ماحاببات مۇڭى
رومان
ديىرمەنشىنىڭ بالاسى وي ۇستىندە كەلەدى. بۇل جاسى ون تورتتەر شاماسىنداعى كەڭ يىقتى، كۇن مەن جەلگە ابدەن توتىققان جاس جەتكىنشەك الدە نەلەردى ويدان قۇراپ ايتا قويۋعا كەرەمەت شەبەر بولاتىن.
ول وسكەندە سىرەڭكە جاساپ شىعارماقشى. بۇل ەندى ءقاۋىپسىز كاسىپ ەمەس، ساۋساعىڭا كۇكىرت جۇقتىرىپ الساڭ، ەر جۇرەكپىن دەگەننىڭ ەشبىرى دە قول ۇشىن بەرۋگە باتپايدى. دوستارىڭ دا مۇنداي قاتەرلى ءىستىڭ حاس شەبەرى بولساڭ عانا قادىرلەيدى.
ورماندا ول وز قۇستارىنىڭ اماندىعىن ءبىلدى. قۇستاردىڭ ءبارى ونىڭ ەسكى دوستارى، ول ولاردىڭ قايدان ۇيا سالاتىنىن بىلەدى، ءتىلىن تۇسىنەدى، ءار الۋان داۋىستارىنا جاۋاپ قايتارادى. ءجيى-جيى ولاردى ۇننان پىسىرىلگەن ناننىڭ قوقىمدارىمەن ازىقتاندىرادى.
جولدى جاعالاي وسكەن اعاشتار دا ونىڭ ەسكى تانىستارى بولاتىن. كوكتەمدە ول اعاش شىرىنىن جيناپ، قىستا ولارعا اكەدەي قامقورلىق جاساپ، سالماعىمەن بۇتاقتاردى سىندىرىپ جىبەرمەس ءۇشىن كارىن قاعىپ ءتۇسىرىپ تۇراتىن. ءتىپتى قاراۋسىز قالعان تاس كەنىشتىڭ ەڭ باسىندا ول جاقىن تارتپايتىن تاس بولمايتىن، ولارعا قاشاپ قارىپتەر جازاتىن، سوسىن ورىندى ورنىنا قويىپ، ەڭ ورتاداعىسى — پاستور، قالعاندارىن عيبادات قىلۋشىلار دەپ اتايتىن. جالپى ەجەلگى تاس كەنىشى ءوزى ءوز بولعالى نە عاجايىپتار كورمەدى دەيسىڭ.
ءبىر جاعىنا بۇرىلىپ ول توعانعا قاراي ءتۇستى. ديىرمەننىڭ دوڭگەلەكتەرى اينالىپ، گۇرىلىنەن قۇلاق تۇنادى. الايدا ول وزىمەن-وزى اڭگىمەلەسىپ وسى توڭىرەكتە قىدىرىپ جۇرۋگە داعدىلانعان. كوبىكتىڭ ءاربىر ءىنجۋ مارجانىنىڭ، وزىندىك ەرەكشە ءومىرى بار سياقتى، ءباز بىردەڭەلەر جايىندا ولار دا ايتىپ بەرە الارلىقتاي، ال بوگەننەن وزەن تومەنگە تىك قۇلايدى، سوندا سۋ جالتىراق ءجىپتىڭ كەپتىرۋگە قويعان شۋماق-شۋماق شۇيكەسىنە ۇقسايدى. توعاننان تومەن وزەندە بالىق جۇرەدى، وعان دا تالاي مارتە قارماق سالعان.
ول وسكەندە سۇڭگۋىر بولماقشى. باسقا ەشكىم دە ەمەس، تەك سۇڭگۋىر عانا. كەمەنىڭ پالۋباسىنان تەڭىزدىڭ ءتۇپسىز تەرەڭىنە سۇڭگىپ، تولقىندار تاڭعاجايىپ ورمانداردى تەربەتىپ تۇرعان، بۇرىن-سوڭدى ەشكىم كورىپ-بىلمەگەن ەلدەن ءبىر-اق شىعادى، ال ەڭ تۇپتە مارجاننان جاسالعان ساراي الدەنەگە ءىلۋلى تۇرادى. پاتشايىم ونى تەرەزەدەن ىمداپ شاقىرىپ "كىرىڭىز!" دەيدى.
