوزىڭ اكەل.
— اي - اي، وسىنداي ءبىر مىنەزىڭ بار - اۋ، — دەپ كاتەن باسىن شايقاپ ورنىنان تۇردى دا دالىزدەن قولىنا بوتەلكە ۇستاپ ورالدى. — ەڭ بولماسا ءبىر جاپىراق نان بەرەتىن شىعارسىڭ.
— مەن ىشپەيمىن.
وپا - دالاپ پەن بوياۋدى كوپ جاققاندىقتان بەت-اۋزى مىج-مىج تىريعان ارىق اكتريسا:
— قوي، مەن-اق ءبىر نارسە قامدايىن. مايا ءالى ءالسىز، — دەپ قۇراق ۇشتى. اسحاناعا بارىپ نان، پياز، قۇرت، ءۇش ريۋمكا اكەلدى.
— مىنە، ەركەك ءقادىرىن بىلەتىن ايەل وستەدى، — دەپ قومپاڭدادى كاتەن. بوتەلكەنىڭ قاڭىلتىر تىعىنىنىڭ «قۇلاعىن» سىدىرا تارتىپ اشتى دا اراق قۇيدى.
— ال مۇڭلىقتىڭ دەنساۋلىعى ءۇشىن، تەز ساۋىعىپ كەتۋى ءۇشىن ىشەيىك، — دەپ ريۋمكەسىن كوتەردى.
مۇڭلىق داستارقانعا قول سوزبادى. قارتاڭ اكتريسا ريۋمكانى قولىنا الىپ، مۇڭلىققا «ىشەمىز بە، قايتەمىز» دەگەندەي قاراعىشتادى.
— سىزدەر ىشە بەرىڭىزدەر، — دەدى مۇڭلىق وعان. مايا ىشپەسە ىشپەي - اق قويسىن. كەل، قاينىم، ەكەۋمىز الىپ قويايىق. جاقسى ايتتىڭ، مۇڭلىق ءبىزدىڭ ساحنامىزدىڭ جۇلدىزى بولادى دەپ جۇرگەن جاستارىمىزدىڭ ءبىرى.
كاتەن «شىنىمەن - اق المايسىڭ با» دەگەن كوزقاراسپەن ەرنىن بۇرتيتا نازداندى. ءسويتتى دە ءوزى الىپ قويدى. قارتاڭ اكتريسا دا قاعىپ سالدى. ءبىر - ەكى ريۋمكە ىشكە بارعان سوڭ كاتەن مەن قارتاڭ اكتريسا جارىسا جامىرادى.
كاتەن: «وي اۋىلداعىلاردىڭ ماڭدايىنىڭ سورى بەس ەلى دە. قىستا دا شابۋىل، جازدا دا شابۋىل، ءبىر تىنىم جوق قوي. قالاداعىلاردىكى راقات، ساعاتپەن ىستەيدى. ەكى كۇن دەمالىسىن ايتساي، سوسىن... سۋ تاسىمايدى، وتىن اكەلمەيدى.»
قارتاڭ اكتريسا: «راس ايتاسىڭ، راس. باياعىدا جاس كەزىمدە كولحوزدا ىستەيىم دەپ ءولىپ قالا جازداعانىم بار».
سىرقاتتان جۇيكەسى جۇقارعان مۇڭلىق ولاردىڭ ءسوزىن جاقتىرماي:
— اراقتارىڭدى ىشسەڭدەرشى، ارتىق ءسوزدىڭ نە كەرەگى بار، — دەدى.
— ءيا،.. قوي قاينىم، ءبىز داۋدىراپ مۇڭلىقجاننىڭ باسىن اۋىرتقان شىعارمىز، — دەدى قالبالاقتاپ قارتاڭ اكتريسا. — مەن كوڭىل سۇراي كەلىپ ەم. وت الا كەلگەن قاتىننىڭ وتىز اۋىز ءسوزى بار دەگەندەي ءبىراز وتىرىپ قاپپىن، كەتەيىن.
— جوق، تاعى ءبىر ريۋمكە الىپ جىبەرىڭىز، — دەدى كاتەن اراق قۇيىپ.
— جوق - جوق، ىشپەيمىن، ەندى ىشسەم بىلجىراپ قالام قالقام. بولدى، بولدى. مەن كەتتىم، — دەپ كاتەن مەن كەلىنشەكتى وڭاشا قالدىرۋدى ويلاعان قارتاڭ اكتريسا ورنىنان تۇرا باستادى.
— كاتەنمەن بىرگە كەتەسىز عوي، اسىقپاڭىز، — دەدى مۇڭلىق ونى توقتاتىپ.
— مەنىڭ كەتەتىنىمدى قايدان ءبىلدىڭ؟—كاتەن ونىڭ سۋىق جالتىراعان جانارى مەن شارشاڭقى كەيپىنە ابايلاي قارادى.
— بىلمەگەندە، مەنىڭ مازام بولماي وتىر، جاتام.
— ءبىز جاتساق شە، — دەپ ازىلدەي جىميدى كاتەن.
— بۇنداي دورەكى ءازىلىڭدى ايەلىڭە ايتارسىڭ. بايقاپ سويلە.
مۇڭلىقتىڭ نەگە قيتىعىپ وتىرعانىن ۇقپاعان كاتەن دە قاباعى ءتۇيىلىپ، تۇنەرە ورنىنان تۇردى.
— قوي، قاباعى ءتۇزۋ ءۇي تاۋىپ الايىق، جارىق باردا، — دەپ قارتاڭ اكتريسانىڭ قولتىعىنان ۇستادى. — ءجۇر. جەڭەشە، ەسىك الدىندا ماشينام تۇر، اپارىپ سالام. ايتپاقشى، — دەدى موينىن مۇڭلىققا بۇرىپ، — جارتى قويدىڭ ەتىن اكەپ ەم، الىپ قال.
ولار شىعىپ كەتكەن. مۇڭلىق تۇماۋ قايتا تيگەندەي قالتىراپ - دىرىلدەپ توسەگىنە جاتىپ قالدى. ءىشى سۋىڭ قالتىراپ جاتىپ، الۋان ءتۇرلى وي كەشتى... ياپىر - اۋ، كاتەننىڭ مىناسى نەسى؟ سونشاما وكىرەكتەيتىندەي مەن ونىڭ كىمى ەدىم؟.. كوڭىلىنە تيمەي، جانىما جاقىن تۇتقاندا مەن وسى ونىڭ قاي قاسيەتىنە قىزىقتىم؟ اعىل - تەگىل، دۇنيەنى كەشىپ جۇرگەن شاشپالىعىنا ما، الدە قول ۇشىن بەرىپ، اندا-ساندا اكەلگەن سىيلىعىنا ما؟ نەگە قىزىقتىم؟ نەگە قىزىقتىم؟
بولمە كەۋگىم تارتىپ، كەش ءتۇستى. ول وزىنە - ءوزى قويعان سۇراعىنا تۇجىرىمدى جاۋاپ تابا الماي، قاراڭعى ءتۇن قۇساپ قاۋمالاعان جابىعىڭقى ويدان قاشىپ قۇتىلا الماي، كوزى باقىرايىپ، بوساعا جاقتا قىلاڭىتقان اق تەلەفون ەندى-ەندى شىلدىرلاپ قويا بەرەتىندەي، الدەكىممەن سويلەسەتىندەي سەزىمدە جاتتى.
3
مۇڭلىق جۇمىسقا شىقتى.
تۇنەمەلىك قار جاۋعان، ازانعى اۋا تازا ەدى. ءۇيى تەاترعا تاياق تاستام جەر بولسا دا كوشەدە ءجۇرىپ، تازا اۋا جۇتايىن دەپ ەرتەرەك شىققان. ءۇي ىرگەسىندەگى گۇل باقتا ءالى ارشىلماعان، قونىشقا جەتەر-جەتپەس، بەتىنە ەش قىلاۋ تۇسپەگەن اق ۇلپا كوپسى قاردى ولاي-بۇلاي كەشىپ ءجۇر... شىركىن - اي شىمىرلاۋ اياز بولار ما ەدى، قاردى قارش - قارش باسىپ جۇرسەڭ... وسى ءبىر كىرشىكسىز تازا كۇيىندە جاتسا عوي، اۋا دا تازارار ەدى، تۇماۋ - سىماۋ دا كەتەر ەدى... قايتەرسىڭ، ءتۇس اۋماي - اق زاۆود - فابريكا ترۋباسىنان ۇشقان ىستان جۋىلماعان اق كويلەكتەي كىرجامپوز بوپ شىعا كەلەدى... وڭتۇستىكتىڭ قىسى دا بولەكشە، ەش جاننىڭ ءسوزىن جەرگە تاستامايتىن كوڭىلشەك جان سەكىلدى. كۇن ءسال جىلتىراسا، مىنا قاردان تۇك تە قالمايدى، ەرىپ، جيدىگەن كوك تەرىدەي بەرەكەسى قاشادى. قىس دەپ ارقانىڭ قىسىن ايتسايشى... سارىارقادا تۋىپ وسكەن ول ءوز جەرىنىڭ ساقىرلاعان سارى ايازىن ەسكە الدى. بالاپان جۇنىنە ۇقساعان اق ۇلپەكتى ەڭكەيىپ ۋىستاپ، جۇمبازداپ الاقانىنا قىستى. الاقانىنا تەپكەن قاردىڭ سۇپ - سۋىق ىزعارىنان جانىنا ءبىر ءتۇرلى راقات سەزىمى تاراعانداي. سىعىمىنداعى قار الاقان قىزۋىمەن ەرىپ، ساۋساق اراسىنان كوز جاسىنا ۇقساپ مولتىلدەي تامدى. الىس ارقاداعى اۋىلىن، موجىسە دە قىزىنىڭ قولىنا كەلمەي، اتامەكەنىن قيماي ەلدە قالعان قارت اناسىن كەۋدەسى شىمىرلاپ اڭساي ساعىندى.
ەلجىرەگەن سەزىمگە بەرىلىپ، قيال قۋعان ونى قارى تاپتالعان تروتۋار جاقتان الدەكىم شاقىردى.
— مۇڭلىق! مايا! — قارتاڭ اكتريسا قول بۇلعاپ تۇر.
ول كۇرپىلدەك قاردى كەشە، قۇلىنشا ويناپ جۇگىرىپ جەتتى.
— سالەمات پا؟ جۇمىسقا شىقتىڭ با؟
— سالاماتسىز با؟
— كوڭىلدىسىڭ عوي، — دەدى قارتاڭ اكتريسا ونىڭ ەكى بەتىنىڭ ۇشى قىزارىپ البىراعان جۇزىنە قاراپ.
— اۋا جاقسى ەكەن!
ەكەۋى تەاترعا قاراي اياڭدادى.
— انەۋگۇنى ايتىپ ەم عوي، «ۇندەمەستە ۇيدەي بالە بار» دەپ — قارتاڭ اكتريسا تەاترداعى سوڭعى جاڭالىقتاردى جەتكىزگەنشە اسىعا. — ءدال سولاي بوپ شىقتى.
— ءيا...
— جاس رەجيسسەر ءبىزدىڭ گلاۆنىيمەن شەكىسىپ قالىپتى.
— كەلمەي جاتىپ پا؟
— ءيا، كەلمەي جاتىپ. «قاراكوزدى» قايتا قويايىن، بالا كەزىمنەن ارمانىم ەدى، — دەپ ءوزى سۇراپ العان ەكەن... گلاۆنىي ايتىپتى: «بۇرىن قاراكوز رولىندە رەسپۋبليكامىزعا ەڭبەگى سىڭگەن ارتيستكا قاتيرا قورعانبەكوۆا ويناعان، سول كىسىنى بۇرىنعىشا قالدىر، ال باسقا رولگە كىمدى الساڭ دا ءوز ەركىڭ». سويتسە اناۋ تۇرىپ: «بالەسىز بە، قاراكوزدىڭ جاسى نەشەدە؟» — دەپتى. وعان بوكەڭ تۇسىنبەپتى. سويتسە اناۋ بەتى بىلش ەتپەستەن: «قاراكوز كەمپىر ەمەس»، — دەپتى. سول ارادا... سۇمدىق... بوكەڭ مۇردەم كەتە جازداپتى، ءوزىڭ بىلەسىڭ عوي، جۇرەگىنىڭ ۇستاماسى بار، كوگەرىپ جۇرە بەرگەن. قۇداي وڭعارعاندا جانىندا ۆاليدولى بار ەكەن، سونى ءتىلىنىڭ استىنا سالىپ ءتىرى قالىپتى.
— قاتيرانى ونىڭ ايەلى ەكەنىن بىلمەي ايتقان شىعار.
— جوعا قۇداي، بىلەدى. بىلسە دە ايتقان.سودان ەسىن جيعان سوڭ بوكەڭ ايقايعا باسىپ: «مەنىڭ ەلۋگە بىلتىر عانا كەلگەن ايەلىمدى كەمپىر دەپ نەگە كوكيسىڭ. قۇرتام سەندەي سوپلياكتى!» — دەپ ستولدى تومپەشتەسىن. انا نەمە شىبىن شاققالى كورمەپتى دەيت.
— مولودەس ەكەن.
— نەعىلعان مولودەس! ناحال دەسەي ودان دا. بەسىكتەن بەلى شىقپاي جاتىپ، اكەسىندەي ادامعا قارسى كەپ.
— ونەر ساقال ساۋداسى ەمەس ەكەنىن تۇسىنەتىن جىگىت شىعار.
— سەن دە، مۇڭلىق، كىلەڭ ءبىر بۇرا تارتىپ جۇرەسىڭ.
— ادىلىنە كوشكەننىڭ نەسى بۇرا تارتۋ؟
— ءادىل بولام دەپ، ءجۇرسىڭ عوي ءالى اتاق الا الماي.
— ادىلدىكتى اتاققا سات دەمەكسىز بە؟ ونسىز دا بوكەڭە جالپاقتاۋشى جەتىپ ارتىلادى. مەن سونىڭ توبىن كوبەيتپەي - اق قويايىن.
— ءاي، وسى سەنىڭ تەنتەك مىنەزىڭ - اي.
تەاترعا كەلگەن سوڭ دا مۇڭلىققا ۇشىراسقان ارتيستەر اماندىقتان سوڭ ونىڭ ءحالىن سۇراۋ ورنىنا الگى جاڭالىقتى وڭاشا سىبىرلاستى.
— ەرتەڭ «قاشقىندى» كورمەكشى، سەيدەنى. سەن ويناي الاسىڭ با، ءتاۋىرسىڭ بە؟ — دەدى سەيدە رولىندە وينايتىن ءوزىنىڭ دۋبلەرى تالدىرماش سالپى ەرىن قىز. سەيدەنىڭ رولىندە اۋەلى ءوزى كورىنگىسى كەلەتىن نيەتىن جاسىرعانسىدى.
— وينايمىن.
ولار ساحنا ارتىنا قاراي ءوتىپ بارا جاتقان-دى، وسىڭكى قارا شاشى جەلبىرەگەن سىرىقتاي جاس جىگىت جاندارىنان باس يزەپ سالەمدەسىپ وتە بەرگەن. «وسى»، — دەپ قالدى «ەكىنشى سەيدە». مۇڭلىق توقتاپ جالت قارادى. باس يزەگەندە كوزىنە تۇسكەن شاشىن كەيىن سىلكە، ارشىنداي ادىمداپ بارىپ، پەردە تاساسىنا ءوتىپ كەتتى. مۇڭلىق كورە الماي قالعانىنا وكىندى، ەرە ءتۇسىپ قاراۋعا ابەسسىندى. جەلبىرەگەن شاشى مەن ارشىندى ادىمىنان باسقا ويىندا ەشتەڭە قالعان جوق.
— ءوزىن تىم اسقاق ۇستايدى، — دەدى تالدىرماش اكتريسا.
— ءوز باعاسىن بىلەتىن شىعار...
...سپەكتاكل سوڭىندا جاس رەجيسسەر ارتيستكا بولمەسىنە ءوزى كەلدى. قالىڭ قاستى، تۇيىلىڭكى تىك قاباقتى قارا سۇر جىگىت ەسىك قاعىپ، رۇقسات سۇراپ ىشكە كىرگەن. ءالى بوياۋى سۇرتىلمەگەن ءجۇزىن قىسىلا بۇرىپ: «ۇناتتى ما ەكەن؟» دەگەن ويمەن رەجيسسەر قاباعىنا قارادى.
— قۇتتىقتايمىن، جاقسى وينادىڭىز! — دەدى ول مۇڭلىقتىڭ قولىن قىسىپ.
— راقمەت!
— ءبىراق ءسىز الدەكىمگە ۇناعىڭىز كەلگەندەي تىم شيراتىپ جىبەردىڭىز، — دەدى رەجيسسەر. — ول جوندەلەتىن نارسە، باستىسى سەيدەنىڭ جان - دۇنيەسىن تۇسىنەدى ەكەنسىز. مەن ونى ايتقالى كەلگەنىم جوق. ءسىز قاراكوز رولىندە ويناۋعا قالاي قارايسىز؟
ارتيستكا مۇنداي ۇسىنىستى كۇتپەگەن ەدى. بىردەن «ماقۇل» دەۋدى ابەسسىندى مە، جاۋاپ ورنىنا يىعىن كوتەرىپ، «قايدام» دەگەندەي ءپىشىن كورسەتتى.
— ەرتەڭ جۇمىسقا كەلگەنشە ويلانىڭىز. جاقسى، ساۋ بوپ تۇرىڭىز، — دەپ قوشتاستى جاس رەجيسسەر.
قاراكوزدى ويناۋ مۇڭلىقتىڭ كوكەيىندەگى ارمانى ەدى. جۇرەگى لۇپىلدەي قۋانعان ول شار ايناعا جانارى نۇرلانا تىگىلىپ، تاپجىلماي ءبىر ءسات وتىرىپ قالدى. سودان سوڭ ءوز قۋانىشىن بىرەۋگە ايتقانشا اسىعىپ، بولمەدەن شىقتى... اۋەلى كىمگە ايتسام ەكەن؟ كىمگە؟ ونەرلەس جولداستارعا؟ جو - جوق، ولار بىردەن ءبىلسىن. ونەر دەگەنىڭ جاتقان ءبىر باسەكە. كۇنشىلدەر دە از ەمەس. اتىڭ وشكىر كۇنشىلدىك - اي... كاتەنگە شە؟ قويشى، ونى؟ دارىلداپ «داباي، جۋايىق» دەگەننەن وزگە نە ايتار دەيسىڭ. بوتابەككە تەلەفون سوقسام با ەكەن؟ ول وسى كەزدە جۇمىسىندا شىعار... ماسقارا، وعان نە دەپ ايتامىن؟ بip كورە ساپ... ءوزى كەپ جابىستى دەپ جامان ويلار. قوي، ۇياتتى...
ول ەشكىمنىڭ كوزىنە تۇسپەي تەاتردان شىقتى دا تەز-تەز باسىپ ۇيىنە بەتتەدى.
4
«قاراكوز» وقىلىپ بولعاننان كەيىن جاس رەجيسسەر مەڭدىعالي بايتەرەكوۆ مۇڭلىققا:
— مەن سىزگە ولاي وينا، بىلاي وينا دەپ رەسەپت بەرمەيمىن، دەگەن. — قاراكوز وبرازىن جاساۋعا ءوزىڭىز جول ىزدەڭىز. ساۋ ادامدار سەكىلدى جىندى دا ءبىر - بىرىنە ۇقسامايدى. اقىرى تراگەديامەن بىتكەن عاشىقتار از ەمەس. قاراكوز سولاردىڭ بىرىنە دە ۇقسامايدى. قانى قازاق، توپىراعى قازاق. ءسان - سالتاناتتىڭ بۋىنا ماس، ەركە توتاي وفەلياعا دا كەلمەيدى، قاراكوز وتە اقىلدى، ۇيات، ينابات، ار - نامىس دەگەن بيىك قاسيەتتەردى قاتتى ۇستانادى. جاستايىنان جەتىم قالعان شەرلى. وسىنداي اسىل ارۋ، اقىلدى قىز نە سەبەپتى جىندانادى — اۋەلى وسى سىردى زەرتتەڭىز. زەرتتەۋدى ءتىپتى پسيحياتور دارىگەرمەن كەزدەسۋدەن باستاعانىڭىز ارتىق بولماس ەدى...
دارىگەر تۋرالى اڭگىمە ونىڭ ەسىنە بوتابەكتى سالعان. «تانىسى بار شىعار. حابارلاسايىن»، — دەدى. رەپەتيسيادان سوڭ ءتۇس كەزىندە تەلەفون سوعىپ ەدى، بوتابەك ورنىنان تابىلدى.
— مەنى ءبىر پسيحياتور دارىگەرمەن تانىستىرىڭىزشى، — دەدى اماندىقتان سوڭ مۇڭلىق.
