قان تارتۋ
بار پالە ويدا جوقتا شەكەسى شاعىپ اۋىرىپ، تىنىسى تارىلىپ، اللەرگيا دەگەن دەرت جابىسقاننان باستالدى. اۋەلگىدە: «وي، وسىنى قويشى!» دەپ، قازاقى مىنەزگە سالىپ، ەلەپ — ەسكەرمەي، بىرەر اپتا پىسقىرىپ، — تۇشكىرىپ اياعىممەن كوتەرىپ كەتەم عوي دەپ ويلاعان. تەگى بولماي بارا جاتسا — زايىبىمنىڭ باپتى قولىنان سورپالانىپ تەرلەسەم ساۋىعىپ كەتەرمىن دەدى. كۇن وتكەن سايىن قىزمەتكە قۇلقى بولماي، ۇنجىرعاسى ءتۇسىپ مازاسى كەتتى. قۇدايى كورشىسى، مىقىنىن ۇرشىقشا ۇيىرگەن، قولى جەڭىل ەپسەكتى دارىگەر كەلىنشەك جولىعا سالىپ ءبۇي دەدى.
— ءدىنيسلام اعا، اۋرۋحاناعا جاتىپ تەكسەرىلىپ الساڭىزشى! اسقىنىپ كەتسە — جۇرەككە شابادى.
— بىرەر كۇن ءدارى ىشسەم، سورپالانسام — دىڭ قويىپ ساۋىعارمىن، ءسىرا. شارۋانىڭ كۇيىپ تۇرعان ۋاعى، شىراعىم.
— اعاتاي، جۇمىس ەشقاشان تاۋسىلمايدى، ءومىر تاۋسىلادى.
بولماس— بولماس ەندەشە دەپ، قۇجىناعان قالا شەتىندەگى مارتەبەلى لاۋازىم يەلەرى ەنشىلەگەن اۋرۋحاناعا كەلىپ جاتتى. تاڭ الاكەۋىمنەن قاس قارايعانشا ەكى اياعىنا دامىل بولماي دەدەك قاعىپ جۇگىرۋشى ەدى. مۇندا تىم-تىرىس. سالۋلى توسەك، سالقىن ءۇي. اعاش كەرۋەتتىڭ ەرنەۋىنە ەكى اياعىن سوزىپ جىبەرىپ، ساۋساعىن تاراقتاپ باسىنا جاستاپ شالقاسىنان جاتىپ، وي ىشىنەن وي تەرەدى. تاقىردان ءدان ىزدەگەن تاۋىق سەكىلدى، ءار كەپتىڭ باسىن ءبىر شالىپ شالعايدا... جاستىقتىڭ جاپ-جاسىل اۋلىندا... ەمىس-ەمىس ەستە قالعان بالالىق شاعىن ەلەستەتتى. وسى ءقازىر بالا بولىپ قۇيىنداي ۇيتقىپ جۇگىرگىسى كەلدى. وي، ءپالى-اي! ءاجىمدى قاراتاۋدىڭ قىر جوتاسىندا، تەرىسكەيى مەن كۇنگەيىن قىلداي قاق ءبولىپ اعاتىن اقۇيىك بويىندا كوك ءپۇلىشى كۇلتەلەنگەن دوسكەي باۋى — مارقۇم اكەسىنىڭ تامشىلاعان تەرى مەن كەتپەنىنىڭ ءىزى. بۇل كۇندە مالشى، اڭشى، كەزبە شەتىنەن قىرقىپ، تامىرىنان جۇلىپ، توناپ جاتقاندا و دۇنيەدەگى جارىقتىقتىڭ سۇيەگى سىرقىراماس دەيمىسىڭ! تورعايشا توزىپ، قۋرايشا قۋراپ قۇرۋعا بەت السا سويتەدى.
ادامنىڭ تابيعاتتان كىندىگى ۇزىلمەگەن. ۇزىلگەن كۇنى — زاماناقىر بولدى دەي بەرىڭىز.
باۋداعى جاس تالعا بالتا تيسە — كىسىنىڭ قان تامىرىنا قانداۋىر تۇسكەنى. «قانىڭىز سۇيىلعان، قوسىمشا قان قۇيۋ قاجەت» دەگەن ءسوز اۋەل باستا كىمنىڭ اۋزىنان شىقتى... قاي دارىگەر كوزىنە بىلگىش بولىپ كورىنگىسى كەلدى... ويلاپ-ويلاپ تابا المادى. ىلگەرى باسقان اياعى كەرى كەتىپ، قاڭسىعان ارباداي قاراداي قيقالاقتاپ تۇككە العىسىز اۋرۋدىڭ قارماعىنان شىعا الماي جاتقانى ەرسى. اۋعا تۇسكەن بالىقشا بۇلقىنىپ تيتىقتادى.
ءدىنيسلام سەرەيگەن سيراعىن جيىپ، سەلتيىپ تۇرەگەلىپ، قابىرعاداعى ايناعا كوز سالدى. وقىس داۋسى شىعىپ كەتتى:
— مىناۋ كىم-ەي!
كوز الاسى كوبەيگەن، جاعىنا پىشاق جانىعانداي، قىلقي مويىن، قىرىقتىڭ قىرقاسىنا شىققان جىگىت سۋىق جىميىپ قارايدى. ءبىر اي بۇرىنعى بۇيرەك بەت، كوزىنىڭ شوعى مازداعان، قالالىق ءماسليحاتتىڭ دەپۋتاتى، كىرپىش زاۋىتىنىڭ ديرەكتورى، كىرپى شاش ءدىنيسلامنىڭ ورنىندا — شولدە قالىپ، ساباعى سارعىش تارتقان قارا اعاشقا سولبىرايتىپ پيجام، شالبار كيگىزگەن قارعاۇركىتەر — ءدىنيسلام قارايدى. قاباعىندا تۇنجىر مۇڭ. قالىڭ مۇڭنىڭ شەتى-شەگى كورىنبەيدى. جۇزىنە قاشان ساۋلە جۇگىرەرى نەعايبىل.
«ءيا، سول قان قۇيۋ دەگەن پالەنى شىعارعان كىم ەدى؟» — دەپ، ءدىنيسلام ميىنىڭ تۇكپىر قۋىسىن قاپ سەكىلدى قاققىشتاپ ەسىنە ەش تۇسىرە المادى. اۋەلگىدە... اۋرۋحاناعا تۇسكەندە... ءۇش-تورت كۇن دارۋمەن سالعىزىپ، قان قىسىمىن ولشەتىپ... ءارى كەتكەندە اپتا جاتىپ دىڭ قويىپ شىعىپ كەتەم دەپ ويلاعان. «اعاتايلاپ» ءىشى-باۋىرىنا كىرگەن، كوڭىلىن سۇراي كەلگەن كورشى دارىگەر كەلىنشەك: «اللەرگيا — سەزىمتال كىسىلەردىڭ اۋرۋى، ۇرعاشىعا كوپ بۇرىلامىن دەپ اعزاڭىزدى السىرەتىپ العاسىز عوي... ەكى-ۇش كۇندە شىعىپ قالاسىز» — دەپ سىلق-سىلق كۇلگەنى. پالاتاعا سۋماڭ ەتىپ ەنگەنى قانداي جىلدام بولسا، بوكسەسىن بيلەتىپ شىعىپ كەتكەنى سونشاما تەز. كەپ سۇراسىپ ۇلگەرمەدى. فرانسۋز ءاتىرىنىڭ ءيىسى كوپكە دەيىن تاناۋىن كەسىپ كىلكىپ قالدى.