سول ءسات ول ءوزىن بىرەۋ شاقىرىپ جاتقانىن ەستىدى. "يۋحاننەس!" دەپ شاقىرىپ جاتقان ونىڭ اكەسى ەكەن.
— ساعان قۇلپى سارايدان كىسى جىبەرىپتى. جاس مىرزالاردى ارالعا اپارىپ كەلۋ كەرەك كورىنەدى.
يۋحاننەس شاپشاڭ قۇلپى سارايعا تارتتى. ديىرمەنشى ۇلىنىڭ ۇلەسىنە كۇتپەگەن كەرەمەت قۇرمەت ءتيدى.
بايدىڭ مەكەنى شىن مانىندە كىشكەنتاي قۇلپى سارايعا ۇقسايتىن، ءبازبىر جاسىل جەلەك اراسىنداعى ەرتەگى سارايى سياقتى. قابىرعالاردى بويلاپ شاتىردىڭ كومكەرۋىنە تىرەلەتىن جارتىلاي دوڭگەلەك تەرەزەلەر سىرتى اقپەن سىرلانعان اعاش ءۇيدىڭ اجار-كوركىن اشىپ تۇراتىن قوجايىندارعا قوناقتار كەلە قالسا، ءۇيدىڭ توبەسىنە جالاۋ ىلىنەتىن. حالىق اراسىندا بۇل مەكەندى قۇلپى ساراي اتايدى. ونىڭ ءبىر جاعىندا — شىعاناق، كەلەسى جاعىنان ورمان كوسىلىپ كەتەدى، ال ءتۇۋ-تۇۋ الىستان شاعىن شارۋا حۋتورلارى بۇلدىرايدى.
جاس مىرزالاردى يۋحاننەس پورتقا كىرە بەرىستە قارسى الىپ، قايىققا ورنالاستىردى. ول بۇلاردى كوپتەن بىلەدى — قۇلپى ساراي يەسىنىڭ بالالارى مەن ولاردىڭ قالادان كەلگەن دوستارى عوي. ولاردىڭ بارىندە سازعا كيەتىن قونىشى بيىك ەتىكتەرى بار ەكەن، تەك ون جاستان ەندى عانا اسقان ۆيكتوريانىڭ ازعىنداعىسى كىشكەنتاي تۋفلي بولىپ شىقتى، سوندىقتان ونى قولعا كوتەرۋگە تۋرا كەلدى.
— مەنىڭ كوتەرىپ الىپ وتۋىمە بولا ما؟ — دەپ سۇرادى يۋحاننەس.
— مەن ءوزىم الىپ وتەمىن، — دەدى ەس ءبىلىپ، ەتەك-جەڭىن جيار شاقتاعى قالادان كەلگەن جاس جىگىت وتتو. ءسويتىپ ۆيكتوريانى قولىنا سول الدى.
— ال سەن، الگى اتىڭ كىم ەدى، قايىعىڭدى قارايسىڭ.
— ونىڭ اتى — يۋحاننەس، — دەپ باياندايدى ۆيكتوريا. شىنىندا دا، ول قايىقتى قاراسىن.
يۋحاننەس جالعىز قالدى. سەبەتتەرىن الىپ جاس مىرزالار قۇستىڭ جۇمىرتقاسىن جيناعالى ارالعا دەندەي كىردى. يۋحاننەس ويعا باتىپ تۇرىپ قالدى، ونىڭ دا باسقالارمەن بىرگە بارعىسى كەلىپ ەدى، قايىقتى وپ-وڭاي جاعاعا تىرەپ قويا سالادى، وعان، كىم تيەدى. جاعاعا سۇيرەپ شىعارسا دا وپ-وڭاي. ول بار كۇشىن سالىپ يتەرىپ قالىپ ەدى، قايىقتىڭ تۇمسىعى سوپاڭ ەتىپ جاعاعا شىقتى.
جاس مىرزالاردىڭ كۇلىپ-ويناپ ازىلدەسىپ ارالعا ۇڭگىپ ەنىپ، الىستاپ بارا جاتقانىن ول بايقاپ ءتۇر. جارايدى، جولدارى وڭ بولسىن. ايتكەنمەن مۇنى وزدەرىمەن بىرگە الا كەتۋى كەرەك ەدى. بۇل ولارعا ۇيا كورسەتەر ەدى، تاۋدا كوزگە تۇسە بەرمەيتىن قۇپيا سارقىرامالارعا اپارار ەدى، ال ولاردىڭ ماڭىندا تۇمسىعىندا ءتۇبىتى بار جىرتقىش قۇستار تۇرادى. بىردە ودان يۋحاننەس اق تىشقاندى دا ۇشىراتقان.