— جايشىلىق پا؟ — دەپ شوشىپ قالدى بوتابەك.
— جايشىلىق.
— مەن ءسىزدى تاعى دا اۋىرىپ قالدى ما دەپ...
— جوق اۋىرعانىم جوق، — دەپ كۇلدى دە ول ءوزىنىڭ قاراكوز رولىندە وينايتىن بولعانىن، سول ءۇشىن پسيحياتور دارىگەرمەن سويلەسىپ، جۇيكە اۋرۋلارىنىڭ تاريحىمەن تانىسقىسى كەلەتىنىن ايتتى.
— تانىستىرايىن، كەلىڭىز، — دەدى بوتابەك. «ءجۇزىن كورەتىن بولدىم - اۋ اقىرى».
ءۇرىپ اۋىزعا سالعانداي ادەمى كەلىنشەكتىڭ اقشا جۇزىنە، بوتانىڭ كوزىندەي توڭكەرىلگەن ۇلكەن جانارىنا كوزىنىڭ استىمەن ۇرلانا قارادى.
— ارتيستەر دە عالىم بولۋعا اينالعان با؟—دەپ ازىلدەدى.
— ىڭعايى سولاي بوپ تۇر. — مۇڭلىق جىگىت جۇزىنە كوز قيىعىن سالدى. سول قالپى. شارشاعاندىق پا، الدە ۇيقىسى قانباعان با، كوزى الدىنا تۇسكەن كولەڭكەنى اڭعاردى. — ەندى كوشەدە كورسەڭىز دە تانيتىن بولارسىز، — دەدى ول انادا ارالارىندا بولعان اڭگىمەنى ەسكە سالىپ.
— ءا، ەندى تانيمىن، — دەپ كۇلدى بوتابەك. — ءجۇرىڭىز.
ول مۇڭلىقتىڭ يىعىنا حالات جاۋىپ، اۋرۋحانا iشىنە ەرتىپ كىردى.
— تەاترعا بارىپ تۇراسىز با؟—دەدى كەلىنشەك.
— جوق، بۇل قالاعا كەلگەلى بارعان ەمەسپىن.
— جاقىندا كەلىپ پە ەدىڭىز؟
— بەس-التى اي بوپ قالدى.
— الماتىدان كەلدىڭىز بە؟
— ءيا، وقۋدى بىتىرىسىمەن.
«بويداق پا ەكەن؟ ءالى ۇيلەنبەگەن شىعار»، — دەپ ويلادى كەلىنشەك ىشىنەن.
— تەاتردى سۇيمەيسىز بە، وسى كەزگە دەيىن ءبىر بارماعانىڭىز.
— نەگە... ءتۇرلى - ءتۇرلى جاعداي بوپ... ەندى - ەندى قول بوساپ كەلەدى. بارامىز.
— «قاراكوزگە» كەلىڭىز.
— راقمەت، كورەرمىز.
— ءسىزدىڭ ءسوزىڭىز كىلەڭ كورەرمىزدەن كەلەدى ەكەن.
بوتابەك وتكەن جولى دا «كورەرمىز» دەگەنىن ەسىنە الىپ كۇلدى.
— كەزەكشىلىككە تۇرىپ قالساڭ شىعا الماي قالامىز. سوندىقتان تۇجىرىمدى ايتۋ قيىن.
— وسى كۇنگى جىگىتتەر تۇجىرىمدى جاۋاپتان قاشاتىن بولعان - اۋ دەيمىن، — دەپ قالجىڭدادى ول.
ەكىنشى قاباتقا كوتەرىلگەن سوڭ بوتابەك سول جاقتاعى ءبىر ەسىكتى اشىپ، «كىرىڭىز» دەدى مۇڭلىققا. اق حالاتتى سەمىزشە ورىس ونى تانىستىرىپ، بوتابەك سىپايى قوشتاسىپ كەتىپ قالدى.
اكتريسا پسيحياتور دارىگەرمەن ۇزاق اڭگىمەلەسىپ قايتتى.
5
مۇڭلىق بوتابەككە تەلەفون سوقتى...
جەدەل جاردەم تىرلىگى ءاردايىم قاربالاس، مايداننىڭ العى شەبى سەكىلدى، بوتابەك كەزەكشىلىككە كەلگەلى قاس قاعىم ۋاقىت تىنىم تاپپاعان. شامالى ون - ون بەس مينۋتتاي تولاس بوپ، ول كوڭىلسىز ءبىر وي كەشىپ، قاباعىن شىتا ءۇنسىز قالعان – دى.
...قىزمەتكە ورنالاسىسىمەن جالعا پاتەر ىزدەدى. وزدەرىندە ىستەيتىن ءبىر سەسترا وزبەك قىزى جالعا بەرەتىن پاتەر بار ەكەنىن ايتقان. «ءۇش بولمەلى پاتەردە شەشەسى ەكەۋى عانا تۇراتىن ءبىر سەسترا قىز بار حيرۋرگيادا. سول سالت باستى كىسى جىبەرەمىز دەپ جۇرگەن». ەرتىپ بارىپ جولىقتىردى. قارا كوزى جاۋدىرەگەن، دەنەسى تىعىرشىقتاي، ورتا بويلى قارا تورى جاس قىز جىگىت جانارىنان جاسقانعانداي قىسىلا سويلەدى. «ماماممەن سويلەسىڭىز، جۇمىس اياعىندا ەرتىپ بارايىن»... قىزىنا ەرىپ كىرگەن ۇزىن بويلى، سىمباتتى جىگىتتى كورگەندە، ءۇي يەسى cap بالپاقتاي سەمىز ايەل پاتشايىم «زاعيپامنىڭ جىگىتى بولعاي» دەپ ۇمىتتەنگەن. تانىسىپ، جىگىت شارۋاسىن تىڭداعان سوڭ پاتشايىم ورنىنان تۇرىپ، بالپاڭداي باسىپ، ەسىگى دالىزدەن شىعاتىن شاعىن بولمەگە ەرتىپ كىردى. «وسى بولمە ۇناتساڭىز». قابىرعالارى سارعىش بوياۋمەن بويالعان شاعىن بولمەدە اعاش كەرۋەت پەن جازۋ ستولىنان باسقا ەشتەڭە جوق. بوتابەك ۇناتتى. بولەك ەسىك، وڭاشا. «ايىنا قانشا الاسىز؟» — دەگەلى تۇردى دا ىشتەي ىڭعايسىزدانىپ ۇندەمەدى. ءۇي يەسى ءوزى ايتار دەپ ەدى، ول دا دانەڭە دەمەدى. كەيىن كەلىسەمىز دە. «ءسىرا، وزدەرى جاقسى جاندار بولسا كەرەك»، — دەپ ويلادى بوتابەك. ءۇي جيھازى دا بۇگىنگى تالعامعا كەلەتىندەي، قونالقى بولمەدەگى توبىلعى ءتۇستى قىزىل قوڭىر گارنيتۋر ۇلكەن تەرەزەدەن تۇسكەن كەشكى شاپاقپەن قىزىل ۇشقىن شاشا جالتىلدايدى. تەرەزە جاق بۇرىشتا ۇلكەن «گوريزونت» تەليەۆيزورى، قاراما - قارسى ەكى قابىرعانى تۇگەل جاۋىپ تۇرعان مايدا ورنەكتى ارابى كوك الا كىلەمدەر. «مىنالارى ارتىق ەكەن ەكەۋىن دە الىپ تاستاپ، ەكى قابىرعاعا ەكى استامپ قويا سالسا، بولمە كەڭىپ سالا بەرەر ەدى - اۋ،—دەدى ىشىنەن بوتابەك. — قالايدا تازا، جاقسى تۇرادى ەكەن.
ءۇي يەسى پاتشايىم جاسى ەلۋلەردەن اسقان، بويى بايسال تارتقان ايەل ەدى. ەرتەڭىنە كيىم -كەشەگىن سالعان قارا چەمودانى مەن قوڭىر پورتفەلىن كوتەرىپ، كوشىپ كەلگەن بوتابەكتى كوپتەن جوعالىپ كەتىپ تابىلعان ۇلىنداي وبەكتەدى... كۇندە كەشكىسىن تاماققا شاقىرادى. بوتابەكتىڭ قىسىلىپ، تارتىنشاقتاعانىنا قارامايدى. «قازاقتىڭ بالاسىمىز، قازاندى سەن ءۇشىن كوتەرمەيمىز...» قىزى دا الدىنان كەسە وتپەيدى. و دا يناباتتى. جىگىت بىرتە-بىرتە قىزدى ۇناتا باستادى. قىز دا كەت ءارى ەمەس، تاماق ءىشىپ وتىرعاندا، تەليەۆيزور كورىپ وتىرعان ساتتە وزىنە كوزىنىڭ قيىعىمەن قيىلا قارايتىنىن تالاي بايقادى. ءبىر ۇيدەن كىرىپ، ءبىر ۇيدەن شىعىپ جۇرگەن سوڭ ادام بىر-بىرىنە ىستىق تارتا ما، قىز بەن جىگىت اراسى كۇننەن - كۇنگە جاقىنداي ءتۇستى.
ىشتەي ورتەنگەن قۇمارلىق سەزىم، ىنتىق قاراس جيىلەدى. پاتشايىم دا جىگىت پەن قىزىنىڭ قاس - قاباعىنا ەكى جاستىڭ ءۇنسىز ۇعىسقان كوڭىلدەرىن تانىپ، باعىندا وسكەن گ ۇلىنىڭ شەشەك اشۋىن تاعاتسىز كۇتكەن باعبان سەكىلدى ءارى تولقىپ، ءارى قۋانىپ ءجۇردى.
ارادا ەكى اي ءوتتى مە، وتپەدى مە بوتابەك زاعيپاعا ۇيلەنىپ تىندى. تويىنا قىزىلوردادا تۇراتىن قارت اكەسى مەن شەشەسىن شاقىرىپ ەدى، ولار كەلمەدى. كۇشىك كۇيەۋ بوپ بىرەۋدىڭ قولىنا كىرگەن بالاسىنان بەزىنگەن راي تانىتتى. زاعيپانى ۇناتقان بوتابەك اتا – اناسىنىڭ وكپەسىن اسا كوپ ەلەگەن جوق. «تابىسارمىز، مەنەن بەزىپ قايدا بارار دەيسىڭ»، — دەدى دە قويدى... قۇدا – قۇداعيىنىڭ ات ءىزىن سالماعانى كوڭىلىنە كەلسە دە، پاتشايىم سىر بەرمەدى. قىزىنا جاقسى كۇيەۋ تابىلعانىنا توعايدى. تويدى دا دۇبىرلەتىپ جاساعان. جاتىن بولمەگە قىزى مەن كۇيەۋىن شىعارىپ، ءوزى بوتابەكتىڭ ورنىنا قونىس اۋدارعان.
بالداي ءتاتتى، كىربىڭسىز دە قىزىقتى ايلار ءوتىپ جاتتى. زاعيپانىڭ ىستىڭ قۇشاعى، ەنەسىنىڭ ءوز اتا - اناسىنداي استى - ۇستىنە تۇسكەن مەيىرى جىگىت كوڭىلىن مارقايتقان. پاتشايىم بۇرىن ماگازيندە ساتۋشى بوپ ىستەپ، كەيىن موينىنا اقشا ءمىنىپ بوساپ قالعان ەدى. بوساعان سوڭ باسقا جۇمىس ىزدەمەگەن، جەڭ ۇشىنان جالعاسىپ جاتقان ەسكى تانىس - تامىرلارىنان قولعا تۇسە بەرمەيتىن قىمبات زاتتار الىپ ساتىپ پايداسىن كورەتىن، انالاردى دا ۇلەسسىز قالدىرمايتىن. كوڭىلى كونشۋلى بوتابەك ەنەسىنىڭ مۇنىسىن كۇندەلىكتى تىرلىك قامىنداي كورگەن دە قويعان. جاپالاقتاي جالپىلداپ وتباسى تىرشىلىگىمەن زىر قاققان ەنەسىنىڭ بەتىنە دە كەلمەيتىن. بىردە زاعيپاعا: «مىنا كىلەمدەردىڭ كەرەگى نە، الىپ تاستاپ، ورنىنا ەستامپ قويساق قايتەدى»، — دەپ اقىل سالىپ ەدى. ول شەشەسىنە سىلتەدى. پاتشايىم سوندا العاش كۇيەۋ بالاسىنا قاباعىن شىتىپ: «بالام، جاڭاشالارىڭدى مەن ولگەن سوڭ ىستەرسىڭدەر»، — دەپ تيىپ تاستاعان. ەنەسىنىڭ قاتتى نازارىن اڭعارسا دا ول ويىنا ەشتەڭە العان جوقتىن. «قارت كىسى كىلەمدى ساندىك سانايدى دا...»
كەشە وتباسىنا كيكىلجىڭ كىردى. بوتابەك ءبىر قىزمەتتەس دارىگەر ايەلدىڭ تۋعان كۇنىنە ارناپ رەستوراندا جاساعان شاعىن داستارقانىندا بولىپ، ۇيىنە كەشتەۋ ورالعان. كۇندە جارقىلداپ وتىراتىن كەلىنشەگى دە، ەنەسى دە تۇنجىراۋلى. زاعيپا جاقتىرماي الارا قارادى دا جاتىن بولمەگە بارىپ جاتىپ قالدى. ەنەسى كىرپى كورگەندەي كىرجيىپ:
— قايدا ءجۇرسىڭ، ءتۇن ورتاسىنا دەيىن؟ — دەدى.
بوتابەك ساعاتىنا قارادى. ءالى تۇنگى ون ءبىر. ءتۇن ورتاسى ەمەس قوي. جاتىن بولمەگە تىم -تىرىس ءوتىپ بارا جاتىر ەدى.
— قايدا ءجۇرسىڭ دەدىم عوي مەن ساعان؟ — ەنەسى سۇرلانىپ، داۋسى قاتتى شىقتى.
بوتابەك رەستوراندا بولعانىن ايتتى.
— ونداي جەرگە ايەلىمەن بارسا كىرگىزبەي مە ەكەن؟ — دەدى پاتشايىم كەكەتە. — وسى باستان ايتىپ قويايىن، شىراعىم، ايەلىڭدى ۇيگە تاستاپ قاڭعىرعانىڭنىڭ الدى - ارتى وسى بولسىن.
ەنەسىنىڭ تۇلدانعان ءتۇرىن العاش كورۋى. مۇنداي مىنەزى بار دەپ ەش ويلاماعان. قارسى كەلگەن جوق، ۇندەمەي قۇتىلدى.
شەشىنىپ كورپەگە كىردى. كەلىنشەگى تىرىسىپ، تەرىس قاراپ ءبىر ۋىس بوپ سۋىق جاتىر. بوتابەك كەشىرىم سۇراماق بولىپ، باۋىرىنا تارتىپ، قۇشاقتاماق بوپ ەدى، كەلىنشەگى قولىن قاعىپ جىبەردى.
— زاعىش، مانا ايتايىن دەسەم، سەن كەتىپ قالىپسىڭ. قىزمەتتەس دارىگەر تۋعان كۇنىنە شاقىرىپ، جالعىز وزىمە ايتقان سوڭ.
— بىلەم، سكورىيدا نە كوپ، قاتىن كوپ، — دەپ قورسىلداي جىلادى.
— وي، اقىماعىم، قىزعانىپ جاتىر ەكەنسىڭ عوي، —دەپ بوتابەك ءوز قولىن قاققانىنا قاراماي، قاتتى قۇشاقتاپ، باۋىرىنا قىستى. قارماققا ىلىنگەن شورتانداي بۇلقىنعانىمەن زاعيپا قارۋلى قۇشاقتان بوسانا المادى. ناز عىپ تالىمسىگەنى بولماسا، سەرىپپەدەي قاتتى، وتتاي ىستىق قۇشاقتان ءوزىنىڭ دە بوسانعىسى جوق ەدى. الگىندە شەشەسىنىڭ: «بايدى وسى باستان قولعا ال، بوس بولساڭ توبەڭە شىعىپ الادى»، — دەپ قۇلاعىنا قۇيعان اقىلىن دا ۇمىتتى. كوز جاسىن تيىپ، كۇيەۋىنە قاراي اۋناپ ءتۇسىپ، بوتابەكتىڭ القىمىنا ەركەلەي باسىن تىقتى. تار توسەك ەرلى – زايىپتىلاردى لەزدە قايتا جاراستىرىپ جىبەردى.
ال ەنەسى ازاندا دا جىبىمەگەن سىڭاي تانىتىپ قالعان. ەنەسىنىڭ اياق استىنان شىعارعان مىنەزىنە ايران – اسىر. «كوڭىلىنە تيەردەي نە قىلدىم؟ قىزىنا جانى اشىپ جاتقان شىعار، بولماسا بۇرىن ونداي اشۋى جوق ەدى عوي...»
... ويداعى بوتابەكتى زار ەتە قالعان تەلەفون سەلك ەتكىزدى.
— سكورىي تىڭداپ تۇر، — دەدى ول ترۋبكانى كوتەرىپ.
— سالاماتسىز با، مەن عوي، — دەدى مۇڭلىق. — تانىپ تۇرسىز با؟
— تانىپ تۇرمىن. سالاماتسىز با؟
مۇڭلىق ونى «قاراكوزدىڭ» پرەمەراسىنا شاقىردى.
بوتابەكتىڭ كەشكە قولى بوس ەدى، كەلىستى.
— نەشە بيلەت كەرەك، قىسىلماڭىز.
— ۇشەۋ.
— كوللەگالارىڭىزبەن كەلەسىز بە؟
— جوق، كەلىنشەگىم، مەن، ەنەم — ۇشەۋمىز. تەلەفونداعى مۇڭلىق ءۇنى ءسال ءۇزىلدى دە:
— شۆەيسارعا قالدىرام، قولىڭىز تيگەندە سوعىپ الارسىز، — دەپ قوشتاستى.
بوتابەك: «ەنەمدى تەاترعا اپارايىن، اشۋى تارقار»، — دەپ ويلادى.
6
ءساۋىردىڭ نوسەرىنە ۇقساپ ساتىرلاعان شاپالاقتان تەاتر توبەسىندەگى شاڭىراقتاي ليۋسترانىڭ سالپىنشاق اقىق مونشاقتارى ىرعالىپ كەتكەندەي ەدى. باس رەجيسسەر مەن جاس رەجيسسەر ساحناعا قوسارلانا شىعىپ، ءارى شارشاپ، ءارى پروجەكتوردىڭ شاڭقان شۇعىلاسىنان پىسىناپ تورلەپ - تەپشىگەن، ءبىراق كورەرمەن قوشامەتىنە، «براۆو! براۆو!»، «جاسا قاراكوز»، «جاسا، مۇڭلىق!» دەگەن داۋىستارعا ەلىتە، كوڭىلدەرى تاسىپ، كوزدەرى شوقتاي جانعان ارتيستەردى جاعالاي قۇتتىقتاپ جاتىر. مۇڭلىق قۋانىشىندا دا شەك جوق ەدى. جۇرەگى جارىلارداي اسقاق سەزىم قۇشاعىندا تۇرعان ول ەكى كوزىن زالدان الماي، ەسىل - دەرتى ساحنا بولىپ ءجۇزى بال - بۇل جانىپ، تورگە اقتارىلعان كورەرمەندەر ىشىنەن بوتابەكتى ىزدەدى. انە، بوتابەك، ون ءتورتىنشى قاتاردىڭ ورتا تۇسىندا قول سوعىپ كۇلىمسىرەپ تۇر. ونىڭ ءدان ريزا بوپ، ىنتى – شىنتىمەن قول سوققان قۋانىشتى ءجۇزىن كورگەندە، مۇڭلىق كوڭىلى تاسىعان ۇستىنە تاسىدى. پەردە جابىلعانشا ول جىگىت جاقتان كوز المادى، بولمەسىنە كىرىپ، گريمىن ءسۇرتىنىپ وتىرىپ تا اينادان كورىنەتىن ەسىككە قادالۋمەن بولعان... «ءقازىر بوتابەك كەپ قۇتتىقتايتىن شىعار...»
ەسىك قاعىلدى. مۇڭلىق قۋانا ورنىنان تۇرىپ: «كىرىڭىز» — دەدى. بوتابەك قوي دەگەن – ءدى. ەسىكتەن ارسالاڭداپ وزىنەن بۇرىن التىن ءتىسى كۇلىپ كاتەن كىردى.
— قۇتتىقتايمىن! ءاي، قاتىرىپ جىندى بولادى ەكەنسىڭ عوي، — دەپ قولىن قىستى.
مۇڭلىق سالقىن.
— مازاڭ جوق قوي ءوزىڭنىڭ. شارشادىڭ با؟
— شارشادىم.