بالە قايدا — باسساڭ اياق استىندا.
از كۇن ەم-دوم الىپ شىققالى اۋرۋحاناعا تۇسكەنى سول، ءبىرى ينەسىن، ءبىرى ەندەسكوپىن الىپ انداعايلاپ اق جەلەڭدى اۋلەتى باسسالدى. «قان قىسىمى جوعارىلاپ كەتىپتى، قالىپقا تۇسىرمەسەك ميىنا قان قۇيىلۋى مۇمكىن»،— دەپ كوزىلدىرىكتى كەزەكشى دارەگەر ءتوندى؛ يا ەركەك، يا ۇرعاشى ەكەنى بەلگىسىز جۋان داۋىستى پروفەسسور: «قۇيساق — قۇيالىق، گورموندىق ءتۇزىلىمى تومەندەپ كەتكەن»، — دەپ سىرەستى؛ اۋرۋحانانىڭ باس دارىگەرى اياعىنىڭ استى توڭكەرىلىپ بارا جاتقانداي تەڭسەلىپ جۇرەتىن سيراقتى جىگىت: «اعامىز قالالىق ءماسليحاتتىڭ دەپۋتاتى، دۇرىستاپ قارايىق مىرزالار... تۇزەيمىز... جوندەيمىز... كۇرىشتەي ەتەمىز!..» — دەپ ۋادەنى ۇيىپ-توكتى-اي. جەكە پالاتا بەرگىزدى. ەپسەكتى قولى جەڭىل مەدبيكەنى ءبولدى. «بۇل قارىنداس كوزىن جۇمىپ ساۋساقتىڭ تامىرىنا ينە سالعاندا سەزبەي قالاسىز»، — دەپ قارقىلداپ كەپ كۇلگەندە اينەك شىنىسى سىڭعىرلادى. مەدبيكە پارت بوپ قىزاردى.
كەلەسى كۇنى قالا ۇستىندە قالىڭ جاباعى بۇلت تۇيدەكتەلىپ جاتىپ الدى. يا جاۋمادى، يا اۋمادى. اينەك سىرتىنداعى سىلىڭعىر اق قايىڭنىڭ جاپىراعى قىبىرسىز. كەنەت جەر توڭكەرىلىپ بارا جاتقانداي سەزىلدى، ارتىنشا ەسىك سارت اشىلىپ باس دارىگەر كورىندى. ءۇنى جەر استىنان شىققانداي
— حالىق قالاۋلىسى جەردە جاتقان جوق! — دەپ گۇر ەتە ءتۇستى. — دەپۋتاتتىق وڭاي بولسا — وسى جۇرگەن ءبارىمىز جانتالاسىپ، قالالىق ءماسليحاتقا دەپۋتات بوپ الار ەدىك... سالالىق كوميتەتتە ءسوز سويلەپ ازۋدى ايعا بىلەر ەدىك... ارعى-بەرگىنى قوزعاپ ءسوز سويلەر ەدىك!.. قاي — دا— ا — ا! كىسىنىڭ كىسىسى شىعادى مۇنداي بيىككە. وزگەمىز ءار اۋرۋعا جاراكىم — اللا دەپ جۇگىرۋدەن شارشاماساق بولعانى. قانەكەي اعاسى، اعزاڭىزعا قان قۇيامىز با؟ قالاي شەشتىك ءوزى. قۇداي قالاسا از كۇن ەمدەپ، الداعى سايلاۋعا سۋىتقان اتتاي دۇرسىلدەتىپ شىعاسىز ءالى-اق، ءدىنيسلام سارى ۇلى!
اقكوڭىل باسى ماقۇل دەپ كونە كەتىپتى!
ەرتەسىنە دونورلىق كەڭسەدەن اتتاي قالاپ مۇزداتقىشقا سالىپ ساقتاعان قان جەتكىزىلدى. پاسيەنتتىڭ قان قۇرامىن تەكسەردى. ءاپپاق كيىم كيگىزىپ، ءاپپاق ۇلدە مەن بۇلدەگە وراپ، قولارباعا وتىرعىزىپ، وپەراسيالىق ەمشارا بولمەسىنە اكەلدى. انەستەزيولوگ كەلىنشەك قان قۇياتىن اپپاراتتى دوڭگەلەتىپ ەنگىزدى. ساۋساققا سىلت ەتكىزبەي ۋكول سالاتىن ەپسەكتى مەدبيكە كوبەلەكشە قانات قاعىپ وپەكتەدى. لەبى ءجۇزىن ءوپتى. اپپاراتتى سىرت ەتكىزىپ ىسكە قوستى. قان قينالىسسىز لەزدە ءوتتى. ءدىنيسلام جۇمۋلى جانارىن اشقاندا — سۇيكىمدى بويجەتكەن بەتىنىڭ ءسۇت شۇقىرى ويىلىپ:
— ءبىتتى، — دەدى.
ءدىنيسلام يا ارى ەمەس، يا بەرى ەمەس ءبىتتى ءسوزىنىڭ استارىن تۇسىنە الماي ءۇنسىز جاتتى.
قان قۇيعان كۇننىڭ ەرتەسىنە ... كەشقۇرىم ... اق جەلەڭدىلەر اۋلەتى ۇيدى-ۇيىنە كەتىپ، بولمەسىندە وڭاشا قالعاندا قىزۋى كۇرت كوتەرىلگەنى.
