ونەر - ۇلتتىق ءداستۇرىمىز
ونەر - ۇلتتىق ءداستۇرىمىز.
مۋزىكا، اۋەن، ساز - ونەر الەمىنىڭ نەگىزى. حالقىمىزدىڭ مۋزىكا الەمىندە كەڭىنەن تارالعان جانرلارىنىڭ ءبىرى - ءان.
ءان ءداستۇرى ءوزىنىڭ بولمىسىمەن، باي مازمۇنىمەن قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق ءداستۇرىن سيپاتتايدى.
ءان سازدى اۋەزدىلىگىمەن، كوڭىلگە ۇيالار اسەرلىلىگىمەن قىمبات. ءبىزدىڭ حالىق - مۋزىكانى سۇيەتىن، قۇرمەتتەيتىن، قادىرلەيتىن، ءان، ونەر دەگەندە ىشكەن اسىن جەرگە قوياتىن حالىق.
ياعني،
«قۇلاقتان كىرىپ، بويدى الار،
جاقسى ءان مەن ءتاتتى كۇي.
كوڭىلگە ءتۇرلى وي سالار،
ءاندى سۇيسەڭ مەنشە ءسۇي»، - دەپ اباي اتامىز ايتپاقشى، ءان ونەرى – ۇلتتىق ءداستۇرىمىزدىڭ جالعاسى ەكەنىن كورەمىز.
ۇرپاقتان - ۇرپاققا مۇرا بولىپ كەلگەن انشىلىك ونەر قازىرگى زاماندا كەڭىنەن دامۋدا. سوندا دا بولسا سان عاسىرلىق تاريحى بار اندەرىمىزدىڭ ورنى ەرەكشە. وعان دالەل، تۋما تالانتتارىمىز ءبىرجان سال، اقان سەرى، ەستاي، كەنەن، جاياۋ مۇسا، مۇحيت، مايرا، عاريفوللا، جۇسىپبەك، بەرى كەلە ءشامشى، نۇرعيسا، ەرمەك سەركەبايەۆ ت. ب. اندەرى. مىسالى، اقان سەرى اندەرىندە ءومىر شىندىعى ۇلكەن سۋرەتكەرلىكپەن جىرلانعان. ءوزىنىڭ ءومىر سەرىگى بولعان سايگۇلىگى مەن قىران قۇستارىنا ارنالعان «ماڭماڭگەر»، «قۇلاگەر»، «قاراتورعاي» اندەرىندە باسىنداعى قايعىلى وقيعاسىن ايتا وتىرىپ، ءوز زامانىنداعى ادىلەتسىز قوعامنىڭ بەينەسىن اشقان.
«تەمىرتاس»، «جانبوتا»، «اداسقاق»، «كوكەك» اتتى ءبىرجان سال اندەرىندە دە ءومىر شىندىعى ەش بوياماسىز جىرلانعان. جالپى ءان داستۇرىندە اباي اندەرىن اتاپ وتپەسەك تاعى بولماس. اباي اندەرى وزىندىك ەرەكشەلىگىمەن، سازدىلىعىمەن دارالانادى. «سەگىزاياق»، «كوزىمنىڭ قاراسى»، «ايتتىم سالەم، قالامقاس»، «جەلسىز تۇندە جارىق اي»، «قاراڭعى تۇندە تاۋ قالعىپ» ءتارىزدى اندەرى ءان جانرىنىڭ ۇزدىك ۇلگىلەرى. ءبىز ءبىرجان مەن ابايدى بەكەرگە قاتار ايتىپ وتىرعانىمىز جوق. بۇلار ءبىر زاماندا قاتار ءومىر سۇرگەن ۇلى دارىن يەلەرى. اباي اۋىلىنىڭ ونەرپاز جاستارى ءتالىم - تاربيە السىن دەپ ءبىرجاندى ءبىر اي قوناق ەتىپ ونەرىنە ريزا بولىپ:
- شىركىن، ءبىرجان اعا، ەندى قازاقتىڭ ايەلدەرى سىزدەي ونەرپازدى دۇنيەگە اكەلەر مە ەكەن،- دەگەندە، ءبىرجان:
- قازاقتىڭ ايەلدەرى مەندەي ونەرپازداردى ءالى جۇزدەپ – مىڭداپ اكەلەر، ءبىراق سەندەي تىڭدارمان تۋار ما!؟- دەگەن ەكەن. مىنە، ازاماتتى قادىرلەۋ، ونەردى باعالاۋ وسى ەمەس پە؟
حالقىمىز وسىنداي وشپەس مۇرانى ىلگەرى دامىتىپ، جاڭالىق قوسىپ، تۇرلەندىرىپ وتىرعان.
مىنەكي، ومىردە وزىندىك ورنى بار ءان ءداستۇرى الداعى ۋاقىتتا دا ءوز ءقادىر - قاسيەتىن جوعالتپاي بولاشاق جاسوسپىرىمدەرگە ۇلگى بولا بەرسە.
ءوسىپ كەلە جاتقان جاس بۋىن وسى اندەرىمىزدىڭ ءمان - ماعىناسىن، قۇرىلىمىن ءتۇسىنىپ، قازىرگى ەش مازمۇنى جوق اندەردەن بويلارىن اۋلاق ۇستاسا، ءداستۇرلى ءان ونەرىندە حالقىمىزدىڭ سالت - ءداستۇرى، ادەت - عۇرپى، تاريحى، ءومىرى، تۇرمىس - تىرشىلىگى بەينەلەنەتىنىن تۇسىنەر دەپ ويلايمىز.
