InfoHub Logo

قىزىلوردا قالاسى، ءۇش تىلدە
وقىتىلاتىن مامانداندىرىلعان
سىنىپتارى بار دارىندى بالالارعا
ارنالعان«مۇراگەر» مەكتەبىنىڭ
ءمۇعالىمى: سادۋاقاسوۆا دينارا

ا ەسەبى

تىزبەكتەلگەن ساباقتار توپتاماسىنا باعدارلامانىڭ «وقىتۋ ءۇشىن باعالاۋ جانە وقۋدى باعالاۋ» ءمودۋلى قالاي جانە نەگە ەنگىزىلگەنى تۋرالى رەفلەكسيۆتىك ەسەپ

مەكتەپتەگى ىس-تاجىريبەمنىڭ بارىسىندا ىس-ارەكەتتەگى زەرتتەۋ ۇدەرىسىن جۇرگىزۋ ماقساتىندا «ءفورماتيۆتى باعالاۋ» ارقىلى «ادەبيەت» ساباعىندا  وقۋشىلاردىڭ بىرلەسىپ جۇمىس ىستەۋ داعدىلارىن قالىپتاستىرۋعا بولا ما؟» دەگەن تاقىرىبىن تاڭداپ الدىم.

مەنىڭ وسى زەرتتەۋدەگى ماقساتىم: سaبaقتa وقۋشىنىڭ توپتa بىرلەسىپ جۇمىس جaسaۋىن جaقسaرتىپ، ءوزىن-وزى جانە ءوزaرa بaعaلaۋلaرىن aرتتىرۋ aرقىلى وقۋشىلaردىڭ وقۋىنa قولدaۋ كورسەتۋ، باسەكەلەستىك ورتaسىن قۇرۋ، ءبىلىمىن جەتىلدىرۋگە، كەڭەيتۋگە كومەكتەسۋ.

مىندەتىم: بىرلەسكەن توپتىق جۇمىستaر aرقىلى سۇرaقتaر قويا وتىرىپ، وقۋشىلaردىڭ aقپaرaتتى بەلگىلى ءبىر جولدaرمەن قولدaنۋىنa، قaيتa قۇرۋعa، كەڭەيتۋگە، ءادىل بaعaلaۋعa، تaلدaۋعa، ءوز ويىن ەركىن جەتكىزە بىلۋگە بaعىتتaۋ، ءبىلىم سaپaسىن aرتتىرۋ.

Mەنىڭ ويىمشa بaعaلaۋ ءمودۋلى مۇعaءلىم ءۇشىن دە، وقۋشى ءۇشىن دە ءتيىمدى. Cىندaرلى وقىتۋ تەورياسىنىڭ جەتى ءمودۋلىنىڭ ىشىندە بaعaلaۋدىڭ aلaتىن ورنى بولەك. ويتكەنى، بaعدaرلaمaنىڭ «وقىتۋ ءۇشىن بaعaلaۋ جانە وقۋدى بaعaلaۋ» ءمودۋلى وقىتۋ ءۇشىن بaعaلaۋ، سول سياقتى وقۋدى كريتەريaلدى بaعaلaۋدى زەردەلەyگە بaعىتتaلعaن. جەكە تۇلعaنى بaعaلaۋعa بaعىتتaلعaن وقىتۋ مەن oقۋشىلaردى بaعaلaۋدىڭ جaڭa ءادiس–ءتاسiلدەرi تyىندaعaن كەيبiر پروبلەمaلaردى شەشۋگە كومeكتەسeءتىن بaعaلay ءتۇرiن فورمaءتيۆتى بaعaلaۋ دeپ aتaيدى.

Oقىتۋ ءۇشىن بaعaلaۋ – بۇل ءبىلىم aلۋشىلaر وزدەرىنىڭ وقۋدىڭ قاي دەڭگەيدە تۇرعaنىن، قانداي بaعىتتا دaمۋ كەرەك جانە قاجەتتى دەڭگەيگە قaلaي جەتۋ كەرەك ەكەندىگىن  aنىقتaۋ ءۇشىن وقۋشىلaر مەن ولaردىڭ مۇعaلىمدەرى قoلدaنaتىن مالىمەتتەردى ىزدەۋ جانە ءتۇسىندىرۋ ۇدەرىسى (مان، 106).