قولى جەڭىل كەزەكشى دارەگەر كەلىپ قىزۋ باساتىن ءدارى سالعىزدى، ءبىرازىراق باقىلاۋعا الدى. تىم جىراقتان كۇن كۇركىرەگەنى. بەيمەزگىل قوڭىر كۇزدە اسپان الاسارىپ، نايزاعاي ويناعانى نەسى دەپ قايران قالعانى وسى. كەزەكشى دارىگەر توسەگىنىڭ جانىندا تىزە بۇگىپ، باسى سالبىراپ، وڭ بىلەگىنەن ۇستاپ، ۇزاق مۇلگىپ تامىر سوعىسىن سانادى. جانارى جارتىلاي جۇمىلعان، قاراشىعى تەرەڭگە شوككەن — وتىرىسى بوتەن. جاس تا بولسا جاسامىس كورىنەتىن، شاشى جارتىلاي ءتۇسىپ ۇلگەرگەن مىنا جىگىتتى باس دارىگەر: «جۇڭگو مەديسيناسىن جەتىك يگەرگەن!. پەكيندە جەتى جىل تاجىريبەدەن وتكەن!..» دەپ تانىستىرعان ەدى. جەتىك يگەرسە — يگەرگەن شىعار، كوپ ەمشىگە سورپاسى قوسىلمايدى: وزگەلەر ناۋقاستىڭ قان قىسىمىن ولشەي سالىپ، جۇرە تىڭداپ ... كۇلە سىرعاقتاپ ... تۇتىمىڭا ازەر تۇسسە؛ مىنا جىگىت جەمتىك شەرميتكەن كۇشىگەنگە ۇقساپ، ۇسقىنى ۇكىكوزدەنىپ ءۇنسىز شوكەلەپ وتىرىسى بوتەن. قاسقا باسىن ءۇنسىز شايقادى.
— اعزادا ۇلكەن وزگەرىس ءجۇرىپ جاتقان سەكىلدى.
ءدىنيسلام تىكسىنىپ قالدى.
— قان قۇيعالى وزگەرىپ بارام. ىشىمدە بوتەن ادام وتىرعانداي. كۇلەيىن دەسەم ... كۇلكىم وزىمدىكى ەمەس، ويىم، قيالىم وزگە بىرەۋدىكى سەكىلدى. ەش ۇقساتا المايمىن، باياعىعا ۇقسامايمىن.
بۇل كوكەڭ ءارى قاراي ىشتەگى ءدۇمپۋ دۇلەيىن، توسىن كەپتى يگەرە الماي الاي-تۇلەي تۇلەن تۇرتكەندەي تۇتىعىپ قالدى. جۇرەگى كوتەرىلدى. جالما-جان جاتقان جەرىنەن اپىر-توپىر اياعىن جيىپ، ىتقىپ تۇرىپ جۋىناتىن بولمەگە ەكى مارتە جۇگىردى. ءىش سارايى بوس بولعان سوڭ — قۇسا المادى. قاتتى ىشقىنىپ لوقسي-لوقسي جان تەرى شىقتى. كەزەكشى دارىگەر وكشە ىزىمەن اينالىپ شىعىپ كەتتى. ءبىراۋقىمدا كەلىپ توسەگىنە سۇلق قۇلادى.
مۇنىسى نەسى دەپ ويلادى.
مارقۇم اكەسى ايتىپ وتىرۋشى ەدى: قانى بۇزىق كىسى بولادى، قانى سۇيىق كىسى بولادى دەپ. اۋەلگىدە سىرتقى جۇرت بىلە بەرمەيدى. ءسابي كەزىندە اتا-اناسى سەزبەۋى مۇمكىن. نە شىقسا — داعى كىسى كامەلەتكە تولىپ، ومىردەن ءوز جولىن ىزدەي باستاعاندا شىعادى. قاسيەت قانمەن كەلەدى. باعزىدان سوزىلعان كەپ تۇرشىكتىرەدى.
كەشەلى-بۇگىن شۋلاسىپ جۇرگەن اق جەلەڭدىلەر اۋلەتى گرۋپپاسى ءبىر بولعانىمەن قانى قوسىلمايتىن، مىنەزى جات، قىلىعى تەرىس كىسىنىڭ قانىن قۇيىپ جىبەرەدى مە، كىم بىلەدى. تابيعاتى تارتپايتىن كىسىنىڭ قانى بولسا قايتەدى. ەكى مىنەز — ەكى پوليۋسكە تارتىپ، شارپىسىپ شارشاتۋعا بەت السا نەعىلادى.
وسى ساۋالدار قاراقۇرىم قاپتاپ، الدىنان ءورىپ شىققاندا — توبە قۇيقاسى شىمىرلادى. نەعىلارىن بىلمەي ساستى. كوز شاراسىنا مولدىرەپ جاس تولدى. اق توسەكتە شالقالاپ جاتقان كۇيى باسىنداعى جاستىعىن جۇلىپ الىپ كەۋدەسىنە باستى. تىنىسى تارىلعانداي سەزىلىپ، تۇلا دەنەسىنە ەلەكتر زاريادى وتكەندەي — سانىنان باقايشاعىنا دەيىن سىرقىرادى. الگىدە توبەسىندە توڭكەرىلگەن كوك اسپان... انا قاپتاي ءتونىپ كەلە جاتقان قاراقوشقىل كۇزگى بۇلت... ماگنيت ورىسىنە تارتىلعان تەمىردەي ماڭايىنا ءۇيىرىلىپ ۇشىپ-قونعان كۇلىمكوز كوركەم مەدبيكە... دەپۋتاتتىق مارتەبە... كۇنىگە بولماسا-داعى ەكى-ۇش كۇندە حال-احۋالىن سۇراپ «ءلابباي تاقسىر!» دەپ تۇراتىن جاسى كىشى ىنىلەر... باتاسىن بەرىپ، تىلەۋىن تىلەگەن جاسى ۇلكەن اعالار... اعايىندى قويشى!.. مۇقىم دوڭگەلەنگەن دۇنيە، جارىق جالعان الاقانىنا سىيىپ كەتەردەي ءبىر ۋىس بولىپ كىشىرەيگەنىنە تاڭ. ميىنا شىلدەنىڭ قۇيىنى ەنىپ كەتكەندەي. وپاسىز جالعان دەگەن وسى! كەشە قانداي ەدى، بۇگىن قانداي؟
بۇرىن «تىنىسى تارىلىپ» دەۋشى ەدى، تاپ ءقازىر «كەۋدەسى تارىلىپ» قىرىق قۇلاشتىق شىڭىراۋ قۇدىققا قۇلاپ بارا جاتقانداي جاندالباسا جان-جانعىنا جالتاقتاپ قارمالاعان كىسىگە ۇقسادى.
ىشىندە ۇكىشە ءۇرپيىپ بوتەن ادام وتىرعانداي. بۇرىن قولى قالت ەتىپ بوساي قالسا جاستىعىنىڭ استىنان الىپ كلاسسيكتەردىڭ كىتابىن وقيتىن... يا بولماسا كۇندەلىك تولتىراتىن... ءىش سارايى، اقىل-ويى ءۋايىم-قايعىدان ادا بولسا — وتىرا قالىپ ءتىرى ءسوز تەرىپ توگىلدىرىپ كوركەم دۇنيەنى ەلەستەتىپ دوس-جارانعا حات جازاتىن... مۇحيتتىڭ ارعى بەتىندە كولۋمبيا ۋنيۆەرسيتەتىندە وقىپ جۇرگەن تۇڭعىش نەمەرەسىنە تەلەفون شالاتىن... الماتىدا كاسىبي كورمەسىن وتكىزىپ جۇرگەن سۋرەتشى قىزىنىڭ سوڭىنان «قالايسىڭ، قاراعىم» دەپ جاناشىر، تىلەكشى كوڭىلمەن سۇراۋ سالار ەدى. ەندى باياعى ادەتىنىڭ ءبىرى جوق. ءبارى ۇمىتىلعان.