قايىقتى يتەرىپ سۋعا قايتا ءتۇسىرىپ يۋحاننەس ارالدى اينالا ەسە باستادى.
— Kepi قاراي ەس! قۇستاردى ۇركىتەسىڭ، — دەگەن ايقاي شىققاندا اجەپتاۋىر الىستاپ تا كەتكەن ەدى.
— سىزدەرگە اق تىشقاننىڭ ءىنىن كورسەتپەكشى ەدىم، — دەپ اقتالعان يۋحاننەستىڭ ۇنىندە ءبىر سۇراق تۇردى. بولماسا ءتۇتىن بەرىپ جىلاندى ۇياسىنان شىعارايىق. مەندە سىرەڭكە بار، — دەگەن ۇسىنىس جاسادى.
ونى قوستاپ ءۇن قاتقان ەشكىم بولمادى. يۋحاننەس قايىعىن بۇرىپ الىپ، الگىندە توقتاعان جەرگە قاراي ەسە جونەلدى. بارىپ ونى جاعاعا شىعاردى.
ول وسكەندە سۇلتاننان ارال ساتىپ الىپ، وعان ءتىرى پەندەنى جىبەرمەيدى. ونىڭ يەلىگىن بورتىندا زەڭبىرەكتەرى بار كەمەلەر كۇزەتەتىن بولادى. "ءامىرشىم، ءبازبىر كەمە قۇزعا اسىلىپ قالدى، ىشىندە جاس جىگىتتەر بار ەكەن، وپات بولعالى ءتۇر" دەپ بايان ەتەدى قۇلدارى. "مەيلى ولسە ءولسىن" دەيدى بۇل "ءامىرشىم، — دەپ جالىنادى ولار، — ولار كومەك سۇراپ جالبارىنادى، ءالى ءبارىن دە قۇتقارۋىمىزعا بولادى، اراسىندا اق كويلەك كيگەن ءبىر ايەل بار ەكەن "قۇتقارىڭدار وندا" دەپ بۇيىرادى كۇركىرەگەن ۇنمەن. ءسويتىپ ۇزاق جىلعى ايىرىلىسۋدان كەيىن قۇلپى ساراي قوجاسىنىڭ بالالارىن قايتا كورەدى، ال ۆيكتوريا اياعىنا جىعىلىپ، قۇتقارعانى ءۇشىن العىس ايتادى. "العىس ايتۋعا بۇل تاتىمايتىن قارەكەت، مەن تەك بورىشىمدى عانا وتەدىم، — دەيدى بۇل. — مەنىڭ يەلىگىمدە ەمىن-ەركىن سەرۋەندەڭدەر". قۇلپى سارايىنىڭ ەسىگىن جاس مىرزالارعا ايقارا اشىپ، سوسىن التىن تاباقتارعا سالىپ قوناقاسى بەرەدى، قارا ءتۇستى ءجۇز كۇڭ ءتۇنى بويى بي بيلەپ، ءان سالىپ، ولارعا قىزمەت كورسەتەدى. سودان سوڭ جاس مىرزالار جۇرۋگە ازىرلەنەدى، ال ۆيكتوريانىڭ ولارمەن كەتكىسى كەلمەي، مۇنىڭ اياعىنا جىعىلادى، — ويتكەنى سۇيەدى عوي ول. "قالۋعا رۇقسات ەتىڭىزشى، ءامىرشىم، مەنى قۋا كورمە، كوپ كۇڭدەرىڭنىڭ ءبىرى بولايىن".
تولعانا تولقىپ يۋحاننەس ارالدىڭ ورتا تۇسىنا تامان ادىمداي جونەلدى. قۇلپى ساراي قوجاسىنىڭ بالالارىن قۇتقارۋ كەرەك. كىم ءبىلسىن، كەنەت ولار اداسىپ تا كەتكەن شىعار. بالكىم، ۆيكتوريا تاستاردىڭ اراسىنداعى جىراعا ءتۇسىپ كەتىپ، شىعا الماي جۇرگەن بولار. يۋحاننەس قولىن سوزسا بولدى، ول قۇتقارىلدى دەي بەر.