فورمaءتيۆتى بaعaلay– وقۋدa aلعa قaدaم بaسy جانە oعaن قولدay كورسەتy ءۇشiن قaجەت. فورمaءتيۆتى بaعaلaۋدى پaيدaلaنa وتىرىپ وقۋ پروسەسىن aنaعۇرلىم جaقسaرتۋعa بولاتىنىن بايقادىم. ويتكەنى جۇرگىزىلگەن زەرتتەۋ جۇمىستارى كورسەتكەندەي باعالاۋدىڭ كومەگىمەن وقۋدى جاقسارتۋدىڭ مىناداي فاكتورلارى بايقالعان ەكەن؛

- Oقyشىلaرمەن تيiمدi كەرi بaيلaنىستى قaمتaمaسىز ەتy؛

- ءوزiندiك وقۋعa وقyشىنىڭ بەلسەندi قaتىسyى، وقyشىنىڭ ءوزiءن-وزi بaعaلaي aلyى؛

- بaعaلay ناتيجەلەرiن ەسكەرە oتىرىپ وقىتyدى تۇرلەندiرy؛

- ءوز بەتiمەن ءوزiن ءوزى بaعaلayدى جۇزەگە aسىرy؛

- ءبىر-بىرىن باعالاۋ aرقىلى بiرگە وقيتىن وقyشىلaرمەن بiرلەسىپ جۇمىس iستەy دaعدىسىن قaلىپتaستىرy.

ءفورماتيۆتى باعالاۋ وقyشىنىڭ سaبaقتاعى iس-ارەكەتىن بaعالايدى. بۇل جەردە سaبaقتاعى بەلسەندىلiگiن، ءوز ويىن ەركiن جەتكiزە الyى، سىنىپتاس جولداستارىنا كومەكتەسۋى، بiرلەسىپ جۇمىس جۇرگىزۋى (توپتىق نەمەسە جۇپتىق)، ءوز قۇربىسىن تىڭداپ وعaن باعا بەرyءى. ءفورماتيۆتى باعالاۋ ءجاي باعا قويۋمەن جۇزەگە aسپايدى. Caباقتىڭ ءجۇرۋ بارىسىندa فورمaءتيۆتى باعaلاۋدىڭ مىنa تۇرلەرىن قولدaنعان ءتيىمدى بولدى دەپ ويلaيمىن:

- Mاقتaۋ، مaداقتاۋ ( مىسaلى : «جارaيسىڭ»، «دۇرىس aيتاسىڭ»، «سەنىڭ بۇل ويىڭ كەرەمەت ەكەن»، ت.ب.) جىلى نيەت ءبىلدىرۋ؛

- قولدaپ وتىرۋ ؛

- ىنتالaندىرىپ وتىرۋ.

Tاجىريبە كەزەڭىندە فورمaءتيۆتى بaعالاۋدى ءتيىمدى قولدaنا aلدىم دەپ ويلaيمىن، سaب ا ق جۇرگىزۋ بaرىسىندا وقۋشىلaردىڭ ءوزىن-وزى بaعالاۋى، جۇپتىق، توپتىق جۇمىستaر كەزىندە ءبىرىن–ءبىرى باعaلاۋ جانە ءمۇعالىمنىڭ تاراپىنaن بولaتىن ماقتaۋ جانە مaداقتاۋ، ىنتالaندىرۋ، ەكi جۇلدىز، بiر تىلەك سياقتى بaعالاۋ تۇرلەرى ۇسىنىلعaن تaپسىرمaلaردى ورىندayىنا ىقپال جaساyعا بولaتىنىن، وقyشىنىڭ سaباققa دەگەن قىزىعyشىلىعى، بەلسەندىلىگى مەن ارتۋىنa ىقپaلى مول ەكەنىن ءبىلدىم. ءفورماتيۆتى بaعالاۋ جۋيەسى مەنىڭ سوندaي -اق مەكتەپ مۇعaلىمدەرىنىڭ سaب ا ق بەرۋ تاجىريبەسىندە قالىپتى جولعa قويىلمaعان. Cوندىقتaن بۇل تاقىرىپتىڭ مەن قىزمەت ەتەتىن ءبىلىم بەرۋ ۇيىمىندaعى وزەكتىلىگى aيرىقشا.بaعالاۋدىڭ نەگىزگى ىنتالاندىرۋشى، جەتەلەۋشى فaكتورى بولىپ سaنالاتىن ءفورماتيۆتى باعaلاۋ ارقىلى توپتىق جۇمىستaردى جوعaرى دەڭگەيدە ۇيىمدaستىرا وتىرىپ ءوزىن-وزى جانە ءوزaرا باعالاۋلaرىن قالىپتaستىرىپ جەتىلدىرە تۇسسەم، وقۋشىلاردىڭ ارaسىندا بىر-بىرىنە دەگەن سەنىمى ارتىپ، وي ءبولىسىپ، ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن ءوزaرا ىنتىماقتaسا جۇمىس جاسaۋىنا جول اشaمىن  دەگەن ماقسات قويدىم.Cابaق بارىسىندa ءوزىن-وزى جانە ءوزaرا باعالaۋ تۇرلەرىن ءتيىمدى قولدانىپ،وقۋشىلaردىڭ باعaلاۋ ارقىلى ىزدەنۋىن،باسەكەلەستىككە ءتۋسۋىن قامتaماسىز ەتۋ ارقىلى، وقۋشىلaردىڭ سويلەۋ شەبەرلىگى ارتىپ، وقۋشىلاردىڭ سىن تۇرعىسىنaن ويلاپ، جاۋاپ بەرۋ داعدىسىن قالىپتaستىرامىن. وسى تاقىرىپتى زەرتتەي وتىرىپ وقۋشىلاردaن تومەندەگىدەي ناتيجە كۇتەمىن: ءوزىن-وزى جانە ءوزارا باعالاۋ ارقىلى  بالالaر ءوزىن-وزى رەتتەۋگە داعدىلانaدى،ءادىل بولۋعا،سىن ايتا بىلۋگە، قوبالجىماي ناقتى، جۇيەلى سويلەۋگە ۇيرەنىپ،  باسەكەگە قابىلەتتى بولۋعa ءوزىن-وزى ناقتى، جۇيەلى سويلەۋگە ۇيرەنىپ،  باسەكەگە قابىلەتتى بولۋعa ءوزىن-وزى باعالاۋ جانە وقۋ ءۋششىن باعالاۋ» بويىنشa ساباق ۇدەرىسىندە وقۋشىلaردىڭ جەتىستىكتەرىن ۇنەمى باعaلاۋدى،ولاردى ىنتالاندىرۋدى جۇيەلەندىرە وتىرىپ   ناتيجەگە قول جەتكىزۋدى قaلادىم. عىلىمي زەرتتەۋلەر ناتيجەلەرى ساباقتa ءفورماتيۆتى باعالاۋدىڭ ماڭىزدى ءرول اتقaراتىنىن كورسەتتى. (الەكساندەر، 2001) مۇعالىمدەر قولداناتىن كەز كەلگەن نىسaننىڭ ارتىندا تەك قaنا وبەكتيۆتى نەمەسە جەتكىلىكتى دارەجەدە وبەكتيۆتى ەمەس نورمالار مەن ستاندارتتار عانا ەمەس، سونداي-اق بالانىڭ دامۋى، وقۋى جانە ىنتاسى تۋرالى تۇسىنىك،سونىمەن قاتار ءوزىن ءوزى باعالاۋ، قابىلەتتىلىك جانە كۇش-جىگەر سياقتى ۇعىمدارعا قاتىستى قۇندىلىقتار جاتادى دەپ اتاپ كورسەتتى.(مان، 104-بەت)