مۋزىكا، اۋەن، ساز - ونەر الەمىنىڭ نەگىزى. حالقىمىزدىڭ مۋزىكا الەمىندە كەڭىنەن تارالعان جانرلارىنىڭ ءبىرى - ءان.
ءان ءداستۇرى ءوزىنىڭ بولمىسىمەن، باي مازمۇنىمەن قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق ءداستۇرىن سيپاتتايدى.
ءان سازدى اۋەزدىلىگىمەن، كوڭىلگە ۇيالار اسەرلىلىگىمەن قىمبات. ءبىزدىڭ حالىق - مۋزىكانى سۇيەتىن، قۇرمەتتەيتىن، قادىرلەيتىن، ءان، ونەر دەگەندە ىشكەن اسىن جەرگە قوياتىن حالىق.
ياعني،
«قۇلاقتان كىرىپ، بويدى الار،
جاقسى ءان مەن ءتاتتى كۇي.
كوڭىلگە ءتۇرلى وي سالار،
ءاندى سۇيسەڭ مەنشە ءسۇي»، - دەپ اباي اتامىز ايتپاقشى، ءان ونەرى – ۇلتتىق ءداستۇرىمىزدىڭ جالعاسى ەكەنىن كورەمىز.
ۇرپاقتان - ۇرپاققا مۇرا بولىپ كەلگەن انشىلىك ونەر قازىرگى زاماندا كەڭىنەن دامۋدا. سوندا دا بولسا سان عاسىرلىق تاريحى بار اندەرىمىزدىڭ ورنى ەرەكشە. وعان دالەل، تۋما تالانتتارىمىز ءبىرجان سال، اقان سەرى، ەستاي، كەنەن، جاياۋ مۇسا، مۇحيت، مايرا، عاريفوللا، جۇسىپبەك، بەرى كەلە ءشامشى، نۇرعيسا، ەرمەك سەركەبايەۆ ت. ب. اندەرى. مىسالى، اقان سەرى اندەرىندە ءومىر شىندىعى ۇلكەن سۋرەتكەرلىكپەن جىرلانعان. ءوزىنىڭ ءومىر سەرىگى بولعان سايگۇلىگى مەن قىران قۇستارىنا ارنالعان «ماڭماڭگەر»، «قۇلاگەر»، «قاراتورعاي» اندەرىندە باسىنداعى قايعىلى وقيعاسىن ايتا وتىرىپ، ءوز زامانىنداعى ادىلەتسىز قوعامنىڭ بەينەسىن اشقان.
«تەمىرتاس»، «جانبوتا»، «اداسقاق»، «كوكەك» اتتى ءبىرجان سال اندەرىندە دە ءومىر شىندىعى ەش بوياماسىز جىرلانعان. جالپى ءان داستۇرىندە اباي اندەرىن اتاپ وتپەسەك تاعى بولماس. اباي اندەرى وزىندىك ەرەكشەلىگىمەن، سازدىلىعىمەن دارالانادى. «سەگىزاياق»، «كوزىمنىڭ قاراسى»، «ايتتىم سالەم، قالامقاس»، «جەلسىز تۇندە جارىق اي»، «قاراڭعى تۇندە تاۋ قالعىپ» ءتارىزدى اندەرى ءان جانرىنىڭ ۇزدىك ۇلگىلەرى. ءبىز ءبىرجان مەن ابايدى بەكەرگە قاتار ايتىپ وتىرعانىمىز جوق. بۇلار ءبىر زاماندا قاتار ءومىر سۇرگەن ۇلى دارىن يەلەرى. اباي اۋىلىنىڭ ونەرپاز جاستارى ءتالىم - تاربيە السىن دەپ ءبىرجاندى ءبىر اي قوناق ەتىپ ونەرىنە ريزا بولىپ:
- شىركىن، ءبىرجان اعا، ەندى قازاقتىڭ ايەلدەرى سىزدەي ونەرپازدى دۇنيەگە اكەلەر مە ەكەن،- دەگەندە، ءبىرجان:
- قازاقتىڭ ايەلدەرى مەندەي ونەرپازداردى ءالى جۇزدەپ – مىڭداپ اكەلەر، ءبىراق سەندەي تىڭدارمان تۋار ما!؟- دەگەن ەكەن. مىنە، ازاماتتى قادىرلەۋ، ونەردى باعالاۋ وسى ەمەس پە؟
حالقىمىز وسىنداي وشپەس مۇرانى ىلگەرى دامىتىپ، جاڭالىق قوسىپ، تۇرلەندىرىپ وتىرعان.
مىنەكي، ومىردە وزىندىك ورنى بار ءان ءداستۇرى الداعى ۋاقىتتا دا ءوز ءقادىر - قاسيەتىن جوعالتپاي بولاشاق جاسوسپىرىمدەرگە ۇلگى بولا بەرسە.
ءوسىپ كەلە جاتقان جاس بۋىن وسى اندەرىمىزدىڭ ءمان - ماعىناسىن، قۇرىلىمىن ءتۇسىنىپ، قازىرگى ەش مازمۇنى جوق اندەردەن بويلارىن اۋلاق ۇستاسا، ءداستۇرلى ءان ونەرىندە حالقىمىزدىڭ سالت - ءداستۇرى، ادەت - عۇرپى، تاريحى، ءومىرى، تۇرمىس - تىرشىلىگى بەينەلەنەتىنىن تۇسىنەر دەپ ويلايمىز.
You Might Also Like
-
ينتەراكتيۆتى وقىتۋ تەحنولوگياسىنىڭ ءادىس – تاسىلدەرىن تاريح ساباعىندا قولدانۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم ساپاسىن ارتتىرۋ جولدارى