— مەن بۋفەتكە ستول جاساتىپ قويدىم. تاڭسىققا، ماجەنگە، ناۋشاعا ايتتىم. كەل، جۋامىز سەنىڭ تابىسىڭدى.
— راقمەت.
— راقمەتىڭ وزىڭە. ءقازىر كەل، كۇتەمىز! — دەدى دە كەتىپ قالدى كاتەن.
مۇڭلىق بۋفەتكە بارمادى. ۇيىنە تۋرا تارتتى... نەگە كەلىپ قۇتتىقتامادى؟ قۇتتىقتاۋعا جاراماعانى ما؟.. ۇيىنە كەلگەن سوڭ بوساعاداعى اق تەلەفونعا جالتاقتادى. «ەڭ بولماسا تەلەفون سوعىپ قۇتتىقتايتىن شىعار...»
باسى اۋىردى. شاي قويدى. وسى كەز ەسىك قوڭىراۋى قاعىلدى. جۇگىرىپ بارىپ اشىپ ەدى، دۋىلداعان كاتەندەر، قاسىنداعى ءوزىنىڭ «قاشقىنداعى» دۋبلەرى تاڭسىق پەن ماجەن. قولدارىندا ءبىر - ءبىر بوتەلكە.
— ءاي، قاشىپ كەتكەنىڭ نە؟ تابىستان باسىڭ اينالايىن دەگەن بە؟ ادام مىقتى بولعان سايىن وستەدى، كوكىرەگى وسەدى... مەنسىنبەيدى، — دەپ سويلەي كىردى كاتەن.
— قالايدا مۇڭلىق كورسەتتى ءوزىن!
— مولودەس، مايا! — دەپ جاتىر انا ەكەۋى.
مۇڭلىق شاي اكەلدى. تەلەفون ءۇنسىز. جابىعىڭقى مۇڭلىق ازداپ ءىشىپ، كوڭىل كوتەرۋدى ويلادى. كاتەن شامپان اشتى، شامپان تىعىنى تارس اتىلىپ، شاراپ بۇرقىراي توگىلدى.
— ءبىز ماجەن ەكەۋمىز اقاڭنىڭ وزىنەن جىبەرەمىز. الگىندە اق ىشكەنبىز، — دەدى ول شامپاننان ەكى بوكالعا قۇيىپ، — الدە سەندەر دە اقاڭنان كورەسىڭدەر مە؟ انا پەرنەكۇل داۋىس اشادى دەپ كىلەڭ وسىدان سىڭعىتادى.
— شاراپ جەتەدى، — دەدى مۇڭلىق — ال، الىپ قويالىق. سىيلاپ كەلگەندەرىڭە راقمەت.
— اۋ، بىلاي، سويلەپ ىشپەيمىز بە؟ — كاتەن تاماعىن كەنەپ، ارتيستەرگە ۇقساعىسى كەلگەندەي قومدانا جوتەلدى، — سەنىڭ جاقسى جىندى بولعانىڭ ءۇشىن، كەلەشەكتە نارودنايا ارتيستكا سسسر بولۋىڭ ءۇشىن! ۋرا!
ولار ءىشىپ تاستادى.
— تاعى قۇيام. الگى كەتكەن جالعىزسىراپ قالۋى مۇمكىن. ەكەۋ بولسا، جۇپتاسىپ، كوڭىلدى بولادى.
— ىشىڭدە بۇرىننان دا جاتقانى بار ەمەس پە؟ — دەپ كۇلدى مۇڭلىق.
— مەنىكى مە؟ مەندە ءبىر ءۇيىر جىلقى بار. كاتەننىڭ كەڭ جايلاۋىن دۇسىرلەتىپ جاتىر ءقازىر.
— ايتاسىز - اۋ ءسىز دە! — دەپ قولپاشتاپ قويدى ونى ماجەن. — ەندى مەن سويلەيىن.
— سويلە!
— سويلەسەم... مەن مايانىڭ تالانتىن بۇرىننان سەزەتىنمىن. بىزدە جاستاردان ءالى باعى جانباي جۇرگەندەر كوپ. ال مىنا رەجيسسەر كۇشتى جىگىت ەكەن.
— سۇمدىق! — دەدى تاڭسىق كوزى جايناپ. — پروستو چۋدو! ول بولماسا، مايا ءبۇيتىپ ويناي الماس ەدى. ەگەر مەنى قولىنا السا، مەن دە تانىتار ەدىم، شىركىن!
— قولىنا العانى قالاي؟! مەن مۇڭلىقتى قولىنا العىزبايمىن! — دەپ كوزىن قىسىپ قويدى كاتەن.
مۇڭلىق قاباق شىتتى. ماجەن ءسوزىن جالعادى.
— مەنىڭ توستىمدى ءبولىپ جىبەردىڭدەر. كۇشتى دەيتىن سەبەبىم، بۇل بالا ارتيستەرگە تۆورچەسكي كەلەدى ەكەن، ءبىزدىڭ گلاۆنىيداي روماروچيك ەمەس. فرانسۋزدىڭ ءبىر مىقتى تەاترالى...
— نەسىن ايتاسىڭ، بۇل سپەكتاكل مەن ءۇشىن ءبىر عۇمىر بولدى عوي، — دەدى.
— ماعان اسىرەسە، تىنىشتىقتاعى شىڭعىرعان جان داۋسى ۇنايدى. كەرەمەت پروستو! — دەپ ماجەن كوزىن جۇما تاڭداندى. — داۆاي، سول ءۇشىن الايىق! ىزدەنىستەر ءۇشىن!
— راقمەت! — دەدى مۇڭلىق ۇزىن كىرپىكتەرىن تۇسىرە كۇلىمدەپ.
— ەندى سول سپەكتاكلدى قويسا، ءوزىم سۇرانامىن، — دەگەن تاڭسىق شاراپتى كومەكەيىنە ءبىر - اق لىق ەتكىزدى.
— بىلاي كوز قىسىپ قويساق دا بولادى عوي. — كاتەن ازىلدەدى.
— نەسى بار، مىنا ايەلىنەن قورقاتىن ماجەنگە ەرگەنشە... ول بويداق ەمەس پە؟
— مەنىڭ وعان ەش قارسىلىعىم جوق، — دەپ ەزۋ تارتتى ماجەن.
كاتەن تاعى دا شاراپ قۇيىپ:
— ەندى ءوزىڭ سويلە، — دەپ وزەۋرەدى، — مىقتىنىڭ دا ءسوزىن تىڭدايىق.
— مەن نە ايتايىن. — مۇڭلىق بوكالىنداعى كوپىرشىگەن شاراپقا ۇڭىلگەندەي از - كەم وتىرىپ بارىپ. — كەلىڭدەر، ءبىزدىڭ قۋانىشىمىزعا ورتاقتاسپاعانىمەن سىرتىمىزدان تىلەيتىن تىلەۋلەستەرىمىز ءۇشىن!—دەدى. وسى ءسوزدى ايتقاندا الىستاعى اناسى مەن بوتابەك بەينەسى كوز الدىنا كەلىپ ەدى.
كاتەن قىزدى.ءبىرازدان سوڭ مۇڭلىق قايتا جابىرقادى. كوڭىلدەنۋ ورنىنا وي وقپانىنا باتىپ تۇنجىراپ بارا جاتتى. اق اراق ەلىرتكەن ماجەن انالاردىڭ كوزىن باقىرايتىپ قويىپ، تاڭسىقتى قۇشاقتاپ ءسۇيدى.
— قوي، ەندى جاتايىق، — دەدى ءبىر كەزدە كىلگىرە باستاعان كاتەن. — مىناۋ ەكەۋى جەرگە، ءبىز، مايا ەكەۋمىز، كەرۋەتكە.
مۇڭلىق اشۋلى، وقتى كوزىمەن اتا قارادى. باسىنۋىن مىنانىڭ.
— نە دەدىڭ؟ نەمەنە، بۇل سەنىڭ جالداپ العان ءۇيىڭ بە؟ مۇڭلىق ورنىنان اتىپ تۇردى. — شىق ۇيدەن! كەتىڭدەر، سەندەر دە!
اناۋ ەكەۋى اپالاقتاپ ساسىپ قالدى. ماجەن يمەك مۇرنىنىڭ ۇشى قىزارىپ مۇڭلىققا قيپاقتاي قارادى. تاڭسىق ماشينا جارىعى استىندا قالعان قويانداي باعجيدى.
— اۋ، باتىرەكە، باتىرەكە، — دەي بەردى كاتەن، — بۇل قالاي؟
— قالاي - سالايى جوق، شىعىڭدار ۇيدەن!
— ەسىرەيىن دەگەن ەكەنسىڭ، جاقسى. — كاتەن ورنىنان شايقاتىلا تۇرىپ، ەسىك الدىندا ۇرپيگەن انا ەكەۋىنىڭ قاسىنا باردى. — تويىناتىنداي بولعان جوقسىڭ ءالى.
— نە دەدىڭ؟—ءارى قاراي سويلەي الماي تۇتىعىپ قالدى. مۇڭلىق. — مى-مى-ىندەتسيدى ەكەنسىڭ عوي. بار، بار... ساتىپ الاتىن مەن ساعات ەمەسپىن.
كاتەن مۇرنىن ءشۇيىرىپ كەكەسىندى مىرس ەتتى دە:
— قوي، پەرنەكۇلدىكىنە كەتتىك، جۇرىڭدەر!—دەدى قاسىنداعىلارعا. ءسويتتى دە ستول ۇستىندە قالعان جارتى بوتەلكە اراقتى قالتاسىنا سالىپ الدى. — ءتۇن ورتاسىندا قايدان ىزدەيمىز؟
ەسىك سارت جابىلعان ءسات مۇڭلىق توسەگىنە قۇلاي كەتتى دە، كوز جاسىنا ەرىك بەردى. جاستىقتى قۇشاقتاپ، سولقىلداپ جىلادى. ءوز باسىن ءوزى قاستەر تۇتپاي، قايداعى – جايداعى بىرەۋلەردى باسىنتىپ العانىنا وكىنىپ ءىشى جانا جىلادى.
جىلاي جاتىپ مىزعىپ كەتكەن. تەلەفون شىرىلىنان وياندى. كۇن شىققان، بولمە جارىق، اي - جاي ۋاق. ۇيقىلى – وياۋ كەپ ترۋبكانى كوتەردى.
— قايىرلى تاڭ! — دەدى ترۋبكادان بىرەۋ.
— بوتابەكسىز بە؟ — داۋسى وتە جارقىن شىقتى، قۋانعانىن جاسىرا المادى مۇڭلىق.
— پرەمەراڭىزبەن قۇتتىقتايمىن!
— راقمەت. كەشە قۇتتىقتار دەپ كۇتىپ ەدىم.
— «ەشتەن كەش جاقسى» دەگەن عوي. كەشە جانىمدا كىسىلەردەن شىعا المادىم.
ەنەسى مەن جۇبايىنان ىڭعايسىزدانعان عوي دەپ ويلاعان مۇڭلىق:
— انشەيىن ايتام، تەلەفون سوققانىڭىزعا دا راقمەت!
— ال ساۋ بولىڭىز وندا. مىندا ءبىر تىعىز شارۋا بوپ جاتقانى. كەيىن حابارلاسامىن.
— جاقسى.
كەلىنشەك ۇيقىسى شايداي اشىلدى، ۇيقىسى قانىپ ويانعان جاس بالاشا جايناڭدادى. تۇندەگى قامىققانىن شاراپتىڭ ۋىتى قوزداتقان كوڭىلسىزدىك بولار ءوزىن – ءوزى جۇباتتى دا جۋىنىپ - شايىنىپ، بوي اينا الدىنا بارىپ سۋرەتىنە ءوزى نازدانا كۇلىمسىرەپ تارانا باستادى.
7
ەسىكتى سىلكە تاستاپ، بوتابەك كوشەگە شىعىپ كەتتى. ءتۇن ورتاسى اۋعان - دى. جىلىمىق. تۇستىكتەن سوققان جىلى جەل قاردى قانتشا ۋاتقان. كوشە شىلقىعان سۋ. قارا كولەڭكە تروتۋارعا تۇسكەندە كولكىگەن لاي سۋدى كەشىپ كەتكەن، سۋ باتەڭكەسىنىڭ قونىشىنان قۇيىلىپ، شولاق ءجۇن تابانىنا بارىپ ءبىراق سارقىلدى، وعان ءمان بەرگەن جوق، جۇرە بەردى. قاڭقيعان ۇيلەر سالداۋىردا تۇرعان الىپ كەمەلەرگە ۇقسايدى، وت وشكەن تەرەزەلەر سۋ قاراڭعى جانارداي، ەلدىڭ ءبارى ۇيقىدا.
ول كوشە ورتاسىنا ءتۇستى. ماشينا ءجۇرىسى توقتاعان، قار سۋى قۇرعاماعان اسفالت كوشە باعانا باسىنداعى نەيون شامىنىڭ جارىعىنا شاعىلىسىپ جەلسىز كۇنگى ارناسىنداي جالتىراپ جاتىر. ءبىر كوشە قيىلىسىن تايانعاندا وڭ جاق بۇيىردەن قۇتىرتا ويناعان گيتارا ءۇنى، ۋ - شۋ دابىرلاسقان كوڭىلدى داۋىستار ەستىلدى. «گوركو! گوركو!»، «كوشەدە سۇيىسكەن قانداي بولار ەكەن، بايقاپ كورىڭدەرشى»، — دەپ قارق - قارق كۇلەدى. الدەكىم: «جاس جۇبايلار، قۇتتى بولسىن تويلارىڭ!» — دەپ گيتاراعا قوسىلىپ قارلىعىڭقى داۋىسپەن ءان سالادى.
الا - بوتەن كوڭىلدى توپقا ول كوشە مۇيىسىندە بەتتەسىپ قالدى. ءساندى كيىنگەن ءبىر توپ قىز -جىگىتتەر، ءبارى دە كوستيۋمشەڭ، ءتۇننىڭ ىزعارى ويلارىنا كىرىپ - شىعار ەمەس، ورتالارىندا جاس جۇبايلار، سەكىرىپ بيلەپ: «ۋرا، مىنە، بىزگە قىدىر كەزىكتى!» «ءۇيدى - ۇيگە باقىت تاسىپ تۇندە جۇرەتىن دوموۆويدىڭ ءوزى!» — دەپ، دۋىلداسىپ كەلىپ ونى قورشاپ الدى.
— شامپان اشىڭدار قىدىردىڭ قۇرمەتىنە!—دەدى ءبىرى.
شامپان تىعىنىنىڭ تارس ەتكەن ءۇنى ءتۇن تىنىشتىعىندا مىلتىق اتىلعاننان بىردە كەم بولعان جوق.
— Miنe، اعاسى! جۇتىپ جىبەرىڭىز، جاس جۇبايلارعا باقىت تىلەپ.
بوتابەك ۇسىنعان بوكالدى قولىنا الارىن السا دا بىردەن اۋزىنا ءسوز تۇسپەدى. بوگەلىپ بارىپ:
— كوڭىلدەرىڭە كىربىڭ تۇسپەسىن، تاتۋ - ءتاتتى ءومىر سۇرىڭدەر! — دەدى دە شاراپتى توڭكەرىپ تاستادى.
— مولودەس، دوموۆوي!
بوتابەك ۇسىنعان بوكالدى قولىنا الارىن دا السا دا بىردەن اۋزىنا ءسوز تۇسپەدى. بوگەلىپ بارىپ:
— سوندا سەن اسىرايسىڭ با ءبىزدى؟
— مەن ايلىق الام، زاعيپا ايلىق الادى، سول جەتەر ۇشەۋمىزگە.
— جەتەر ۇشەۋمىزگە؟! — ەزۋىن قيسايتىپ سۋىق كۇلدى پاتشايىمعا. — پشتۋ، جەتەر. بەس -ون سوم ايلىعىڭا سەن قان باسىڭدى اسىراپ ال اۋەلى، ءبىز تۇرماق.
بوتابەك اشۋدان قىپ - قىزىل بوپ جارىلا جازدادى. قولىنداعى تەمىر قاسىعى سۋسىپ ءتۇسىپ كەتتى، قاسىق تارەلكا جيەگىنە ءتيىپ شاق ەتە قالدى.
— ساۋداگەرلىكتى قويىڭىز! تاپقانىمىز — قاناعات! — دەدى دە ورنىنان ۇشىپ تۇردى.
— نە دەدىڭ، ءاي! سەن مەنى ەندى ساۋداگەر دەدىڭ بە؟
پاتشايىم بەتىنەن تۇگى شىعا دولداندى.
— اپا، قويشى، اپا، قويشى، — دەپ اراعا ءتۇستى زاعيپا.
— ۇستىڭە ەلدە جوق كيتايسكى كاستەم كيىپ، كۇندە ەت جەپ وتىرعانىڭ مەنىڭ ارقام شىعار، بولماسا مىنانى جەرسىڭ، و نەسى - اي! — دەپ ەكى ساۋساعى اراسىنان باس بارماعىن كورسەتتى.
كوك قاتىننان ءداۋ قاشتىنىڭ كەرى كەلگەن بوتابەك جاتىن بولمەسىنە كىرىپ ەسىكتى جاۋىپ الدى.
— اي، ءبىلىپ ەم - اۋ، ءبىلىپ ەم - اۋ، — دەپ پاتشايىم ەكى ءبۇيىرىن تايانا، باسىن شايقاپ -شايقاپ قويىپ شاپتىعادى.—«ارىڭ مالدى اسىراساڭ اۋزى - باسىڭدى ماي ەتەدى، ارىق ادامدى اسىراساڭ اۋزى - باسىڭدى قان ەتەدى»... سەن دە سۇمىرەيىپ... كەش كەلسە دە ۇندەمەيسىڭ... شەشەڭدى ساۋداگەر دەپ جاتسا دا ۇندەمەيسىڭ. ءبىر كۇنى سەن مەنى ساباتارسىڭ بايىڭا، — دەپ قىزىنا دا سوقتىقتى.
قىزى جاتىن بولمەگە كەلىپ، قۇلاعىنىڭ ۇستىنە جاستىق باستىرىپ جاتىپ قالعان كۇيەۋىنە ءتيىستى.
ءوزى جۇرەگى ناشار ادامعا قارسى كەپ... وڭباعان ەكەنسىڭ عوي.
— مەن — وڭباعان! مەن — وڭباعان! — دەپ ءىشى جانا كۇلە بەردى، كۇلە بەردى ول.
... بۇگىن تاعى ۇشىقتى. بوتابەك تاعى كەشىككەن. ەنەسى مەن جۇبايىنىڭ مازاعىنان قاشىپ، جۇمىستان بوساسىمەن تىكە تارتۋشى ەدى... كەزەگىن تاپسىرار الدىنداعى سوڭعى شاقىرۋعا بارعان. تۇماۋدان قاتتى قۇلاعان ءبىر ءتورت - بەس جاسار بالانىڭ اۋىر ءحالىن كورىپ، سونىڭ قاسىنان ءتۇن ورتاسىنا دەيىن جەتە الماي قالعان. بالا ۇلكەن ادامداي ىڭقىلداپ، كوزىن ءبىر اشىپ، ءبىر جۇمىپ جاتقان - دى. دەنەسى قول تيگىزبەيدى، ورتەنىپ تۇر، قىرىق گرادۋس. بوتابەك ۋكول سالىپ، ءدارى ىشكىزىپ ەدى، سوندا دا قىزۋى تۇسپەدى. ءجىپ - جىڭىشكە شىبىقتاي بىلەگىندەگى كوك تامىر ءۇستى - ۇستىنە دىك - دىك سوعادى. ءبىر كەزدە بالا كوزىن اشىپ:
— پاپا، كەلدىڭ بە؟ — دەدى دە وتتاي جانعان كىشكەنە الاقانىمەن بوتابەكتىڭ قولىن سيپالادى.
— پاپاسىن ساعىنىپ ءجۇر ەدى، ءسىزدى پاپام دەپ جاتىر، — دەدى بالانىڭ شەشەسى كوزىنە كەپ قالعان جاستى ىركىپ.
— اۋرۋحاناعا اپارۋ كەرەك، — دەدى بوتابەك.
— جالعىز قالاي جاتادى، بۇگىنشە ۇيدە بولسىنشى، — دەپ ايەل شىرىلدادى. — قىزۋى تۇسپەسە ەرتەڭ - اق اپارامىن.
بالا الاقانىنان قولىن تارتىپ الۋعا بوتابەكتىڭ ءداتى بارمادى. بىرتە - بىرتە بالا الاقانىنىڭ ءورتى ءسونىپ بارا جاتقانداي سەزىلەدى. ىڭقىلى دا باياۋلاپ، ءبىر قالىپتى تىنىس الا باستاعانداي. ول ورنىنان تاپجىلماي، بالانىڭ البىراعان نارت جۇزىنە قادالا قاراپ ۇزاق وتىردى. ءتۇن ورتاسىنا تامان بالا تىنشىپ، كوزى ءىلىندى. سول كەزدە بارىپ بوتابەك ورنىنان تۇرىپ، ۇيىنە قايتتى.