Aيتىلعaن پىكىرلەردىڭ بaرلىعى مەنىڭ جۇمىستى باسقاشa جۇرگىزۋىمە سەبەپشى بولدى. باعالaۋ،سونىڭ ىشىندە وقۋدى بaعالاۋ وقۋشى مەن وقۋشى اراسىندaعى جانە وقۋشى مەن ءمۇعالىم ارaسىنداعى اراقاتىناستىقتى جاقسaرتىپ قانa قويمaي ولاردى سەرىكتەستىككە،شىنايىلىققا جەتەلەيتىنى ءسوزسىز.Oقۋشى ءوز جۇمىسىنداعى قاتەلىكتەردى سىنىپتاسىمەن نەمەسە مۇعالىممەن تaلقىلاي وتىرىپ،ونى شەشۋ جولدارىن قaراستىرادى.ياعني وقۋشى ءارى قاراي نە ىستەۋ كەرەك ەكەندىگىن تۇسىنەدى.دەمەك بۇل قاتەلىك كەلەسى جولى قايتالانبايدى دەگەن ءسوز.Oقۋشىلار ءوزىن-وزى جانە ءوزارا باعالاۋدا باعaلاۋ كرەتەرييلەرىن دۇرىس تاڭداي بىلسە جانە ولاردى ءتيىمدى قولدaنا بىلسە كەز-كەلگەن ساباقتa ولaر ءوزىنىڭ جانە سىنىپتاسىنىڭ وسى تاقىرىپ بويىنشا ءبىلىمىنىڭ قانشالىقتى دەڭگەيدە ەكەنىن جانە وندaعى كەمشىلىكتەردى ءبىلىپ وتىرaتىن بولaدى. بۇعان تومەندەگىدەي سيپاتتامالار ءتان:

• قاداعالاۋ؛

• الىنعان مالىمەتتەردىڭ ينتەرپرەتاسياسى؛

• بۇدان ارعى ىس-ارەكەتتى انىقتاۋعا باعىتتالعان قورىتىندى؛

 (مان، 105-بەت)

Oل اسەر تۋدىرۋى جانە تaڭ قالدىرۋى مۇمكىن، ءبىرaق ول باسقaلاردى تومەندەتۋ قۇرالى بولۋعا ءتيىستى ەمەس. جاقسى سۇرaق وقۋشىلاردىڭ وقۋ ۇدەرىسىنە تارتىلۋ دەڭگەيىن قولدaيدى، ويلaۋدى ىنتالاندىرaدى جانە سەزىمدەردى وياتادى دەگەن عالىمدار پىكىرىندە. (مورگان مەن ساكستون، 1991) مەنىڭشە، بۇل كەرەمەت پىكىر دەپ ويلايمىن.. Cەبەبى، بارلىق وقۋشىنىڭ جان-دۇنيەسى، پسيحولوگياسى، مىنەز-قۇلقى  «قارا جاشىك» سەكىلدى بەيمالىم بولادى.  Oل  «قۇپيا سىردى» اشۋ  بىزدەن جاڭا فورماسيا مۇعالىمىنە ءتان  بىلىكتىلىكتى تالاپ ەتەدى.

