InfoHub Logo

تەمىرتەكتىڭ دە ءوز دەگەنى، ءوز جوسپارى بار. بىرەۋگە اقىل بەرمەسە، ەشكىمنەن اقىل سۇرامايدى. ءتىپتى بارىن كيىپ، باقانىن قولىنا الىپ شىققاندا ودان سىلقىم جىگىت جوق. ساقال-مۇرتىن قىرۋدى، ساماي شاشىن قيعاشتاپ قيعىزۋدى، اسىرەسە ۋاقىتىسىمەن تاماق ءىشۋدى ول ەشقاشان ۇمىتقان ەمەس. ونجىلدىق بىتىرىسىمەن ۋنيۆەرسيتەتتىڭ تاريح فاكۋلتەتىنە ارىز بەرىپ، اكىم بولسام دەدى. ءبىراق امال نەشىك، كوڭىل كوكتەمىنىڭ شىرقى بۇزىلىپ، ەمتيحان تاپسىرعاندا اقپاننىڭ بورانى سوققانداي جاعداي وزگەرىپ سالا بەردى. تەمىرتەك «مولشىلىق» كولحوزىنا قايتا ورالدى.

يۋل، اۆگۋستى قويشى، ول ەكى اي، ايتەۋىر، ون جىلدىق ءبىتىردى، ودان جوعارى وقۋ ورنىنا تۇسەمىن دەپ ارىز بەردى، كونكۋرستان وتە الماي قالدى،— وسىنداي سەبەپ-سىلتاۋمەن ءوتىپ كەتتى عوي. ءبىراق اۆگۋست اياقتالىپ، سەنتيابر ورتالانعاندا دا تەمىرتەك بوس جۇرە بەردى، جۇرە بەردى.

...كۇندەگى ادەتىنشە كۇندىزگى ساعات ون ەكىنى سوقتىرىپ تۇرەگەلگەن تەمىرتەكتىڭ ءالى دە ۇيقىسى قانباي قالىپتى. ول قوي قاتىعىن ىشكەن ادامداي، ماناۋراپ كوشەگە شىقتى. كوشەدە كوزىنە ەشكىمدى ىلىكتىرە الماي تۇرعاندا، قوراسىنىڭ ىشىندە شارۋاسىن جايعاستىرىپ جۇرگەن كورشىسى اتاباي قارت كورىندى. ەرىككەن تەمىرتەك ەرىنسە دە سونىڭ جانىنا كەلدى:

— مالعا دەگەن ءشوبىڭىز عوي، ونىڭ ءوزىن دۇرىستاپ كوكتەمگى جاڭبىر وتپەستەي ەتىپ جيناي الماپسىز، ءشوپتى از الىپسىز ەڭبەكتى از ىستەگەنسىز عوي،— دەپ تەمىرتەك ءوزىنىڭ بىلگىرلىگىن ءبىر بايقاتىپ تاستاماق بولدى. قارت بۇل سوزگە اقىسىن جىبەرە قويعان جوق، رەتى كەلگەن سوڭ شىمشىپ قالدى:

— جاستىڭ دا.جاپىرىپ جاتقانى بەلگىلى عوي، جيىرماعا كەلسەك تە جاسپىز دەپ جۇرە بەرەتىندەرىمىز دە بار عوي. ءوزىڭ نەگە بوسسىڭ؟

— جازداي جار قۇلاعىم جاستىققا تيمەي ەمتيحان تاپسىردىم، ەندى دەم الىپ ءجۇرمىن،—دەدى تەمىرتەك.

— جەڭ ەكەن،— دەدى اتاباي.

ارادا سەنتيابر ءوتىپ، وكتيابر ايىنىڭ بوز قىراۋى تۇسە باستاعاندا دا تەمىرتەكتىڭ دەمالىسى سوزىلا بەردى. ەرتە جاتىپ، كەش تۇرعان كىسىگە كۇن دەگەنىڭىزدىڭ ۇزاقتىعى بىلىنبەي، تەز-اق زىمىراپ وتە بەرەدى ەكەن. ىڭىرانا ۇيىقتاپ، ماناۋراي تۇراتىن تەمىرتەكتىڭ ۇيقىسى وسى كەزدەردە تاۋلىكتىڭ جيىرما ساعاتىن سوعىپ' ءجۇردى. ارينە، ۇيقى جاعىنان جارىس وتكىزىلگەن بولسا، ونىڭ ءبىرىنشى ورىنىن دا، چەمپيوندىعىن دا تەمىرتەك جەڭىپ الىپ، جۇلدەنى جانعا بيلەتپەگەن بولار ەدى.