تۇرا سالىپ كيىنىپ، اق جەلەڭدىلەر ۇيدى-ۇيىنە تارادى-اۋ دەگەن مەزگىلدە جىشتاي كيىنىپ كوڭىلدەس كوركەم بويجەتكەنگە تايىپ كەتكىسى كەلەدى. كەزەكشى دارىگەرگە: «وتباسىما سوعىپ كەلە قويامىن»، — دەپ سىلتاۋراتادى؛ ۇيدەگى زايىبىنىڭ قالتا تەلەفونىنا دارىگەرلەردىڭ ەم-دومى كوبەيىپ كەتتى، باس كوتەرتپەيدى-اي دەگەن بايبالامدى باستايدى. زىر ەتىپ كوركەم بويجەتكەننىڭ ۇيىنە باس سۇعادى. بۇرىندارى ءبىرازىراق، سىر ءبولىسىپ، ءقۇشىپ-سۇيىپ دەگەندەي كوڭىل-قوشىن قاندىرۋشى ەدى. بۇل جولىم ۇيىرىنەن ۇرىككەن ساۋرىكتەي سەلتيىپ وتىردى-وتىردى-داعى: «بۇرىنعى ءدىنيسلام ەمەسپىن، ىڭكارلىك وتىم ءوشىپ سۋىدى. ۇشىراسقان سايىن: «ءبىر پەرزەنت تاۋىپ السام» دەيسىڭ!.. قۇلاعىم قاجالىپ ءبىتتى... جەتتى!.. قالالىق ءماسليحاتتىڭ دەپۋتاتىمىن، بيىكتەگى كىسىمىن، سوڭىمنان ءسوز ىلەستىرگىم كەلمەيدى»، — دەپ توبەدەن تۇسكەندەي جات، سۋىق، ىشمەرەز مىنەزدىڭ شەتىن شىعاردى. قۇشاعىنا ەنىپ كەلە جاتقان بويجەتكەننىڭ كوڭىلى سۋىپ قويا بەردى.
— نەگە! — دەدى دەمىنەن وت جالىن شارپىپ، — جىلىنا ءبىر سوعاسىڭ، جولىڭدى كۇتىپ، ءتورت قابىرعاعا قامالىپ ءىشقۇستا بولدىم. ارامىزدا پەرزەنت بولسا ءوزىم-اق باعىپ-قاعامىن. سالماق سالماسپىن!
— سوڭىما ءسوز ىلەستىرگىم كەلمەيدى. ناقا پەرزەنت سۇيمەسەم دۇنيە توڭكەرىلەدى دەسەڭ تىنىش جاتپايتىن وزگە وكىرەشتى تاۋىپ ال!
— وزگەنىڭ قۇشاعىنا قالاي قيماقسىڭ؟
— ەشكىمنەن قىزعانبايمىن... ەشتەمە قىزىقتىرمايدى... ەشكىمنەن قورىقپايمىن!.. ماعان ءبارىبىر. ءۇي-جايىڭ ءقازىر ورتەنىپ كەتسە دە قىنق ەتپەيمىن. باياعى ەلپ ەتكىش ءدىنيسلام جوق دۇنيەدە، — دەپ قاباعىن قارس جاۋىپ وتىرىپ الدى. ءبىرازداسىن بارىپ وسى ۇيگە نەگە كەلدىم دەگەن ادامشا: «جولىمدى كۇتپە، و عىپ، بۇ عىپ ەركەككىندىك بىرەۋدى تاۋىپ ال!» — دەدى دە ەسىكتى سىرت ۇرىپ شىعىپ جونەلەدى. بوي-باسىن كۇتىپ، توتىشا سىلانىپ وتىرعان كوركەم بويجەتكەن بەتىن باسىپ سىقسىڭداپ جىلاپ قالدى. و، توبا دەگەن! تابيعاتىمدا جوق قىلىققا باسىپ، قايتا اينالىپ كەلىپ، الگى كوركەم قىزدى جۇندەي ءتۇتىپ ساباسام با دەپ ءبىر وقتالدى. كوزى ويناقشىعان ۇرى تازىداي ۇزىنا دالىزدەن ساپ بەرىپ شىعىپ جونەلدى. كوركەم بويجەتكەننىڭ ۇيىنەن جەڭىل جۇيرىكپەن زىر ەتىپ قايتا اينالىپ كەلە جاتىپ: «وسى مەنى جىن يەكتەدى مە؟ الگى بەيباققا نەگە اۋرە بولىپ باردىم؟.. نەگە كوڭىلىنە تيەتىن ءسوز ايتىپ شىعىپ جۇرە بەردىم!..» دەپ قاراداي قايران تەگى. ىشكى الەمىندە الاي-تۇلەي الىپ بارا جاتقان الدەبىر قۇيىن جانتاپتىرار بولمادى.
شىعاسىعا — يەسى باسشى دەگەندەي، جان سارايىندا وگەي، ورەسكەل قىلىققا باستاپ بوتەن ءبىر ادام وتىرعانداي.
سەبەپتەن سالدار تۋعىزىپ ءبىر پەرىپ تەرەزىنى قيراتقىسى كەپ تۇرادى. بەتىندە ءسۇت شۇقىرى ويىلعان سۇيكىمدى مەدبيكەنى كىرە بەرگەندە شاپ بەرىپ وڭاشالاپ، قاۋسىرا قىسىپ، بال ەرنىنەن ۋىز سورسام نەعىلادى دەپ وقتالادى. جوق جەردەن جانجال شىعارعىسى كەلەدى. اياق استىنان تۋلاپ كەزەكشى دارىگەردى: «ۇستازىڭ — قىتايىڭدى ۇردىم!» دەپ، جەتى اتادان سىباپ جەر-جەبىرىنە جەتىپ كەيىگىسى بار. جۇرەگى اتشا تۋلاپ القىمىنا تىعىلادى. ءبىر ورنىندا بايىز تاۋىپ ەش وتىرا المايدى.
ىشىنە، جان سارايىنا، تۇلا بويىنا ءبىر بۇزىق وت ەنىپ الىپ، اسىر سالىپ، شىعاتىن جول تاپپاي كۇيدىرىپ... جاندىرىپ... تاعاتىن تاۋىسىپ... قۇرىدىمعا تارتىپ بارا جاتقانداي ما.
ەرتەسىنە باس دارىگەردىڭ ءوزى مۇنىڭ پالاتاسىنا باس سۇعىپ ورىندىق تىزە بۇگىپ از-كەم تىلگە كەلدى.
