ويان، ويلان، قازاق!
نەمەسە ساناعا جاساپ توڭكەرىس
وسى تاقىرىپتىڭ دەنىندە وسىدان ەكى-ۇش اي بۇرىن ولەڭ جازعان ەدىم. ونى تومەندە ۇسىنىپ وتىرمىن. قازىرگىدەي ۇلتتىق ويانۋ، ورلەۋگە ۇمتىلىس كەزەڭىندە تاۋەلسىزدىك تۋىن تىكتەپ، ەل بولار شاقتا كوزى قاراقتى ازاماتتاردىڭ حالقىنىڭ سانا-سەزىمىن وسىرۋگە، نامىس وتىن قايراي وتىرىپ، اقىلدى دا بايىپتى بولۋعا شاقىرۋعا ىقتياتتانا جۇمىستانۋى قاجەت دەپ ەسەپتەيمىن. تاياۋدا عانا رەسپۋبليكالىق تەلەديداردان بولعان «سانا» باعدارلاماسىنىڭ سوڭعى حابارىندا دا بۇل جونىندە تەرەڭىرەك ايتىلدى. وعان رەسپۋبليكا جوعارعى كەڭەسىنىڭ دەپۋتاتتارى ءا.كەكىلبايەۆ، ق.مىرزالييەۆ، ءا.ءالىمجانوۆ، ش.مۇرتازا قاتىستى. ولاردىڭ قاي-قايسىسى دا ءوز سويلەگەن سوزدەرىندە تۋعان جۇرتىمىز ءۇشىن بۇگىنگى تاڭدا ەڭ باستىسى رۋحاني ورلەۋ، رۋحاني جاڭارۋ، اقىلدى، سانالى، ءبىرتۇتاس، ۇيىمشىل بولۋ كەرەكتىگىن باسا ايتتى. ءبىز سياقتى از ساندى حالىقتارعا، وتارشىلدىق قۇرىعىنان ۇزاق جىلداردان كەيىن بارىپ ارەڭ قۇتىلعان حالىققا وزگەلەر دەڭگەيىنە جەتۋ ءۇشىن اسقان بىلىمدىلىك، ەڭبەكقورلىق، ىزدەنىس، ۇستامدىلىق، مادەنيەتتىلىك كەرەك ەكەندىگىنە توقتالدى. عاسىردىڭ ارعى-بەرگى جاعىندا دا زيالى قاۋىم وكىلدەرى «ءوز حالقىنىڭ كوگىنە شىراق بولىپ جاعىلۋعا» بارىنشا-اق قىزمەت ىستەگەن-دى. مەنىڭ ويىمشا، ءقازىر دە ەل باسىنا وسىنداي شاق تۋىپ وتىر. جۇرتىمىزدىڭ رۋحاني-تانىمدىق دۇنيەسى ءالى دە ءبىرقالىپتى وسكەلەڭ دۇنيەگە جەتىسە الماي جاتىر. مۇنىڭ مىسالىن كۇندەلىكتى ومىردەن دە كورىپ ءجۇرمىز. ءبارىن ايتىپ جاتپاي-اق، قوعامدىق اۆتوبۋسقا وتىرىپ، نەمەسە ساۋدا ورنىنا بارا قالساڭىز بولدى، كوپ نارسەگە قانىعاسىز. قايدا دا ءبىرىن-بىرى ورىنسىز تىلدەگەن قازاق. جانە ونىڭ ۇلكەن-كىشىسى، كارى-جاسى، ايەل-ەركەگى جوق، ءبىرىن-بىرى عايباتتاعان جۇرت. «ءوزىڭدى قازاق دەپ تۇرسام، الدىڭنان كەزەكتەن تىس وتكىزبەدىڭ، وڭباعانسىڭ» دەيدى بەت-جۇزىڭ بار دەمەي. «ءوزىڭدى قازاق پا دەسەم، ايەل ادامدى اۋەلى وتكىزە مە دەسەم، ءنايىس ەكەنسىڭ» دەپ جاتقانىن ەستىدىم ءبىر جاس ورتاسىنا كەلگەن اق جاۋلىقتى كىسىنىڭ. وعان بەرگەن ەركەكتىڭ جاۋابى دا وسال سوعىپ جاتقان جوق. بۇكىل اۆتوبۋس ىشىندەگى جۇرگىنشى سولاردىڭ «قىزىقتى» كەرىسىن «تاماشالاۋمەن» بولدى. تاعى بىردە ەكى توپ قازاق جىگىتتەرى جول بويى بىر-بىرىمەن بالاعاتتاسۋمەن بولدى. اۆتوبۋس توقتاعاسىن قىزىل قان بولىپ بىر-بىرىمەن توبەلەستى دەيسىڭ. باسقا جۇرتتار كۇلمەگەندە ءقايتسىن! ورىنسىز جەردە ورىس، كاۆكازدىقتارعا دا بەتتەن الىپ ءتىل تيگىزىپ جاتقان اعايىندى از كورمەيمىن. سوعان ءىشىم جىلايدى. ءبىز دە ءبىر مادەني ورەلى دەڭگەيگە ءبىر كۇندەرى ءبۇتىن ۇلت بولىپ جەتىسە الار ما ەكەنبىز دەپ ويلايمىن.