ال جاس مىرزالار يۋحاننەسكە تاڭدانا قاراستى. قالايشا ول قايىقتى تاستاپ كەلىپ ءجۇر؟
— قايىق ءۇشىن سەن ماعان جاۋاپ بەرەسىڭ، — دەپ ەسكەرتتى وتتو.
— قالاساڭىزدار، تاڭقۋراي القابىن كورسەتەيىن، — دەپ تىلەك ءبىلدىردى يۋحاننەس.
ەشكىم ءۇن قاتقان جوق. تەك ۆيكتوريا عانا:
— تاڭقۋراي دەيسىڭ بە؟ ول القاپ قايدا؟ — دەپ سۇرادى. ءبىراق جاس قالالىق تەز كيىپ كەتىپ:
— ءقازىر وعان ۋاقىت جوق، — دەپ ءبىر-اق قايىردى.
ۇلۋ ساۋىتتارىن جيناپ الاتىن جەردى دە بىلەمىن، — دەدى يۋحاننەس.
— ال ولاردا ءىنجۋ مارجان بار ما؟ — دەپ سۇرادى وتتو.
— وي، كەنەت ولاردان شىنىندا دا ءىنجۋ مارجان تابىلىپ قالار؟ — دەپ داۋىستاپ جىبەردى ۆيكتوريا.
جوق، يۋحاننەس وعان كەپىلدىك بەرە المادى، ال ۇلۋلار جاعادان شالعاي اق قۇمدى شىڭىراۋدا جاتادى، وعان قايىقپەن ءجۇزىپ بارىپ، سوسىن سۇڭگۋ كەرەك.
ءبىراق بۇل قارەكەتتى ولار كۇلكىگە اينالدىرىپ، وتتو:
— كەرەمەت سۇڭگۋىر تابىلدى عوي، ايتارى جوق! — دەپ مىرس ەتتى.
يۋحاننەس اۋىر كۇرسىندى.
— قالاساڭىزدار، اناۋ جارتاسقا شىعىپ، ءداۋ ءبىر قويتاستى تومەن لاقتىرايىن، — دەگەن ۇسىنىس ايتتى ول
الايدا ول ۇسىنىسى دا جاس مىرزالارعا ۇناماي، ۇيالىپ قالعان يۋحاننەس قايتىپ ءتىل قاتپادى. سوسىن ول قۇس جۇمىرتقاسىن ىزدەپ، باسقالاردان اۋلاقتاپ ارالدىڭ كەلەسى شەتىنە كەتتى.
كەيىن بۇكىل قاۋىم قايىقتىڭ قاسىنا جينالعاندا، يۋحاننەس جۇمىرتقانى قالعاندارىنىڭ بارىنەن كوپ جيناعان بولىپ شىقتى. ولاردى ول باس كيىمىنە سالىپ اكەلدى.
— مۇنشاما كوپ جۇمىرتقانى قالاي جيناپ ءجۇرسىڭ؟ — دەپ سۇرادى قالالىق وتتو.
— سەبەبى مەن قۇس ۇيالارىن بىلەمىن، — دەپ قۋانا' ايتتى يۋحاننەس. — مىنا جۇمىرتقالاردى سەنىكىمەن بىرگە سالىپ قويايىن، ۆيكتوريا.
— اتاما! — دەپ شىج ەتە قالدى وتتو. — ول نە ءۇشىن؟
بارلىعى اڭتارىلىپ وتتوعا قارادى.
— باس كيىمنىڭ تازا ەكەنىنە كىم كەپىلدىك بەرەدى؟
جاۋابىنا يۋحاننەس ەشتەڭە ايتقان جوق. ءبىراق قۋانىشى ساپ
باسىلدى. ول بۇرىلىپ الىپ، باس كيىمدەگى جۇمىرتقانى ۇستاپ جارتاسقا قاراي تارتتى.
— بۇعان نە بولعان؟ قايدا بارا جاتىر؟ — دەپ سۇرادى شىدامسىزدانعان وتتو.