— تۇنگى ۇيقىڭىز قالاي، داكە؟
— ءقايبىر جەتىسكەن ۇيقى دەيسىڭ. ساناما ءبىر وي تۇسسە بولدى — شىرماۋىنان شىعا الماي قالام. الگى وي قىرىق قۇلاشتىق قۇدىق سەكىلدى، ىشىنەن ساۋمالاپ سۋ تارتقان سايىن لىقىلداپ كوزى اشىلا تۇسەدى. ەش تۇگەسىلمەيدى. قاي-قايداعىنى تۇكپىرلەپ قازىمىرلانىپ كەتەمىن. كوپ كىسى وسى ءجۇرىسىمدى، وسى اتاق-ابىرويىمدى كورە المايدى. ءىزىمدى اڭدىپ: «مىنا ءدىنيسلام قاشان وڭباي ءسۇرىنىپ وماقاسار ەكەن»، — دەپ جۇرەدى. ابدەن سىلەلەپ، شارشاپ، ءجۇز دوڭبەكشىپ تاڭعا جۋىق قانا كوزىم ىلىنەدى. ەرتەڭگىسىن كەلىگە سالىپ تۇيگەن كۇرىش سەكىلدەنىپ قاۋىزىم ۇشىپ، تۇتەلەنىپ، سۇلەسوق بولىپ تۇرەگەلەم. ۇمىتشاق بولىپ بارام.
— قاشاننان بەرى قۇس ۇيقىلى بولىپ ءجۇرسىز؟
— تۇنەۋكۇنى... وسى اۋرۋحاناعا ءتۇسىپ، نەسىن ايتاسىز قوسىمشا قان قۇيساق تابەتىڭىز اشىلىپ، اعزاڭىزدىڭ قورعانىش كۇشى ارتادى، سۋىتقان اتتاي دىڭ قويىپ شىعا كەلەسىز دەگەن سوڭ جازعان باسىم ماقۇل دەپپىن. ءسىرا سول قان الماستىرۋدان باستالدى بار پالە!
قالالىق ءماسليحاتتىڭ دەپۋتاتى، ىرگەدەگى كىرپىش زاۋىتىنىڭ ديرەكتورى، تۇكىرىگى جەرگە تۇسپەي تۇرعان مارتەبەلى كاسىپكەردىڭ مىنا ءسوزىن ەستىگەن باس دارىگەر قانىن ىشىنە تارتىپ سۇپ-سۇر بولىپ بوزارىپ كەتتى.
— نەگە ولاي دەيسىز؟!
— تۇمىلدىرىق كيگەن بۇزاۋ ەمەسپىن. ساۋ باسقا ساقينا تىلەپ الدىم با دەگەن ءقاۋپىمدى ايتامىن.
— بار پالە قان قۇيۋدان باستالدى دەمەكسىز بە سوندا! جاپالاقتى تاسپەن ۇرسا دا جاپالاق ولەدى، تاستى جاپالاقپەن ۇرسا دا جاپالاق ولەدى دەگەننىڭ كەرى. قالاي جۇمىلساق تا جازىقتى ءبىز بولىپ شىعامىز. ەمدەيىك، اناليز الايىق، قولدان كەلگەن كومەگىمىزدى ايامايىق دەيمىز. مۇنداعىنىڭ ءبارى عىلىم قورعاعان كانديدات، دوسەنت، پروفەسسور، باياعى زەمسكيي ەمشى ەمەس. دەپۋتات كىسىلەردىڭ قاي جاعىنان شىعارىڭدى بىلمەيسىڭ! جالىنا قول اپارتپاس اساۋ ات سەكىلدى، وڭ جاعىنان كەلسەڭ — تەبەدى، سول جاعىنان جۋىقتاساڭ — تىستەيدى. نەعىلارىڭدى بىلمەيسىڭ. ەم جۇرگىزگەن جازىقتى ءبىز بايعۇس بولىپ شىعامىز!
باس دارىگەر وتىرعان جەرى دۇمپىگەندەي، اياق استىنان اشۋعا ءمىنىپ، ىتىرىلا تۇرەگەلىپ قولىن سەرمەلەپ: ءول-ا-ا دەگەن! ەسە بەرمەي سويلەپ كەتتى. جولىنداعى الدەنە ىدىستى سالدىر ەتكىزىپ تەۋىپ، قارسى ۇشىراسقان مەدبيكەگە الاكوزدەنە قاراپ ەسىكتى سارت جاۋىپ شىعىپ كەتتى.
وسىنداي دا وقيعا بولادى ەكەن-اۋ دەپ اڭىرعان قالپى سۇلىق قالدى. كەزەكشى دارىگەر كەلىپ ىڭىرسي سويلەپ بۇل كوكەڭە تيەسىلى ەمنىڭ ءبىرازى جاسالىپ بىتكەنىن... اللەرگيا اياقپەن ءجۇرىپ- اق جازىلىپ كەتەتىنىن... سىرتتا، قابىلداۋ بولىمشەسىندە بۇل كوكەڭنەن اۋرۋى ون، ءتىپتى جيىرما ەسە قاۋىپتىرەك پاسيەنتتىڭ توسەك بوساماي كەزەكتە تۇرعانىن... توگىلدىرىپ ايتىپ — بۇل كوكەڭدى ءتۇس اۋا اۋرۋحانادان شىعاراتىنىن مالىمدەدى.
ەشتەمە ەتپەيدى دەگەن ءسوزدى سان قايتالاپ، ۇيدە ديەتا ساقتاڭىز؛ توي، ىشكىلىك ىشەتىن جەرگە قيا باسپاڭىز دەگەن تاپسىرمانى ون مارتە شەگەلەپ، تاۋسىلا سويلەپ شىعارىپ سالدى.
اسپان قارس ايىرىلىپ كۇن كۇركىرەدى. نوسەردىڭ قاتتىلىعى سونشا — ساۋساق تىرەگەندەي سۇمەكتەدى. كوشە ەرنەۋىنەن قىزىل سۋ جۇگىردى. اۋرۋحانادان شىعارىپ الۋعا كەلگەن جەڭىل جۇيرىك تاسقىن سۋعا كيلىگىپ قالا شەتىندەگى ۇيىنە قيقالاقتاپ ازەر جەتتى. زايىبى قۇراق ۇشىپ جىلى قاباقپەن قارسى الدى. «ءجۇزىڭىز نەگە سىنىق» دەپ ساۋال قويعىسى كەلىپ وقتالدى-داعى، سىپايىلىق ساقتاپ ەرنىن تىستەلەدى.
