قالىڭدىق
(اسىل اجەم جيدەگە ەسكەرتكىش)
ءسوز باسى
تۇركپەن دوسىم ءدۇردى سەن،
ايتشى بىلسەڭ (بىلگىش ەڭ)
جاۋ بولماعان ءبىزدىڭ حالىق دوس بولعان،
قوناقاسى جەگەن تالاي قوستاردان،
اياق-قولعا تۇسكەن ءبىزدىڭ ءبىر كىسەن.
ءتۇسىمىز ءبىر كۇن اپتابى قاقتاعان،
ءىسىمىز ءبىر تۇلپار ۇستاپ باپتاعان.
دالامىز ءبىز — كەڭ كەسىلگەن يەنبىز،
بىرىمىزگە ناعاشىمىز، جيەنبىز.
ايداپ سالسا اتتان سالدىق تەك قانا.
ءسوز سويلەتىپ وبالاردى تىڭداتسا،
شەرتەر ەدى-اۋ نەبىر سىردى قىمبات سان...
اڭقاۋ، ادال قوس حالىقتىڭ اراسىن،
وت سالۋمەن قانسىراتتى جاراسىن،
حورەزم شاح،
بۇحار حانى،
سۇم پاتشا.
دوسىم ءدۇردى، كوپتەن كورمەي اڭساعان، زەرتتەلمەستەن جاتىر تاريح قانشاما؟! بابالاردىڭ دوستىعىنىڭ كۋاسى،
ءبىر اڭگىمە ايتىپ بەرەم مەن ساعان.
تىڭدا دوسىم، قاجەت نارسە ول caعان.
2. مۇز استىنا كەتكەن كوش
استامدىقتان بولدى ما. لاي سەزىم،
الار دەپ كىم ويلاعان بۇلاي كەگىن.
مۇز ۇستىندە ابايسىز سۋعا كەتتى،
مال-جانى، بار كوشىمەن قۇدايكەنىڭ،
(تولعان با سۇم اجالدىڭ قۋ وزەگى،
دەيدى جۇرت — «سول وڭىرگە نۋ وسەدى».
ۋلاپ-شۋلاپ قالىڭ كوش باتقان وزەن —
سونان سوڭ اتانىپتى، شۋ وزەنى).
بۇرىپ-بۇرىپ قۇدايكە قانداي ەدى،
ايماعىنا اتاتىن تاڭداي ەدى.
ءوزى باتىر، ءوزى بي، ءبىر ءوزىنىڭ
بولاتۇعىن
ون بەس ۇل
ءتورت ايەلى.
قۇس تىستەگەن اۋىزبەن ارمان قايدا،
ءبارى-بارى بۇلدىراپ قالعانداي ما؟
ەل تىرەگى — ازامات اي ماڭدايلى،
قاس قاعىمدا اينالدى سور ماڭدايعا
«ءتورت ايەل — ءبىرى نازىك، ءبىرى ۇياڭ ەدى.
ون بەس ۇل — كەلەشەگىم ريام ەد،
زارلادى ساقال جۇلىپ، زارلادى شال —
بايانسىز، تۇرلاۋى جوق ءدۇنيا، — دەپ. —
تۇر اعا، باسىڭ كوتەر ەلىڭ كەلدى، —
دەپ جىلادى ءىنىسى كەلىمبەردى.
جوقتاۋىمەن جاڭعىرتىپ كەڭ دالانى،
اجە كەلدى،
قىز كەلدى،
كەلىن كەلدى...
وشاعى ءوشىپ، سۋالىپ ىرىسى ءبىر،
(بولار بالكىم تاعدىردىڭ ءبىر ءىسى بۇل).
جەتپىستەن اسقان كەزدە قۇدايكە شال
قولىنا قاراپ قالدى ءىنىسىنىڭ،
«العا سالعان بيلەگەن سەزىمدى ۇداي،
سوناۋ «سوناۋ جىگىتتىك كەزىم ءبىر-اي!» —
كۇرسىنەدى وسىلاي بەيشارا شال،
كەشەگى دەپ سانايتىن ءوزىن قۇداي.