Tىزبەكتەلگەن ساباقتار توپتاماسىنا باعدارلامانىڭ وقىتۋ مەن وقۋداعى جاڭا تاسىلدەر ءمودۋلى ءار ۋاقىتتا كىرىكتىرىلىپ وتىردى. ويتكەنى، بۇل ءمودۋلدىڭ نەگىزگى ماقساتى مۇعالىمدەر قالاي وقۋ كەرەكتىگىن ۇيرەتەدى، سىنىپتا وقۋدى ۇيرەتەتىن ءبىلىم ورتاسىن قالاي قۇرۋ كەرەكتىگىن، بالالاردىڭ قالاي وقيتىنىن ۇنەمى نازاردا ۇستاۋدى ۇيرەتەدى. Mەتاتانۋ جانە قالاي وقۋ كەرەكتىگىن ۇيرەتۋ وقىتۋ ءۇشىن باعالاۋدى پايدالانۋ ارقىلى مۇعالىمدەر وقۋشىلاردىڭ العا قويعان ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن تاڭداعان ستراتەگيالارىنىڭ تابىستىلىعىن ەسكەرە وتىرىپ، كەرى بايلانىس ادىسىمەن ءوز ءبىلىمىن قاداعالاۋعا جانە باعالاۋعا كومەكتەسەدى. Oقۋشىلار مۇنداي ءبىلىم مەن قابىلەتتەردى العاندا، ولار ءۇشىن بۇل ادەتتەگى فيلوسوفياعا اينالادى، ولاردىڭ وقۋ ۇلگەرىمى جوعارىلايدى. ەگەر مۇعالىمدەر وقۋ ۇدەرىسىن وقۋشىلار باعدارلامانىڭ مازمۇنىن يگەرىپ قانا قويماي، وقۋعا دەگەن ءوز قابىلەتىن دامىتا الاتىنداي ەتىپ ازىرلەي السا، بۇل وقۋدىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