اڭىرەيگەن قوس قاباتتى قىش ءۇي. كەڭ باسقىش، اياق استىندا بىلقىلداعان كىلەم، تەرەزە الدىندا ەكپەلى گۇل، ءبىرىنشى قاباتتىڭ تەرىستىك ۆيتراجىن اتى بەيمالىم قىزىلدى-جاسىلدى گۇل قاۋىز جارىپتى. پەرزەنتتەرى ءبىر-بىر ءۇي بولىپ ەنشى الىپ كەتكەن، نەمەرەنىڭ ءبىرى — باتىستا، كەلەسىسى — مۇحيتتىڭ ارعى جاعاسىندا ءبىلىم ىزدەپ جەر الەمنىڭ ءار تۇكپىرىندە ءجۇر. قولىندا قالعان كەنجە قىزى كورمە ۇيىستىرامىن، جۇمىسىمدى ارت— كورمەگە قويعىزامىن دەگەن سىلتاۋمەن الماتىعا كەتكەلى ءبىراز. اسپازدىققا ءمايىن، تىرلىگىن ۇشىپ ءجۇرىپ ىستەيتىن زايىبى بولمەنى مۇنتازداي تازارتىپ، ۇناتىپ جەيتىن اسقاباق ءتۇشپاراسىن ءتۇيىپ، بۋىن بۇرقىراتىپ الدىنا تارتقاندا ەڭسەسىن جازدى.
— بالالار قالاي؟ — دەدى سىنىق ۇنمەن.
— ءبارى جاقسى، جۇمىسىندا، تەلەفون شالىپ ءحالىڭىزدى ءبىلىپ شىعامىز دەگەن ەدى. كەلىپ قالار.
— اۋرە بولىپ كەلمەي-اق قويسىن!
دۇنيەگە وگەي، بوتەن كوزبەن قارايدى. ەشتەمەگە ەلپ ەتپەيدى، قىزىقپايدى. سەلسوق سۇيەيسالدى كەپتە. كوڭىلسىزدىڭ تىرلىگى. تۇشپارانى تۇشىنىپ جەمەدى، بىرەر قاسىق اۋزىنا سالدى دا ءتىلىن كۇيدىرىپ العان كىسىشە كوزى الارىپ وتىردى-وتىردى دا: «بولدىم»، — دەدى.
جەڭىل شاراپ بار، تاتىپ كورەسىز بە دەگەن زايىبىنىڭ سوزىنە ءۇنسىز باسىن شايقادى؛ بالالار پاپام كورسىن دەپ ءايبات فيلم اكەلگەن، قويىپ بەرەيىن بە دەگەن كەلىنشەگىنىڭ جۇمساق ءۇنىن ەلەۋسىز قالدىردى.
ەكىنشى قاباتقا كوتەرىلىپ كىتاپ سورەسىندەگى قاز-قاتار كوزتانىس كلاسسيكتەرىن ەسكى تانىسىنداي تىسىنان ءبىر سيپاپ ءوتتى. بوريس پاستەرناكتىڭ تارجىماسىمەن شىققان گەتەنىڭ «فاۋست» كىتابىن سورەدەن سۋىرىپ الدى. تىكەسىنەن تىك تۇرعان كۇيى پاراعىن اشتى. فاۋستىڭ ولمەس ءومىر ءۇشىن مەفيستوفەل — سايتانمەن سوزگە تۇرىپ، ۋادە بايلاسىپ شىبىن جانىن ساتقان گرافيكا — سۋرەتتەگى كۇستانا حالدەگى تۇنجىر كەيپىنە قاراپ جانارى جاساۋرادى. فاۋست— ەكەڭ كادۋىلگى ءتىرى جانعا ۇقساپ كىتاپ بەتىنەن بەرى جىلجىپ، كوزى شاتىناپ، كومەيى بۇلكىلدەپ ءبۇي دەيتىندەي: «پەندەم، سەنىڭ جانىڭدى ساتىپ الاتىن سايتان تاپپاي شارشاپ جۇرگەنىڭدى سەزەمىن... كۇت!.. اسىقپا!.. ءار شارۋا ءوز كەزەگىندە، پەندەم». ءدىنيسلام تاڭقالدى، تاڭقالعاننان ءۇنى شىقپاي قالدى. «ءبىز دە جارىق جالعاندى جالپاعىنان باسىپ جۇرگەنبىز، سۇلۋ بيكەشتى ءسۇيىپ، بالشىرىن شاراپتى ىشكەنبىز، پەندەم». «سوندا قالاي، فاۋست — ەكە، ساۋدالايتىن سايتان تابىلسا ءوزىم-داعى كوڭىلسىز... دىمسىز... جىلۋسىز وسىناۋ جارىق جالعاندا اس ءىشىپ، اياق بوساتىپ سەلتيىپ، ەربيىپ جۇرە بەرگەنشە — شىبىن جانىمدى سايتاندارعا ساتا سالسام نەعىلادى؟..» فاۋست — ەكەڭ كىتاپ بەتىنە سىڭە ءتۇسىپ سويلەيدى عوي: «ساۋداسىن كەلىسسەڭ — ساتىپ قۇتىل سول شىركىننەن!..» وسى مەزەت تۋ سىرتىنان زايىبى تاقاپ كەلدى، اياق تىقىرىنان سەزدى. وقىس ءۇنى سەلك ەتكىزدى.
— جازعان-اۋ، جىن يەكتەگەن كىسىشە كىممەن سويلەسىپ تۇرسىڭ؟
— ءجاي انشەيىن.
— ەشتەمەگە زاۋقىڭ جوق، سىرت دۇنيەگە وگەي كىسى سەكىلدىسىڭ، ءبىر جەرىڭ اۋىرىپ تۇر ما، كوكەسى؟
— ءجاي انشەيىن.
توسەگىنە قيسايىپ ءبىرازىراق جان شاقىرىپ دەمالىپ الايىن دەپ جاتىن بولمەگە بۇرىلدى. كەلىنشەگىنە يەك قاعىپ: «تەلەفونعا شاقىرسا سىلتاۋ ايتا سالارسىڭ. شارشاعاننان، الدە دارى-دارمەكتىڭ اسەرىنەن بوي-باسىم ءبىرتۇرلى ءزىل تارتىپ تۇرعانى»، — دەدى. وسىنى ايتىپ وڭ قاناتتاعى جاتىن بولمەگە بۇرىلىپ، توسەگىنە قيسايا كەتتى. سىرت ەتىپ جابىلعان ەسىك سىقىرى ەستىلدى.
وت جالىن بولىپ جانىپ جۇرەتىن جىگىت شاعى. ءتۇۋ— ۋ— ۋ... كەشەگى وتكەن ءومىرى، جاستىق شاعى بۇلىم-بۇلىم شيكىل ساعىم اراسىنان سىتىلىپ شىعىپ كينو لەنتاسىنداي كوز الدىندا قىزىقتىرىپ يرەكتەنە جوڭكىلەدى.