ەسىك قوڭىراۋىن ۇزاق دىزىلداتتى. ءبىراۋىقتا ەنەسى اشتى. كوكشىل كوزى ءزار شاشىپ ەسىك كوزىندە تۇر.
— اداسىپ جۇرگەن جوقسىز با؟
بوتابەك كۇلكىمەن جەڭگىسى كەپ جىميا ەزۋ تارتتى دا:
— اداسىپ جۇرگەن قوناق ەم، قوندىرا كورىڭىز، — دەدى قالجىڭداپ وتە بەرگەن.
— ەششە ازىلدەسەدى ۇياتسىز. بارعان ويناسىڭدىكىنە قونا سالمادىڭ با، ءتۇن ورتاسىندا ەلدىڭ ۇيقىسىن بۇزعانشا؟
ەنەسى تيىسكەندە جاتىن بولمەگە قاشىپ كىرىپ جان ساقتايتىن بوتابەك جىلدام سىرتقى كيىمىن شەشتى دە سولاي تارتتى.
جاتىن بولمەنىڭ ەسىگى جابىق. تۇتقاسىنان ءارى - بەرى تارتىپ ەدى، زاعيپا ىشتەن ءىلىپ العان، اشپادى.
— زاعيپا! زاعيپا!
ءولىپ قالعانداي دىبىس جوق.
— زاعيپا اشپايدى. بار، ويناسىڭنىڭ ۇيىنە بارىپ جات، — دەپ پاتشايىم جەلكەسىنەن ىسىلدادى.
اشۋ بۋعان بوتابەك موينىن بۇرىپ، ەنەسىنە وشتەنە قارادى.
— قويساڭىزشى وسى.
— قويمايمىن! قويماسام نەعىلاسىڭ؟ وسى كەزگە دەيىن ساۋ كەلدىم دەيسىڭ بە؟ بار، بار.
— بارسام، بارام.
— بار، بار.
بوتابەك زىعىردانى قايناسا دا قايتىپ اۋزىن اشا المادى. قولىن اشۋلانا ءبىر سىلىكتى دە اپىل - عۇپىل كيىنىپ، ەسىكتى سەرپە جاۋىپ شىعىپ كەتكەن...
كوشەدە سەندەلىپ كوپ ءجۇردى. قايدا بارارىن بىلمەدى. جەدەل جاردەمگە بارايىن دەسە، ونداعى قىزمەتتەستەرى جەتى تۇندە نەعىپ ءجۇرسىڭ دەرى حاق. ءبىر جولداس جىگىت بار ەدى، ونىكىنە تۇنەۋگە تاعى ۇيالدى. ۇيىنەن سۋ شىققان با دەپ ويلار. ۆوكزالعا بارىپ وتىرسام با ەكەن؟ تانىستار كەزىكسە، ماسقارا - اۋ. ءارى - ءسارى بوپ قايدا تۇنەرىن بىلمەي ساندالىپ جۇرگەنىندە ءبىر ۋاقتا وزىنە تانىس ءبىر ءۇيدىڭ الدىندا تۇرعانىن بايقادى. مۇڭلىقتىكى وسى كورپۋستا ەدى - اۋ... ءبىرىنشى پودەزد، 10 - شى ءۇي
8
تۇنگى تىنىشتىقتا ەسىك قوڭىراۋىنىڭ داۋسى اششى ەستىلەدى. شىرت ۇيقىدا جاتقان مۇڭلىق شارىلداعان ۇننەن شوشىپ وياندى. باس جاعىنداعى حالاتىن كيە ساپ ەسىككە ۇمتىلدى. «كىم بولدى ەكەن؟ اراق ىشكەن كۇنى ۇيىنە قونباي، قالاداعى بۇكىل تانىسىن كەزىپ، وياتىپ شىعاتىن ماجەن بە ەكەن؟ الدە ماس بولعاندا ەسىنە تۇسسە، قاڭعالاقتاپ ءجۇرىپ ءبىر سوعاتىن كاتەن بە ەكەن؟ ماجەن بولسا دا، كاتەن بولسا دا كىرگىزبەيىن»...
— بۇ كىم؟
— مەن.
— مەنى كىم؟
— بوتابەك.
«شىن با، شىن با؟» — دەگەندەي جۇرەگى دۇرسىلدەدى. شام جاعىپ، ەسىك اشتى.
— ءسالاماتسىز با، كەشىرىڭىز مەنىڭ مەزگىلسىز كەلگەنىمدى.
— وقاسى جوق... وقاسى جوق. تورلەتىڭىز. — كەلىنشەك جىگىتتىڭ كوڭىلسىز ەكەنىن ابىرجۋ پىشىنىنەن بىردەن سەزدى. نە وتباسىندا جۇمىسىندا ءبىر جايسىز جاعداي بولعان شىعار.
— جۇمىستان شىعىپ ەم، سوعا كەتەيىن دەپ... كەشىرىڭىز.
ءوزىمسىنىپ كەلگەنىڭىز قايتا جاقسى عوي. نەسىنە كەشىرىم سۇرايسىز. شەشىنىڭىز.
جاداعايى مەن قويان تەرىسى قۇلاقشىنىن شەشىپ، دالىزدەگى ىلگىشكە ءىلدى دە سۋ ءتيىپ رەڭى كەتكەن باتەڭكەسىن ەسىك الدىنا تاستادى. وسى ەكى ارادا لىپ ەتىپ بولمەسىنە كىرىپ كەتكەن مۇڭلىق توسەگىن جيناپ ورالعان - دى.
بوتەڭكەڭىزدى بەكەر شەشتىڭىز، ەدەن سۋىق. ىشكە كىرىپ جايلاسا بەرىڭىز، مەن شاي قويايىن، — دەدى. اسحانادا گازعا شاي قويىپ ءجۇرىپ: «نەگە قامىقتى ەكەن؟ نەگە؟» — دەپ ءوز - وزىنەن كۇبىرلەدى. قالايدا ونىڭ كەلگەنىنە قۋاندى.
— تاعى دا قۇتتىقتاپ قويايىن انەۋگى ويىنىڭىزدى؟ — دەپ بوتابەك اسحانادان ورالعان ونىڭ قولىن قىستى.
— راقمەت! ۇنادى ما؟
— وتە ۇنادى! كوپتەن تەاترعا بارماۋشى ەدىم، ەندى قالمايتىن شىعارمىن.
— كينوعا باراتىن شىعارسىز.
— كينو... تەليەۆيزور، سوسىن فۋتبول.
وسى كۇنى ەركەكتەردىڭ كوبىسى - اق فۋتبول دەسە تاماق ىشپەۋگە بار عوي.
— راس ايتاسىز. مەن دە سونىڭ ءبىرىمىن، — دەدى ول. — سىزگە مەن شىن ريزا بولدىم، قاراكوز ءرولىن تاماشا وينادىڭىز. ءسىز شىن جىندانىپ كەتكەندەي زارەم ۇشتى. ءتىپتى داۋىسىڭىزعا دەيىن وزگەرىپ كەتتى عوي.
— ول ءسىزدىڭ ارىپتەسىڭىزدەن العان كەڭەسىمنىڭ پايداسى. جىندانعاندا ادامداردىڭ داۋسى دا وزگەرەدى ەكەن. مۇڭلىق وزىنە جىگىتتىڭ جانى اشيتىنىن سەزىنىپ ىشتەي ماسايرادى.
— قاسىڭىزداعى كىسىلەرگە دە ۇنادى ما؟—دەپ سۇرادى.
— جۇبايىم ءسىز جىندانعاندا كوزىنە جاس الدى، ال ەنەم، — بوتابەك ءتۇسى بۇزىلا سويلەدى.—«جىندانعانشا نارشانىڭ جانىندا جىلى سۋعا قولىن مالىپ جاتپاي ما»، — دەدى.
— ول كىسى دە قاتتى تۇسىنەدى ەكەن - اي، — دەدى مۇڭلىق.
ول كۇلگەندە پىستە مۇرنىنىڭ ۇشى دا كۇلگەندەي اسەر قالدىرىپ اسا سۇيكىمدى كورىنەتىن. سۇيكىمدى قىلىق بوتابەكتىڭ ءىشىن جىلىتتى. «كوشەدە ازانعا دەيىن ساندالماي، تاۋەكەل عىپ وسىندا كەلگەنىم ءجون بولعان ەكەن».
شاي ءىشتى. شاي ۇستىندە ولار ونەر جايلى اڭگىمەلەستى. قاباعىنان اشۋ ءىزى تارقاعان بوتابەك ءبىر گازەتتەن وقىعان ماقالاسىن ەسىنە الدى.
— كەلەشەكتە تەاتر دامي بەرەر مە ەكەن وسى؟ كينو مەن تەليەۆيدەنيە ورىستەپ بارادى عوي.
— مەن تەاتردىڭ ومىرشەڭدىگىنە سەنەمىن، — دەدى مۇڭلىق. — ءارقايسىسىنىڭ ءوز ورنى بار، ءسىز ۇناتپاساڭىز، ماسەلەن باسقا ۇناتادى.
— جوق، مەن سىزگە ۇناتپايمىن دەگەنىم جوق قوي.
— مەن دە مىسال ءۇشىن ايتىپ جاتىرمىن. ءسىزدىڭ ەڭ جاقسى ۇناتاتىنىڭىز نە، ايىپ بولماسا؟
— مەنىڭ بە؟ مەنىڭ... پوەزيا.
— ولەڭ جازاسىز با؟
— جوق، جاقسى ولەڭدى ىزدەپ وقيمىن.
— جاتقا بىلەتىندەرىڭىز بار ما؟ وقىڭىزشى بىرەۋىن.
— بىردەن ەسكە تۇسە مە قۇرعىر؟ كەيىن ءبىر وقىرمىن. — بوتابەك جابىرقاۋ ويعا شومعانداي تۇنجىرادى.
مۇڭلىق ونىڭ جايسىز كۇيىن ءبىلىپ وتىرىپ، ولەڭ وقى دەگەن قولقاسىنىڭ ارتىق بولعانىن اڭعارىپ ءوز - وزىنەن قىسىلدى. ارنەنى ءبىر سۇراپ مەزى قىلىپ تا جىبەرگەندەي. شكاف سۋىرماسىنان كوكشىل ءتۇستى البوم اكەلىپ، جىگىت ويىن سەيىلتۋگە تىرىسقان ول:
— ءۇن - ءتۇنسىز وتىرعانشا، سۋرەت كورىپ وتىرىڭىز، — دەدى.
بوتابەك البوم اقتاردى. قۇيتاقانداي ءسابي. توپ - تومپاق، مۇرنى تۇيمەدەي، كوزى تاناداي.
— ۇشتەگى كەزىم، — ورىندىعىن جاقىنداتا وتىرىپ مۇڭلىق ءۇڭىلدى. — ۇقسامايدى ماعان، ءا؟
— كوزىڭىز ۇقسايدى.
ءتۇرلى - ءتۇرلى بەينەلەر.
— مىناۋ — مامام، ءقازىر ەلدە، ال مىناۋ — پاپام، توعىز جاسىمدا دۇنيە سالعان... مىناۋ ستۋديادا الماتىدا وقىپ جۇرگەن كەزىم... مىناۋ «تاۋ قىزىنداعى» ءرولىم... مىناۋ «قاشقىنداعى» سەيدە...
— مىنا سۋرەتتىڭ جارتىسى جوق قوي.
— جىرتىپ تاستاعانمىن، — دەدى كۇرسىنىپ كەلىنشەك.
جىگىت: «نەگە»، — دەپ قازبالامادى.
البومدى كورىپ بولعان سوڭ ءبىر اۋىق تىم - تىرىس وتىرىستى.
— ەرتەڭ جۇمىسقا باراسىز با؟ — دەدى مۇڭلىق ونىڭ ۇيىنە قايتاتىن ىڭعاي تانىتپاي جايما - شۋاق وتىرعانىنا قاراپ. «بالكىم جۇبايىنا رەنجىپ شىققان شىعار».
— بارامىن.
— وندا ءسال مىزعىپ الىڭىز، مەنىڭ ورنىما.
— ءسىز شە؟
— مەن وسىلاي وتىرا بەرەم.
— جوق، مەن ديۆانعا قيسايايىن. ءسىز دە دەمالا بەرىڭىز.
— ديۆانعا توسەك ساپ بەرەيىن.
— جوق، جاستىق بەرسەڭىز بولادى، قيسايا كەتەيىن.
كەلىنشەك جاستىق تاستادى. جىگىت: «قايىرلى ءتۇن» — دەدى دە كيىمشەڭ قيسايدى.
مۇڭلىق ويلى جىميىپ، باس يزەدى. رەجيسسەردىڭ رەپەتيسيا ۇستىندە وعان وي سالعان تۇستارى كوپ ەدى. بىردە: «ءالى مەنى ناندىرماي جاتىر، ناندىرماي جاتىر. كەيدە الدەبىرەۋدىڭ ويىنىن ەلەستەتەسىز، كەيدە جىندىنىڭ قۇر كەيپىن عانا جاسايسىز. ماعان جىندىنىڭ جاي پورترەتى كەرەك ەمەس، جانىم اشيتىن جان كۇيزەلىسى كەرەك، جاندى وبراز كەرەك. اندا - ساندا ساناسىنا ساۋلە ءتۇسىپ، ەس كىرگەندەي بولاتىن ساتتەرىندە قاراكوز ساۋ كەزىندەگى سۇلۋلىعىن، سۇيكىمدىلىگىن تانىتىپ، مەنىڭ كەۋدەمدى شوقپەن قارىپ، «اتتەگەن - اي» دەگىزە كۇرسىنتۋى كەرەك. تۇسىنەسىز بە، وسىنى! ءوز جانىڭىزدان دا ءبىر نارسە قوسپايسىز با؟ ومىردە عاشىق بولعان، تورىققان ساتتەرىڭىز بولىپ پا ەدى؟!» — دەپ قاتتى اشۋلانعان. سوندا كەنەت سىرىم بەينەسى وزىنە ىستىق تارتىپ، كوزىنە بوتابەكشە ەلەستەپ، جۇرەگىن شىمىرلاتىپ وتكەن ءبىر ءسات بولعان - دى. سول ەسىنە ءتۇستى.
— جايسىز جاتتىڭىز - اۋ.
— جوق ءبىز سكورىيدا ۇيرەنىپ قالعانبىز.
مۇڭلىق شامدى ءوشىردى. ول دا حالاتىن شەشپەي توسەگىنە جانتايدى.
بوتابەك باسى جاستىققا ءتيىسى مۇڭ ەكەن، مىزعىپ جۇرە بەردى، ال ۇيقىسى اشىلىپ كەتكەن مۇڭلىقتىڭ كوزى باقىرايىپ جاتىر. جىگىتتىڭ پىسىلداعان دەمىنە قۇلاق توسادى... «نەگە ءتۇن ىشىندە كەلدى ەكەن؟ نەگە قامىقتى ەكەن؟ نەگە سۇرامادىم جاڭا؟.. مازالاماعانىمنىڭ ءوزى دە دۇرىس بولعان شىعار. — ديۆان جاقتان كوز الماي، باسىنا كەلگەن سان سۇراققا جاۋاپ ىزدەۋمەن باسى قاتتى. مەنى جاقسى كورىپ كەلسە، سىر بەرمەس پە، ءبىر سىر بەرمەس پە؟»
9
بوتابەك ازاننان تۇرىپ، ءتاتتى ۇيقى قۇشاعىنداعى مۇڭلىقتى وياتپاي، ەسىكتى جايمەن عانا جاۋىپ، جۇمىسىنا تارتقان. كەشكە دەيىن ەش مازاسى بولمادى، جەدەل جاردەمدە وتىرسا دا، اۋرۋلاردىڭ شاقىرۋىمەن بارا جاتسا دا اجارى قاشقان وتباسى تىرلىگى ويىنان شىقپايدى... «ەنەمدىكى تۋاسى بويىنا سىڭگەن مىنەز بولسىن، ال زاعيپانىكى نە؟ قوي اۋزىنان ءشوپ المايتىن مومىن سياقتى ەدى».
جۇمىس اياعىندا زاعيپا كەلدى، بوتابەك سەسترا وزبەك قىزعا الدەنە تاپسىرىپ جاتقان.
— بوتابەك، شىعىپ كەتشى.
ەسىك الدىنا شىقتى.
— كۇتەيىن بە؟ بىرگە قايتامىز با؟
— كۇت.
بىرگە قايتقان. جول بويى ەكى قولىن بۇيىرىنە تايانعان ەنەسىنىڭ كوگەرەڭدەگەن ءجۇزى كوز الدىنان شىقپاي كەلە جاتقاندا، ەسىكتى زاعيپانىڭ ءوزى اشقانى بوتابەك جۇرەگىنىڭ تولقۋىن باستى. «ۇيدە جوعى قانداي جاقسى بولدى!»
— مامام تاشكەنتكە كەتتى ءبىر تۋىستارىمىزعا، — دەدى زاعيپا.
«پايدا سەرىكتەرىنە كەتتى دەسەي. Co جاقتا ورالماي ماڭگى قالسا ەكەن»، — دەدى بوتابەك ىشىنەن.
زاعيپا زىر جۇگىرىپ تاماق ىستەدى. قالايدا ونىڭ كوڭىلىن تابۋدى ويلاپ جۇرگەن سەكىلدى. كوزىنىڭ قيىعىمەن گازەت وقىپ وتىرعان بوتابەككە ءالسىن - ءالسىن قاراعىشتايدى. تاماق ۇستىندە دە ءسويتتى. بوتابەك جىبىمەگەن. ءلام دەپ ءتىل دە قاتپاعان. توسەكتە دە ءۇنسىز سالقىن جاتتى. مۇندايدا ۇنسىزدىكتىڭ باتپان سالماعى دەنەگە تيگەن اششى تاياقتان مىڭ بەتەر اۋىر بولادى. ءبىر كەزدە زاعيپا تەرىس قاراپ، قىستىعا جىلادى...
— نەگە جىلايسىڭ؟
— جىلاماي. سەن مەنى جاقسى كورمەيدى ەكەنسىڭ.
— نەگە؟ نەگە جاقسى كورمەيىم؟
— جاقسى كورسەڭ تۇندە كەتىپ قالماس ەدىڭ.
— سەن ەسىك اشپاساڭ، شەشەڭ ۇيدەن قۋسا كەتپەي قايتەمىن.
— اشتىرماعان مامام.
— سەنىڭ وزىڭدە ەرىك جوق پا؟
— مامامنىڭ ايتقانىنان شىعا المادىم، — دەدى ول وكسىپ. بوتابەككە قاراي اۋناپ ءتۇسىپ قۇشاقتادى. — مامامنىڭ مەن ءۇشىن كورمەگەنى جوق... مەنىڭ اكەم — ءتىرى.
— ءولدى دەپ سەن مەنى الداعان ەكەنسىڭ عوي.
— كەشىر، بوتابەك، مامام سولاي ايت دەگەن. اكەم اراققۇمار ەدى. مامام ماسكۇنەمسىڭ، بىرەۋلەرمەن جۇرەسىڭ دەپ ۇيدەن قۋىپ جىبەرگەن.
— ءقازىر قايدا ول كىسى؟
— بىلمەيىم، سۋعا باتقان قارا تاستاي... حابار - وشارسىز.
— جاقسى يت ولىگىن كورسەتپەيدى دەگەننىڭ كەرى ەكەن.
— اكەم دە كەتەرىندە سولاي دەگەن. مەن اكەمدى ايايمىن.
شالقاسىنان جاتقان بوتابەك زاعيپاعا قاراي قىرىنداپ، ول دا قۇشاقتادى.
— مەنى شىن جاقسى كورەسىڭ بە، بوتابەك؟ — دەدى ەركەلەپ زاعيپا. — شىنىڭدى ايتشى.
بوتابەك ۇندەمەدى.
— نەگە ۇندەمەيسىڭ؟
— جاقسى كورەم.
— شىنىڭ با؟
— شىنىم.
— شىنىڭ با؟
— شىنىم دەدىم عوي.
— تۇندە قايدا قوندىڭ؟
— دالاعا.
— وتىرىك ايتاسىڭ. جەدەل جاردەمگە بارماپسىڭ.
— بارعانىم جوق.
— انا دوسىڭدىكىنە دە بارماپسىڭ.
— بارعانىم جوق. ىزشىدەن بەتەر تەكسەرىپسىڭ عوي.
— الدە ۆوكزالعا تۇنەدىڭ بە؟
— ۆوكزالعا تۇنەدىم.
