InfoHub Logo

اتادان بالاعا مۇرا بولىپ كەلە جاتقان وتەگەن باتىردىڭ — ءمۇيىزدى اتامىزدىڭ شۇبار تەگەنەسى تاريحتىڭ تىلسىم تۇپكىرىنەن كوپ سىر شەرتەدى. كەزىندە ۇلى تۇلعا تۋرالى كوپ زەرتتەپ، كوپ دەرەكتەر قالدىرعان ءادىل دىلەبايەۆ اتامىزدىڭ شۇبار تەگەنە جايلى كوپ اڭگىمەلەگەنى بار-دى. ول كىسىنىڭ اڭگىمەسىنەن ءبىر تۇيگەنىمىز، وتەگەن باتىر مەن ابىلاي حاننىڭ ارالاس-قۇرالاس، نيەتتەس، كوڭىل قيماس دوستار بولعاندىعى.

سوندا ادەكەڭ بىلاي دەگەن ەدى:

— ءمۇيىزدى اتامنىڭ كەنجە ۇلى تارپاڭنىڭ ابجەكەڭ بالاسى اتالاتىن ءبىر اتاسىنان وسىپ-ونگەن جولداسباي تولىمبەك ۇلى سەكسەن ءبىر جاسقا كەلىپ، 1972 جىلى قايتىس بولدى. شۇبار تەگەنە وسى ۋاقىتقا دەيىن سول كىسىنىڭ ۇيىندە ساقتالىپ كەلدى.

شۇبار تەگەنەنىڭ ءوزى ءتىپتى ۇلكەن. سول تەگەنە «وتەگەن باتىردىڭ شۇبار تەگەنەسى» دەپ اتالادى. ەمەن اعاشىنىڭ تامىرىنان وتە شەبەر، زەرگەر ادام ىستەگەن. ءتورت جاعىنداعى ەرنەۋىنىڭ ءتورت شىعىرشىعى بار. ادامنىڭ ۇستاپ كوتەرۋىنە قولايلى. ىشىنە 4-5 شەلەك سۋ سيادى. كىشىگىرىم ءىرى قارانىڭ ەتىن تۇگەل سالۋعا بولادى. توي-جيىن، اس بەرگەندە، ايت نامازىندا حالىق سول تەگەنەدەن ءدام تاتىپ وتىرادى.

تەگەنەنىڭ ءتۇسى — قارا شۇبار. سوندىقتان «شۇبار تەگەنە» دەپ اتالادى. ول تەگەنە تۋرالى سۇراستىرعانىمدا، ءۋالي العاداي ۇلى مەن قىدىرما جاپەك ۇلى ءبىراز اڭگىمە ايتتى. بۇل 1959 جىلدىڭ ماۋسىم ايى ەدى.

شاماسى بۇدان 250 جىل بۇرىن بولسا كەرەك، قازاقتىڭ سوڭعى حانى ابىلاي ءۇش ءجۇزدىڭ باتىرلارى مەن بيلەرىن كوكشەتاۋعا جيناپ، كەڭەس اشپاق بولىپ، ەل-ەلگە حابار تاراتادى. كەڭەس روسسيا پاتشالىعىنىڭ قازاقتىڭ كەڭ دالاسىنا ءوتىپ، قونىس الا باستاۋىنا بايلانىستى شاقىرىلىپتى.
ابىلاي حان: «بۇعان قالاي باعىنامىز، ەرىكتى تۇردە مە، الدە قارسىلىق كورسەتەمىز بە؟» دەگەن ويمەن ءماجىلىس قۇرعان دەسەدى.

كەڭەسكە ءۇش جۇزدەن يگى جاقسىلار جينالادى. وعان ۇلى جۇزدەن تولە بي، بولتىرىك شەشەن، وتەگەن باتىر، ساۋرىق باتىر، ورتا جۇزدەن جانعۇتتى، كىشى جۇزدەن ەسبول داتتا قاتىسادى. جاۋعاشتى باتىر دا بولعان دەيدى. ماجىلىستە بارلىعى كەڭەسە كەلە: «ورىس حالقىمەن سوعىسپالىق، ولار
مادەنيەتتى، ونەرلى حالىق، زەڭبىرەك، مىلتىق، وزگە دە قارۋ-جاراقتارى كوپ. قارا قازان، سارى بالانىڭ قامىنا جاي كەلىسىپ، شارتپەن باعىنالىق. ورىستار وزبەك، قالماق، تاعى باسقالار سياقتى شوقپار-سويىلمەن سوعىسپايدى. ۇشان-تەڭىز جەردى جالعا بەرەتىن بولايىق»، — دەپ شەشەدى.

شارتتا مىنالار كورسەتىلەدى: 1) قازاقتان ارمياعا ادام الىنبايدى؛ 2) وتىرىقشى بولماي، مالمەن كوشىپ جۇرەدى؛ 3) ءوز بيلىگىن وزدەرى بي-بولىستار ارقىلى شەشەدى؛ 4) كوپ ايەل الۋعا قۇقىق بەرىلەدى؛ 5) قالىڭ مالعا قىز بەرىپ، قىز الىسادى.