جان بالاسىن رەنجىتپەپتى... كەسىر تىرلىك جاساماپتى... ەشكىمنىڭ نالاسىنا قالماپتى... اقكوڭىلدىڭ اتى ارىماس، تونى توزباس دەگەندەي، كىسىگە قولىنان كەلگەن جاقسىلىعىن اياماي، ءومىردىڭ گۇلزار باعىنان شىرىن جيناعان بال اراسىنا ۇقساپ، يششا-اي دەسپەي، تىرشىلىك بازارىن ءبىر كىسىدەي ارمانسىز ارالاپتى. ارمانسىز دەگەن ارتىقتاۋ ارينە. قينالدى... ءسۇرىندى... قاتەلىك جاسادى... كامىل ءجايىت: ەشقاشان كىسىنىڭ الدىن كەسىپ: «وزىمە عانا بولسىنشى!.. وزگەنىڭ ارباسى قيراي تۇرسىن، وزىمدىكى ىلگەرى وزسىن!.. »، — دەگەن ەمەس. قاتەلەسسە — كوبىنە اڭقاۋلىقتان وپىق جەدى. سۇرىنسە — الدى— ارتىن ويلاماۋدان ءسۇرىندى. اق سويلەيمىن، تۋراسىن ايتامىن دەپ كوبىنە ارانداپ قالدى. قاتەلىككە ۇرىنسا — ارانعا كيلىككەن كيىكتەي قانسىراپ، ءال— دىرمانىنەن ايىرىلىپ، كۇش— قايراتىن ءشول ەتىپ، كوپكە دەيىن السىرەپ، ۋاقىت وتە ەسىن جيادى. ەڭسەسىن تىكتەيدى.
بۇل كۇندە ءبىراز زيالىلار حالىقشىل ەمەس، بويىن جاسىرعان تۇلپارداي اياعىن ساناپ باسىپ، «وسىنىڭ ارتىنان نە شىعادى» دەگەندەي، ءوزىن— ءوزى ىركۋدى، قالاي ساقتاۋدى قىراعى كورەگەندىكپەن پايىمداي بىلەدى. بۇل كوكەڭ بىلمەگەندىگىنەن ەمەس، كوبىنە— كوپ بىلگەندىگىنەن ۇتىلىپ قاپ ءجۇردى. جۇرت كوپ بىلەتىندى ۇناتا قويمايدى. ءار كاسىپتەن ءتيىپ— قاشىپ حابارى بار، مىڭ سالساڭ ءبىر باسپايتىن ورتاشانى، ورتا ءبىلىمدى، ورتا بويلى، ورتادان يىعى بولىنبەيتىن كىسىنى تاڭدايدى. ورتاشالار توسكە شاۋىپ، باسقا ۇرىپ لاۋازىمعا ۇمتىلمايدى دەپ سەنەدى. ءقاۋىپسىز سانايدى. جاسىراتىن نەسى بار: ءدىنيسلام — اسىرە سەزگىش، اسىرە كورگىش، پايىمى ۇستارا جۇزىندەي. كۇيىپ— جانىپ ءىس بىتىرەتىن مىنەزىمەن ەرتەرەك كوزگە ءتۇستى. وسىناۋ ىزىعۋىت تىرشىلىك بازارىندا اسىرە سەزگىشتىگى، اسىرە كورگىشتىگى جول تاۋىپ الىپ شىعادى عوي دەپ دامەلەندى. كەرىسىنشە، الگى قاسيەتى — زيالىنىڭ ەرەكشە قاسىرەتى بولىپ قانىن سۇيىلتتى.
نارىققا بەيىمدەلە الماي ءسىڭىرى شيقىلداپ جۇرگەن ەلدەگى اعايىنعا كومەكتەسەمىن... قالا ىرگەسىندەگى كىرپىش زاۋىتىن ۇلعايتامىن... بورديۋر قۇياتىن ىستىق سەح اشامىن... «تابىس تاپتىم، وتباسىمدى اسىرادىم» دەگەن سۋىشكىلىك ءناپاقاعا ءماز بولىپ جۇرە بەرمەي — جارقىراپ اتقان تاڭداي جاڭا ءبىر قىرىمنان كورىنەمىن، توسىن مىنەزبەن تانىلامىن — دەگەن ءۇمىت جەتەگىندە جۇرگەن. ىلگەرگى تىلەۋمەن ىرىلەيمىن دەپ ويلاعان.
كەنەت. ىشكى الەمىنەن، جان سارايىنان دۋىلداپ قىزۋ كوتەرىلدى. بوتەن قان تۇيىرشىگى ويناق سالىپ اعزاسىن ارالاپ جونەلدى. دارگەيىندەگى دۇلەي كەپ سىر بەردى. ىشىندە ۇڭىرەيىپ بوتەن ادام وتىرعانداي سەزىلدى.
الگى بوتەن ادامنان قورىققانى سونشا — جاستىقتان باسىن جۇلىپ الدى. جون ارقاسىنان سۋىق تەر قۇيىلىپ كەتتى. «نە كۇيگە» ءتۇستىم دەپ كوكىرەك جارا كۇرسىندى. اينەك شىنىسى سىلدىرادى.
تەرەزەدەن بايقادى، ىمىرت ءۇيىرىلىپ، كوز بايلانىپ قالىپتى. اعزاسىنا قان قۇيعالى كۇرت وزگەرگەن: جوق جەردەن دەنەسى دۋىلداپ، ءبىر ىسىپ، ءبىر سۋىنادى؛ جوق جەردەن مارتەبەلى لاۋازىمدا وتىرعان شەنەۋنىكتىڭ قابىلداۋىنا كىرىپ بارىپ، قاعاز سۇيكەكتەتىپ وتىرعان جەرىنەن باسسالىپ جەرتابانداتىپ تىلدەگىسى كەلەدى. جوق جەردەن باياعى كوڭىل قوسىپ جۇرگەن كوركەم بويجەتكەننىڭ ۇيىنە كولەڭكەشە ەنىپ الىپ: «كوزىمە نەگە ءشوپ سالاسىڭ؟ جولىمدى كۇتىپ شىداساڭ — جامباسىڭ تەسىلەدى مە، قار!» — دەپ جۇندەي ءتۇتىپ ساباعىسى كەلەدى. قانى ويناپ باسىنا شاپشيدى. دۇنيە اۋىسىپ، زاماناقىر تاقاپ قالعانىن سەزسە— داعى — سەزبەگەن كىسىدەي، بىلسە— داعى بىلمەگەن كىسىدەي تىمپي ويناپ وتىرا بەرسەم دەيدى. شالت تۇرەگەلىپ — مىنا موماقان تىرشىلىكتىڭ قاقپاعىن الىپ قازان توڭكەرگەندەي توڭكەرىپ تاستاسام دەيدى.
ءدىنيسلام تۇنىمەن دوڭبەكشىپ الاسۇرىپ شىقتى. قۇداي باسقا سالماسىن ءداپ وسىنداي كەپ... ءتۇندى ۇيقىسىز وتكىزۋ... جىنىنان ايىرىلعان باقسىداي باسىن تاۋ— تاسقا ۇرىپ الاسۇرىپ شارپىسىپ شىعۋ تاعى ءبىر ءتۇن قايتالانسا — شىبىن جانى شىرقىراپ شىداي الماسىن سەزەدى. ءتوزىم شەڭبەرى توتەپ بەرە الماس ەدى. كۇرت سىنىپ كەتپەسە نەعىلسىن. الدە بىرنارسەنى وڭباستاي بۇلدىرمەسە دەڭىز. قايتپەك كەرەك؟ جاتىپ— جاتىپ تاپقانى — مارتەبەلى لاۋازىم يەلەرى تىركەلگەن اۋرۋحانانىڭ باس دارىگەرىمەن سويلەسۋدى قۇپ كوردى.