3. كەلىن تىلەگى
«بەركىتەم — دەپ — قوتانىم، كەڭ ىرگەمدى»،
جورىقتان ورالعاندى كەلىمبەردى.
ەرىنە سىر اڭعارتا ساعىنعانداي،
بارشىن سۇلۋ نازدانا كەرىلگەن-دى...
بايبىشە ەرىنە تىم باتىمدى ەدى...
ءلاززاتقا قانعان سوڭ: — باتىر — دەدى.
ءاز قىزىعىڭ وزىڭدە، ال قايناعا —
تۇنىمەنەن دوڭبەكشىپ جاتىر — دەدى.
بايبىشە ويىن سولاي جەتكىزگەنى،
ءالى الدا بازىناسى، وتكىزبەگى...
— ءتايت ءارى، نە قاۋقار بار كارى شالدا،
تورىنەن كورى جاقىن جەتپىستەگى.
— جوق، باتىر، قاتە ولاي ويلاعانىڭ،
بازىنا ەمەس جانە دە جاي عانا بۇل.
ۇرپاق سۇيەر ءالى دە بۇل ومىردەن،
بويىندا قۋاتى بار قايناعانىڭ...
— كارىلىگىڭ داۋاسىز ءعارىپ، ءعارىپ،
قاڭسىپ قالعان مەتەيدەي جارىق-جارىق.
قايدان ءبىلدىڭ سەن ءوزىڭ ايتشى كانە، —
دەپ كۇلدى كەلىمبەردى قارق-قارق.
— «قازانى باسقانىڭ قايعىسى باسقا»،—دەگەن
ايەل-بالاڭ جانىڭدا تاسپا دەر ەم.
وتپەۋ كەرەك ۇرپاقسىز دۇنيەدەن،
ول دا ءبىر كەز ەر بولعان اسقاق ەرەن.
باتىر ويلان، وزىڭنەن ءالى وتىنەم،
وتىنەمىن وسى ءۇيدىڭ اۋلەتىنەن،
تىم تەرەڭدە كوپ جاتار كوبىكتەنىپ،
ۇمىتتەنەم
قايناعانىڭ كىشى دارەتىنەن...
4. توسىن بايلام
ەرتەسىنە، يە، ەرتەسىنە،
سالەم بەرە اۋىلدىڭ سەركەسىنە،
اقساقال، قاراساقال، ءتۇبىت مۇرتتار،
وتىردى اق بوز ۇيدە كەڭ كوسىلە.
— ۋا!— دەدى ءبىر كەزدە قارتتىڭ ءبىرى، —
كەتسىن سولاي كوڭىلدىڭ، دەرتتىڭ كىرى.
قۇدايكەمىز اعايىن ورتاسىندا،
ءبىراق كورىپ جاتقانى جاتتىڭ كۇنى.
وسى ەلدەن ءبىر قىز تاڭداپ العانى ءجون،
ءبىر اتادان ءبىر ۇرپاق قالعانى ءجون.
سول قىزدى ريزاشىلىقپەن اتا-اپاسى،
قوينىنا قۇدايكەنىڭ سالعانى ءجون.
— دۇرىس!
— دۇرىس! — شy ەتتى وتىرعاندار،
جاۋعا تالاي جەبە بوپ اتىلعاندار.
سۋ تۇبىنەن تالايدى شىعارىپ اپ،
سۋ تۇبىنە تالايدى باتىرعاندار.
— تاڭدا قىزدى!
— كىم بولماق قالىڭدىعىڭ؟
— قاي سۇلۋدى دەر ەدىڭ: «جانىم، گۇلىم
كەلىمبەردى قۇداعا ساناپ بەرمەك،
قالىڭ مالىن بۇگىن...
ءبىر كۇرسىنىپ قۇدايكە
ساقالىن ساۋساعىمەن سالالادى
سالالادى...
جانارىنا شىق تۇرىپ بالالادى:
— تۇستاستارىم، ىنىلەر، بالالارىم،
كەلمەيدى ءبىر-بىرىڭدى الالاعىم.
ءبىر كەزدە بولماد مەنەن اسقان ەشكىم،
ال ءقازىر قىز تاڭدايتىن جاستا ەمەسپىن.