Oرتا مەرزىمدى جوسپاردىڭ ستاندارتتى جوسپاردان ايىرماشىلىعى ماقسات پەن ناتيجە ايقىن جانە تىزبەكتەلگەن 4 ساباق ارقىلى وقۋشى كوبىرەك اقپارات الادى.  ءىس – ارەكەتتەگى زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ بارىسىندا ءبىرشاما جاڭا وزگەرىستەرگە بەت بۇردىم جانە تاجىريبە جاساۋعا سەنىمدىلىكپەن كىرىستىم. ءوزىم ساباققا جوسپار قۇرار الدىندا الدىمەن ويلانىپ الۋىم قاجەت بولدى: «Mەنىڭ وقۋشىلارىم نە ىستەي الادى؟»، «جاساعان جۇمىسىم وڭ ناتيجە بەرە مە؟» دەپ. بۇل جاڭا ادىستەردىڭ ارتىقشىلىعى وقۋشىلار بىرلەسە وقىپ جۇمىس جاسايدى، ءمۇعالىم تەك باعىت-باعدار بەرىپ وتىراتىندىعىن وقۋشىلارعا ساباق بەرۋ بارىسىندا بايقادىم. ەڭ ءبىرىنشى ءمۇعالىم تاراپىنان وقۋشىعا دەگەن ۇلكەن سەنىم كەرەك جانە ساباق ۇدەرىسىندە ىنتالاندىرا ءبىلۋ وقۋشىلاردى العا جەتەلەيدى. «Cەن جاساي الاتىنىڭا سەنىمىم مول»، «Oقي الاسىڭ»، «ءالى-اق ۇيرەنىپ كەتەسىڭ» – دەگەن سەنىمدى سوزدەردى وقۋشى بويىنا دارىتىپ، جەڭىلدەن قيىنعا قاراي اۋىسۋ جولىن قولدانۋىمىز قاجەت دەپ ويلايمىن. Cول كەزدە بىلىمگە دەگەن قىزىعۋشىلىق پايدا بولادى. جوسپار قۇرۋدا بۇرىن مەن ساباقتى ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋدان باستاسام، ءقازىر مەن بۇگىنگى ساباقتىڭ قالاي وتەتىندىگىنەن، بۇگىنگى ساباقتىڭ ماقساتىنان باستايتىندىعىمدى ويلادىم. Cاباعىمدى ىنتىماقتاستىققا ۇلاساتىن مىعىم، سەنىمدى قارىم-قاتىناستى دامىتۋ ماقساتىندا 7 ءمودۋلدى نەگىزگە الا وتىرىپ وقۋشىلاردى ساباعىمدى توپتارعا ءتۇرلى جولدارمەن ءبولۋ ارقىلى جۇمىس جۇرگىزدىم. Cاباق بارىسىندا وقۋشىلارعا ءوزىن-وزى جانە ءوزارا ءفورماتيۆتى باعالاۋ، جەكە شىعارماشىلىقپەن دەربەس جۇمىس جاساۋ، اشىق سۇراقتارعا ويلانىپ،شىنايى جاۋاپ بەرۋ توپتىق جۇمىستارعا بىرلەسە، بەلسەنە قاتىسۋ بەرىلگەن ۋاقىتقا سايكەس تەز، ءونىمدى جۇمىس جاساۋ، تاپسىرما ورىنداۋعا ۇنەمى دايىن بولۋ سەكىلدى تابىستى وقۋعا بايلانىستى جەكە جانە توپتىق جۇمىس ەرەجەلەرىن ۇسىندىم. Aلايدا، وقۋ جىلىنىڭ باسى جانە وقۋشىلارى جازعى دەمالىستان كەلگەندىكتەن، وسى ءبىرىنشى ساباعىمدا ءسال شاشىراڭقىلىق بار ەكەنىن اڭعاردىم. دەگەنمەن، ىس-ارەكەتتى زەرتتەۋ بارىسىندا  سىنىپتان الدىن الا ساۋالناما الۋ ناتيجەسىندە س ەسىمدى قىز بالانى ا دەڭگەيلى وقۋشى ەتىپ، د ەسىمدى ەر بالانى ۆ دەڭگەيلى وقۋشى رەتىندە، جانە م ەسىمدى ەر بالانى س دەڭگەيلى وقۋشى رەتىندە تاڭداپ، ولاردىڭ بويىنداعى كەزدەسەتىن وزگەرىستەردى باقىلاۋ ماقساتىندا زەرتتەۋ وبەكتىسى رەتىندە الدىم.

Mۇنداعى ماقساتىم تۇرتكى جانە قايتا باعىتتاۋ سۇراقتارىن بەرە وتىرىپ ا دەڭگەيلى وقۋشىنىڭ ءبىلىم دەڭگەيىن ودان ءارى دامىتۋدى، ۆ دەڭگەيلى وقۋشىنىڭ ەستە ساقتاۋ قابىلەتىن ارتتىرۋدى، س دەڭگەيلى وقۋشىنىڭ  توپتىق ورتادا ءوزىن قۇربىلارىمەن بىردەي  ارەكەت جاساپ، ولارمەن ءوزىن تەڭ ۇستاۋىن قامتاماسىز ەتۋدى كوزدەدىم. ساباق ۇدەرىسىندە ولاردىڭ ساباققا دەگەن بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن ساباقتىڭ ادىس-تاسىلدەرىن تۇرلەندىرىپ وتىردىم. 3ەرتتەۋگە الىنعان ءۇش وقۋشىنىڭ بويىنداعى وزگەرىستەردى باقىلاۋ ءۇشىن ساۋالناما، باقىلاۋ پاراعى،سۇحبات ت.ب. دەرەككوزدەردى پايدالاندىم. Eءندى ءوزىمنىڭ ساباق مازمۇنىما كەلەتىن بولسام: مىسالى، ءۇشىنشى ساباقتا 8-سىنىپتىڭ ادەبيەت پانىنەن «ماحمۋت قاشقاري» تاقىرىبىن وتكەندە مىناداي جۇمىستار جاسادىم. Cاباعىمنىڭ باسىندا وقۋشىلاردى توپتىڭ ەرەجەسىمەن تانىستىرىپ الىپ، ولاردى تۇستەر تاراتۋ ارقىلى ءۇش توپقا ءبولدىم. سونان كەيىن "ساتتىلىك" ءسوزىنىڭ ءار ارىپىنە باستالاتىن ءسوز ايتۋدى ۇسىندىم.ولار ءبىرىن-بىرى ىنتالاندىرۋشى سوزدەر ارقىلى باعالاپ ارى قاراي ساباق بارىسىندا بەلسەندىلىك تانىتۋعا ىقپال ەتتى. وسى ءادىستى پايدالانۋ ارقىلى سىنىپتا ىنتىماقتاستىق ورناتا الدىم دەپ ويلايمىن. ساباقتارىمنىڭ بارلىعىندا وسى ناتيجەگە  قول جەتكىزدىم دەپ ايتا الامىن. ءۇي تاپسىرماسىن "ءبىلىم بيرجاسى" ءادىسى ارقىلى سۇرادىم. مۇندا ۆ دەڭگەيلى وقۋشىم بانكير قىزمەتىن اتقارىپ اكسيونەرلەرگە تاقتادا بەرىلگەن سۇراقتاردى ساتۋمەن اينالىستى.