— جوق، الدە انا وزبەچكانىكىنە تۇنەدىڭ بە؟
— تۇنەدىم.
— وتىرىك سوقپا، — دەپ ول كۇيەۋىنىڭ كەۋدەسىنە جابىسا ءتۇستى.
— ...تۇنەدىڭ بە؟
— تۇنەدىم.
— تۇنەدىڭ بە؟
— تۇنەدىم. — بوتابەك ايەلىن قۇشاقتاعان قولىن تارتىپ الدى.
— وندا وزبەچكاڭا بارماي نەعىپ جاتسىڭ؟
— بارسام، بارامىن.
— بار.
— بارامىن.
زاعيپا تەرىس قاراي اۋناپ ءتۇستى دە الدەنەدەن سەسكەنگەندەي كىرپىكشەشەندەي ءبىر ۋىس بوپ، تىزەسىن قۇشاقتاي بۇرىسە قالدى. بوتابەك تە تەرىس قاراي اۋناپ تۇسكەن. ول كەلىنشەگىنىڭ ءبۇيىرى سولقىلداپ دولدانا جىلاپ جاتقانىن ارقاسىمەن - اق سەزىپ جاتتى.
10
مۇڭلىق ۇيدەن شىقپايتىن بوپ العان، تەاتردان شىعىسىمەن ەشقايدا الاقتاماي تۋرا ۇيىنە قايتادى. بۇرىن قىدىرىستى، ويىن - ساۋىقتى ءوزى ىزدەپ، قۇربى - قۇرداستارىمەن سەرۋەن قۇرىپ جۇرە بەرەتىن - ءدى. ەندى ۇيىنە كەلەدى دە كىتاپ وقيدى، تەليەۆيزور كورەدى. جاس رەجيسسەر ونىڭ ويىنىنا ريزا بولىپ: «مەن كەلەشەكتە «وتەللونى» قويماق ويدامىن. شەكسپيردى وقي ءجۇر»، — دەگەن. سودان با، قولىنان شەكسپير تۇسپەيدى. كوڭىلى وڭاشانى قالايدى. ۇيىنە قونىپ كەتكەلى بوتابەك تە ويىنان شىقپاي ءجۇر. زىق ەتكەن دىبىسقا ەلەڭدەيدى. ەركىنەن تىس ەسىككە جالتاقتاي بەرەدى. تەلەفون شىلدىرلاسا، «بوتابەك شىعار» دەپ سۇرىنە - قابىنا ۇمتىلادى. ءوزى تەلەفون سوعىپ حابارلاسۋعا ۇيات سانايدى. ءوستىپ زارىعا ساعىنىپ جۇرگەنىندە ءبىر كۇنى كەشكىسىن بوتابەكتىڭ ءوزى كەلدى.
كەزەگىنەن شىققان بوتابەك ۇيىنە بەتتەگىسى كەلمەدى. قايدا بارارىن، نە ىستەرىن بىلمەي اپىرىلىسىپ - ساپىرىلىسقان شۋلى كوشەدە ۇزاق سەندەلدى. وتباسى ءومىرى كۇننەن - كۇنگە قيۋى قاشقان سىقىرلاۋىقتاي ۇيلەسپەي - اق قويعان. ءجيى قايتالاناتىن كيكىلجىڭگە ەتى ۇيرەنىپ كەتكەندەي سۇلەسوق ءجۇر ەدى، بۇگىنگى ءبىر وقيعا تاعى دا وز ۇيىنەن بەزەردەي شوشىنتتى. ەنەسى: «شۇيدەم اۋىرادى، دارىگەرگە كورسەت»، — دەگەن سوڭ جۇيكە اۋرۋىن قارايتىن دارىگەرگە ەرتىپ بارعان. قاراپ ءدارى - دارمەك جازىپ بەرگەن سوڭ، تانىس دارىگەر بوتابەككە «كىدىرە تۇرشى» دەپ وڭاشا الىپ قالدى دا:
— بۇل كىسى كىمىڭ؟ — دەدى.
— ەنەم.
— ال مەن بۇل كىسىنى بازاردان بىلەم. قىستا ءبىر سۆيتەر ساتىپ العانمىن وسى ايەلدەن. وتىز سومنىڭ سۆيتەpiن ماعان الپىس سومعا ساتىپتى، كەيىن ءبىلدىم.
— باسقا كىسى شىعار، — دەدى ۇياتتان ەكى بەتى ورتەنىپ بوتابەك.
— جوق، تاپ ءوزى، — دەپ كۇلدى اناۋ. — ەنەگە جارىعان ەكەنسىڭ.
بوتابەك ۇياتتان كىرەر جەر تابا الماي تىسقا اتىپ شىقتى. جۇگىرىپ ەنەسىن ىزدەدى. بار اشۋ -ىزاسىن اقتارىپ ساپ، كورمەستەي بوپ بەت جىرتىسپاق ەدى. پاتشايىم شايتانداي لەزدە عايىپ بولعان. اشۋمەن بارىپ زاعيپاعا تيىسەيىن دەپ حيرۋرگياعا قاراي ءجۇردى. «وعان نە دەيىم؟ ءبارىبىر ول شەشەسىنە قارسى كەلە جاتقان ىرقىنان شىعا المايدى. ەل كوزىنشە ۇرىسپاقپىن با؟ تال تۇستە ايەلىمەن ۇرسىسىپ جاتىر دەر. بۇل كۇندە جۇرت نە بولسا سونى وسەكتەيدى...»
ساباسىنا تۇسكەن ول زاعيپاعا بارماي، جۇمىسىنا قايتىپ ورالدى...
كەشەدە سەندەلىپ: «قايدا بارسام ەكەن؟» — دەپ كەلە جاتقاندا ەسىنە مۇڭلىق ءتۇستى. كوز الدىنا ءوزىن جاقىن تارتا كۇلىمدەگەن سۇيكىمدى بەينە ەلەستەدى... ءبىر كۇن ءدامىن تاتقانعا ءجۇز كۇن سالەم دەپ اناداعىدان بەرى ەڭ بولماسا تەلەفون دا سوقپاپپىن - اۋ. ءقازىر سوعايىنشى.
بوتابەك امانداسقالى قولىن سوزعاندا ونى باۋىرىنا تارتىپ قۇشاقتايمىن - اۋ دەپ ويلاماعان. قوينىنا قويىپ كەتەردەي ۇشا ۇمتىلعان مۇڭلىقتىڭ ساعىنىشتى، ىنتىق جۇزىنە شىداي الماي وزىنە تارتىپ، موينىمنان قۇشاقتادى. كەلىنشەكتىڭ بويى جىگىتتىڭ يەگى استىنا ازەر جەتەتىن، مۇڭلىق ءجۇزىن بوتابەكتىڭ القىمىنا باسىپ جۇپار گۇل يىسكەگەندەي تۇنشىعا جابىستى. جىگىت مۇرنىنا ءاتىردىڭ حوش ءيىسى كەلدى، ەرتەلى شەككەن ازابىن ۇمىتىپ، كەۋدە سارايى اشىلىپ سالا بەردى. ءۇنسىز قۇشاقتاسقان كۇيى ديۆانعا كەپ وتىردى. ديۆانعا جايعاسقان سوڭ دا ءبىر - بىرىنەن اجىراسا المادى كەرەمەت سيقىرلى ەكەۋىن كوزگە كورىنبەيتىن ءبىر ارقانمەن قوساقتاپ بايلاپ، ماتاپ تاستاعانداي. مۇڭلىق بوتابەكتىڭ باسىن كوتەرمەگەن قالپى:
— جۇمىستان شىقتىڭ با؟ — دەپ سۇرادى.
— ءيا، بۇگىن وسىندا قالايىن، قۋمايسىڭ با؟
— قۋمايمىن.
وسى كۇننەن باستاپ بوتابەك مۇڭلىقتىڭ ۇيىنە ءجيى كەلەتىن بولدى. كوكتەم شىقتى. مۇڭلىق تۇنەمەلىك بالكونعا شىعىپ، تاۋ وزەنى سەكىلدى ارىلداپ - گۇرىلدەپ جاتاتىن كوشەگە تەلمىرىپ، ۇڭىلە قاراپ وتىرادى. بوتابەكپەن كەلىسكەن قۇپيا بەلگىسى بارتىن. تۇنگى كەزەكتە جۇرگەنىندە بوتابەك مۇڭلىق ءۇيىنىڭ جانىنان ەتە قالسا، جەدەل جاردەم ماشيناسىنا دىبىس بەرگىزەدى. دىبىس بيپ - بيپ دەپ قىسقا شىقسا، قايتاردا سوعامىن دەگەنى، ال ۇزاققا سوزىلسا، وندا كەلە المايمىن دەگەنى... كەلىنشەك وسىنداي كۇي كەشسە، بوتابەك ءوزىن مۇندا كەلگەن سايىن سۋىق جاقتان ىستىق ولكەگە ورالعان قۇس سەكىلدى سەزىنەتىن. جۇيكەسىن جۇقارتقان وتباسى شىرعالاڭى دا وسى ءبىر قۇرقىلتايدىڭ ۇياسىنداي شاعىن بولمەگە كىرىپ كەلگەندە - اق بۇلتتاي تاراپ جۇرە بەرەتىن.
ايلى ءتۇن ەدى. توسەكتەن تۇرىپ، كەرەۋەت شەتىندە وتىرعان. بوتابەك كەلىنشەكتىڭ جالاڭاش بەلىنەن قۇشاقتاپ، قورعاسىنداي بالقىپ، كوڭىلى شالقىپ تاسىپ وتىر. مۇڭلىقتىڭ دەنەسى اپپاق. ءوزىنىڭ قولىنا، اشىق كەۋدەسىنە كوزى ءتۇستى.
— مەن قاپ - قارا ەكەنمىن.
— نەگە؟
— قاراش، ساعان قاراعاندا مەن نەگر سەكىلدىمىن. سەن اي ساۋلەسى استىندا ۇيىعان ءسۇت سەكىلدەنىپ كورىنەسىڭ.
— ءبوستىر.
— جوق، بوستىرگەنىم ەمەس، شىنىم.
— راقمەت، جانىم.
كەنەت ەسىك قاعىلدى. كەلىنشەك شوشىپ ءدىر ەتە قالدى.
— كىم بولدى ەكەن؟! — مۇڭلىق اشقىسى كەلمەي ورنىنان قوزعالمادى.
— قورىقپا، مەن اشايىن، پوچتا ما تەلەگرامما اكەلگەن؟! — دەدى قوزعالىپ بوتابەك.
— جوق، ءوزىم اشايىن. — مۇڭلىق ەسىككە باردى. تىستاعى ادام قوڭىراۋدى ءۇستىن - ءۇستىن باسىپ، جانىعىپ بارادى.
— مەن... مەن كاتەن.
مۇڭلىقتىڭ قانى باسىنا شاپشىدى. بوتابەكتەن قىسىلىپ، سۋىققا توڭعانداي قالشىلدادى.
— كەت، وڭباعان!—دەدى مۇڭلىق. — ماس بوپ كەپ ەسىك قاققانىڭدى قاشان قوياسىڭ وسى؟
— اش، اش دەيمىن مەن ساعان! — دەپ اناۋ ەسىكتى دۇرسىلدەتەدى.
مۇڭلىق بوتابەكتىڭ جانىنا قايتىپ كەلدى.
— و كىم؟
— ءبىر وڭباعان. Mac.
سىرتتاعى جارتى ساعات شاماسى ەسىكتى توقىلداتىپ تۇردى دا ەش سىبىس بولماعان سوڭ ءدۇرس ء-دۇرس باسىپ كەتىپ قالدى. «جامان ويلايتىن بولدى - اۋ، جامان ويلايتىن بولدى - اۋ»، — دەپ شەكەسىنىڭ كوك تامىرى بۇلك-بۇلك سوعىپ، دەمىن ىشىنە تارتا سۇلق وتىرعان مۇڭلىق ەكى بەتىن قوس قولىمەن باسىپ جىلاپ قويا بەردى.
— نەگە جىلادىڭ، ماييا؟ — دەدى سالقىنداۋ قۇشاقتاپ بوتابەك.
— مەن تۋرالى جامان ويلايتىن بولدىڭ – اۋ.
— نەگە... نەگە؟
— بىلەم، جامان ويلاپ قالدىڭ.
— جوق، جامان ويلاپ قالعانىم جوق، — دەگەن بوتابەك:
ەركەلەپ ەركىن باسىپ كەل قاسىما،
سۇيەيىن وڭ كوزىڭنەن، كوپ جاسىما.
تاعدىرىم سولاي جازسا امالىم نە،
ايەلدىڭ كوز جاسىمەن ءشول باسۋعا، — دەپ، ءبىر شۋماق ولەڭ
وقىدى دا كەلىنشەكتىڭ جاستى كوزىنەن ءسۇيدى.
— ءبىر دۇكەنشى جىگىت. ءبىزدىڭ تەاترعا ءجيى كەپ تۇرادى. ماعان قول ۇشىن بەرىپ جاقىن بوپ جۇرگەن. مەن تاعدىرىما ەرەگىسىپ... سوسىن جاستىق پا، تابيعات تالابى ما... كەلىپ جۇرەتىن. كوڭىلىم شىن قالاماسا دا بەتىن قاقپاۋشى ەم. ناۋقاستانعالى... ءيا، ءوزىڭدى كورگەلى ونى ۇيگە جولاتپاي قويدىم. نانساڭ، بار شىنىم.
كوڭىلىنە كۇدىك الىپ قالعان بوتابەك ونىڭ جالعان سويلەپ جالتارماي، بار شىنىن الدىنا جايىپ سالعانىنا ءسۇيسىنىپ، بۇرىنعىشا سەنىممەن، ىنتىق سەزىمىنە اۋىستى.
— ادامنىڭ جان دۇنيەسى — شىمىلدىعى جابۋلى ساحنا سياقتى ما دەپ ويلايمىن مەن كەيدە، — دەدى تولقي سويلەپ ول. — شىمىلدىعىڭدى اشتىڭ، جانىڭدى كوردىم. كوردىم دە ءتۇسىندىم. ومىردە ادامدار اراسىنداعى تۇسىنبەستىك، رەنىش سول شىمىلدىقتىڭ اشىلماي، جابىق تۇراتىنىنان - اۋ دەيمىن.
— سەن اقىلدىسىڭ عوي، جانىم، — دەپ كەلىنشەك جىگىت موينىنا اسىلدى. — مەن ءوز باسىمنىڭ ءقادىرىن سەن ارقىلى ءبىلدىم ەمەس پە؟!
— ولاي دەمە... كەيدە ءبىز سول شىمىلدىقتى اۋەلى اشىپ كورمەي، كوز جۇمبايلىق جاسايمىز. سويتەمىز دە قاتەلەسەمىز.
— ءبارى شىن، ءبارى... ايتا ءتۇسشى، جانىم.
— ولەڭ وقيىن ءبىر...
— وقىشى.
— نەتكەن سۇمدىق تۇسىنبەۋ:
بىر-بىرىنە جانى جات ءتىپتى بوتەن،
سويتە تۇرا قۇشاقتاپ ايمالاسقان.
ءتۇسىنۋ دە ءدال سونداي سۇمدىق ەكەن،
ءار قيمىلدان، قاباقتان جاي قاراستان.
جارالايمىز جاندى ءبىز:
ۇعىسپاۋدان جۇرەكتى جىلاتقان ەم،
كوپ تۇسىنسەك —
قايعىسى ول دا باستىڭ.
سەنىڭ نازىك جانىڭدى ءبىراق تا مەن
ۇقپاسام دا، ۇقسام دا قورلاماسپىن.
— بۇل كىمنىڭ ولەڭى؟
— ەۆگەنيي ەۆتۋشەنكونىكى.
اي تەرەزەدەن اۋىپ، بولمەنى قاراڭعى باستى. مۇڭلىق بوتابەكتىڭ وت باسىنان جاراسىم تاپپاي، كىلەڭ كوڭىلى جارىم جۇرەتىنىن ىشتەي سەزەتىن. ايەلىن سۇيمەي مە ەكەن؟ سۇراعالى وقتالدى دا ابايسىز جابىرقاتىپ الارمىن دەپ توقتالدى. ءبىر رەتى كەلەر. بوتابەك تە مۇڭلىقتان ءوزى جايلى ەشتەڭە سۇراماعان. كەيدە ادامدى، ويىڭدا دانەڭە جوق بولسا دا بايقاۋسىز سۇراعىڭمەن - اق جۇرەگىن جارالاپ الاسىڭ.
ولەڭ وقىعان سايىن شابىتتانىپ كەتەتىن بوتابەك ونى قۇشاعىنا قىسا ءتۇسىپ تالاي جىردى توپەلەتتى.
11
مۇڭلىق كوڭىلىمدەگى كىربىڭدى كوزىمنەن تانىتىپ قويمايىن دەگەندەي جانارى تايساقتاعانمەن بوتابەكتى سىر بەرمەي، بۇرىنعىشا اشىق - جارقىن قارسى الدى.
...ەرتەڭگىسىن رەپەتيسيا ۇستىندە ديرەكتور شاقىرعان.
— سروچنو ك ديرەكتورۋ!
رەپەتيسيادان تىم اسىعىس جاعداي بولماسا، بىلايىنشا شاقىرا بەرمەۋشى ەدى. ۇيدەگى دالاداعىدان، دالاداعى ۇيدەگىدەن قورقادى دەگەندەي مۇڭلىقتىڭ باسىنا سول زامات كەلگەن وي — «ىڭقىل - سىڭقىلى بار انام بايعۇس بىردەڭەگە ۇشىراپ قالماسا نەتتى» بولعان. جۇرەگى ۇشىپ، ەكى وكپەسى قىسىلا جەتكەن.
كەڭ كابينەت تورىندەگى جالتىراعان ۇلكەن قىزىل كۇرەڭ ستولعا قونجيا اسىلعان وڭكيگەن قاپساعاي دەنەلى ديرەكتور قارسى كرەسلوداعى سارى الا ءشايى كويلەكتى ءبىر ەگدە ايەلمەن اڭگىمەلەسىپ وتىرعان. مۇڭلىق كىرىپ كەلگەندە ولار اڭگىمەسىن دوعارا قويدى. ول كىرە بەرىستەگى ورىندىققا وتىرا كەتتى دە ءبىر جايسىز حابار كۇتكەندەي ديرەكتورعا كوزى باقىرايا الاقتادى.
— بەرىرەك وتىر، مۇڭلىق، — دەدى ديرەكتور توپىراق تۇستەس جۇزىنەن ەشتەڭە اڭعارىلماي.
سارى الا كويلەكتى ايەل مۇڭلىققا كوكشىل كوزى شاتىناي قارادى دا: «قىسىر جىلان سەكىلدى وسىنداي بولسا كەرەك ەدى»، — دەپ ىزالى مىرس ەتتى. مۇڭلىق وعان قۇلاق قويماعان، ديرەكتور ستولىنا تاياۋ كەلىپ جايعاستى.
— بوتابەك دەگەن دارىگەر جىگىتتى تانيسىڭ با؟ — دەدى ديرەكتور.
— تانيمىن.
— قايدان تانيسىڭ؟
— ناۋقاستانعاندا تانىسقانمىن. ەمدەگەن.
— ءقازىر دە ەمدەپ جۇرگەن شىعار؟! — دەپ شاعىپ الدى ەگدە ايەل.
— مىنا كىسى سول بوتابەكتىڭ ەنەسى.
مۇڭلىق ەندى ءتۇسىنىپ، سەمىز سارى ايەلگە ىڭعايسىزدانا قارادى.
— وي، بەتپاق، ۇيالماي - قىزارماي باجىرايۋىن، — دەپ قالدى انا ايەل.
— اپاي، بۇل كەڭسە، ءسال سابىر ەتىڭىز، — دەپ ديرەكتور ءوزىنىڭ ءتارتىپتى سۇيەتىنىن اڭعارتتى.
— كەڭسە بولماسا، بۇل بەتپاقتىڭ شاشىن جۇلار ەدىم.
مۇڭلىق قاباعى ءتۇيىلىپ اشۋلانعانمەن، ادەپ ساقتاپ ۇندەمەدى.
— تانىس بولعاندا قالاي؟ بىلاي جاي تانىس پا؟
— قالاي دەسەم ەكەن؟! — دەدى مۇڭلىق قينالعانداي. — مەن سىزگە ءبارىن ايتار ەدىم، ەگەر مىنا كىسى بولماسا.
— نەگە بولمايىم مەن، ءاي؟ — دەپ شاپتىقتى سارى ايەل.
— ءسىز ارالاسپاي تۇرا تۇرىڭىزشى، — دەدى ءوتىنىپ ديرەكتور.
