InfoHub Logo

بۇگىنگى  زامان  جاڭا تەحنولوگيالار ءداۋىرى، جاڭا ءۇردىس، جاڭا تۇسىنىك پەن مىنەز – قۇلىقتىڭ  زامانى. زامانىنا ساي ءمۇعالىم  دە، جاڭاشىل، جان – جاقتى ۇشقىر ويلى  وقۋشىمەن جۇمىس جاساۋعا ەرىك – جىگەرى، قابىلەتى بار بولۋى قاجەت. ءاربىر ءمۇعالىم وقۋشىنىڭ ىشكى جان دۇنيەسىن جازباي تانيتىن ساراپشى، ولاردىڭ مۇمكىندىكتەرىن بايقايتىن پسيحولوگ، جاقسى ءىس- ارەكەتكە باعىتتايتىن ادىسكەر بولىپ تابىلادى. «ءوزىن – ءوزى تانۋ» ءپانىنىڭ ەرەكشەلىگى وقۋشى بويىنا ىزگىلىك پەن ادامگەرشىلىك شۋاعىن شاشۋ، بالالار ءومىردى  تانىپ ۇيرەنۋمەن قاتار، ولاردىڭ ويلارىن تىڭداي كەلە، ولاردىڭ ادامي اقيقاتتى ۇعىنا الاتىندىعىنا سەنىمدىمىز. ەڭ باستىسى ولاردىڭ ءتىپتى ەڭ كىشكەنتايلارىنىڭ ءوزى دە سوزىنە جانە ىستەرىنە جاۋاپتىلىق سەزىمدەرىنە يە. بۇعان كۋا ءوزىم وتكىزگەن «وتانىمدى سۇيەمىن»، «قازاقستان – ىنتىماق ورداس»، «سەنىم – مەنىڭ سەرىگىم» اتتى ساباقتارىم بارىسىندا وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ قابىلەتتەرىمەن دۇنيەتانىمدىلىق  قىزىعۋشىلىقتارى باسىم ەكەنىن بايقادىم. ساباق بارىسىندا «ءيا، جوق، ءوز تۇسىنىگىندى دالەلدە» سەكىلدى  تىركەستەردى قولدانۋ بارىسىندا ، بالالار ءوز ويلارىن ومىرمەن بايلانىستىرىپ، دالەلدەۋگە تالپىنىپ جاتادى. بۇل وقۋشىلارىمىزدىڭ تەرەڭنەن ويلاۋ مۇمكىندىكتەرى زور دەگەن ءسوز. بالالاردىڭ ومىردەن ءوز ورنىن تابۋ ءۇشىن، ءوز بويىنداعى تابيعي دارىنى مەن قابىلەتىنىڭ اشىلا تۇسۋىنە كومەكتەسەدى. سەبەبى ءبىلىم بەرۋدىڭ شىنايى ماقساتى – ادامعا بەلگىلوى  ءبىر ءبىلىمدى جەتكىزۋ عانا ەمەس ، سونداي اق ونىڭ دۇنيەتانىمدىلىق تۇرعىداعى ءمانىن  دامىتۋ بولىپ تابىلادى. ءاربىر بالاعا جەكە تۇلعا رەتىندە قاراپ، ونىڭ وزىنە ءتان ساناسى، ەركى، وزىندىك ارەكەت جاساي الاتىن ورتاسى بار ەكەنىن ەسكەرە وتىرىپ، وقۋشىنىڭ بىلىمگە، عىلىمعا دەگەن ىنتاسىن ارتتىرۋ، ولاردىڭ اقىل-وي قابىلەتىن، ديالەكتيكالىق دۇنيەتانىمىن، ومىرلىك ماقسات-مۇددەسىن ايقىنداۋعا، جەكە باسىنىڭ قاسيەتتەرىن دامىتىپ ونى قوعام تالابىنا ساي ىسكە اسىرۋعا كومەكتەسۋ مەكتەپ ومىرىندەگى ۇزدىكسىز وقۋ-تاربيە پروسەسىنىڭ عانا جەمىسى بولىپ تابىلادى.