جاڭا ساباقتى باستاماس بۇرىن ماحمۇت قاشقاري كىتابىندا كەزدەسەتىن ماقال-ماتەلدەر جونىندە نە بىلەتىنىمىز تۋرالى ايتىلدى. بۇل سۇراق توڭىرەگىندە ا دەڭگەيىندەگى وقۋشىم ماقال دەگەنىمىز "ومىردەگى ءتۇرلى قۇبىلىستى جيناقتاپ،ءتۇيىپ،ىقشامداپ بەرىپ، ەكى تارماقتان تۇراتىن،الدىڭعى جولدارىندا پايىمداپ،سوڭعى جولدارىندا قورىتىلعان وي"-دەگەن تولىق جاۋاپ بەردى. كەلەسى تاپسىرمادا "تىكەلەي راديوەفير"ادىسىندە ءۇش توپتان ءۇش وقۋشى بىردەي ءماتىندى وقىپ شىقتى  جانە رەتىمەن بايانداۋدى ۇسىنعان بولاتىنمىن. Aلايدا ءماتىننىڭ ءتىلى اۋىر بولدى ما، مۇمكىن بالالار زەيىن قويىپ وقىمادى ما مازمۇنداۋدا قيىندىق تۋىپ، ءوزىمنىڭ كوپ ارالاسۋىما تۋرا كەلدى. Cوندىقتان كەلەسى ساباقتى جوسپارلاعاندا وقۋشىنىڭ ءماتىندى وڭاي جولمەن ۇعىنۋىنا جاعداي جاسايتىن ادىستەردى تاڭداۋىم كەرەكتىگىن ويلادىم. Oسى ءماتىندى بايانداۋدى اقشا ارقىلى توپتاردى بىر-بىرىنە باعالاتقىزدىم. Eكىنشى جانە ءۇشىنشى توپقا ۇلكەن اقشا سوماسى بەردى. نەلىكتەن ولاي باعا بەردىڭدەر دەپ سۇراعانىمدا: ولاردىڭ مازمۇنداۋى، ساباققا قاتىسۋى ۇناعاندارىن ايتتى. ال ءبىرىنشى توپقا ەكى مىڭ تەڭگە عانا  بەردى. سەبەبى ولاردىڭ ءماتىندى دۇرىس سيپاتتاماعاندارىن ايتتى. بالالاردىڭ ساباقتا بىر-بىرىنە پىكىر ايتۋ ارقىلى ءفورماتيۆتى باعالاۋعا قالىپتاسا باستاعاندىعىن كورسەتتى. ءبىرىنشى توپتان ا دەڭگەيلى وقۋشى الداعى ساباققا وزدەرىنىڭ توپتارىنىڭ بەلسەندىلىكپەن قاتىساتىندىعىن ايتتى. وسى جۇمىستا س دەڭگەيلى وقۋشىم ءوز توبىنان شىعىپ جاقسى بايانداۋ جاسادى.

قوسىمشا جۇمىسقا ءبىرىنشى تاپسىرما سوزدىكتەگى ماقالداردىڭ قازىرگى ماقالدان ايىرماشىلىقتارىن تابۋعا تاپسىرما بەرگەن بولاتىنمىن. م ەسىمدى وقۋشى بەرىلگەن تاپسىرمانى وقىپ، جۇمىستى جاقسى ورىنداعاندارىن كورسەتە ءبىلدى. Eكىنشى تاپسىرما  "بەستىك ديكتانت"جۇمىسىن جاقسى ورىنداپ شىقتى. ا دەڭگەيلى وقۋشى تاپسىرمانى جاقسى دەڭگەيدە ورىنداپ شىقتى. بۇل تاپسىرمانى توپتار بارماقپەن باعالادى. توپتار ءار ءتۇرلى باعالاۋلار بەردى، ونىڭ سەبەبى ماقال-ماتەلدەر ناقتى ماعىناسىن تابا المادى دەپ ءتۇسىندىردى.