— نەگە ارالاسپايىم مەن، ارالاسام. كۇيەۋ بالا مەنىكى. قاتىقتاي ۇيىپ وتىرعان سەميانى بۇزىپ وتىرعان مىنا جەزوكشە!
— ءتىلىڭىزدى تارتىڭىز! — دەدى شىداماعان مۇڭلىق.
— تارتپايمىن.
— اپاي، ەگەر ءسىز بۇيتەتىن بولساڭىز، ەشتەڭە شەشىلمەيدى، اۋەلى انىقتايىق. — ديرەكتور مۇڭلىققا بۇرىلدى. — بوتابەك سەنىكىنە كەلىپ تۇرا ما؟
— كەلىپ تۇرادى.
— انە، ايتتىم عوي؟! — دەپ، ۇستەمدىك العان پاتشايىم قومپاڭدادى.
— كەلىپ تۇرعاندا دا كەلىپ تۇرۋدىڭ ءجونى بار عوي. سوندا قالاي؟
— كەيىن ايتايىن دەدىم عوي مىنا كىسىسىز، — دەدى مۇڭلىق جالىنعانداي.
— جوق، مەنىڭ كوزىمشە ايتسىن، بولماسا مەن كەتپەيمىن — دەدى ءورشي تۇسكەن پاتشايىم.
مۇڭلىقتىڭ جىنى كەلدى.
— مەن ونى جاقسى كورەم، — دەدى پاتشايىمعا تايسالماي تۋرا قاراپ. سول ءۇشىن جازىقتى بولسام، بەرەتىن شارالارىڭدى قاراستىرا بەرىڭدەر.
— ارينە، ونى اياقسىز تاستاماسپىز. — مۇنداي جاۋاپ كۇتپەگەن ديرەكتور سيپاقتاپ قالدى.
— ءسىميا بۇزعانى ءۇشىن تۋرا تەاتردان قۋاسىڭ، بولماسا تۋرا وبكومنىڭ وزىنە بارامىن، — دەپ قورقىتتى پاتشايىم.
— ءتىلىڭىزدى تارتىڭىز. — كوزىنەن جاس شىعا قالشىلداعان مۇڭلىق قوس الاقانىمەن ەكى بەتىن باسا كابينەتتەن ىتقىپ شىقتى.
جۇمىستان قايتاردا مۇڭلىق ديرەكتورعا سوعىپ، جۇرەك سىرىن ەش بۇكپەسىز اشىپ ايتتى. ديرەكتور قاراڭعى تۇندەي تۇنەرىپ تىڭدادى دا:
— مۇڭلىق، سەن ءوزىڭ دە قىزىق ەكەنسىڭ، ساعان بويداق جىگىت جەتپەي مە وسى؟ — دەدى. — سەنىڭ كوركىڭە ەلدىڭ ءبارى ىنتىق. ال بىرەۋدىڭ سەمياسىن بۇزعانىڭ ءۇشىن ءبىز سەنىڭ ماڭدايىڭنان سىيپامايمىز. تاياۋ كۇندەردە جەرگىلىكتى كوميتەت جينالىسىندا ماسەلەڭدى قارايمىز. بىزگە دە باس كەرەك، بالە ساتىپ الار جايىم جوق.
— مەيىلدەرىڭىز. — ءول ءوزىن تۇسىنبەگەن ديرەكتورعا رەنجىگەن جوق.
بۇل وقيعانى مۇڭلىق بۇگىپ قالعانمەن ءوز كەڭسەسىندەگى سويقاندى بوتابەك جاسىرمادى. ەنەسى جەدەل جاردەمگە بارىپ ايقاي سالىپ، شاڭىن قاعىپ كەتكەن. مۇنى قاباعى تۇسە بايانداعان ول:
— مەن ەندى بۇدان ءارى شىداي المايىم. كەتەم ول ۇيدەن، — دەدى. — ساعان ايتپاي ءجۇر ەم، — دەپ، ءوزىنىڭ شەككەن ازابىن باستان اياق جىر قىلدى. — انەۋگۇنى شىمىلدىق تۋرالى ايتىپ ەم عوي. شىمىلدىقتىڭ ار جاعىنداعى قاراڭعىعا كوزسىز كىرىپ كەتىپ، ەندى سورلاپ ءجۇرمىن.
— شىداپ كور، ءبارى جوندەلەر، — دەپ جۇباتتى مۇڭلىق.
— جوق جوندەلمەيدى. «قالعان كوڭىل — سىنعان شولمەك»، ونى ەندى قۇراستىرۋ مەنىڭ قولىمنان كەلمەيدى. شەشەسى — جالماۋىز، ءوزى — بايعۇس ءبىر. — بوتابەك ونىڭ يىعىنا قولىن سالدى. — مايا، مەن وسىندا كەلەيىنشى. ساعان ءبىرجولا كەلەيىنشى.
— جو-جوق، بوتابەك، سەن رەنجىمە، — دەدى مۇڭلىق كوزىندە جاس دوڭگەلەپ. — ماعان وسى كەلىپ تۇرعانىڭ دا جەتەدى. وسىنىڭ ءوزى دە باقىت ماعان.
— سەن دە مەنى تۇسىنبەيدى ەكەنسىڭ عوي، تۇسىنەدى دەپ جۇرسەم. — بوتابەك رەنجىپ ورنىنان تۇردى دا ەسىككە بەتتەدى.
مۇڭلىق ونى توقتاتقان جوق. «بارسىن، ۇيىنە بارسىن!» — دەدى جۇرەگى قان جىلاپ. «توقتا» دەگەلى كەۋدەسىن كوتەرە بەرىپ قايتا وتىردى.
بوتابەك قوشتاسپاستان كەتىپ قالدى.
12
مۇڭلىق بالكوندا تۇرعان. بولمە دە، كوشە دە قاپىرىق، ءۇپ ەتكەن لەپ بىلىنبەيدى. قالا ويپاڭ جەردە بولعاسىن با، اسىرەسە جاز ايىندا جەل وتە سيرەك سوعادى. ماشينا ءتۇتىنى كۇن كوزىنىڭ قاڭسىعان تەمىر مەن شىجىعان اسفالت ءيسى، كۇن ۇزاعىنا قىزعان تاس قابىرعا — ءبارى – ءبارى اۋانى اۋىرلاتىپ جىبەرگەندەي. تومەندە الدەنەدەن ۇركىپ جوسىعان اقبوكەندەي ماشينالار ءورىپ جاتىر. ەرسىلى - قارسىلى زۋ - زۋ ۇشقان مىڭ سان ماشينا ىشىنەن ول جەدەل جاردەم ماشيناسىن ىزدەيدى.
جەرگىلىكتى كوميتەت جينالىسىندا كوللەكتيۆ وعان بوتابەكتى ەندى قايتىپ ەسىگىنەن قاراتپاسقا انت - سۋ ىشكىزدى. «بۇدان بىلاي كەزدەسەتىن بولساڭدار تەاتردان قۋىلاسىڭ» دەپ قاتاڭ ەسكەرتكەن-دى. سونداعى قايسى بىرەۋلەر ايىزى قانىپ «بالەم ەندى قايتەر ەكەنسىڭ؟» دەگەندەي ماساتتانعانى - اي... ءبىر ءسات سول جينالىس كوزىنە ەلەستەپ وتكەن ول بوتابەكتىڭ اناداعى «ادام جانى — پەردەسى جابىق ساحنا سەكىلدى» دەگەن ءسوزىن ەسىنە ءتۇسىرىپ ويعا شومدى. ولار دا شىمىلدىعى جابۋلى ساحنا سىرتىنداعى كورەرمەن ءتارىزدى عوي؛ مەنىڭ جانىمدى قايدان ۇقسىن... ماحاببات دەرتىنە ورتەنىپ، وعان بار جان - تانىممەن، بۇكىل رۋحىممەن عاشىق بولعانىمدى، بوتابەك ارقىلى اجار، ماعىناسىز كۇندەرىم قۋانىشقا، شات كۇيگە تولى. باقىت اتتى بۇلاقتان العاش سۋسىنداعانىمدى، العاش رەت ءوزىمدى ءوزىم تانىپ، ءوز باسىمدى قادىرلەۋدى ۇققانىمدى، ونەرىمە، بار تىرلىك - تىنىسىما جاڭا قۋات تاپقانىمدى بىلمەيدى عوي ولار. «سەن باقىتىڭدى ەشكىم يەلەنبەگەن جۇرەكتەن ىزدە»، — دەپ كەڭەس ايتادى. ال مەنىڭ باقىتىم سول بىرەۋ يەلىك ەتكەن جۇرەككە عانا قاتىستى بولسا نە قىلام؟»
كوشەدە «بيپ - بيپ... بيپ - بيپ» دەپ قىسقا دىبىستاعان ماشينا ءۇنى ەستىلدى. مۇڭلىق ۇشىپ تۇرىپ تومەنگە ءۇڭىلدى. تەمىر جول جاققا قاراي قۇيعىتىپ بارا جاتقان جەدەل جاردەم ماشيناسىنىڭ توبەسىندەگى ءبىر جانىپ، ءبىر ءسونىپ لىپىلداعان سارعىش وتتى كوزى شالدى. ماشينانىڭ قىسقا بيپىلدەگەنى — بوتابەكتىڭ قايتاردا سوعامىن دەگەنى. جۇرەگى اۋزىنا تىعىلا دۇرسىلدەپ، تاپىراقتاي ەسىككە ۇمتىلدى. ەسىكتىڭ كىلتىن اشىپ قويدى. ۇيىنە جولاتپايمىن دەپ ءسوز بەرگەنىن ۇمىتقان. اينا الدىنا بارىپ ءۇستى - باسىن تارتىپكە كەلتىردى. قۇستاي ۇشىپ ءجۇرىپ شاي قويىپ، پالاۋ باستى.
دىزىڭ - دىزىڭ.
قوڭىراۋ ءۇنىن قۇلاعىمەن ەمەس، جۇرەگىمەن ەستىگەندەي سەزىنگەن ول:
— اش - ىق، اش - ىق! — دەپ القىنا جەتىپ باردى ەسىككە.
بوتابەك كىردى. كەلىنشەك كوزىن جۇما، جاس بالاشا موينىنا اسىلدى. جىگىت ونىڭ ىستىق ماڭدايىن توسىنە باسىپ قۇشاقتاپ ءۇنسىز ۇزاق تۇردى. ماڭگى اجىراماستاي قۇشاقتاسىپ، تاس مۇسىندەي قيمىلسىز قاتىپ قالعان. اسا قىمبات، ساعىنىسىپ ۇشىراسقان اياۋلى ءساتتىڭ قانشا ۋاقىتقا سوزىلعانى بەيمالىم.
جىگىت ماۋقى باسىلعان ءسات قۇشاعىن جازدى دا:
— Ay، تەنتەك، جىلاعانىڭ نە؟ — دەپ، كەلىنشەكتىڭ سۋلانعان كوزىنەن ءسۇيدى.
— جىلاعانىم جوق. — ول سيپاقتاپ اسحاناعا قاراي بۇرىلدى. — مەن شاي ازىرلەيىن، سەن دەمالا تۇر.
— جوق، مەن كەتەم ءقازىر، سىرتتا ماشينا كۇتىپ تۇر.
— ءبىر - ەكى كەسە شاي ءىشىپ كەتسەڭشى، ەڭ بولماسا... ءقازىر... — مۇڭلىق جاۋاپ كۇتپەستەن اسحاناعا كىرىپ كەتكەن. جاۋاپ توسىپ بۇرىلسا بوتابەك كىدىرمەستەي كورىپ ابىرجىدى.
پودنوس كوتەرىپ كەلدى. ستول شەتىنە قويا بەرگەندە كەنەت ءبىر كەسە قيسايا قۇلادى دا پودنوستان جەرگە ۇشىپ كەتتى، ەدەنگە تۇسكەندە شاق ەتىپ قاق ءبولىندى، ءبىر بولەگى جىگىت تۋفليىنە ءتيىپ توقتادى دا ەكىنشى بولەگى ستول استىنا ءتۇستى.
ابدىراپ جۇرگەن كەلىنشەك قۇلاعان كەسەنى ۇستاماق بولىپ ۇمتىلعاندا، اق شاينەكتەگى شايدى بىلەگىنە قۇيىپ الا جازدادى.
— بايقا، كۇيىپ قالارسىڭ! — بوتابەك پودنوستى ۇستاسىپ، ستول شەتىنە قويىستى. — شىنى سىنعان جاقسى ىرىم دەيدى.
— ءيا، جاقسىلىققا كورىنسىن. — مۇڭلىق قارسى وتىرىپ شاي قۇيدى.
بوتابەك تىقىرشىپ وتىرعان سەكىلدى. ىسسى شايدى ۇرتتاپ قالىپ اۋزىن كۇيدىرىپ الدى.
— ىسسى ەكەن، — دەپ كۇلدى. — نە جاڭالىق بار، مۇڭلىق؟
— ەش جاڭالىق جوق. ءبارى دە باياعىشا.
بوتابەك الدەنە سۇراعىسى كەلگەندەي كوز قيىعىمەن ءبىر قاراپ الدى. قالىڭ قاستارى ورتاسىنان تەرەڭ سىزات بايقالىپ بارىپ جوعالدى. بۇگىن ەرتەڭگىسىن توسەگىندە ۇيقىلى - وياۋ جاتىپ ەنەسى مەن جۇبايىنىڭ ءبىر اڭگىمەسىن ەستىگەن-دى. «الگى جەزوكشەنىڭ اكەسىن تانىتىپتى. ەندى كەزدەسسەڭ تەاتردان قۋامىز دەپتى» دەگەن ەنەسى. «تەس، ەسىتىپ قويار» دەگەن جۇبايى. «ەستىسە ەستىسىن، ەندى تىنىش... جۇرەتىن بولدى ەكەۋى دە»، — دەپ مىرس - مىرس كۇلگەن ەنەسى.
— بوتابەك جۇدەۋسىڭ عوي، — دەدى مۇڭلىق ونىڭ كوز الدىنا تۇسكەن كولەڭكەنى بايقاپ.
— جۇدەتپەي قويا ما كۇيكى تىرلىك، — دەدى ول قاباعىن شىتا. — مۇڭلىق، شىنىمەن ەش جاڭالىق جوق پا؟
— جوق، ون-ون بەس كۇندە گاسترولگە كەتەمىز. سول جاڭالىق.
— سەن دە مەنەن سىر بۇگەيىن دەگەنىڭ بە؟ — دەدى بوتابەك وكپەلەپ. — ەسىتىپ كەلىپ وتىرمىن. مەن ءۇشىن سەن دە بالەگە قالىپسىڭ.
— قايداعى بالە؟! — مۇڭلىق سىر بەرمەۋگە تىرىستى. — ەشتەڭە دە بولعان جوق.
— ءبارىن مەن كوتەرەم، ءوز باسىممەن كوتەرەم، — دەدى ول تىستەنە سويلەپ. — كەرەك بولسا مەن ول ۇيدەن ءبىرجولا كەتىپ تىنامىن. ازاپ تورىنا قامالىپ جۇرە المايىم مەن. وعان سەنىڭ ەشقانداي قاتىسىڭ جوق. ەرتەڭ سەنىڭ ديرەكتورىڭا بارام دا تۋرا وسىلاي دەيىم.
— قوي، بوتابەك، و نە دەگەنىڭ. — ول اۋەلى شوشىن قالىپ ارتىنان جۇمساردى. — بوتابەك، سەن ۇرسۋعا كەلدىڭ بە؟ — ورنىنان تۇرىپ بارىپ جىگىتتىڭ يىعىنا ەركەلەي اسىلدى دا قايراتتى قارا شاشىنان سيپادى. — مەن سەنى قاتتى ساعىندىم.
— مەن دە. — بوتابەك ونى تىزەسىنە وتىرعىزىپ قۇشاقتادى دا ويماقتاي اۋزىنان قۇشىرلانا، قۇمارتا ءسۇيدى. — مۇڭلىق، مەن كەتەيىن. مەن تاراپىنان ساعان جايسىز تيەتىن جاعداي بولسا، جاسىرما، ايت. — كۇلىمسىرەي ورنىنان كوتەرىلدى. تال شىبىقتاي نازىك كەلىنشەكتىڭ اۋىرلىعى ءبىر مىسقالداي ەكەن، بۇيىم قۇرلى كورمەي كوتەرە تۇردى.
— ءاي، ءاي، بايقا! — دەپ كەلىنشەك ەتەگىن قولىمەن قىمتاپ بالقي سىقىلىق اتتى. — جىبەر!
جەرگە ءتۇسىردى.
— جاقىندا كەلەمىن، — دەدى بوتابەك.
— كەلمەيسىڭ. بولمايدى، — دەپ نازداندى مۇڭلىق.
وسى ءسات ىشكە كىرىپ، ەكى جاستىڭ جاراستى وينى ۇستىنەن تۇسكەن قارتاڭ اكتريسا ىڭعايسىز كۇيگە ءتۇسىپ نە ۇيدەن شىعىپ كەتەرىن، نە شىعىپ كەتپەسىن بىلمەي قيپاقتاپ تۇرىپ قالعان -دى. قارتاڭ اكتريسانى كورگەندە بوتابەك تە، مۇڭلىق تا ساستى. جىگىت ەكى بەتى جانا، ۇيالا سالەمدەستى دە مۇڭلىقپەن اسىعىس قوشتاسىپ شىعا جونەلدى.
— كەل، اپا، كەل، — دەي بەردى اناعان.
— قاپ، ۇيات بولدى - اۋ، كەشىر اينالايىن. قوڭىراۋدى باسىپ ەدىم، ۇندەمەدىڭدەر وزدەرىڭ. — قارتاڭ اكتريسا سويلەي ءجۇرىپ تورگە شىقتى. اعاڭ ەكەۋمىز مىنا جەردەگى ماسكەۋدەن كەلگەن سيركتەن شىعىپ ەك، ول سىرا ىشەم دەپ ءارى رەستورانعا كەتتى، مەن ساعان سوققالى بەرى بۇرىلىپ ەم...
— كەلگەنىڭىز جاقسى بولدى، شاي ءىشىڭىز. — شاي قۇيىن، — دەدى مۇڭلىق.
— شاي ىشەيىن، مانا سيرككە شىعاردا ەت جەپ شىعىپ ەم، تاماعىم كەۋىپ بارادى. ليمونادى قۇرعىرى ءتاتتى، ءشولدى قاندىرمادى ەش. — ءبىر كەسە شايدى اۋزىن كۇيدىرە ءىشتى دە، — سەن جالعىز وتىر ما، نەعىپ وتىر دەپ شىققانىم عوي، كەيىنگى كەزدەرى ۇيدەن شىقپايتىن بولدىڭ ءتىپتى، — دەدى.
— كوشەدە نە بار دەيسىز؟
— سوندا دا جاس ادامنىڭ جاسىنا جەتپەي ۇيدە وتىرعانى كەلىسپەيدى دە.
مۇڭلىق جاۋاپ تاپپاعانداي ۇندەمەدى.
— الگى بوتابەك ەمەس پە؟ كەلىستى، ءارى يناباتتى جىگىت ەكەن.
— قايدان ءبىلدىڭىز.
— «ءتۇسى يگىدەن تۇڭىلمە» دەگەن. ءتۇسى ايتىپ تۇر، — دەدى شايدى سوراپتاپ قويىپ ول. — بەتىنەن ۇياتى كەتپەگەن ەكەن، قاتتى قىسىلدى عوي الگىندە.
مۇڭلىق: «شىنىمەن ماقتاپ وتىرسىز با، الدە مەنى سىناعالى وتىرسىز با»، — دەپ قارتاڭ اكتريسا جۇزىنە بارلاي كوز تاستادى.
— شىن ايتام، — دەدى ول مۇڭلىقتىڭ ويىن سەزىپ. — ءبىراق ءقازىر ۇيالعان بارىنەن قۇر قالادى، ناحالدار وزعان كەز ءقازىر. مەن بىرەۋ - مىرەۋگە ايتادى دەپ قىسىلما سەن دە. انەۋگۇنى سەنى قاتتى ايادىم. ەلدىڭ ءبارى سۇتتەن اق، سۋدان تازا دەيسىڭ بە وسى؟ جوق. بىلايىنشا مونتانىسيدى تۇگە. كۇندىز كۇيەۋى جۇمىستا جۇرگەندە عاشىعىمەن سۆيدانياسىن جاساپ الىپ، كەشكىسىن دىم بىلمەگەندەي موينىنا اسىلىپ «جانىم، كۇنىم» دەپ ارباپ جۇرگەندەردى دە بىلەمىز ءبىز.
كەلىنشەك قارتاڭ اكتريساعا ءىش تارتا قارادى. قانشا بەيپىل، كوپ سويلەسە دە ادالىن ايتىپ، اعىنان جارىلعانىنا ريزا بولدى، ءىشى جىلىپ، جاقسى كورىپ سەرپىلە تۇرەگەلدى.