قۇلاعان شاڭىراعىمدى كوتەرسەڭدەر،
يە بولا الماستاي بوس تا ەمەسپىن.
راحمەت، بەردىڭدەر قالاۋىمدى،
كوتەرگەن — دەپ ءبىر كەزدە جالاۋىمدى.
ءبىر ايەلدى ايتەۋىر جىلىتا الام،
ايتسام ەگەر ىشتەگى الاۋىڭدى
قايعىسى جوق ءبارىڭىز بايسىڭىزدار،
سەندەر ءۇشىن سوقپاي-اق قويسىن ىزعار.
تاڭداعانىم سول بولسىن سونى الايىن،
قانە ماعان قىز بەرەر-قايسىڭىز بار؟
كەلىمبەردى:
— اعام ايتقان ءبارىڭ دە بايسىڭىزدار،
وسى ەلدە بەتكە ۇستارى ايسىڭىزدار.
قالىڭ مالىن ەكى ەسە ايداتامىن
جەلىگە جەتپىس بيە بايلاتامىن.
قىز بەرەر قايسىڭىز بار؟
كىمدە قىز بار اركىمگە ايان ەدى،
ءارقايسىسى وزىنشە بايان ەدى،
قۇدايكە «بالەنشەنىڭ قىزى» —دەسە،
ءبارى ونى كوندىرۋگە دايار ەدى.
كوكتەم مەنەن قوسىلۋ كۇز دەگەنىڭ،
وسى ءساتتىڭ اركىم دە ىزدەدى ەمىن.
ءبىراق، ءبىراق امال نە ءوز قولىمەن،
دەي المادى ەشكىم دە «قىز بەرەمىن».
شەشىلەر دەپ كىم كۇتكەن بۇلاي كەرىم،
(قايتارۋعا جينالىپ قۇداي كەگىن).
قامشىمەن جەر شۇقىلاپ كەتكەندەردى،
سەلك ەتكىزدى داۋىسى قۇدايكەنىڭ.
- ءجا!
قايتەمىن ءبىر قىزدى قيماساڭدار،
بۇلاي بولماس ەدى عوي سىيلاساڭدار.
ءوزىم تابام شىعاتىن جولىمدى دا.
قايعىما قايعى قوسىپ قيناساڭدار
جارا بىتپەس قارا سۋ بۇرىككەنمەن،
مەن ۇرىكپەن، ال سەندەر ۇرىككەنمەن.
دوسىم بار اتى ونىڭ قوجاناپەس،
قىز الام سول دوسىمنان — تۇرىكپەننەن
قيامەت قايىمداعى دوسىم ەدى،
تار تاعدىر تابىستىرىپ قوسىپ ەدى.
ءبىر بەرسە قىزىن ماعان سول بەرەدى،
قۇدا ءتۇس كەلىمبەردى
ءوتىنىشىم وسى مەنىڭ!!!
5. گوزەل سۇلۋ
ءالقيسسا، كەلىمبەردى قۇدايكە اعاسىنىڭ ايشىلىق الىستاعى تۇرىكپەن دوسىنا قۇدالار اتتاندىردى. ءبىر كەزدە قۇدايكە، قولعا تۇسكەن قوجاناپەستى كەپىلدىككە الىپ، اجالىنا ارا ءتۇسىپ، استىنا ات مىنگىزىپ ەلىنە قايتارعان بولاتىن.
«قۇدايكە، قارىزىمدى ءتىرى جۇرسەم ءبىر وتەرمىن»، — دەگەن سوندا دوسى اتتانىپ بارا جاتىپ.
«ەلىڭە امان-ەسەن جەت. ۇيلەن. قاتىنىڭ قىز تۋسا ۇلىما قۇدا تۇسەم»، — دەگەن قۇدايكە دە ازىلدەپ.