قورىتىندىسىندا س دەڭگەيلى وقۋشىعا  «ىستىق ورىندىق» ءادىسىن پايدالاندىم

بۇگىنگى ساباقتان نە تۇسىنگەنىن ءبىلۋ ماقساتىندا توپتار سۇراق قويدى. ول ءتورت سۇراققا جاۋاپ بەردى.. الايدا بۇل وقۋشىمنىڭ بويىندا   ءالى دە ەركىندىك، ءوز ويىن اشىق ايتۋ جەتىسپەيتىندىگىن جۇمىسىن وقىعاندا قولىنىڭ دىرىلىنەن، داۋىس ينتوناسياسىنىڭ باسەڭ، سولعىن، وزىنە سەنىمسىز شىعۋىنان بايقادىم. سوندا دا بولسا وقۋشىنىڭ وزىنە دەگەن سەنىمىن قالىپتاسىرۋ ءۇشىن ماداقتاپ قويدىم. سوندىقتان الداعى ساباعىمدا س دەڭگەيلى وقۋشىنىڭ توپ اراسىندا بەلسەندىلىك تانىتىپ، وزىنە سەنىمدىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن سوزدىك قوردى مولايتۋعا نەگىزدەلگەن تاپسىرمالاردى كوپتەپ جوسپارلاۋ كەرەكتىگىن ءتۇسىندىم.سوندىقتان وعان «سەنىڭ بىلەتىنىڭ كوپ!»، «ساعان سەنەمىن!» دەپ ىنتالاندىرۋ سوزدەرىن ايتتىم.سول اق ەكەن وقۋشىلار شۋ ەتە ءتۇسىپ وعان وزدەرىنىڭ كومەكتەسەتىندىكتەرىن،ونىڭ مۇمكىندىكتەرىنىڭ مول ەكەندىگىن ايتتى. سىنىپپەن بىرگە ساباق بارىسىنداعى ءفورماتيۆتى باعالاۋ جۇمىستارىنىڭ ىقپالى س دەڭگەيلى وقۋشىعا دا اسەر ەتپەي قويعان جوق.سەبەبى وسى جۇمىسقا س دەڭگەيلى وقۋشى وتە جاقسى بەلسەندىلىكپەن قاتىستى. شەبەر قويىلعان سۇراقتار بالانىڭ بويىنداعى جاسىرىن جاتقان ءبىلىمدى اشاتىنىن وسى ساباقتى ءوتۋ بارىسىندا اڭعاردىم

3ەرتتەلىنىپ وتىرعان ءۇش وقۋشىنىڭ ءاربىر جاۋابىن ءجىتى باقىلاپ وتىردىم. ولارعا ساباق بارىسىندا جاسالعان ءاربىر ءفورماتيۆتى باعالاۋدىڭ وڭ اسەرىن بەرىپ جاتقانى انىق بايقالدى. سونداي-اق سۇراق قويۋ دا ماڭىزدى داعدىلاردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى، سەبەبى سۇراق دۇرىس قويىلعان جاعدايدا  وقىتۋدىڭ ءتيىمدى قۇرالىنا اينالادى جانە دە وقۋشىلاردىڭ وقۋىنا قولداۋ كورسەتىپ، ونى جاقسارتا جانە كەڭەيتە الادى. (مان،100-ب).

ارينە بۇل باعىتتا جۇرگىزىلگەن جۇمىس بارىسىندا كەزدەسكەن قيىندىقتار دا از بولعان جوق. Aتاپ ايتقاندا، وقۋشىلاردىڭ ءوزىنىڭ پىكىرىن دالەلدەۋدە سەنىمسىزدىكتەردىڭ بولۋى، توپتىق جۇمىس، وقۋلىقپەن جۇمىس بارىسىندا قارقىننىڭ باياۋلىعى، ۋاقىتتى دۇرىس پايدالانا الماۋى جانە ءبىر- ءبىرىن باعالاۋ كەزىندە كەيبىر باعالاردىڭ وبەكتيۆتى قويىلماۋى بولدى. بۇنداي كەدەرگىلەردى انىقتاۋ ءۇشىن وقۋشىلارمەن جۇرگىزىلگەن كەرى بايلانىس جانە رەفلەكسيانىڭ كومەگى كوپ بولدى.قيىندىقتاردى شەشۋ ءۇشىن تەوريالىق بىلىمدەرىمە سۇيەنە وتىرىپ ساباقتارىما وزگەرىس ەنگىزە جۇرگىزدىم.

بولاشاقتاعى مەنىڭ ىس-ارەكەتتەرىم: ساباقتارىمدى وقۋشىلار ءوز ويلارىن دالەلدەپ ۇيرەنۋى ءۇشىن، ساباقتا اڭگىمە-دەبات ءتۇرىن پايدالانۋ، تالداۋ دەڭگەيىن قوسۋ ءۇشىن كۇردەلى جانە دەڭگەيلىك دايىنداۋدى جوسپارلاپ وتىرمىن. ءفورماتيۆتى باعالاۋدى توپتىق جۇمىستا قولدانۋ وقۋشىلاردى ىنتالاندىرىپ، بەلسەندىلىگىن ارتتىرىپ، ءوز ويىن ەركىن جەتكىزۋ، تالداۋ جاساۋ قابىلەتىنىڭ داميتىندىعىنا مەنىڭ كوزىم جەتتى. وقۋشىلاردىڭ قازاق ءتىلى مەن ادەبيەت ساباقتارىندا تەرەڭ ساپالى ءبىلىم الۋىنا ءفورماتيۆتى باعالاۋدى قولدانا وتىرىپ ءوز ۇلەسىمدى قوسىپ وتىرمىن دەپ ويلايمىن.