— Aپa، پالاۋ اكەلەيىن.
بوتابەككە ارنالعان تاماق ەكى كەش اراسىندا ويدا جوقتان قىدىرماعا بۇيىردى.
13
ءتۇن ورتاسىندا مۇڭلىق ءبىر قورقىنىشتى تۇستەن شوشىپ وياندى. ەسىك قوڭىراۋى بەزىلدەپ اكەتىپ بارادى. بەيمەزگىل جۇرگەن كىم بولدى ەكەن؟ كاتەن بە؟ ونىڭ قاراسى باتقان سياقتى ەدى عوي. بوتابەك پە؟ بوتابەك مەزگىلسىز جۇرمەۋشى ەدى... كىم؟ كىم ەكەن؟
ەسىك اشقاندا ۇلكەن قارا چەمودان مەن قوڭىر پورتفەلىن كوتەرگەن بوتابەكتىڭ جايسىز كەيپىن كورىپ مۇڭلىق قورقىپ قالدى.
— كىرەيىن بە؟ — دەدى بوتابەك ىڭعايسىزدانعان ۇنمەن.
— كىر.
بوتابەك كوتەرگەن زاتتارىن دالىزگە قالدىرىپ ىشكە ءوتتى. مۇڭلىق ءۇنسىز ەرگەن.
...قۇلاعىم تىنىش بولسىن دەگەن بوتابەك كۇندە جۇمىستان شىعىسىمەن ەشقايدا الاڭداماي ۇيىنە قايتاتىن. بۇگىن دە كەزەكتەن بوساسىمەن كەشكى جەتىدە تىكە ۇيىنە كەلدى. كەلسە، جۇبايى جانى تىرناعىنىڭ ۇشىندا تاعاتسىزدانا كۇتىپ وتىر ەكەن. تاماق تا ىستەمەگەن. ەكى كوزى الاقانداي.
— مامامدى ميليسيا شاقىرىپ كەتتى، — دەدى جىلامسىراپ سويلەپ.
— نەگە؟
— بىلمەدىم.
— قاشان؟
— الگى ازىردە.
— ساۋداگەرلىكتى قوي دەگەنىم قاشان مەنىڭ! — دەدى بوتابەك كۇيىنىپ. — اقىرى قاقپانعا تۇسكەن ەكەن».
— قاقپانعا تۇسكەن ەكەن؟! — زاعيپا جىلادى. — سەن... سەن... ماماما جانىڭ اشىمايدى..
اشىعاندا نە ىستە دەيسىڭ ماعان؟
— ميليسياعا بارايىق. ايت، ءوز دۇنيەمىزدى ساتقىزباي ما؟
— قايداعى ءوز دۇنيەمىز؟ بارمايمىن مەن ميليسياعا.
— جانىڭ aشىسا بارار ەدىڭ. بىلەم مەن. سەن مەنىڭ شەشەمدى جەك كورەسىڭ. ەرتەڭ سوتتالىپ كەتسە، سەن قايتا قۋاناسىڭ، بىلەم مەن، دەپ وكسي سويلەپ ەسىككە بەتتەدى. ءوزىم ىزدەيم، دالادا جاتقان شەشە جوق.
بوتابەك ەرمەي قالعان. گاز پليتاسىنا شاي قويىپ ءىشتى دە، قولىنا دجورج سيمەنوننىڭ كوميسسار مەگرە جايلى ءبىر كىتابىن الىپ توسەگىنە قيسايدى. سونى وقىپ جاتىپ ءبىر كەزدە كوزى ءىلىنىپ كەتكەن-دى. ءدۇرس-دۇرس ەسىك قاعىلدى... قوڭىراۋىن تابا الماي تۇرعان نەعىلعان ەسۋاس؟! ەسىكتى سىندىرا ما، قايتەدى - اي... ۇيقىلى - وياۋ ەسىك اشتى.
ەنەسى مەن زاعيپا. ەنەسى اۋەلى كىرگەن. كوك كوز قان كورمەگەن بۇركىت كوزىندەي اشۋلى شاتىنايدى. كىرە بوتابەكتىڭ مايكەسىنىڭ ومىراۋىنان ۇستاعان بويى ءبىر تارتىپ، دار ەتكىزىپ جۇلىپ الدى. ونىڭ ۇيقىسى شايداي اشىلدى، ەنەسىن ەسى اۋىسقان شىعار دەپ ۇرەيلەنە شەگىنشەكتەدى.
— و، جانسىز سۇمىراي، شىق ۇيدەن! — قولىنا جارماسقان قىزىن وڭمەنىنەن يتەرىپ جىبەرىپ، بوتابەككە تاپ بەردى. ول ەنەسىنىڭ دولىلىعى ۇستاعانىن ەندى سەزىپ، ىقپاي قارسى قاسقيدى. ۇرعالى سەرمەگەن قولىن شاپ بەرىپ ۇستاي الدى دا ءبىر ورنىنان تىرپ ەتكىزبەي تاستادى.
پاتشايىم كوگەرىپ، سازارىپ ەدەنگە سىلق وتىرا كەتتى. زاعيپا شەشەسىنىڭ قولتىعىنان سۇيەدى. كوكايىل اشۋ بۋعاندا سان ءتۇرلى كۇيگە تۇسەتىن ەجەلگى داعدىسى بولاتىن. سوندىقتان دا بوتابەك ەنەسىنىڭ تالىپ ءتۇسىپ اقشاڭداعانىنا بۇرىلىپ قارامادى. ءوز بولمەسىنە بارىپ كىردى.
پاتشايىم قىزىنا مۇزداي سۋ الدىرىپ ءىشىپ، ەسىن جيدى دا بوتابەكتەر بولمەسىنىڭ ەسىگىن شالقاسىنان قاتتى سەرپە اشتى.
— كەت ۇيدەن، سۇمىراي، ءقازىر كەت! — دەدى ەكى جەڭىن كەزەك سىبانىپ قويىپ. — ويناسىڭدى ايتتى دەپ مەنى سەن ءمىليساعا كورسەتتىڭ عوي، ءا؟! سەن قاڭعىعان سورلىعا قوڭ بىتكەن سوڭ قۇتىرايىن دەگەن ەكەنسىڭ. كەت! «كەت دەگەندە يت تە كەتەدى».
بوتابەك مىرس ەتىپ كۇلدى... ءاي، پەندەشىلىك - اي... كۇدىكشىل پاسىق كەۋدە - اي. مەنەن كورۋىن قاراشى. مەن نەعىلام سەندەي بيشارانى كورسەتىپ... ول شەشەسىنىڭ قالقاسىندا تۇرعان زاعيپاعا «سەن دە سولاي ويلايسىڭ با» دەگەندەي ءبىر ءتۇرلى ايانىشپەن قيىلا قارادى. زاعيپا شەشەسىنە ەرىپ سازارىپ العان. شەشەسىنە نانادى، شەشەسىن جاقتايدى.
بوتابەك شيفونەر ۇستىندەگى قارا چەمودانىن الىن، ءۇنسىز - ءتۇنسىز جينالا باستادى.
— كيتايسكيي كوستيۋمدى ۇستاما! — دەدى پاتشايىم شيفونەر ىشىنەن ءوز كيىمدەرىن ىزدەگەن وعان.
بوتابەك ىزالانا تۇكسيدى.
— مەن تۇرعاندا مەنىڭ قىزىما سەنىڭ اكەڭدەي جىگىتتەر تابىلادى! — دەپ ءوز - وزىنەن بۇرقىلدايدى پاتشايىم. — قاراڭ باتقىر، قاراڭ باتسىن سەنىڭ! اسىمدى ءىشىپ، تەكەمەتىمدى ءتىلدى دەگەن وسى! شىداپ جۇرسەم، ءمىليساعا حابارلاعانى نەسى - اي؟!
ول؛ «ميليسياعا حابارلاعان مەن ەمەسپىن»، — دەپ اقتالمادى. اقتالعىسى دا كەلمەدى. كۇيەۋىنىڭ شىن كەتكەلى جاتقانىن كورگەن زاعيپا شەشەسىنىڭ بولمەسىنە كىرىپ كەتىپ، سولقىلداپ جىلاي بەرگەن. كۇيەۋى ۇيدەن شىعىپ، ەسىكتى تارس جاپقاندا جۇرەگىنە ينە قادالعانداي سەلك ەتە قالدى...
توبەدەگى جۇدىرىقتاي شام شىلدەنىڭ كۇنىندەي شاقىرايادى. ولار ستولدىڭ ەكى جاعىندا ءبىر -بىرىنە قاراما - قارسى تىم-تىرىس ءۇنسىز وتىر. دۇرسىلدەگەن جۇرەك پەن قول ساعات ۇرىسى ەستىلەردەي تىنىشتىق.
— مەن ۇيىمنەن ءبىرجولا كەتتىم — دەدى ءبىر كەزدە تىنىشتىقتى بۇزعان بوتابەك.
— شاي قويايىن با؟
— مەيلىڭ. باسىم اۋىرىپ وتىر. قالعان - قۇتقان شارابىڭ جوق پا؟
— بار.— كەلىپ قالار - اۋ دەپ ساقتاپ جۇرگەن ءبىر بوتەلكە «ريسلينگ» شارابى بار ەدى، اسحانادان سونى اكەلدى.
— ەندى شايدىڭ كەرەگى جوق. — بوتەلكەنى جىگىت ءوزى اشىپ، ەكى فۋجارگە تولتىرا قۇيدى. — كانە، مەنىڭ ازاتتىعىم ءۇشىن الىپ قويايىق.
فۋجەرىن سوعىستىرعان مۇڭلىق شاراپتى ىشپەي تۇرىپ:
— قايتىپ كىرەر ەسىگىڭدى قاتتى جاپپا دەپ، ابدەن ويلانىپ شىقتىڭ با؟ — دەدى.
— بۇل ازاتتىق بانگلادەشتىڭ ازاتتىعىنان ءبىر دە كەم ەمەس مەن ءۇشىن، — دەپ كۇلدى بوتابەك.
مۇڭلىق فۋجەردەگى شاراپتى جارتىلادى.
— تاۋىسىپ قوي. سەن نە مەنىڭ باس بوستاندىعىما قۋانبايسىڭ با؟
— باستا تاۋەلدى بولماۋ كەرەك ەدى دە.
— انەۋگۇنى ايتىپ ەم عوي، پەردەسى ءتۇسىرۋلى قاراڭعى ساحناعا اڭلاۋسىز كىرىپ كەتتىم دەپ„، الىپ قوي.
كەلىنشەك تاۋىسىپ قويدى.
جىگىت تاعى دا شاراپ قۇيدى.
مەن بۇل توستى سەن ءۇشىن كوتەرەم، — دەدى ول. — سەن بولماساڭ، مەن ماڭگى قاپاستا، پەندەشىلىك تورىنا شىرمالىپ قالعان بولار ەدىم. ازاتتىق اپەرگەن ماعان سەنسىڭ! سەن ءۇشىن، مايا!
— قالايشا مەن؟! قالايشا؟
— سەنسىڭ، مايا! سەنسىڭ! — دەپ ءىشىپ قويدى شارابىن بوتابەك.
كۇلىپ، كوڭىلدەنىپ مۇڭلىق تا ءىشتى. بوتابەك لەزدە قىزىپ قالدى. مۇڭداي ادەتى جوق - تى. اشۋ ۇستىنە قۇيىلعان شاراپ شالا ۇستىنە تامىزعان بەنزين سەكىلدى اسەر ەتتى. ورنىنان تۇرىپ كەپ، مۇڭلىقتىڭ جانىنا وتىردى دا ونى قۇشاقتاپ، بۇرىنعىشا ىنتىعا ءسۇيدى.
ولار شامدى ءسوندىرىپ، توسەككە بىرگە جاتتى. كەلىنشەكتىڭ ىستىق قۇشاعى مەن رياسىز ماحابباتى بوتابەك قايعىسىن كوشپە بۇلتتاي لەزدە كوڭىل اسپانىنان ىسىرىپ تاستادى.
14
ولار ۇزاق اڭگىمەلەستى. ايتىلار سىر كوپ ەكەن. قانشاما سىرلاسپىز دەگەنمەن ءالى دە ءبىر -بىرىنە شەشپەگەن جۇرەك تۇبىندەگى تۇيىندەر ەكەۋىنەن دە تابىلدى. بوتابەك ينستيتۋتتا جۇرگەندە وزىمەن قاتار وقيتىن الماتىلىق ءبىر قىزعا عاشىق بولعان. قىز دا سۇيەتىن سياقتى ەدى. تۇرمىس قۇرۋدى ينستيتۋتتى بىتىرۋگە قاراتىپ جۇرگەن. بۇكىل ومىرىنە بالاعان سول قالىڭدىعى بەسىنشى كۋرستا جۇرگەندەرىندە الماتىدا قالۋ ءۇشىن سونداعى ءبىر دوكەيدىڭ بالاسىنا كۇيەۋگە شىعىپ، اۋزىن كۇن شىعىسقا قاراتقان.
— مەن اۋەلدەن جولىم بولماعان جىگىتپىن، — دەدى بوتابەك. — سودان بەرى ەشكىمنىڭ سوزىنە سەنبەۋشى ەدىم. ماحاببات، عاشىقتىق دەگەنىڭ انشەيىن بوس ءسوز، جالعان دۇنيە سەكىلدى ەدى ماعان. وسىندا ۇيلەنگەندە دە ايتەۋىر سەميا قۇرۋدى ويلاعانمىن. سەن كەزدەسىپ قانا مەنى قايتادان ومىرگە اكەلدىڭ، ماحابباتتىڭ بارلىعىنا قايتادان سەندىردىڭ.
مۇڭلىق ءوز تاعدىرىن قارعايدى. ول ونەر ينستيتۋتىن بىتىرگەن جىلى كۇيەۋگە شىققان. كۇيەۋى ۇشقىش ەدى. ولار الىستاعى چيتا قالاسىندا تۇردى. بىر-بىرىنە قالاپ قوسىلعان ەكى جاستىڭ العاشقى جىلدارى وتە تاتۋ دا قىزىقتى ءوتىپ جاتقان. قوسىلعاندارىنا ەكى-ۇش جىل وتسە دە ول قۇرساق كوتەرمەدى. كۇيەۋى سوعان قاپالاندى ما، ۇيىنە ءجيى ءىشىپ كەلىپ ءجۇردى. بىردە مۇڭلىق كۇيەۋىن باسقا ءبىر قىزبەن جاتقان جەرىنەن ۇستاپ الدى. سۇيگەن ادامىنان وپاسىزدىق كۇتپەگەن ول بۇلان - تالانى شىعىپ قاتتى نازالاندى. كۇيەۋى سول جولى اشىعىنا كوشىپ: «سەندەي بەدەۋمەن ءومىر بويى جۇرمەكپىن بە؟» — دەگەن. مۇنان گورى تاياققا جىققانى مىڭ مارتە جاقسى ەدى. كۇيەۋىمەن قايتا جاراسىپ، ول دارىگەرگە كورىنىپ بايقاعان. تاعدىرىنا قاسارىسىپ، كوزدى اشىپ جۇمعانشا قۇداي پارلاپ وتە شىعاتىن بەس كۇن ومىردە ءوزىنىڭ بازارى، بەتىنىڭ اجارى بارىندا جالعاندى جالپاعىنان باسىپ ءوتۋدى ويلاعان. كۇندە ويىن - ساۋىق. ءوز كوڭىلىنىڭ قالاعانىن ىستەپ، وزىنە ۇناعان ادام ءسوز ايتسا، كەۋدەسىنەن يتەرگەن ەمەس. ءسويتىپ جۇرگەنىندە، مىنە، بوتابەك كەزىكتى. بوتابەك جاي كەزدەسكەن جوق، كەلىنشەك ومىرىنە اسىل ارمان، باقىت قۇسى بوپ كەلدى. كۇيەۋىنە ءسۇيىپ قوسىلدىم دەگەنى بەكەر ەكەن. ءسۇيۋ دەگەننىڭ نە ەكەنىن بوتابەكپەن ۇشىراسقالى عانا سەزىنگەندەي.
— جانىم، — دەپ مۇڭلىق بوتابەكتىڭ القىمىنان يىسكەدى. — سەن مەنىڭ العاشقى ماحابباتىمسىڭ. مەن دە سەن ارقىلى ومىرگە قايتا تۋعاندايمىن. سەن مەنى ەسەيتىپ جىبەرگەندەيسىڭ. ءوز ومىرىمە دە، باسقا دۇنيەگە دە ويلى قارايتىن سياقتىمىن ءقازىر.
— ءبارىن ۇمىتىپ، ەندى جاڭا ءومىر باستايمىز، — دەدى بوتابەك قۋانا، — ماڭگى ءبىر بولامىز ەكەۋمىز.
— مۇنى سەن ويلانىپ ايتىپ جاتسىڭ با؟
— ارينە...
— ماڭگى ءبىر بولۋ دەگەنىڭ ارتىق بولار.
— نەگە؟
— الگىندە ايتپادىم با، مەن سەنى باقىتتى ەتە المايمىن، بوتابەك.
— بالا ما؟ بالانى قويشى. قاي بالا وسى كۇنى اكەسىنىڭ باسىنا كوكتاس قويىپ جاتىر. بالانىڭ ءبىرى مىنا مەن عوي. اكەگە راقات كورسەتپەك تۇگى، ايدالادا قاڭعىرىپ جۇرگەن. ويلانبايمىن ەشتەڭە دە، ماعان سەنىڭ ماحابباتىڭ جەتەدى.
— جەتپەيدى، — دەپ دەمىنەن جالىن شىعا كۇرسىندى مۇڭلىق. — مۇنى سەن ءقازىر قىزبالىقپەن ايتىپ جاتسىڭ. بىلايىراق جاسىڭ ۇلعايعاندا باسقاشا ويلايتىن بولاسىڭ.
— كەشىر، بوتابەك مەن ساعان كۇيەۋگە شىعا المايمىن.
— نەگە؟.. نەگە؟.. سۇيەم دەگەنىڭ بەكەر ەكەن عوي وندا.
— سۇيەمىن، جانىم، سۇيەمىن، — دەدى مۇڭلىق بەتىن جىگىت كەۋدەسىنە باسىپ ۇزدىگە. — سۇيگەندىكتەن دە شىقپايمىن ساعان. مەن سەنى باقىتسىز ەتە المايمىن.
— شىن ايتىپ جاتسىڭ با؟
— شىن ايتام.
— ەندەشە مەن بۇل قالادان كەتەمىن. كوز كورمەس، قۇلاق ەسىتپەسكە قۇريمىن.
مۇڭلىق شوشىنىپ ءۇنسىز قالدى.
— كەتەم، مەن، كەتەم! — دەدى بوتابەك جانى كۇيزەلگەندەي. — ءبارىبىر مەن ومىردەن ءوز ورنىمدى تاپپاعان جانمىن.
— قويشى، جانىم، — دەپ مۇڭلىق ونى وزىنە تارتا قۇشاقتادى. سويلەمەي ءبىر اۋىق ءۇنسىز جاتايىقشى. قولىڭدى بەرىرەك سال، موينىما تامان.
ولار ءۇنسىز. «نەتكەن باقىتسىز جان ەدىم، — دەپ ىشىنەن جىلاپ جاتىر مۇڭلىق. — ءومىر بويعى ارمانىم، ىزدەگەن باقىتىم وسى قوينىمدا جاتقان بوتابەگىم ەمەس پە؟ بۇدان ارتىق قانداي باقىت كەرەك... باقىتتى يەلەنەم دەسەم ەركىمدە. قال دەسەم، قالادى... ءبىراق... ءوز باقىتىمدى كوزدەپ، وقى قالاي باقىتسىز ەتەيىن. جوق، مەن بوتابەكتى ۇستامايمىن. ول دا ءوز باقىتىن تاپسىن. بوتابەك ومىردە ءتىرى جۇرسە، ماعان سول دا مەدەت. وسىناۋ دۇنيەدە ءوزىم سۇيەتىن، ءوزىم ايالايتىن جاننىڭ بار ەكەنىن سەزىنىپ جۇرسەم دە جەتەدى ماعان. ەندى مەن وسى ارمانمەن ءومىر سۇرەمىن...»
بوتابەك تە ونىڭ ءسوزىن وي تارازىسىنا قايتا - قايتا سالادى... جو - جوق، مەنىكى قىزبالىق ەمەس. مەن سەنى جانىمداي جاقسى كورەمىن، مۇڭلىق. سەنى قالاي قيارمىن؟ سەنىڭ التىن باسىڭدى بالاعا دا، باسقاعا دا ايىرباستاماسپىن. بولاشاقتى كىم بولجاعان... قالايشا كەيىن وكىنەم؟ Heگe وكىنەم؟ سەنىمەنەن باس قوسپاسام، بۇل قالادا نە قيماق بار؟ قيماس كىمىم بار سەنەن باسقا؟ كەتەمىن، كەتەمىن الىسقا ارمان قۋىپ...»
