وياتقان مەنى ەرتە شىعىس جىرى... جالىنايىق ابايعا
سانداعان جىلدار بويى كەڭەستىك كەزەڭنىڭ شىلتەرلى شىمىلدىعى وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ كوزىنەن تاسا، ساناسىنان اۋلاق ۇستاۋعا تىرىسقان. شاكارىم قۇدايبەردى ۇلىنىڭ ەسىمى ادەبيەت الەمىنە قايتا ورالۋى، ونىڭ شىعارماشىلىعى مەن اۋەلدەن - اق ازدى - كوپتى تانىس اعا بۋىن وكىلدەرىن اقىر سوڭىندا ادىلەتتىڭ سالتانات قۇرعانىنا ءتاۋبا دەگىزسە، جاڭا تالاپ جاس وسكىندەردىڭ ساناسىن ءدۇر سىلكىندىرىپ، تانىم كوكجيەگىن كەڭەيتە تۇسكەن، سولاي بولۋ دا زاڭدىلىق ەدى.
وسى تۇرعىدا فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى اسان وماروۆ: «بۇكىل الاش جۇرتى شاكارىمدى رۋحاني ۇستاز، ەكىنشى اباي دەپ قۇرمەت تۇتقان»،- دەيدى. سول قۇرمەتكە ارادا وتكەن بەلگىسىزدىك جىلدارى دا كولەڭكەسىن تۇسىرە المادى. اقىن شاكارىم ەسىمى اقتالعاننان كەيىن كوزى تىرىسىندە يەلەنگەن ءوزىنىڭ تاريحي تاعىنا قايتا جايعاستى. بۇل تۇستا ونى كەيبىر قالام ۇستاعاندار: «شاكارىم ءا، دەگەننەن – اق نە جازسا دا وزىنشە جازعان، ءتىپتى اقىن رەتىندە قالىڭ قاۋىم اباي ەكەۋىن قاتار تانىعان»،- دەسە ، ەندى ءبىرى شاكارىمنىڭ العاشقى ولەڭدەرىنەن ابايدىڭ ءتىل مادەنيەتى، ءسوز ۇلگىسى انىق بايقالاتىنىن ايتادى.
كۇنى كەشەگە دەيىن كەڭەستىك كەزەڭ قالىپتاستىرعان ءبىر ىزدىلىكتەن ارىلىپ، اباي جانە ونىڭ ءىزىن الا شىققان اقىنداردىڭ شىعارماشىلىعى توڭىرەگىندە پىكىردىڭ سان الۋاندىعى قالىپتاسا باستاعانىن بايقايمىز. بۇل، بىزدىڭشە، از ولجا ەمەس.
قالاي دەسەك تە شاكارىمنىڭ ابايدى ۇستاز تۇتقانى، ونى ءوزىنىڭ عانا ەمەس، جالپى قازاق جاستارىنىڭ ۇستازى رەتىندە تانىعانى اقيقات. ءتىپتى ابايدى سول تۇستاعى قازاق قوعامىنداعى «ءبىر ءبىلىمدى دانىشپان» دەپ اتاپ كورسەتەدى. ءوزىنىڭ «جاستارعا» اتتى ولەڭىندە:
وشپەس ءومىر، تاۋسىلماس مال بەرەيىك،
ءبىر ءبىلىمدى دانىشپان جان تابايىق، - دەپ ورتاعا وي تاستاي كەلىپ:
ال ەندى ولاي بولسا كىمدى الايىق،
قازاقتا قاي جاقسى بار كوز سالارلىق، - دەپ ساۋال قويادى.
ساق بولايىق ءبىر شوقىپ، ءبىر قارالىق،
قاراۋىلدار مەزگىل عوي تۇر قارالىق
ءجۇز ايتقانمەن وزگەنىڭ ءبارى نادان،
جالىنايىق ابايعا، ءجۇر بارايىق.
وسى شۋماقتاعى «ءجۇز ايتقانمەن وزگەنىڭ ءبارى نادان» دەۋى ونىڭ ابايدان باسقا قاراڭعىلىق تۇمانىنا تۇمشالانعان جۇرتتى جارىق ساۋلەگە باستاي الاتىن جان جوق ەكەنىن اشىق ايتۋى ۋاقىت دەرتىنە شيپا- ءدارۋ بولاتىن جاندى تامىرشىداي تاپ باسۋى كورەگەندىك ەمەس پە؟!
ال :
ءومىرزايا بولماستىق ونەر ۇيرەت،
اقىلىڭدى اياما بىزگە ۇقپاس دەپ
بىزدەن ءۇمىت ۇزبە دەلىك.
ارامدىقپەن، الداۋمەن كۇن وتكىزبەي،
وتىرىككە ولگەنشە شىنعا ولەيىك.