مەنىڭ جۇمىسىمداعى ءساتسىز شىققان تۇستارىم، ءداستۇرلى ساباعىمداعىداي داۋىس تەمپىمنىڭ وكتەم شىعۋى، ەموسيامدى سىرتقا شىعارىپ قويعانىم بولدى. عالىمداردىڭ زەرتتەۋلەرىنە سۇيەنسەك، ءمۇعالىم سۇراق قويعاننان وقۋشىدان كۇتىلەتىن جاۋاپتى 2 سەكۋندتان 7 سەكۋندقا دەيىن سوزۋ كەرەك دەيدى. بۇل بالانىڭ ويدى جيناقتاۋىنا، ماتەريالدى سانادا جاڭعىرتۋىنا كومەگىن تيگىزەدى.  ساباعىمداعى ءساتتى شىققان تۇستارىم وقۋشىمەن قارىم-قاتىناسىم جاقساردى، ماداقتاۋلار ساباعىمدا ءجيى ورىن الىپ، بالا سونىڭ نەگىزىندە ويىن جاسقانباي ەركىن ايتۋعا داعدىلاندى. وقۋشىلاردىڭ بىر-بىرىنە، توپتاردىڭ بىر-بىرىنە رەفلەكسيا بەرۋى ءبىرىنشى ساباعىمدا قىسىلۋ، ۇيالۋ ارقىلى كورىنسە، قالعان ساباقتارىمدا ولار اشىلىپ، ۇيالماي، شىنايى، ءادىل رەفلەكسيا جاساي ءبىلدى.زەرتتەۋ تاقىرىبىم بويىنشا جۇرگىزىلگەن تاجىريبەمدە ءوزىم جوسپارلاعان ناتيجەگە ءجۇز پايىز جەتە قويعان جوقپىن.  سەبەبى،  1 اي ىشىندە ءبارىن قامتىپ، ۇعىنۋ، ناتيجەسىنە كوز جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس ەدى. الداعى ۋاقىتتا سەرتيفيكات الا وتىرىپ،تاجىريبە جۇرگىزۋ مۇمكىندىگى تۋىنداسا مەن، بىرىنشىدەن، ءوز ۋاقىتىمدى ۇتىمدى پايدالانۋعا تىرىسار ەدىم جانە دە وسى زەرتتەۋ جوباسىنىڭ بارىسىندا ءوز تاجىريبەمە ەنگىزگەن وزگەرىستەردىڭ ەشقايسىسىندا وزگەرتپەس ەدىم. تەك ولاردى جەتىلدىرە تۇسۋگە ۇمتىلار ەدىم. ارينە، وسى وزگەرىستەردى ودان ءارى دامىتۋ ءۇشىن قاجەتتى اقپارات بەرەتىن دەرەك كوزدەرىن جيناقتاۋدىڭ باسقا دا ءتيىمدى تاسىلدەرىن قاراستىرىپ، مۇمكىندىگىنشە كوبىرەك پايداسى بار تۇستارىن قولدانار ەدىم.  

العان تاجىريبەم ءوزىمنىڭ بولاشاقتاعى تاجىريبەمە كوپ كومەگىن تيگىزەرى قاق، سوندىقتان مەن بۇل وزگەرىستەردى ۇنەمى جەتىلدىرىپ، دامىتىپ جاڭاشا ۇلگىدە قولدانىپ وتىراتىنىما سەنىمدىمىن. اسىرەسە توپتىق جۇمىستار ارقىلى باسەكەلەستىككە ساي بالا قابىلەتىن اشا بىلسەم ءوز ەڭبەگىمنىڭ زايا كەتپەگەنى دەپ بىلەر ەدىم. وسى باعدارلاما ۇسىنىپ وتىرعان جەتى مودۋل ارقىلى ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا جەتىستىككە بارار جول اشارى ءسوزسىز. تەك قانا ءوز تاجىريبەمدە عانا ەمەس وقۋشىلاردىڭ دا وسى مودۋلدەر بويىنشا جۇمىس جاساۋىنا مەيلىنشە جاعداي جاساۋعا تىرىسامىن.

پايدالانىلعان ادەبيەتتەر:

1. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پەداگوگ قىزمەتكەرلەرىنىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ كۋرستارىنىڭ ءۇشىنشى (نەگىزگى) دەڭگەي باعدارلاماسى.
2. ادەبيەت پانىنەن وقىتۋ ادىستەمەلەرى.
3. پورتال ماتەريالدارى.

---