وسى ورايدا «ءوزىن-وزى تانۋ» ءپانىنىڭ باستى ەرەكشەلىگى وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ تۇلعالىق پوتەنسيالىنىڭ دامۋىنا، وزىندىك قاسيەتىنىڭ اشىلۋىنا، شىعارماشىلىق جانە تانىمدىق بەلسەندىلىگىن ىنتالاندىرۋعا، بالالارعا سۇيىسپەنشىلىك، مەيىرىمدىلىك، اقيقات، ادالدىق، شىنشىلدىق، سۇلۋلىق، راقىمدىلىق، مىنەز-كۇلىق دۇرىستىعى ارقىلى ۇيلەسىمدى جان-جاقتى دامىعان ادام قالىپتاستىرۋعا باعدارلانعان.

«ءوزىن-وزى تانۋ» ءپانى باسقا پاندەردەن العان ءبىلىم مازمۇنىن تولىقتىرىپ، ادام بالاسىن ادامگەرشىلىككە، مەيىرىمدىلىككە، كىشىپەيىلدىلىككە باۋليتىن ءپان. بۇل ءپاننىڭ ءاربىر ساباعى بالالاردى دوستىققا، سىيلاستىققا، اسەمدىككە، ادەپتىلىككە شاقىرادى. سەبەبى: كۇندەلىكتى ساباق شاتتىق شەڭبەرىندە بىر-بىرىنە دەگەن سەزىمدەرىن ءبىلدىرىپ، قۋانىشپەن باستالسا، جۇرەكتەن جۇرەككە ءادىسى ارقىلى الداعى كۇندەرىنە ساتتىلىك تىلەۋ ارقىلى اياقتالادى. مىنەكەي، ال وسى ەكى ءادىس-تاسىل اراسىندا وقۋشىلارعا قانشاما جاقسى يگى تىلەكتەر مەن ءومىردىڭ اسەم دە كەرەمەت جانە ول قايتالانبايتىندىعىن ءمۇعالىم مەيىرىمدىلىكپەن جەتكىزەدى. ءاربىر ساباقتا ادام بالاسىنا قۋانىش سىيلاۋ، مەيىرىممەن قاراۋ، كىشىپەيىل بولۋ، ۇلكەندى قۇرمەتتەۋ تۋرالى بويىنا ءسىڭىرىپ وسكەن جاس ۇرپاق مىندەتتى تۇردە سولاي بولۋعا تىرىسادى. قورشاعان ورتانىڭ اسەمدىگىن كورىپ، ونىڭ سۇلۋلىعىن سەزە بىلگەن ادامزات بالاسى جاقسىلىققا ۇمتىلادى. اتام قازاق قاشاندا ار-ۇجداندى، نامىستى دۇنيە-مۇلىكتەن جوعارى قويعان. دوس ءۇشىن ءوزىنىڭ كۇش-جىگەرىن اياماعان، باۋىرىنا، دوسىنا، جاقىندارىنا كومەككە قاي كەزدە دە دايىن تۇرعان. «ءوزىن-وزى تانۋ» ءپانى ءبىزدىڭ بويىمىزعا وسىنداي قاسيەتتەردى ۇيالاتىپ، جان-جاعىنداعىلارعا تەك جاقسىلىق تىلەپ، جاناشىرلىق تانىتاتىن، كەز-كەلگەن ورتادا ءوزىن جاقسى ۇستاي الاتىن، ءومىر سۇرۋگە قۇشتار تۇلعا قالىپتاستىرادى.