— قايدا باراسىڭ، يۋحاننەس؟ — دەپ شىرىلداعان ۆيكتوريا ونىڭ سوڭىنان تۇرا جۇگىردى.
ول توقتاپ:
— جۇمىرتقالاردى ۇياسىنا قايتا سالىپ قويامىن، — دەدى باياۋ عانا.
ولار بىر-بىرىنە قاراپ تۇرىپ قالدى.
— ال تۇستەن كەيىن تاس كەنىشكە بارامىن، — دەدى ول.
قىز ۇندەگەن جوق.
— بارعىڭ كەلە مە، ۇڭگىردى كورسەتەيىن، — دەدى ول
— وي، قورقامىن، — دەپ ۇرەيلەندى. — وندا تاستاي قاراڭعى دەپ سەن ايتىپ ەدىڭ عوي.
ءوزىنىڭ ىزا — كۇيىنىشىنە قاراماي يۋحاننەس جىميىپ كۇلىپ، وجەتتەنە ءۇن قاتتى:
— تۇك تە ەتپەيدى، قاسىڭدا مەن بولامىن عوي.
ەسكى تاس كەنىشتە ويناۋدى يۋحاننەس كىشكەنتاي كۇنىنەن جاقسى • كورەتىن.
ونىڭ جوعارىدا بىردەڭەلەر جاساپ، وزىمەن-وزى داۋىستاپ سويلەسىپ جۇرگەنى جولدان ەستىلىپ تۇراتىن؛ كەيدە ول ءوزىن پوپتىڭ ورنىنا ويشا قويىپ، ۋاعىز ايتاتىن.
تاس كەنىشتىڭ قاراۋسىز قالعانىنا نە زامان، تاستاردى قىنا باسىپ كەتكەن، باياعىدا بۇرعىلاپ، جارىلعىش قويعان تەسىكتەر ەندى كورىنبەيدى. ونىڭ ەسەسىنە ەڭ تۇكپىرىندە قۇپيا ۇڭگىر بار. ديىرمەنشىنىڭ بالاسى ونى تاستاردان ارشىپ، سۋرەتتەر سالىپ الەمىشتەپ قويدى، ونىڭ قيالىندا، بۇل ۇڭگىردە الەمدەگى ەڭ وجەت قاراقشىلار ساياعى تۇرادى، ولاردىڭ باسشىسى بۇنىڭ ءوزى.
مىنە، ول كۇمىس قوڭىراۋىن قاقتى. باسىندا جاھاتى جالت-جۇلت ەتكەن بوركى بار كىشكەنتاي ەرگەجەيلى كىسى جۇگىرىپ كىردى. بۇل قىزمەتشى. باسى جەرگە جەتكەنشە ءيىلىپ تاعزىم ەتىپ جاتىر. "پاتشايىم ۆيكتوريا قالاي كەلەدى، سولاي وسىندا اكەلىڭدەر"، — دەپ داۋىستاپ بۇيرىق بەرەدى يۋحاننەس. ەرگەجەيلى باسى جەرگە جەتكەنشە قايتا ءيىلىپ، عايىپ بولادى. جۇمساق ديۆاندا كوسىلىپ جاتىپ يۋحاننەس ويعا شومادى. قوناعىن ەڭ قۇرمەتتى ورىنعا وتىرعىزىپ التىن جانە كۇمىس تاباقتارعا سالىپ ەڭ ءدامدى، ەڭ ءتاتتى تاعامدار الىپ كەلۋگە بۇيرىق بەرەدى، ۇڭگىردى جالىن اتقان الاۋ وت جارىق قىپ تۇرادى، تۇكپىردە اۋىر تورقا شىمىلدىقتىڭ ار جاعىندا وعان توسەك دايىندالادى، ونىڭ تىنىشتىعىن ون ەكى ەر سەرى كۇزەتەتىن بولادى...
يۋحاننەس اتىپ تۇرىپ، تورت اياقتاپ ۇڭگىردەن شىعىپ تىڭ تىڭدادى. تومەندەگى سۇرلەۋدە جاپىراقتار سىبدىرلايدى.
— ۆيكتوريا! — دەپ شاقىرادى ول
— ءيا، مەن، — دەگەن جاۋاپ ءۇن ەستىلەدى.
ول وعان قارسى جۇگىرىپ تۇسەدى.
— وي، ماعان قورقىنىشتى، — دەيدى قىز.