«ەل بولامىن دەسەڭ، بەسىگىڭدى تۇزە» دەيدى اتام قازاق. ەڭ بولماعاندا، وركەن جايىپ ءوسىپ كەلە جاتقان بالدىرعاندارىمىزدى ۇلتتىق قۇنارلارمەن سۋسىنداتىپ، كورگەندى، تاربيەلى ەتىپ وسىرەلىك دەگىم كەلەدى. ال الگىندەي مادەني دەڭگەيدىڭ تىم تومەندىگى، باسىنا كەتۋشىلىكتەن ءسىرا دا الىسقا بارماسپىز. بۇرىنعى اتا-بابالار جول-جورالعىسى بويىنشا ەر ءتۇلعالى، ىزەتتى دە ءىلتيپاتتى، ادەپتى، قاي نارسەنىڭ دە رەت – ءجونىن بىلەتىن حالىق ەمەس پە ەدىك. اربىرەۋىمىز ءوز تىرلىگىمىزگە ساباق بەرەيىكشى. ءوز وتباسىمىز، اۋىلىمىز، ولكەمىز، بايتاق وتانىمىز ءۇشىن نە ىستەپ ءجۇر ەكەنبىز، سونى ويلايىقشى.
ال رۋحاني جاڭارۋدىڭ جولى - انا تىلىندەگى ادەبي-كوركەم كىتاپتار، گازەت-جۋرنالدار، ۇلتتىق ونەر، مۋزەي، كينوتەاتر ەمەس پە؟ ەلدىكتىڭ ءجونىن ايتاتىن كوسەم ويلى اقساقال، قاراساقالدارىمىز قايدا؟ «سەن دە ءبىر كىرپىش دۇنيەگە، كەتىگىن تاپ تا بار قالان!» دەپ ۇلى اباي ايتقانداي، ءاربىر قازاق تۋعان ەلىنىڭ كوتەرىلىپ جاتقان ءزاۋلىم عيمارات شاڭىراعىنا ءبىرى بەرىك ۋىق، ءبىرى ناعىز كىرپىش بولىپ قالانۋى عانا باعىمىزدى اشادى دەپ ويلايمىن.
ەي، قازاعىم، ەل بولدىق قوي ەڭسەلى،
تۇقىرتپاشى تومەن قاراي ەڭسەنى.
ەسەبىنە قوسپاۋشى ەدىم ەزدەردىڭ
ەر مىنەز دەپ ەركىن وسكەن مەن سەنى.
اش كوزىڭدى!
جىي ەسىڭدى!
تۇرەگەل!
ءوز حالقىڭدى سۇيەر بولساڭ شىن ەگەر.
جالت-جۇلت ەتىپ اق الماستىڭ جۇزىندەي
جۇرمەسەك ءبىز بۇ دۇنيەدە كىم ەلەر؟!
ماڭگۇرت ساناپ مال باعۋمەن كۇنى وتكەن،
ءوتتى ۋاقىت، وپىرىمدەر قۇل ەتكەن.
ەندى، قازاق، نامىسىڭا قايرالىپ،
ورتەنە ءبىل ەلدى سۇيگەن جۇرەكپەن.
شاعىڭ كەلدى!
شارپيدى - كۇن شۇعىلا،
شومىلىپ ال كوك ءتاڭىردىڭ نۇرىنا.
تۋعان ەلدى، تۋعان جەردى سۇيە ءبىل،
ءۇمىت ارتقان ءور مىنەز قىز، ۇلىنا.
قالار بولساڭ قاپيادا جاسىپ سەن،
كەشە قويماس قايران دالا اشىق، كەڭ،
وزگەلەردىڭ بوپساسىندا كەتەتىن
ەكىجۇزدى، الدە، داڭعوي پاسىق پا ەڭ؟!
قايران، حالقىم، مەن وزىڭە عاشىق ەم،
سەن مەن ءۇشىن باعا جەتپەس اسىل ەڭ.
ورتتەي لاۋلاپ وزىڭە ەگەر سۇيەنسەم،
كوكتە قىران، جارقىلداعان جاسىن ەم.
جاماندىققا قيماسام دا تەگىندە،
و، باۋىرىم، كەلەر ويلار كوڭىلگە.
جارقىلداپ شىق مىناۋ جاڭا ومىردە،
جايباراقات جۇرەتۇعىن ءجونىڭ نە؟
ەي، قازاعىم، ەڭسە تىكتە، كوتەرىل،
باستا العا ءمارت بوپ تۋعان بەكەم ۇل.
داۋىل بولساق، دۋىلداساق باس قوسىپ،
داۋلەرىڭ دە ايىل جيار نەشەبىر.
تىرشىلىكتەن نە ءپاتۋا تىم-تىرىس،
سۇر اسپانداي بوپ جۇرمەيىك توڭ-تورىس.
تۋعان ەلدىڭ قامىن ويلاپ، سىلكىنىپ،
سانامىزدا جاسالىق سان توڭكەرىس!
19.02.1993 جىل.
You Might Also Like
-
بۇگىندە ادام دەنساۋلىعى قيۋى قاشۋىنىڭ باستى سەبەبى، ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە، جۇيكەگە جانە تابيعات تەپە-تەڭدىگىنىڭ بۇزىلۋىنا (ەكولوگيا) بايلانىستى ەكەندىگىن جۇرتتىڭ كوبى بىلەدى. ال جۇيكەنى، ياعني جاندى بي...