ءوزىن-وزى تانۋ ارقىلى جەكە تۇلعانىڭ بويىندا رۋحاني-ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردىڭ قالىپتاسىپ، دامۋىن قامتاماسىز ەتۋىمەن، ادامزاتتىڭ تابيعاتپەن ۇيلەسىمدىلىككە دامۋىن سەزىندىرۋمەن ايقىندالادى. ءوزىن-وزى تانۋ باستاۋىش بۋىندا وقيتىن جەكە تۇلعانىڭ رۋحاني-ادامگەرشىلىگىن دامىتۋدا، ونىڭ بويىندا جالپى ادامزاتتىق قۇندىلىقتاردى قالىپتاستىرۋدا ەڭ ماڭىزدى ورىن الادى، ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋدىڭ نەگىزى، قارىم-قاتىناس جاساۋ مەن دۇنيەتانۋدىڭ قۇرالى، بالانىڭ زەردەسى مەن شىعارماشىلىعىن دامىتۋدىڭ ارناسى. ول ارقىلى وقۋشى قورشاعان ورتانى تانيدى، ۇلتتىق مادەنيەتتى، دۇنيەتانىمدى سەزىنە باستايدى، وزىندىك پىكىرى قالىپتاسادى، ءوزىن-وزى تانۋدىڭ قاراپايىم قادامدارىن جاساي الادى.

ءوزىن-وزى تانۋ اڭگىمەلەسۋگە، شىندىقتى بىرلەسە ىزدەستىرۋگە، ءبىلىمدى بىرگە يگەرۋگە، وزدىك شىعارماشىلىقتى، ىشكى بەلسەندىلىكتى وياتۋعا باعىتتالعان. جەكە تۇلعانىڭ بويىندا جاقسى كورۋ، بەيبىتشىلىك، ادەپتىلىك، شىنشىلدىق، اياۋشىلىق، ادالدىق، يماندىلىق، سىيلاستىق، دوستىق، سۇيىسپەنشىلىك، كىشىپەيىلدىلىك، جاناشىرلىق، جاقسىلىق جاساۋ، ادىلەتتىلىك، ەلجاندىلىق، ىزەتتىلىك، سەنىم، ماحاببات، قايىرىمدىلىق، قامقورلىق جاساۋ سياقتى قۇندىلىقتاردى قالىپتاستىرۋ كوزدەلگەن.

«ءوزىن-وزى تانۋ» ساباقتارىنىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگىن بايقاتاتىن «شاتتىق شەڭبەرى»، «ارماندايىق»، «وزىممەن-وزىم»، «اڭگىمەلەسەيىك»، «سەرگىتۋ ءساتى»، «ساحنالاۋ»، «ويىن-جاتتىعۋ»، جۇرەكتەن –جۇرەككە شەڭبەرى» بالالاردىڭ دامىتۋشى ورتاسىن قۇرۋعا ىقپال ەتەدى.

«ءوزىن-وزى تانۋ» ساباقتارىندا ۇسىنىلىپ وتىرعان ويىنداردىڭ باسىم كوپشىلىگى بالالاردى مەيىرىمدىلىككە، دوستىققا، سۇيىسپەنشىلىككە، سىيلاستىققا ۇيرەتۋدى كوزدەيدى، ياعني ساباقتارداعى ويىنداردىڭ وزدەرى بالا بويىنا جالپىادامزاتتىق قۇندىلىقتاردى ءسىڭىرۋدى كوزدەيدى.

رۋحاني-ادامگەرشىلىك تاربيەسىندە الدىمەن بالانى تەك جاقسىلىققا-قايىرىمدىلىق، مەيىرىمدىلىك، ىزگىلىككە تاربيەلەپ، سونى ماقسات تۇتسا، ۇستازدىڭ، اتا-انانىڭ دا بولاشاعى زور بولماق. «مەن ءۇش قاسيەتتىمدى ماقتان تۇتام»، — دەپتى اقان سەرى. ولار: جالعان ايتپادىم، جاقسىلىقتى ساتپادىم ءھام ەشكىمنەن ەشتەڭەنى قىزعانبادىم.