ول يىعىن قيقاڭ ەتكىزىپ:
— مەن وسى جاڭا عانا سوندا بولدىم عوي. تۋرا سودان كەلگەن بەتىم، — دەيدى.
ولار ۇڭگىرگە ەنەدى. قولىنىڭ قيمىلىمەن ول قىزدى تاسقا وتىرۋعا شاقىرىپ:
— مىنە، ءدال وسى تاستا ءداۋ وتىرعان، — دەيدى.
— تس-س، ۇندەمە، ودان ءارى ايتپا! سەن ودان قورىتىن با؟
— جوق.
— ال سەن ونىڭ جالعىز-اق كوزى بار دەپ ايتىپ ەدىڭ عوي، جالعىز كوز تەك قۇجداردا عانا بولادى.
يۋحاننەس ويلانىپ قالدى.
— ونىڭ ەكى كوزى بولاتىن، ءبىراق ءبىر كوزى ەشتەڭە كورمەيتىن، ونى ماعان ءوزى ايتتى.
— تاعى دا نە ايتتى؟ جوق، كەرەگى جوق، ايتپاي-اق قوي.
— ول مەنەن ومان قىزمەتكە كىرمەيسىڭ بە دەپ سۇرادى.
— قۋداي ساقتاسىن. سەن، ارينە، ۇزىلدى-كەسىلدى باس تارتقان شىعارسىڭ؟
— كەلىسكەن بىلاي تۇرسىن، ۇزىلدى-كەسىلدى باس تارتقان دا جوقپىن.
— اقىلىڭنان الجاسقان شىعارسىڭ! نەمەنە، ءوزىڭدى ۇڭگىرگە كىسەندەپ قاماپ تاستاعانىن قالايسىڭ با؟
— ءوزىم دە بىلمەيمىن. جەردە دە جەتىسكەن ەشتەڭە جوق قوي.
ەكەۋىندە دە ءۇن جوق.
— قالادان الگى قوناقتار كەلگەننەن بەرى سەن تەك سولارمەن عانا اۋرە بوپ ءجۇرسىڭ، — دەيدى ول.
تاعى دا ۇنسىزدىك.
يۋحاننەس وز ويىن وربىتەدى:
— ال مەن بولسام، ولاردىڭ بارىنەن دە كۇشتىمىن، سەنى قولىما ۇستاپ جاعاعا ەكى رەت اپارىپ كەلەر ەدىم. جالپى سەنى قولىما سالىپ تابانداتقان ءبىر ساعات كوتەرىپ تۇرا الامىن. بايقا!
ول ونى قولىنا سالىپ كوتەرىپ الدى. قىز بولسا قولىن ونىڭ موينىنا ورادى.
— سەن شارشادىڭ. جىبەر.
ول ونى جەرگە قويدى. — ال وتتو دا كۇشتى عوي. ءتىپتى ەرەسەكتەرمەن توبەلەسكەن ول، — دەيدى قىز.
يۋحاننەس كۇماندانىپ قايتا سۇرايدى. — ەرەسەكتەرمەن دەيسىڭ بە؟
— ءيا. قالادا. ءۇنسىز قالىپ يۋحاننەس تاعى دا ويعا شومادى.
— ولاي بولاتىن بولسا، باسقا ايتار سوز جوق، — دەپ بەكىندى ول. — ەندى نە ىستەۋىم كەرەك ەكەنىن بىلەمىن.
— سوندا نە ىستەمەكسىڭ؟
— داۋگە قىزمەتكە كىرەمىن.
— وي، سەن اقىلىڭنان اداستىڭ با؟ — دەپ مىرس ەتە قالدى ۆيكتوريا.
— وندا تۇرعان نە بار! ماعان ەندى ءبارىبىر. بارامىن دا جالدانامىن.
ۆيكتوريا جاعدايدان شىعۋدىڭ جولدارىن ويلاپ اۋرە.
— مۇمكىن ول ەندى جالپى كەلمەيتىن شىعار.
— كەلەدى، — دەپ تاباندايدى يۋحاننەس.
— وسىندا ما؟ — دەپ جەدەل سۇراق قويادى قىز.
— وسىندا.
ۆيكتوريا اتىپ تۇرىپ شىعار اۋىزعا ۇمتىلادى.