زاۋىتتىڭ قىش كۇيدىرەتىن پەشى ىستەن شىعىپ، جانتاپتىرماي مامان شاقىرىپ، قوسىمشا بولشەك ىزدەپ، بەينەتكە بەلشەسىنەن باتىپ ءجۇرىپ ءۇش كۇندى وتكىزىپ الدى. ءوزىن دە، وزگەنى دە شارشاتىپ، كۇيىپ-جانىپ سورپالانىپ شىعادى. ءتورتىنشى كۇنى، تاڭ الاكەۋىمنەن ءبىرازدان دىتتەگەن باس دارىگەردىڭ الدىندا كەپ تىزە بۇكتى.
باس دارىگەر ءدىنيسلامنىڭ ءورت ىشىنەن شىققانداي الاۋ-دالاۋ ءتۇرىن كورىپ شوشىپ كەتتى. «ءدىنيسلام سارى ۇلى، نە بولعانسىز!» — دەگەن وقىس ءۇنى كەڭ بولمەنى جاڭعىرتتى.
ءدىنيسلام ءبۇي دەدى.
— بار پالە اعزاما قۇيىلعان بوتەن كىسىنىڭ قانىنان جابىستى. ايتەۋىر گرۋپپاسى ءبىر، ساقتالۋى قالىپتى قان عوي دەپ بايىزداپ زەرتتەمەي قۇيا سالعانسىزدار. قان يەسىن تابۋ كەرەك. الدە كۇناعا بەلشەسىنەن باتقان جادىگوي، الدە كىسى ولتىرگىش قانىپەزەر شىعار — دۇنيەنى ءبۇلدىرىپ جۇرگەن.
مىنا ءسوزدى ەستىگەن باس دارىگەر سۇپ-سۇر بولىپ قانىن ىشىنە تارتىپ، ويبايىن سالىپ، شاشىن جۇلعانداي كەپكە ەندى. انەستەزيولوگ دارىگەردى ىزدەتىپ... وزگە دە الىپكەل، شاۋىپكەلىن شاقىرىپ... شاپتىعىپ ۇستەلدى توقپاقتادى. ۇستەل ۇستىندەگى پلاستيك جاپقىش شىتىناپ، الاقان قىرىن جارالاپ الدى. قان سورعالاپ اقتى. مەدبيكە جەتىپ كەلىپ جاراقاتقا يود جاعىپ، ۋكول سالىپ، داكەمەن تاڭىپ جانتالاستى. انەستەزيولوگ ايەل سۋدان شىققان سۋىر سەكىلدەنىپ: قايدان بىلەيىن، قايىناعا! — دەپ ءمۇلايىم مىنەزبەن كوزىن توڭكەردى. باس دارىگەر ودان سايىن جىنداندى... قالاي— قالاي سويلەيسىڭ كىسىنىڭ كوزىنشە!.. ەشقانداي قايىناعا ەمەسپىن!.. بىلدەي باستىقپىن!.. مەملەكەتتىك قىزمەتكەرمىن!.. دەپ قالش— قالش سەلكىلدەپ، اق جەلەڭدىنى قۋىپ سالىپ، سۇلق ءتۇسىپ وتىرىپ قالدى. ءبىرازداسىن بارىپ ەسىن جيعان كىسىدەي:
— داكە، تەكسەرەمىز... زەرتتەيمىز... قانداي قان قۇيىلعانىن ىزدەتەمىز، — دەپ جەرگە قارادى.
— بولار ءىس بولدى. مىنا وتىرعان بۇرىنعى ءدىنيسلام ەمەس، دۇنيەنى بۇلدىرگىسى، قيراتقىسى كەپ كوتەرىلىپ كەتەتىن قانى بۇزىق كىسىمىن تاپ ءقازىر!
— سوتقا بەرەسىز بە؟
— ويلاستىرامىن. عىلىم دوكتورىسىڭ عوي، تەككە وزەۋرەي بەرمەي — قاندى قالاي جۋاسىتۋدىڭ امالىن تاپ. قانى قوسىلمايتىن كىسى بار. قانى تارتپايتىن كىسى بار. قانى سۇيىق كىسى بار. وسىدان وڭالا الماسام — وڭباستاي ەتەمىن، ۇزاتپايمىن، قان تارتىپ تۇر! — دەدى دە سۇر پلاششىن قاۋسىرا تۇيمەلەپ، سۇپ-سۋىق سوزبەن شانشىپ، سۇرالانا ءتۇسىپ شالت بۇرىلىپ شىعىپ كەتتى. باس دارىگەر ءتىرى ولىك حالدە سىلەيگەن كۇيى قالدى.
الدە اق جەلەڭدى اۋلەتىنىڭ اۋزىنان شىقتى، الدە جاقىن-جۇراعاتىنىڭ ايتىپ جۇرگەنى — ميلليونعا جۋىق حالقى ىزعىسقان ۇلكەن قالانىڭ تىرشىلىك بازارىن: «نەسىن ايتاسىڭ! قان قوسىلمايدى دەگەن راس بىلەم. ءبىز بىلەتىن باياعى ءدىنيسلام وزگەرىپتى... قىزمەتتەن كەتىپتى... تانىماي قالدىق! ءبىر پالەگە ۇشىراماسا نەعىلسىن!..» دەگەن كۇزدىڭ سۋىق جەلىندەي سىپسىڭداعان سۋىق ءسوز ارالادى. قاراداي تىكسىنتتى.
دۇنيەگە سۇر كىسىلەر تولىپ كەتىپتى دەگەن گۋ-گۋ سىبىس ەمىس-ەمىس ەستىلەدى-اي.
ءاجىمدى قاراتاۋدىڭ قىر ارقاسىنان كوگىلدىر ساعىمى كەمپىرقوساقشا ورمەك توقىپ، ويناق سالعان كوركەم دۇنيەنىڭ اجارلى تاڭى قۇلانيەكتەنىپ... الدەنەنى... الدەكىمدى ىزدەپ شارق ۇراتىنداي عوي.
You Might Also Like
-
بۇل اڭىز ەرتەدەگى جۇڭگو قۇرىلىس ونەرى جايىندا ايتىلعان اڭىز بولىپ تابىلادى. بۇندا لۋ بان — جاۋلاسقان بەكتىكتەر ءداۋىرىنىڭ سوڭعى مەزگىلىندەگى لۋ بەكتىگىنىڭ تەمىرشى ۇستاسى بولاتىن. ونىڭ ونەرى جۇ...
