وتباسى جانە جاستار
ادام، قوعام، قۇقىق.
ساباقتىڭ تاقىرىبى: وتباسى جانە جاستار
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا وتباسى، وتباسى تۇرلەرى مەن اتقاراتىن فۋنكسيالارىنا، وتباسىنداعى بالا مەن اتا - انا قۇقىعىنا سيپاتتاما بەرۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلارعا وقۋشىلاردى بولاشاق وتباسى ومىرىنە، ونىڭ الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىككە تاربيەلەۋ. ءومىر سۇرۋگە دايارلاۋ، قۇقىقتىق تاربيە بەرۋ.
دامىتۋشىلىق: وتباسى، نەكە تۋرالى قۇقىقتىڭ نەگىزدەرىن بايانداۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ جانە جاۋاپكەرشىلىگىن قالىپتاستىرۋ.
كورنەكىلىگى: تىرەك سىزبالار.
ءادىسى: تىرەك سىزبالاردى پايدالانا وتىرىپ بايانداۋ، ءوزارا بەلسەندىلىكتى ارتتىرۋ.
ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭ
ا) سالەمدەسۋ
ب) ساباققا دايىندىعىن تەكسەرۋ
ۆ) وقۋشىلار نازارىن ساباققا اۋدارۋ
2. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
سايكەستەندىرۋ سۇراقتارى.
ۇعىم انىقتامالار
1. ەتنوس
2. ۇلت.
3. حالىق.
4. مەملەكەت.
5. دياسپورا
6. اۆتوحتوندى ۇلت
• بەلگىلى ءبىر گەوگرافيالىق ورتادا تۇرىپ، الەۋمەتتىك بەلسەندى جانە جۇيەلى ارەكەت ەتە الاتىن، ازاماتتىعى بار قوعام مۇشەلەرىنىڭ جيىنتىعىن ايتامىز.
• ادامداردىڭ تاريحي وتانىنان وزگە جەرلەردە تۇراتىن بولىگى.
• قازاقستان ءۇشىن قازاقتار
• قوعامنىڭ ساياسي - ەكونوميكالىق، مادەني - الەۋمەتتىك جۇيەسىن بىرىزدىلىككە تۇسىرەتىن، قوعامدى باسقاراتىن جانە ساقتايتىن نەگىزگى ينستيتۋت.
• بەلگىلى ءبىر اۋماقتى مەكەن ەتكەن، وزىنە ءتان شارۋاشىلىق جۇرگىزۋ ەرەكشەلىگى بار، ءوزىنىڭ تاريحي داستۇرلەرى قالىپتاسقان، ءتىلى، مادەنيەتى،، ۇلتتىق پسيحولوگياسى ايشىقتانا كورىنىس بەرەتىن ادامدار قاۋىمداستىعىنىڭ ورنىقتى فورماسى.
• ادامداردىڭ ەركى بويىنشا ەمەس، تابيعي جانە تاريحي ۇدەرىستەر ناتيجەسىندە پايدا بولعان الەۋمەتتىك توپتاسۋدىڭ ايرىقشا ءتۇرى.
3. بىلىمدەرىن جان جاقتى تەكسەرۋ
1. قازاقستاننىڭ ۇلتتىق قۇرامى.
2. ۇلتارالىق قاتىناستار دەگەنىمىز نە؟
4. وقۋشىلاردى جاڭا ساباققا دايىنداۋ
ساباقتىڭ تاقىرىبىن، ماقساتىن بايانداۋ.
وقۋشىلار نازارىن ساباققا اۋدارۋ.
5. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ
ساباق جوسپارى:
1. وتباسى قۇرۋدىڭ باستى ماقساتى.
2. نەكەدەن تىس قالۋ جانە ونىڭ سەبەپتەرى مەن سالدارى.
3. وتباسىنىڭ تۇرپاتى.
4. ەرلى - زايىپتىلار اراسىنداعى قارىم - قاتىناس.