— دۇرىسى — وسى ارادان كەتەيىك!
— اسىعاتىن ەشتەڭە جوق، — دەيدى يۋحاننەس، ءوڭى قۇپ-قۋ بولىپ كەتىپ. — ءداۋ ءتۇن ورتاسىنان بەرى كەلمەيدى. تۇپ-تۋرا ءتۇن ورتاسى.
ۆيكتوريا تىنىشتالىپ تاستاعى ءوز ورنىن كايتا الۋعا ساقاداي ساي. ايتكەنمەن يۋحاننەستىڭ ءوزى شاقىرىپ الىپ كەلگەن ديۋ-پەرىمەن كەزدەسكەندە سابىر ساقتاپ، ءوزىن-وزى ۇستاي ءبىلۋى شارت، ءوزى شاقىرىپ كەلگەن قۇبىجىققا سىر دا، قىر دا الدىرماۋ كەرەك، سونىمەن قاتار ۇڭگىردە جاتا بەرۋدىڭ دە قاجەتى جوق.
— قالاساڭ، ءقازىر-اق كەتەيىك، — دەپ ۇسىنىس ايتتى ۇستا بالاسى. — اناۋ جوعارىدا تاس بار، ال وندا سەنىڭ اتىڭ ويىپ جازىلعان. مەن ساعان سونى كورسەتەمىن.
ولار تورت تاعانداپ ۇڭگىردەن شىعىپ، تاستى تاۋىپ الدى. ۆيكتوريا وعان مارتەبەلەنىپ ماز-مەيرام. تەبىرەنىپ كەتكەن يۋحاننەس كوزى جاساۋراپ:
— مۇندا مەن بولماعاندا مىناۋ تاسقا قاراپ مەنى ەسكە تۇسىرەسىڭ. جاقسى لەبىز ءبىلدىرىپ، سىرتىمنان ءىلتيپات ەتەسىڭ، — دەيدى.
— مىندەتتى تۇردە، — دەپ ۋادە بەرەدى ۆيكتوريا. — ءبىراق ءوزىڭ دە ورالاسىڭ عوي.
— كىم ءبىلسىن. مۇمكىن، ورالماسپىن.
ولار جولعا ءتۇسىپ، ۇيگە تارتتى.
يۋحاننەس جىلارمان بولىپ كەلەدى.
— ال، ەندى نە، قوش! — دەيدى ۆيكتوريا.
— بالكىم، ءالى دە ازداپ ۇزاتا تۇرارمىن.
سوعان قاراماستان قىزدىڭ اسىعىس ءارى مەيىرىمسىز قوش ايتىسقانى نەسى — يۋحاننەستىڭ بۇل نامىسىنا ءتيىپ، وكپەلەپ قالدى. ول كىلت توقتاپ ورىندى اشۋىن جاسىرا الماي:
— ساعان ءبىر-اق سوز ايتايىنشى، ۆيكتوريا. ەشكىم دە ساعان ەشقاشان ءدال مەندەي جاقسى قارامايدى. ەشكىم دە، — دەيدى.
— وتتو دا ماعان جاقسى قارايدى، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى ۆيكتوريا.
— ءا، سولاي ما؟ وندا مەيلىڭ بىلگەنشە اۋەيلەنە بەر سونىمەن، — دەپ بۇرق ەتتى ول.
— ولار ءۇنسىز بىرنەشە ادىم اتتايدى.
— مەن جايىندا الاڭداما. دۇرىستاپ داۋرەن سۇرەمىن ءالى. تاعدىر ماعان نە سىيلارىن سەن ءالى بىلمەيسىڭ عوي.
— ءيا، بىلمەيمىن. ال نە سىيلايمىن دەپ ۋادە بەردى.
— جارتى پاتشالىقتى سىيلاماق. بۇل — ءبىر.
— ءيا، سودان سوڭ. قالايشا پاتشالىقتىڭ جارتىسىن بەرمەك.
— پاتشايىمدى قوسىپ بەرمەك.
— ۆيكتوريا توقتاي قالدى.
— ايتشى، بۇنىڭ ءبارى وتىرىك دەپ.
— ءداۋدىڭ ءوزى وسىلاي ۋادە بەرگەن.
— ارادا از-كەم ۇنسىزدىك ورنادى.