بورىشتىڭ اتى بورىش. قۇدالار ەندى تۇرىكپەن جاماعايىنىنىڭ قىزىن بالاسىنا ەمەس قۇدايكەنىڭ وزىنە ايتتىرا بارا جاتىر. ويتكەنى باسىن ادەمى باستاپ، اياعىن قوجىراتىپ جىبەرگەن ەلىنە وكپەلى قۇدايكەنىڭ قالاۋى سولاي. «بار بولسا كورە المايتىن، جوق بولسا بەرە المايتىن» اعايىن وسى.
قازاق دوسىنىڭ ەلىنەن كەلگەن قوناقتى قوجاناپەس قۇراق ۇشىپ ءبىر كۇن كۇتتى، ەشكىم بۇيىمتايىن ايتپادى، ەكى كۇن كۇتتى ەشكىم بۇيىمتايىن ايتپادى. ءۇشىنشى كۇنى قوجاناپەس: «ە-ە قوناقتارىم بۇيىمتايلارىڭ بولسا ايتا وتىرىڭدار، قۇدايكە دوسىمنىڭ وتباسى امان با؟» — دەدى. قوناقتاردىڭ دا كۇتكەنى وسى سۇراق بولاتىن. سىر ءتۇيىنى اعىتىلدى.
قوجاناپەس ءۇنسىز وتىرىپ قالدى، ءوڭى قۋقىلدانىپ كەتتى. كوپ وتىردى. سوسىن «شارۋالارىڭنىڭ جاۋابىن ءۇش كۇننەن كەيىن الاسىڭدار» دەدى دە تۇرىپ جۇرە بەردى.
سودان ءبىر كۇن ءوتتى، بۇلاردى ەلەگەن ەشكىم بولمادى، ەكى كۇن ءوتتى بۇلاردى ەلەگەن ەشكىم بولمادى، ءۇشىنشى كۇنى قوجاناپەس كەلدى: «ۋا، قۇدالار قۇداي الدىندا بەرگەن ۋادەمدى جۇتپايمىن، قۇدايكەنىڭ باسىنا ءىس تۇسكەن ەكەن، باۋىر ەتى بالامدى ونىڭ ءتۇتىنىن تۇتەتىپ، ورنىن وڭالتۋعا كوندىردىم. تەك ءبىر تىلەگىم بار. قىزىم گوزەلدەن تۋعان ۇرپاق ءوز قارىمىنا مەنىڭ دە قارىمىمدى قوسىپ اتاسا بولعانى. قىزىمنىڭ كوشى اناۋ توبەنىڭ باۋىرىندا بارا جاتقان، ال اتتانىڭدار، — دەدى.
6. ءسوز سوڭى
سولاي دوسىم،
جال بىتەدى ارىقتاسا جالدىعا،
كەرمەك جۇتقان كوپ اسايدى بالدى دا،
ارقاسىندا قيىن كەزگى دوستىقتىڭ،
جۇرە بەردى سونگەن وشاق،
قايتا لاۋلاپ جاندى دا.
سولاي دوسىم،
ءومىر كولىن كەشەمىز،
بىردە قايتىپ، بىردە قايتپاي ەسەمىز.
ەكى ۇل تاپتى جەتپىستەگى اكەمنەن،
ون بەستەگى جاپ-جاس گوزەل شەشەمىز.
جاندى تالاي، ءسوندى تالاي سان ارمان،
ۇشقىن اتىپ، جالىن اتىپ جاناردان.
«تۇرىكپەن اداي» اتالادى قازىردە،
ونگەن ۇرپاق، وسكەن ۇرپاق سولاردان.
سولاي دوسىم،
ءتۇسىمىز ءبىر كۇن اپتابى قاقتاعان،
ءىسىمىز ءبىر تۇلپار ۇستاپ باپتاعان.
دالامىز ءبىز — كەڭ كەسىلگەن يەنبىز،
بىرىمىزگە ناعاشىمىز، جيەنبىز،
ايداپ سالسا اتتان سالدىق تەك قانا.
You Might Also Like
-
تالدىقورعان قالاسىنداعى نازاربايەۆ زياتكەرلىك مەكتەبىنىڭ وقۋشىسى داير سەرىك «Childrens Museum of Art» اتتى XX حالىقارالىق بالالار سۋرەتىنىڭ كونكۋرسىندا «كاناگاۆا سىيلىعىنىڭ» ...