وسى ءبىر بوز قىراۋلى كۇنى دە تەمىرتەك تۇستەن كەيىن تۇرىپ ەدى. كوشەگە شىقسا ەش ادام كوزىنە تۇسە قويمايدى. «وسى ءبىزدىڭ، اۋىلدىڭ ادامى-اق اۋىلدا تۇرمايدى ەكەن، ءبارى دە كىدىرىپ كەتە بەرەدى» دەپ ويلادى ول: اينالىپ سوعىپ، تاپقانى اتاباي قارت بولدى. ول جانىنا كەلگەن تەمىرتەككە ءبىر بۇيىردەن سۇراقتى قويىپ قالدى:

— تەمىرتەك، جۇمىس ىستەپ ءجۇرمىسىڭ؟

بۇل سۇراق تەمىرتەكتى ويلاندىرىپ تاستادى.

مىنە قىزىق وقۋ دەگەن وڭاي ما ەكەن! ون جىل وقىعاندا ون اي دەم الماي. وسىلار قالاي وقۋدى باعالامايدى. ءاي، وسى ناداندىق-اي، ونىڭ ينەمەن قۇدىق قازعانداي ەكەنىن ءبىر ويلاۋ كەرەك ەمەس پە! اتاباي ينەمەن قۇدىق قازىپ كورسىنشى، قانشا جىل قازار ەكەن. ال مەن ون جىلدا... اناۋ ايلاردا دەم العانى — ەمتيحان تاپسىرعان كۇندەرى ءۇشىن، ال مىناۋ بولسا ون جىل وقىعانى ءۇشىن. بۇلاردى شاتاستىرىپ الماۋ كەرەك قوي، ونىڭ ءار دەمالىسىنىڭ ورنى بار.

وسىنداي وي ورمانىنا ءسۇرىنىپ كەتكەن تەمىرتەك قارتقا ماڭىزدانىپ جاۋاپ بەردى:

— دەم الىپ ءجۇرمىن، ون جىل وقىدىم...

— جامال مەن جانباي دا ون جىل وقىعان،— دەدى قارت باسقا ءسوز قوسپاي.

تاعى ءبىر كۇنى اتاباي قارت تەمىرتەككە جولىعا كەتتى. بۇل نويابر ايىنىڭ العاشقى اپتاسى ەدى. بۇل كەزدە تەمىرتەك اۆگۋست، سەنتيابر، وكتيابر ايلارىندا دەم العانى ءۇشىن دەمالىپ جۇرگەن بولاتىن. -

— يا، تەمىرتەك، جۇمىس قالاي؟—دەپ سۇرادى، اتاباي ودان.

— قالايىم سۇرايسىز، وقۋ دەگەن وڭاي ەمەس، ون جىل وقىپ تراكتوريست بولماقپىن با؟! مەن ون جىل وقىپ، قويشىلىقتى قالايتىن جانباي ەمەسپىن.

ول جانباي ەكەۋىنىڭ اراسىندا جەر مەن كوكتەي ايىرما بار ەكەنىن ايتتى. ول — جانباي، ال بۇل بولسا — تەمىرتەك. ءتىپتى باسقاسىن قويعاندا جوعارى وقۋ ورنىنا ارىز بەرگەندە دە بۇل باسقا فاكۋلتەتكە بەرمەي تاريح فاكۋلتەتىنە ارىز بەردى عوي، مۇنىن ءوزى تەمىرتەكتىڭ جانبايدان جار بويى بيىك ەكەنىن كورسەتپەي مە؟!

وسى ماقتاننىڭ ءبارىن تىڭداپ تۇرعان اتاباي قارت وعان ءبىر اۋىز ءسوز ايتتى:

— يا، يا، كورىنىپ تۇر، جانباي ەكەۋىڭنىڭ اراندا جەر مەن كوكتەي ايىرما بار!..