جەكە تۇلعانى قالىپتاستىرۋدا، ولاردىڭ جان دۇنيەسىنە سەزىممەن قاراپ، ءاربىر ىس-ارەكەتىنە ماقسات قويۋعا، جوسپارلاۋعا، ونى ورىنداۋعا، وزىنە-وزى تالاپ قويا بىلۋگە تاربيەلەۋ — ادامگەرشىلىك تاربيەنىڭ باستى ماقساتى. ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن سان الۋان كەدەرگىلەر بولۋى مۇمكىن. ونداي قاسيەتتەردى بالا بويىنا جاس كەزىنەن باستاپ قالىپتاستىرۋ جەكە تۇلعانى قالىپتاستىرۋدىڭ نەگىزىن قالايدى.

رۋحاني ادامگەرشىلىك تاربيەنىڭ قاينار كوزى سانالاتىن «ءوزىن-وزى تانۋ» ءپانى بالانى جاستايىنان وتانشىلدىققا، ادەپتىلىككە، دوستىققا، تازالىققا، ۇقىپتىلىققا، مەيىرىمدىلىككە، تابيعاتتى سۇيۋگە، وتباسىن سىيلاۋعا، ۇيىمشىلدىققا ۇيرەتۋگە، ۇرپاق بويىنا جالپى ادامزاتتىق قۇندىلىقتاردى، ادامگەرشىلىك پرينسيپتەر مەن مۇراتتاردى عۇمىر بويى باسشىلىققا الاتىن تۇلعا قالىپتاستىرۋعا نەگىزدەلگەن. وسى ءپان ارقىلى وقۋشى بويىنا مەيىرىم مەن راحىمشىلدىقتىڭ، ادامگەرشىلىكتىڭ، ادىلدىكتىڭ، شىنايىلىقتىڭ ءدانىن سەبۋگە بولادى. بولاشاق ۇرپاقتىڭ بويىنا رۋحاني ادامگەرشىلىك قاينارىن ءسىڭىرىپ، مىنەز-قۇلقىن تاربيەلەۋگە، جالپى ادامزاتتىق قۇندىلىقتاردى، ادامگەرشىلىك پرينسيپتەر مەن مۇراتتاردى عۇمىر بويى باسشىلىققا الاتىن تۇلعا قالىپتاستىرۋعا نەگىزدەلگەن. جاس ۇرپاقتىڭ قابىلەتى مەن مۇمكىنشىلىگىن جان-جاقتى اشىپ، ادامگەرشىلىكتىڭ بيىگىنە كوتەرەتىن، ىزگىلىك پەن سۇلۋلىقتىڭ شىن ماعىناسىن تۇسىنۋگە، شىنايى مەيىرىمدىلىك پەن اقيقاتقا ۇمتىلۋعا، ءوز ءومىرىن جوعارى مانمەن وتكىزۋگە جەتەلەيدى.

ءار بالانى كەرەمەت رۋحاني كۇش يەسى دەپ قاراپ، ونىڭ شەتسىز شەكسىزدىكتى ۇيرەنسەم دەگەن ۇمتىلىسىنا ۋاقىتىندا كوڭىل ءبولىپ، دەمەۋ جاساساق، قۋاتتاندىرساق جۇرەگى نۇرعا تولى، جان-جاعىنا شۋاعىن شاشىپ تۇرعان مەيىرىمدى، ادامگەرشىلىگى مول، ۇنەمى تالپىنىپ تۇراتىن، ءوز ەلىن، جەرىن، ءتىلىن. وتباسىن سۇيەتىن، ەڭبەكقور، ادال ادام تاربيەلەپ شىعارىمىز ءسوزسىز.

شقو، اباي اۋدانى، م.اۋەزوۆ اتىنداعى

ورتا مەكتەپ، زياتوۆا مارجان جۋماگاديلوۆنا

---