وتباسى - ەرلى - زايىپتىلاردىڭ، اتا - انالاردىڭ، بالالاردىڭ جانە باسقا تۋىستاردىڭ اراقاتىناسىن رەتتەيتىن نورمالاردىڭ، ءتارتىپ ۇلگىلەرىنىڭ جيىنتىعىمەن سيپاتتالاتىن الەۋمەتتىك ينستيتۋت.
وتباسىنىڭ بىرنەشە ءتۇرى بولادى.
نەكە – وتباسىن قۇرۋ ماقساتىن كوزدەگەن ەر مەن ايەلدىڭ ەرىكتى جانە تەڭ وداعى. نەكەگە وتىرعان ەرلى-زايىپتىلار ءبىرى - ءبىرىنىڭ الدىندا بەلگىلى ءبىر قۇقىقتارعا يە بولادى جانە مىندەتتەر ورىندايدى. نەكە مىندەتتى تۇردە تىركەلۋى كەرەك. تەك تىركەلگەن نەكەدە تۇرعانداردىڭ ارەكەتتەرى زاڭدى بولادى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ نەكە جانە وتباسى تۋرالى زاڭى بويىنشا نەكە جاسى ەرلەرمەن ايەلدەر ءۇشىن ون سەگىز جاس بولىپ بەلگىلەنگەن.
وتباسىن قۇرۋ ۇستانىمدارى.
o ەر مەن ايەلدىڭ نەكەلىك وداعىنىڭ ەرىكتىلىگى؛
o وتباسىنداعى ەرلى-زايىپتىلار قۇقىقتارىنىڭ تەڭدىگى؛
o بوگدە ادامداردىڭ وتباسى ىسىنە ارالاسۋىن بولدىرماۋ؛
o وتباسىنىڭ ىشكى ماسەلەلەرىن كەلىسىپ شەشۋ؛
o بالالاردىڭ وتباسىندا تاربيە الۋىنا جانە ولاردىڭ قامىنا كوڭىل ءبولۋ؛
o كامەلەتكە تولماعان جانە ەڭبەككە قابىلەتسىز وتباسى مۇشەلەرىنىڭ قۇقىقتارى مەن مۇددەلەرىنىڭ قورعالۋىنا كوڭىل ءبولۋ؛
o وتباسى مۇشەلەرى قۇقىقتارىنىڭ سوت ارقىلى قورعالۋىنىڭ قامتاماسىز ەتىلۋى؛
o وتباسىنداعى سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قولداۋ؛
o وتباسى مۇشەلەرىنىڭ ءبىر - ءبىرىنىڭ قامىن ويلاۋى؛
مونوگامدى وتباسى
پوليگامدى وتباسى
وتباسى مىناداي فۋنكسيا اتقارادى:
● بالا ءوسىرىپ، تاربيەلەۋ ارقىلى ۇرپاق جالعاستىعىن قامتاماسىز ەتۋ.
● بالانى الەۋمەتتەنۋگە، قوعامدا ءومىر سۇرۋگە دايىنداۋ.
● وتباسى مۇشەلەرىن باسپانامەن، كولىكپەن، كيىممەن، تاماقپەن، ءۇي زاتتارىمەن، وقۋعا، ەڭبەك ەتۋگە قاجەتتى جابدىقتارمەن، تاعى دا باسقا ماتەريالدىق قۇندىلىقتارمەن قامتاماسىز ەتۋ.
كوپتەگەن ادامدار «وتباسى قۇرۋدىڭ نەگىزى - ماحاببات» دەپ ەسەپتەيدى. دەگەنمەن ەرلى-زايىپتىلار اراسىنداعى قاتىناستاردا جاۋاپكەرشىلىك پەن سەنىمنىڭ دە اتقاراتىن ءرولى از بولماسا كەرەك.
سەنىم – وتباسى شەڭبەرىندە ارەكەت ەتەتىن ازاماتتىق قۇندىلىقتاردىڭ ماڭىزدىلاردىڭ ءبىرى. سەنىم بولعان وتباسىنىڭ شاڭىراعى بيىك، بوساعاسى بەرىك بولادى.