ونىڭ مىسقىلىن باسقاشا جورىعان تەمىرتەك اتەكەڭە ءسوز بەرمەي تاعى سويلەپ كەتتى:

— بىلەم، بىلەم، كلۋبتا تۇرعان قابىرعا گازەتىن، ونداعى جانبايدىڭ ماقالاسىن وقىعانسىز عوي، ولار مەنىڭ جاقسى ۇيقتاپ، جاي تۇرعانىمدى كورە المايدى. ولار بار عوي، مەنىڭ وسى جاقسى دەم الىپ جۇرگەن ورنىما تالاسىپ ءجۇر.

قارت وسى جەرگە كەلگەندە كۇلىپ جىبەردى:

— مۇمكىن، ولار جيىرماعا كەلگەنشە سەنىڭ شەشەڭنىڭ موينىنان تۇسپەي جاتقانىڭدى كورە المايتىن شىعار... از جۇرگەن جوقسىڭ، وتكەن كۇننىڭ بەلگىسى جوق...

اتەكەڭ كەتە باردى. قارت ءسوزى قاتتى باتقان تەمىرتەك كەشكە قاراي كولحوز كلۋبىنا كەلدى. تەمىرتەك كەلگەندە جاستار ءبىر ماسەلە جونىنەن قىزۋ تالاسىپ جاتىر ەدى. ونىسىن ءبىتىرىپ، ولار ەندى جاڭا جىلدى قايدا، كىممەن قارسى الۋدى اڭگىمەلەستى. اقىرى نە كەرەك، وسى جەردە تۇرعانداردان تەمىرتەكتەن باسقا قالعانى جوق ءبارى دە ءبىر داستارحاندا، ءبىر ۇيدە بولۋعا كەلىستى. ال تەمىرتەك سوپايىپ جالعىز قالدى. ءوزىنىڭ جالعىز قالعاندىعىنا قورىنعان، ءارى باسقالاردىڭ بىرلىگىن بايقاعان تەمىرتەكتىڭ ءىشىن ءبىر نارسە جەگىدەي جەپ، الاپ-جالاپ جىبەرگەندەي بولدى، ءىشى كۇيىپ، الدە نەدەن سۋساپ كەتتى. ول شىداي الماي جاستاردىڭ جانىنا بارىپ:

— جاڭا جىلدى مەن دە سەندەرمەن قارسى الايىن،— دەدى ول. جاستار وعان مەيىرىمدىلىكپەن قاراستى.

— ءبىراق سەن بىزبەن بىرگە بولا المايسىڭ،— دەدى وعان جانباي، باسقالارعا قۋلانا قاراپ الىپ.— ءبىز جاڭا جىلدى مال وتارىندا قارسى الامىز.

— قوي باعۋ مەنىڭ دە قولىمنان كەلەدى، مەن دە سەندەي ون جىل وقىعام،— دەدى تەمىرتەك.

...مىنە جاڭا جىل ساعاتى سوعۋعا ساناۋلى ۋاقىت قالدى. بۇل كەزدە جاستار داستارحان باسىنا وتىرىپ تا قالعان. وسى كۇنى جۇمىستان كەشىرەك كەلگەن تەمىرتەك:

— سەندەرمەن بىرگە بولۋعا رۇقسات نا؟— دەدى.رۇقسات بەرمەس بۇرىن جولداستارى ونى ءبىر قاجاپ الدى:

— سەن ون جىل وقىعانسىڭ عوي...

— مەن بوس جۇرگەن ۋاقىتىمدى ۇمىتىپ تا كەتتىم، وتكەن كۇننىڭ بەلگىسى جوق،— دەدى دە تەمىرتەك كۇلىپ، داستارحان شەتىنە وتىرا كەتتى.

— جامالدا وتكەن كۇننىڭ بەلگىسى بار،— دەدى جانباي،— ول ون جىل وقىعانىن وندىرىستە كورسەتتى، ءسۇتتى كوپ ساۋعانى ءۇشىن سىيلىققا راديوقابىلداعىش الدى.

1956

---