بوزارىپ تاڭ اتتى.
15
«بوتابەكتەن نەگە قالدىم؟ نەگە قالدىم؟» مۇڭلىق نە وتىرىپ، نە جاتىپ بەرەكە تاپپادى. بولمە اۋاسى تارىلىپ، دەم جەتپەگەندەي القىنىپ بالكونعا شىقتى.
بوتابەكپەن الگىندە عانا قوشتاسقان. ەكى-ۇش كۇندە تەزدەتىپ قىزمەت ورنىمەن ەسەپ اجىراسقان ول الماتىعا بيلەت الىپ، قالا ۇستىنەن تاڭ قاراڭعىسىندا ەتەتىن سەگىزىنشى پوەزعا شىعىپ كەتكەن. ۆوكزال باسىندا قوشتاسۋ وزىنە قيىن سوعار دەپ ويلاعان مۇڭلىق ءوزىن - ءوزى مىقتى ۇستاپ، ۇيىنەن جىلاماي - سىقتاماي كۇلىپ شىعارىپ سالعان.
ول ابىرجۋلى. قىبىرسىز ۇڭىرەيىپ جاتقان بوس كوشەگە ۇڭىلە قاراعان ءسات جۇرەگى ءبىر ءتۇرلى سىزداپ قويا بەرگەن. مىنا تۇنجىراعان بۇلتتى اسپان استىندا، مىنا ءالى ۇيقىدان ويانباعان جىم - جىرت قالادا، كەم كۇندىك باقىت ۇياسى بولعان مىنا قارا كولەڭكە بولمەدە جاپادان -جالعىز قالعانداي سەزىنگەندە كەۋدەسىنەن كۇرسىنىسكە ۇقساس ىشقىنعان ءبىر ءۇن شىقتى. ەسىنەن تانعان جانداي تەڭسەلە قايتادان بولمەسىنە كىردى. جارقىراتىپ شام جاقتى. تريۋمو ۇستىندەگى ساعاتىن العالى قول سوزا بەرگەندە ايناداعى ءوز بەينەسىنە كوزى ءتۇسىپ كەتىپ قاتتى شوشىندى. ءوزى ەمەس، ەسى اۋىسقان قاراكوز قاراپ تۇرعانداي. ول بەتىن باسا اينا الدىنان قاشىپ، بوساعاداعى تەلەفون جانىنا بارىپ تۇردى... «ماعان نە بولعان؟.. ساعاتىنا قارادى... پوەزد قاي ۋاقىتتا كەلۋشى ەدى؟ التىدا ما ەدى؟ ءالى جارتى ساعات بار. ون مينۋت تۇرادى. قىرىق مينۋت. بارايىن. جەتەيىن... تاكسي شاقىرسام ۇلگىرەم. كەتپە دەيىن بوتابەككە، قال دەيىن. نەگە قۋدىم، سورلى باسىم. قولىمداعى باقىت قۇسىمدى نەگە بوساتتىم»...
ول تاكسي ستانسياسىنا تەلەفون سوعىپ، ۆوكزالعا بارۋعا ماشينا سۇرادى.
— ماشينا جوق، ءبارى زاكاز ورىنداۋعا كەتتى، — دەدى ءبىر ۇيقىلى - وياۋ ايەل. — ۆوكزالعا بارساڭىز قايتەيىن، ەرتەرەك زاكاز بەرىپ قويمايسىز با؟
ترۋبكانى تاستاي سالىپ، اسىعا - ۇسىگە ەسىگىن قۇلىپتادى دا باسقىشپەن جۇگىرە ءتۇسىپ كوشەگە شىقتى. قاس قىلعاندا، ۆوكزالعا اپاراتىن كولدەنەڭ ماشينا ەش كەزىكپەدى. ءارى الاقتاپ، بەرى الاقتاپ، ەشتەڭە كەزىكپەگەن سوڭ ۆوكزالعا جاياۋ تارتتى. ەسكى قالانىڭ ءيىر - ءيىر، قالتارىس -بۇلتارىسى كوپ كوشەلەرىمەن تۋرا تارتتى. قاراڭعى، كوشەدە جارىق جوق. ونىڭ اياق دىبىسىنان ويانعان يتتەر قورا ىشىنەن ابالاي ءۇرىپ دۇرلىگىپ جاتىر. قورقىنىش دەگەندى ۇمىتقان، ەكى وكپەسىن قولىنا الىپ ۇشىپ كەلەدى... ۇلگىرسەم ەكەن. ۇلگىرسەم ەكەن... دۇرسىلدەگەن جۇرەگى مە، الدەبىرەۋ قۋىپ كەلە مە؟ ءبىر بۇرىلىستا كوشە دەپ تار تىعىرىققا كىرىپ كەتىپ، باسى اينالىپ زورعا شىقتى... تاڭ الا كوبە بىلىنە باستادى. قاڭعالاقتاپ كەلە جاتىپ ءبىر كەزدە ۆوكزالدىڭ بەر جاعىنداعى دانگە سالىنعان جاڭا ۇيلەردىڭ ۇستىنەن ءتۇستى. جۇرەگى جارىلا قۋاندى. دوڭگە كوتەرىلگەندە ۆوكزال شامى سامالاداي جارقىراپ، كوزىنە ىستىق كورىندى. ەڭىسكە قاراي ەمپەڭدەي جۇگىردى... دۇك - دۇك. ءوز جۇرەگىنىڭ ءدۇرسىلى مە، الدە پوەزد دوڭعالاعىنىڭ ءدۇرسىلى مە؟ «پوەزد كەشىكسە ەكەن، كەشىكسە ەكەن...»
ەڭىسكە تۇسكەن كەز ۆوكزال شامى ءبىر اۋىق كورىنبەي قالىپ ەدى، ونىڭ زارەسى ۇشتى. القىنا جۇگىرىپ كەلە جاتىپ «سەگىزىنشى موسكۆا — الماتى پوەزى ءبىرىنشى جولدان جۇرگەلى تۇر» دەگەن ديكتوردىڭ قارلىعىڭقى داۋسىن انىق ەستىدى. ەستىگەن ءسات بۋىن - بۋىنى بوساپ، تۇلا بويىنان دارمەن كەتكەندەي ادىمى ماندىمادى. ءولىپ - ءوشىپ بەلەڭگە كوتەرىلدى. ۆوكزالدىڭ قالا جاق بەتىندەگى قۇجىناعان جەڭىل ماشينالاردىڭ ارا - اراسىمەن جۇگىرىپ ءوتتى دە قارسى ۇشىراسقان ادامداردى قاعا - ماعا پەرروننان ءبىر - اق شىقتى.
پوەزد ءجۇرىپ كەتكەن. ارتقى ۆاگون بۇلاڭداپ جۇك قويماسى تۇسىنان كورىندى. مۇڭلىق پەررونعا شىققان مەزەت ءسال اڭتارىلىپ تۇرىپ قالدى دا ىلە ەسى كىرگەندەي پوەزدى قۋا جونەلدى. دۇرسىلدەپ پوەزد ءجۇرىسى ۇدەگەن. پوەزد سوڭىنان ىشقىنا ۇمتىلعان ونى بايقاعان پەررونداعىلار: «قاپ، سورلى - اي پوەزىنان قالىپ قويدى - اۋ»، — دەپ مۇسىركەسىپ جاتىر.
مۇڭلىق اينالاداعى بۇكىل دۇنيەنى ۇمىتقانداي پوەزد سوڭىنان وكپەسى وشكەنشە جۇگىردى. ءبىر كەزدە تۇلا بويىنان ءال كەتىپ شپالعا ءسۇرىنىپ، سۋىق رەلستى قۇشاقتاي قۇلادى... بوتابەك!.. بوتابەگىم مەنىڭ!.. باقىت قۇسىم مەنىڭ!
ەپيلوگ ورنىنا
ارادا بىرنەشە جىل وتكەن.
كۇز ەدى. كۇن جاۋىپ، اسپاندا جاباعىشا تۇتاسقان ءسۇر بۇلت ءالسىن - ءالسىن كوز جاسىن سىعىپ تۇرعان. ءتۇس اۋا تەاتردان ورالعان مۇڭلىق سۋ - سۋ قول شاتىرى مەن جىلتىر جاداعانىن دالىزگە ءىلدى دە اسحاناعا بارىپ شاي قامدادى. ونىڭ ءجۇرىس - تۇرىسى ەداۋىر بايسال تارتقان، قۇسالى جاننىڭ سامارقاۋ قيمىلى اڭعارىلادى. ۇلكەن توستاعان كوزى الدىنا ءاجىم تۇسكەن، مويىلداي قارا شاشىندا دا ءبىرلى - جارىم اق قىلاڭ بەرگەن. پليتاعا شاينەك قويعان سوڭ جاتىن بولمەسىنە كەلىپ، ديۆانعا شاقالى دەم الا تۇرماق بوپ قيسايا بەرگەنى سول ەدى، الدەكىم ەسىك قاقتى. ول ورنىنان تۇرىپ ەسىك اشتى.
— كەلىڭىز.
سۇر پلاششتى اياق - قولى بالعاداي ادەمىشە قارا تورى كەلگەن كەلىنشەك قولىنان جەتەكتەپ العان ەكى - ۇشتەردەگى بالاسىن العا سالا ىشكە كىردى.
— سالاماتسىز با؟ — دەدى بەيتانىس كەلىنشەك، — مۇڭلىق ءسىز بولاسىز با؟
— ءيا.
ءسابي ءسۇپ - سۇيكىمدى ەدى. تومپاڭ - تومپاڭ ەتەدى. كىشكەنتاي بالاعا كوزى تۇسكەننەن مۇڭلىقتىڭ ءبىر ءتۇرلى ءىشى ەگىلە بەرگەن. بۇرىن ءبىر جەردە كورگەن سەكىلدى، ايالى قارا كوزى دە، قالىڭ قاستى ءدوڭ قاباعى دا جىلى تارتادى. ەركە ءسابي مۇڭلىقتى جاتىرقاماي شەشەسىنىڭ قولىنان تارتقانىنا قاراماستان وعان قولىن سوزا ۇمتىلدى. مۇڭلىق ەڭكەيىپ ماڭدايىنان ءسۇيدى.
— جاقسى جىگىت ەكەنسىڭ!.. تورلەتىڭىزدەر!
بەيتانىس كەلىنشەك تورگە شىقپاي بوساعاداعى ورىندىققا وتىرا كەتتى دە سەلقوس قانا: «وسى ارادا جەتەدى، راقمەت»، — دەپ ەرنىنىڭ ۇشىن جىبىرلاتتى... «بۇل كىم بولدى ەكەن؟ تەاتر كورەرمەنىنىڭ ءبىرى مە؟ تەاتر قۇمارلار كەيدە ۇيىنە كەلىپ تە ءوز كوڭىلىن ءبىلدىرىپ كەتۋشى ەدى».
ءۇي ءىشىن كوزىمەن شولىپ شىققان بەيتانىس كەلىنشەك مۇڭلىق توسەگى تۇسىنداعى قابىرعادا ءىلۋلى تۇرعان بوتابەكتىڭ ۇلكەن فوتوسىنا كوز توقتاتىپ، تەسىلە قارادى. كەلىنشەكتىڭ فوتودان كوز جازباي قالعان قالپىن بايقاعان مۇڭلىق الدەنەدەن ءىشى سەكەم الىپ، بەينە ءبىر ءوز ۇيىندە جۇرگەندەي بولمەنى ەمىن - ەركىن ارالاپ، ارنەنى ءبىر ۇستاپ، ەندى تريۋمو ۇستىندەگى وپا - دالاپ ءاتىر - قۇتىلارىن «تەكسەرىپ» تۇرعان بالانىڭ ايناداعى بەينەسىنە باعدارلاي نازار سالدى. سويىپ قاپتاعانداي بوتابەكتىڭ كەلبەتى... ءباتىر - اۋ، ەرتەلى قالايشا اڭعارماعانمىن. مۇڭلىق كەلىنشەككە بۇرىلىپ:
— ءسىز... ءسىز... — دەي بەرىپ ەدى، بەيتانىس كەلىنشەك: مەن زاعيپامىن، — دەدى ودان بۇرىن ءوزىن تانىستىرىپ. — بوتابەكتىڭ جۇبايى. سىزگە سۋرەتىن قالدىرعان ەكەن عوي...
— ءيا، ۇلكەيتىپ العانمىن.
— ماعان قالدىرعانى اناۋ، — دەدى زاعيپا بالانى يەگىمەن نۇسقاپ. — ءوي، سەرىك، بەرى كەل، ءبىر نارسەنى بۇلدىرەرسىڭ.
— جۇرە بەرسىن، ەشتەڭە ەتپەس. قالاي ماماڭىز قۋاتتى ما؟
— مامام جاقىندا دۇنيە سالدى.
— سولاي ما ەدى؟ اقىرى قايىرلى بولسىن. جاماندى دا، جاقسىنى دا شەتىنەن قىرقىپ جاتقان سۇم اجالعا كىم ارا تۇرماق.
— بوتابەكتەن نە حابار بىلەسىز؟ — دەدى زاعيپا مۇڭلىققا جابىعىڭقى ۇنمەن.
— بوتابەكتەن بە؟!
— ءيا، سىزبەن حابارلاسىپ تۇراتىن شىعار.
مۇڭلىق ۇندەمەدى.
— جاسىرماي - اق ايتا بەرىڭىز. مەن قۋىنبايمىن. تەك ءتىرى بولسا جەتەدى، — دەدى زاعيپا كۇرسىنە سويلەپ. بارىنە ءوزىم كىنالىمىن، شەشەمنىڭ قاتالدىعىنان ايىرىلىپ قالدىم. «التىننىڭ قولدا باردا ءقادىرى جوق ەكەن».
— جاسىرىپ قايتەم، حابارسىزبىن، — دەدى ول ودان ءجۇزىن بۇرىپ.
— شىن ايتاسىز با؟ سىزگە دە حابارلاسپاي كەتكەنى مە؟ — دەپ تاڭداندى زاعيپا.
مۇڭلىق بىلەتىنىن جاسىرعان-دى. بوتابەك بۇل قالادان كەتىپ، الماتىعا بارعان سوڭ كوپ كەشىكتىرمەي مۇڭلىققا حات جولداعان. «...مۇڭلىق، ەسىڭدە مە، مەن كەتسەم، الىسقا كەتەمىن دەگەنىم. سول ءسوزىم پەرىشتە قۇلاعىنا شالىنعان ەكەن، مەن ءبىر سوۆەت دارىگەرىمەن بىرگە افريكاعا باراتىن بولدىم. كومسومول مەن جاستار ۇيىمى كوميتەتىنەن جولداما الدىق. ءوز تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن كۇرەسىپ جاتقان جاس مەملەكەتتەردىڭ بارىنە بارامىز. جارالىلاردى ەمدەيمىز. مىنە، ءوزىمدى ناعىز سىنعا سالاتىن كەزەڭ تۋدى. قۋانىشىمدا شەك جوق...» بۇدان سوڭ موسكۆادان تاعى ءبىر حات سالىپ ەرتەڭ سامولەتپەن كوناكريگە ۇشقالى جاتىرمىز دەپ حابارلاعان. سودان كەيىن بوتابەكتەن حات پىشاق كەسكەندەي ءۇزىلدى. ءبىر جىلعا جۋىق مۇڭلىق «قولى تيمەي جۇرگەن شىعار» دەپ ءوزىن - ءوزى جۇباتىپ ءجۇردى دە اراسى ۇزاپ كەتكەن سوڭ كوڭىلىنە قورقىنىش كىرىپ، وتكەن جىلى جازدا ونىڭ قىزىلورداداعى اتا - اناسىنان ءبىر حابارىن بىلگەلى ىزدەپ بارعان. ىزدەپ بارعانى قۇرىسىن، ول ەكى كوزى جاسقا تولعان قارالى جاندار قايعىسىنىڭ ۇستىنەن شىقتى... بوتابەك افريكا جەرىندە قازا تاۋىپتى... ورمان. دالا گوسپيتالى. جارالىلارعا وپەراسيا جاساۋ قاراڭعى ورمان ىشىندە قيىنعا تۇسكەن. اشىق الاڭقايعا شىعايىق دەيدى دارىگەرلەر... اشىق الاڭقايعا شىققانىن جالدامالىلاردىڭ بارلاۋشى سامولەت! بايقاپ قالىپ، وق جاۋدىرادى... قايتادان ورمانعا كىرەدى... وسى الاساپىران قىم - قۋىتتا زارەسى كەتىپ، ساسىپ قالعان سەگىز - توعىزدارداعى ءبىر بالا جارالىلارمەن بىرگە ورمانعا كىرمەي اشىققا قاشادى... بوتابەك ونىڭ ارتىنان جۇگىرگەن. قۋىپ جەتىپ، جاۋ وعىنان قورعاپ باۋىرىنا باسىپ جاتا قالعان..، سول كەز... بوتابەكتىڭ شەشەسى ۇسىنعان حاتتى وقىعاندا ەسىندە قالعانى وسى ەدى.
«ايتپاي - اق قويايىن. بىلمەسىن، زاعيپاعا ەشتەڭە ەمەس، انا الاڭسىز جۇرگەن ءسابي بىلمەي ءوسسىنشى»، — دەپ ويلاعان مۇڭلىق ەشتەڭە سەزدىرمەۋگە تىرىسىپ:
— ءوزىڭىز ىزدەمەدىڭىز بە؟ — دەدى ادەيى.
— نە بەتىممەن ىزدەيىم، ءوزىم قۋىپ جىبەرىپ، — دەدى زاعيپا قايقى كىرپىگى جاسقا شىلانىپ. — سەرىگىم ءوسىپ، اكەسىن ءوزى ىزدەپ تاپپاسا. قوي، ءبىز كەتەيىك. ءاي، سەرىك، بەرى قاراي ءجۇر.
سەرىك تومپاڭداپ ماماسىنا ەردى. شىعارىپ سالعالى ەسىك الدىنا كەلگەن مۇڭلىققا «دو سۆيدانيا» دەپ قول بۇلعاپ قۋلانىپ بارادى. مۇڭلىق ءىشى ۋىلجىپ، سەرىكتىڭ بەتىنەن ءسۇيىپ العىسى كەپ قۇشىرلانىپ كەتكەن. ءبىراق .زاعيپادان باتا المادى.
— ساۋ تۇرىڭىزدار. دو سۆيدانيا، سەرىك!
كۇتپەگەن كەزدەسۋدەن جايسىز كۇي كەشكەن مۇڭلىق بولمە اۋاسىن اۋىرلاعانداي بالكونعا شىقتى. اسپان الەمىن تورلاعاى سۇر بۇلت قاباعى سالبىراپ تاعى نوسەرلەتكەلى تومەندەپ كەلە جاتقانداي. جاۋىنعا شىلانۋدان قورقىپ دۇرلىگە بوسقان جۇرگىنشىلەر اراسىنان ول زاعيپا مەن سەرىكتى ىزدەدى. تاپتى. انە، سەرىكتى قۇشاقتاپ كوتەرىپ العان زاعيپا جان -جاعىنا الاقتاپ، كوشە قيىلىسىنان ءوتىپ بارادى. «جاڭبىر استىندا قالماي ۇيلەرىنە جەتسە ەكەن» دەپ تىلەدى كەلەسى كوشەگە بۇرىلعانشا ولاردىڭ ىزىنەن كوز جازباعان مۇڭلىق.
كەشكە قاراي كۇزگى جاڭبىر تاسىرلاتا توپەدى دە كۇن باتار الدىندا اسپان شايداي اشىلدى. كوز جاسىن جۋعان قىلاۋسىز كوك زەڭگىر ءتۇپسىز سەكىلدەندى.
You Might Also Like
-
ق ر ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى كۇلاش ءشامشيدينوۆا ءبىلىم قىزمەتكەرلەرىنىڭ جالاقىسىن كوتەرۋ شارالارى تۋرالى ايتتى. اتالعان تاپسىرمانى ق ر تۇڭعىش پرەزيدەنتى بەرگەن بولاتىن. وعان سايكەس، جالاقىسى تومەن بيۋد...
-
كۇن كەشكىرىپ، زاڭكيگەن بەس قابات ۇيلەردىڭ كولەڭكەسى قالبيىپ-قالبيىپ شىعا كەلگەن ۋاق ەدى. شىلدە كەزى، كۇن ۇزاعىنا اشىق، بۇلتسىز اسپان تورىنەن شاقىرايىپ اسفالت تۇگىل تەمىردىڭ ءوزىن ەرىتىپ جىبەرە جازد...