امەڭگەرلىك دەگەنىمىز – ءداستۇرلى قۇقىقتىق مادەنيەتتىڭ نەگىزگى ينستيتۋتتارىنىڭ ءبىرى؛ كۇيەۋى ءولىپ، جەسىر قالعان ايەلدىڭ قايىناعاسىنا نەمەسە قايىنىنىسىنە، نە بولماسا جۇبايىنىڭ ەڭ جاقىن تۋىستارىنىڭ بىرىنە تۇرمىسقا شىعۋى، نەكەلەسۋى.
اتاستىرۋ - قازاق حالقىنىڭ ءداستۇرلى عۇرىپتىق سالتى، قىز بەن جىگىت اتا - انالارىنىڭ ءوز بالالارىن ءبىر - بىرىنە ۇيلەندىرۋ جايىندا اق نيەت، جارقىن ۇمىتپەن كۇنى بۇرىن ۋادەلەسۋى، جىگىت اتىن قىزعا، قىز اتىن جىگىتكە ەستىرتۋى.
6. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ:
ءسوزجۇمباق
ت و ل ى ق
ك ە ڭ ە ي ت ءى ل گ ە ن
م ا ح ا ب ب ا ت
ب ا ل ا
س ە ن ءى م
م و ن و گ ا م د ى
ءسوزجۇمباق سۇراقتارى.
1. اتا - اناسى جانە بالالارى بار وتباسى.
2. اتا - اناسى بالالارىنان باسقا تۋىستارى قوسىلىپ ءومىر ءسۇرىپ جاتقان وتباسى.
3. وتباسىن قۇرۋدىڭ نەگىزى.
4. 18 جاسقا تولماعان ادام.
5. وتباسى شەڭبەرىندە ارەكەت ەتەتىن ازاماتتىق قۇندىلىقتاردىڭ ماڭىزدىلارىنىڭ ءبىرى.
6. ءبىر ايەل مەن ءبىر ەردىڭ نەكەلىك وداعى.
7. ۇيگە تاپسىرما: وتباسى جانە جاستار.
8. باعالاۋ:
ساباقتىڭ تاقىرىبى: وتباسى جانە جاستار
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا وتباسى، وتباسى تۇرلەرى مەن اتقاراتىن فۋنكسيالارىنا، وتباسىنداعى بالا مەن اتا - انا قۇقىعىنا سيپاتتاما بەرۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلارعا وقۋشىلاردى بولاشاق وتباسى ومىرىنە، ونىڭ الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىككە تاربيەلەۋ. ءومىر سۇرۋگە دايارلاۋ، قۇقىقتىق تاربيە بەرۋ.
دامىتۋشىلىق: وتباسى، نەكە تۋرالى قۇقىقتىڭ نەگىزدەرىن بايانداۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ جانە جاۋاپكەرشىلىگىن قالىپتاستىرۋ.
كورنەكىلىگى: تىرەك سىزبالار.
ءادىسى: تىرەك سىزبالاردى پايدالانا وتىرىپ بايانداۋ، ءوزارا بەلسەندىلىكتى ارتتىرۋ.
ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭ
ا) سالەمدەسۋ
ب) ساباققا دايىندىعىن تەكسەرۋ
ۆ) وقۋشىلار نازارىن ساباققا اۋدارۋ
2. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
سايكەستەندىرۋ سۇراقتارى.
ۇعىم انىقتامالار
1. ەتنوس
2. ۇلت.
3. حالىق.
4. مەملەكەت.
5. دياسپورا
6. اۆتوحتوندى ۇلت
• بەلگىلى ءبىر گەوگرافيالىق ورتادا تۇرىپ، الەۋمەتتىك بەلسەندى جانە جۇيەلى ارەكەت ەتە الاتىن، ازاماتتىعى بار قوعام مۇشەلەرىنىڭ جيىنتىعىن ايتامىز.
• ادامداردىڭ تاريحي وتانىنان وزگە جەرلەردە تۇراتىن بولىگى.