بۇل تەك شاكارىمنىڭ عانا ەمەس، تىرشىلىكتىڭ كوزگە تۇرتسە كورگىسىز قالىڭ تۇمانىنا تۇمشالانىپ، تىعىرىققا تىرەلىپ، قاراڭعىلىق، ناداندىق شىرماۋىنداعى قام كوڭىلدى ونداعان، جۇزدەگەن قازاق جاستارىنىڭ ارمان - مۇددەسى، ەت - جۇرەگى «ەلىم» دەپ سوققان، اق نيەتتى، ادال جاندى قازاق جاستارىنىڭ جان سىرى، باسقاشا ايتساق، كوزدەگەن مۇددەسى عوي.
شاكارىم «ءومىرزايا بولماستىق ونەر ۇيرەت» دەۋ ارقىلى ابايدىڭ وزدەرى ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان قوعامداعى وردالى ويدىڭ تۇنىق تۇنباسى بولۋمەن قاتار ونەگە شاشار ونىكتى ءىستىڭ باستاۋى ەكەندىگىنە كوز جەتكىزىپ، ونەر ۇيرەتەر ءجون سىلتەر كىسى بولسا، قازاق جاستارىنىڭ باس شايقاماسىنا دەگەن نىق سەنىمىن ايعاقتاي تۇسەدى.
ءوزىمىز دە الدانىپ، وزگەنى دە الداۋمەن كۇن وتكىزبەيىك. وتىرىكتىڭ تۇتىنىنە تۇنشىعىپ، ولگەنشە شىندىق ءۇشىن باسىمىزدى بايگەگە تىگەيىك دەپ ۇندەيدى. «وڭامىز با ابايدان باتا الماستان؟» - دەگەن ساۋال تاستاي وتىرىپ، جاستاردىڭ جۇرەگىندە نامىس وتىن تۇتاتىپ، جىگەر - جالىنىن الاۋلاتۋدى ماقسات تۇتادى.
بۇعان استە ءشۇبا كەلتىرۋگە بولماس. وعان شاكارىمنىڭ ونەر - بىلىمگە ىنتىققان جاستاردى اباي توڭىرەگىنە توپتاستىرىپ قانا قويماي، سولاردىڭ كوشباسشىسى بولۋى ايعاق ەمەس پە؟! بۇعان تۇرلىعۇل ەستەلىگىندەگى: «ءبىزدىڭ ىشىمىزدەگى ەڭ ۇلكەنىمىز شاكارىم بولدى»، - دەۋى ايعاق.
شاكارىمنىڭ ءبىز ءسوز ەتىپ وتىرعان «جاستارعا» اتتى ولەڭى 1897 جىلى ابايدىڭ كوزى تىرىسىندە جازىلىپ، جۇرت اراسىنا تاراعان. سول تۇستاعى ابايدىڭ ءقادىر - قاسيەتىن جەتە تۇسىنبەيتىن كوزى سوقىر زامانداستارىنىڭ كوپشىلىگى وسى ولەڭ ارقىلى ونىڭ قوعامداعى ورنىن ءبىر ءسات ويشا زەردەلەپ، تىڭ كوزقاراس قالىپتاستىرعان دا بولار.
ايتەۋىر شاكارىمنىڭ جاستارعا: «جالىنايىق ابايعا، ءجۇر بارالىق»،- دەپ وي تاستاۋى سول تۇستاعى قازاقتىڭ كوزى ءسال - ءپال اشىق، كوكىرەگى ءسال - ءپال وياۋ بولىگىن ءبىر ساتكە ءدۇر سىلكىنتىپ، ابايدى رۋحاني سارقىلماس سارقىراماسىنان سۋسىنداۋعا، ءشول باسۋعا، ونەر - ءبىلىم قۋۋعا ىقپال ەتكەنى تالاسسىز.
... جالپى شاكارىمنىڭ «جاستارعا» اتتى ابايعا ارنالعان وسى ولەڭى، مەنىڭشە، قازاق وقىرماندارىنا (وتكەنىنە دە، بۇگىنگىسىنە دە، ەرتەڭگىسىنە دە) ولجا سالعان، سالا بەرمەك ەكى ەرەكشەلىك بار. ونىڭ العاشقىسى - كوزى تىرىسىندە - اق ابايدى ۇلتىمىزدىڭ ۇلى ۇستازى رەتىندە تانۋى، ەكىنشىسى - ابايتانۋدىڭ العاشقى التىن ءارپى بولىپ جازىلۋى.
سۇلەيمەن بايازيتوۆ
You Might Also Like
-
10 ەسە باي ءارى تابىستى بولۋ ءۇشىن 10 ەسە ارتىق جۇمىس ىستەپ، تۇمسىقتان تىرەلۋدىڭ كەرەگى جوق. بار بولعانى 1% ەرەجەسىن قولدانىڭىز، — دەپ كەڭەس بەرەدى ايگىلى بلوگەر دجەيمس كلير.
-
مىنا جارىق دۇنيەگە كەلگەن ءار ادامنىڭ دىتتەگەنى بولىپ، ويلاعاننىڭ ورايى كەلىپ، اسىعى الشىسىنان ءتۇسىپ، قايعى - مۇڭسىز ءومىر كەشۋى ەجەلدەن - اق ەكىتالاي دۇنيە ەكەنى تالاس تۋدىرماسى انىق.