وسىلاي بەس-التى ماسەلە ەنگىزىلەدى. جانە دە بەكتەر مەن اقسۇيەكتەر ەل بيلەيدى دەلىنەدى. جەر ماسەلەسىنە كەلگەندە ورالدان بەرى قاراي باتىس، سولتۇستىك، ورتالىق قازاقستاننان جەر بەرۋگە كەلىسىپ تارقاسادى.

بۇل جاعدايگا كوڭىلى تولعان ابىلاي حان بيلەر مەن باتىرلاردى اق ورداعا شاقىرىپ، ۇلكەن شارادان بالداي ءتاتتى سارى قىمىزدى قۇيعىزىپ وتىرىپ:

— ەندى، بەكزادالار ماسەلە شەشىلىپ، شارتقا قول قويىلادى. ازدان سوڭ ەلدەرىڭە تارايسىڭدار، مەنىڭ سەندەرگە قويار ءبىر سۇراعىم بار. سول سۇراۋعا جاۋاپ بەرىپ، شەشىپ كەتسەڭىزدەر! — دەپتى.

سونان سوڭ ابىلاي:

— دۇنيەدەگى ەڭ اسىل، ەڭ قىمبات قازىنا نە؟ — دەپ سۇراپتى. وعان وتىرعانداردىڭ ءارقايسىسى ءارتۇرلى جاۋاپ بەرىپتى. بىرەۋى — التىن، بىرەۋى باستاعى ءۇي، ورىستەگى قوي، جىلقى دەيدى.

سوندا وتەگەن باتىر:

— تاقسىر، مەن شەشەيىن، رۇقسات ەتىڭىز! — دەپتى.

— ايت، ەندەشە، — دەپ ابىلاي تاڭدانىپ قالادى.

— ءۇي تۇيەدە قالادى، تۇيە قيادا قالادى، قوي قورادا قالادى. جىلقى قۋسا — جاۋدىكى، سوقسا — جەلدىكى، التىن دا جەردە قالادى. دۇنيەنىڭ ەڭ قىمباتى — وسى وتىرعان سىزدەر ەمەسسىزدەر مە؟ — دەگەن ەكەن.

ابىلاي حان:

— مىنا كىشكەنە باتىر دۇرىس تاپتى، — دەيدى. «كىشكەنە» دەگەنى وتەگەن ولاردىڭ ىشىندەگى ەڭ جاسى كىشىسى ەكەن. وتەگەن باتىر دا ءسوز كەزەگى كەلگەندە:

— تاقسىر، سىزگە ءبىر سۇراۋ بەرۋگە بولا ما؟ — دەپتى.

— نەگە بولماسىن، ايت! — دەگەن ەكەن ابىلاي.

— حانىم، ادام بالاسى كورگەنگە سەنە مە، ەستىگەنگە سەنە مە، ايتقانعا سەنە مە؟ — دەيدى.

— كورگەنگە سەنەدى عوي.

— ولاي بولسا، سىزبەن بىرگە بولدىم دەسەم، ماعان كىم سەنەدى، — دەپ ماناعى قىمىز قۇيىلعان تەگەنەنى شىعىرشىعىنان ۇستاپ تۇرىپ، وتەگەن باتىر وزىنە قاراي تارتا بەرگەندە،

ابىلاي سوزگە جىعىلىپ:

— ال، ال! — دەپ تەگەنەنى وتەگەن باتىرعا بەرگەن ەكەن دەيدى.

ءمۇيىزدى اتام سول تەگەنەگە «شۇبار» دەپ ات قويىپ، كەنجە ۇلى تارپاڭنىڭ كىشى ايەلى كەرمەقاستىڭ ۇيىنە قويادى. تارپاڭ قايتىس بولعان سوڭ، بايبىشە بالالارى قويكەلدى، جانكەلدى، اباق دەگەندەر داۋ شىعارىپ، اباقتىڭ بالاسى تولەك دەگەن كىسى اكەسى ەكەۋى كەرمەقاستان شۇبار تەگەنەنى تارتىپ الادى. كەرمەقاس بايبىشەگە قاتتى نازالانىپ، تەگەنەنىڭ شەتىن پىشاقپەن ءبىر ۇرىپ:

— وسى جارىق بىتكەندە بىتەرمىن، — دەپ تاڭبا تۇسىرەدى. تەگەنەدە سودان ءىز قالعان ەكەن.

سودان كوپ كەشىكپەي اباقتىڭ بالاسى تولەك ۇرلىق جالاسىنا جىعىلىپ، كوپ مال تولەمەك بولادى دا، بوداۋىنا تەگەنەنى بەرمەككە كەلىسەدى.

مۇنى ەستىگەن تولىمبەك دەگەن كىسى داۋ يەسىنە استىنداعى اتىن بەرىپ، تەگەنەنى الىپ قالادى. سول شۇبار تەگەنە جولداسباي قايتىس بولعانشا ونىڭ قولىندا بولادى. اعامىز جولداسباي قايتىس بولعان سوڭ، ءىنىسى ءۋالحان بەكباتىروۆتىڭ ۇيىندە ساقتاۋلى تۇر.

شۇبار تەگەنە وسىلاي ۇرپاقتان ۇرپاققا مۇرا بولىپ كەلەدى. ال ونىڭ كۇللى قازاق ءۇشىن قاستەرلى دە قاسيەتتى قۇتتى اياق ەكەندىگىندە داۋ جوق.

---