• قازاقستان ءۇشىن قازاقتار
• قوعامنىڭ ساياسي - ەكونوميكالىق، مادەني - الەۋمەتتىك جۇيەسىن بىرىزدىلىككە تۇسىرەتىن، قوعامدى باسقاراتىن جانە ساقتايتىن نەگىزگى ينستيتۋت.
• بەلگىلى ءبىر اۋماقتى مەكەن ەتكەن، وزىنە ءتان شارۋاشىلىق جۇرگىزۋ ەرەكشەلىگى بار، ءوزىنىڭ تاريحي داستۇرلەرى قالىپتاسقان، ءتىلى، مادەنيەتى،، ۇلتتىق پسيحولوگياسى ايشىقتانا كورىنىس بەرەتىن ادامدار قاۋىمداستىعىنىڭ ورنىقتى فورماسى.
• ادامداردىڭ ەركى بويىنشا ەمەس، تابيعي جانە تاريحي ۇدەرىستەر ناتيجەسىندە پايدا بولعان الەۋمەتتىك توپتاسۋدىڭ ايرىقشا ءتۇرى.
3. بىلىمدەرىن جان جاقتى تەكسەرۋ
1. قازاقستاننىڭ ۇلتتىق قۇرامى.
2. ۇلتارالىق قاتىناستار دەگەنىمىز نە؟
4. وقۋشىلاردى جاڭا ساباققا دايىنداۋ
ساباقتىڭ تاقىرىبىن، ماقساتىن بايانداۋ.
وقۋشىلار نازارىن ساباققا اۋدارۋ.
5. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ
ساباق جوسپارى:
1. وتباسى قۇرۋدىڭ باستى ماقساتى.
2. نەكەدەن تىس قالۋ جانە ونىڭ سەبەپتەرى مەن سالدارى.
3. وتباسىنىڭ تۇرپاتى.
4. ەرلى - زايىپتىلار اراسىنداعى قارىم - قاتىناس.
وتباسى - ەرلى - زايىپتىلاردىڭ، اتا - انالاردىڭ، بالالاردىڭ جانە باسقا تۋىستاردىڭ اراقاتىناسىن رەتتەيتىن نورمالاردىڭ، ءتارتىپ ۇلگىلەرىنىڭ جيىنتىعىمەن سيپاتتالاتىن الەۋمەتتىك ينستيتۋت.
وتباسىنىڭ بىرنەشە ءتۇرى بولادى.
نەكە – وتباسىن قۇرۋ ماقساتىن كوزدەگەن ەر مەن ايەلدىڭ ەرىكتى جانە تەڭ وداعى. نەكەگە وتىرعان ەرلى-زايىپتىلار ءبىرى - ءبىرىنىڭ الدىندا بەلگىلى ءبىر قۇقىقتارعا يە بولادى جانە مىندەتتەر ورىندايدى. نەكە مىندەتتى تۇردە تىركەلۋى كەرەك. تەك تىركەلگەن نەكەدە تۇرعانداردىڭ ارەكەتتەرى زاڭدى بولادى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ نەكە جانە وتباسى تۋرالى زاڭى بويىنشا نەكە جاسى ەرلەرمەن ايەلدەر ءۇشىن ون سەگىز جاس بولىپ بەلگىلەنگەن.
وتباسىن قۇرۋ ۇستانىمدارى.
o ەر مەن ايەلدىڭ نەكەلىك وداعىنىڭ ەرىكتىلىگى؛
o وتباسىنداعى ەرلى-زايىپتىلار قۇقىقتارىنىڭ تەڭدىگى؛
o بوگدە ادامداردىڭ وتباسى ىسىنە ارالاسۋىن بولدىرماۋ؛
o وتباسىنىڭ ىشكى ماسەلەلەرىن كەلىسىپ شەشۋ؛
o بالالاردىڭ وتباسىندا تاربيە الۋىنا جانە ولاردىڭ قامىنا كوڭىل ءبولۋ؛
o كامەلەتكە تولماعان جانە ەڭبەككە قابىلەتسىز وتباسى مۇشەلەرىنىڭ قۇقىقتارى مەن مۇددەلەرىنىڭ قورعالۋىنا كوڭىل ءبولۋ؛
o وتباسى مۇشەلەرى قۇقىقتارىنىڭ سوت ارقىلى قورعالۋىنىڭ قامتاماسىز ەتىلۋى؛
o وتباسىنداعى سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قولداۋ؛
o وتباسى مۇشەلەرىنىڭ ءبىر - ءبىرىنىڭ قامىن ويلاۋى؛
مونوگامدى وتباسى
پوليگامدى وتباسى
وتباسى مىناداي فۋنكسيا اتقارادى:
● بالا ءوسىرىپ، تاربيەلەۋ ارقىلى ۇرپاق جالعاستىعىن قامتاماسىز ەتۋ.
● بالانى الەۋمەتتەنۋگە، قوعامدا ءومىر سۇرۋگە دايىنداۋ.
● وتباسى مۇشەلەرىن باسپانامەن، كولىكپەن، كيىممەن، تاماقپەن، ءۇي زاتتارىمەن، وقۋعا، ەڭبەك ەتۋگە قاجەتتى جابدىقتارمەن، تاعى دا باسقا ماتەريالدىق قۇندىلىقتارمەن قامتاماسىز ەتۋ.
كوپتەگەن ادامدار «وتباسى قۇرۋدىڭ نەگىزى - ماحاببات» دەپ ەسەپتەيدى. دەگەنمەن ەرلى-زايىپتىلار اراسىنداعى قاتىناستاردا جاۋاپكەرشىلىك پەن سەنىمنىڭ دە اتقاراتىن ءرولى از بولماسا كەرەك.
سەنىم – وتباسى شەڭبەرىندە ارەكەت ەتەتىن ازاماتتىق قۇندىلىقتاردىڭ ماڭىزدىلاردىڭ ءبىرى. سەنىم بولعان وتباسىنىڭ شاڭىراعى بيىك، بوساعاسى بەرىك بولادى.
امەڭگەرلىك دەگەنىمىز – ءداستۇرلى قۇقىقتىق مادەنيەتتىڭ نەگىزگى ينستيتۋتتارىنىڭ ءبىرى؛ كۇيەۋى ءولىپ، جەسىر قالعان ايەلدىڭ قايىناعاسىنا نەمەسە قايىنىنىسىنە، نە بولماسا جۇبايىنىڭ ەڭ جاقىن تۋىستارىنىڭ بىرىنە تۇرمىسقا شىعۋى، نەكەلەسۋى.
اتاستىرۋ - قازاق حالقىنىڭ ءداستۇرلى عۇرىپتىق سالتى، قىز بەن جىگىت اتا - انالارىنىڭ ءوز بالالارىن ءبىر - بىرىنە ۇيلەندىرۋ جايىندا اق نيەت، جارقىن ۇمىتپەن كۇنى بۇرىن ۋادەلەسۋى، جىگىت اتىن قىزعا، قىز اتىن جىگىتكە ەستىرتۋى.
6. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ:
ءسوزجۇمباق
ت و ل ى ق
ك ە ڭ ە ي ت ءى ل گ ە ن
م ا ح ا ب ب ا ت
ب ا ل ا
س ە ن ءى م
م و ن و گ ا م د ى
ءسوزجۇمباق سۇراقتارى.
1. اتا - اناسى جانە بالالارى بار وتباسى.
2. اتا - اناسى بالالارىنان باسقا تۋىستارى قوسىلىپ ءومىر ءسۇرىپ جاتقان وتباسى.
3. وتباسىن قۇرۋدىڭ نەگىزى.
4. 18 جاسقا تولماعان ادام.
5. وتباسى شەڭبەرىندە ارەكەت ەتەتىن ازاماتتىق قۇندىلىقتاردىڭ ماڭىزدىلارىنىڭ ءبىرى.
6. ءبىر ايەل مەن ءبىر ەردىڭ نەكەلىك وداعى.
7. ۇيگە تاپسىرما: وتباسى جانە جاستار.
8. باعالاۋ:
You Might Also Like