— قىزىق، پاتشانىڭ قىزى قانداي ەكەن؟ — دەپ كۇبىرلەيدى ۆيكتوريا.
— قۇداي-اۋ، بۇل جالعانداعى ەڭ سۇلۋ سول عوي. ونى كىم بىلمەۋشى ەدى.
— ۆيكتوريا جەڭىلىس تاپتى.
— ال سەنىڭ پاتشا قىزىنا ۇيلەنگىڭ كەلە مە؟ — دەپ سۇرادى ول.
— ارينە، — دەپ جاۋاپ بەردى يۋحاننەس. — نەگە ۇيلەنبەۋگە!
— الايدا ۆيكتوريانىڭ شىنىمەن كۇيزەلگەنىن كورىپ جۇباتقانداي بولدى: — ايتقانداي، بىردى-ەكىلى تۋعان جەرگە دە كەلىپ-كەتىپ جۇرەمىن عوي. رەتىن تاۋىپ قوناققا دا كەلەمىن.
— تەك ونى وزىڭمەن بىرگە الا كەلمە، — دەپ وتىنەدى ۆيكتوريا.
— مۇندا ونىڭ ساعان نە كەرەگى بار؟
— بالكىم، جالعىز كەلەرمىن.
— وسىعان ۋادە ەتشى. جاراي ما؟
— جاقسى، ۋادە ەتەيىن. ءبىراق ساعان ونىڭ ءبارىبىر ەمەس پە! ساعان ءبارىبىر ەكەنى ايدان انىق.
— سەن نەگە بۇلاي دەيسىڭ؟ — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى ۆيكتوريا.
— ول ءسوز جوق، سەنى مەنەن ارتىق سۇيمەيدى.
ونىڭ جۇرەگى كەۋدەسىندە ءتاتتى ءبىر سەزىمنەن توقتاپ قالعانداي بولدى. ونىڭ سوزىنەن ءارى قۋانىپ، ءارى قىسىلىپ، باقىت قۇشاعىندا جەرگە كىرىپ كەتۋگە دە ءازىر سياقتى. ول قىزعا تىكە قاراي الماي، كوزىن تايدىرىپ اكەتە بەرەدى. سوسىن جەردەن ءبىر شىبىق الىپ، قابىعىن ارشىپ، ونىمەن ءوز قولىن ىسقىلاي باستادى. سوسىن ابدەن ابىرجىپ ىسقىرىپ جىبەردى.
— ءسىرا، ۇيگە كەتەتىن ۋاقىت بولعان شىعار، — دەدى.
— جولىققانشا، — دەپ قىز وعان قولىن سوزدى.
ديىرمەنشىنىڭ بالاسى قالاعا كەتتى. ۇيىنە ول ۇزاق ۋاقىت بويى ورالمادى، مەكتەپكە باردى، ءار الۋان عىلىم ءتۇرىن وقىپ ۇيرەندى، ءوسىپ، ءىرى ءارى كۇشتى بولىپ ەر جەتىپ، ۇستىڭگى ەرنى تۇبىتتەنە باستادى. قالا الىس بولاتىن، ارى-بەرى قاتىناۋدىڭ ءوزى قىرۋار اقشا؛ ۇقىپتى ديىرمەنشى ۇلىن كوپ جىل قىسى-جازى قالادا ۇستادى. يۋحاننەس بولسا كۇندەرىنىڭ كوبىن كىتاپپەن وتكىزدى.
ءسويتىپ ول ەر جەتتى، ون سەگىز، سوسىن جيىرما جاسقا كەلدى.
كوكتەمنىڭ ءبىر كۇنىندە ول پاروحودتان جاعاعا ءتۇستى. قۇلپى سارايدىڭ توبەسىنە قوجايىن بالاسىنىڭ قۇرمەتىنە جالاۋ ءىلىندى. سول پاروحودپەن ديتلەف ۇيىنە دەمالىسقا كەلگەن ەكەن، ول ءۇشىن كەمەجايعا كۇيمەلى اربا جىبەرىلدى. يۋحاننەس قۇلپى ساراي يەسىنە، ونىڭ زايىبى مەن ۆيكتورياعا باس يزەپ سالەم بەردى. ۆيكتوريا قالاي ءوسىپ، بويجەتكەن دەسەيشى. ول سالەمگە جاۋاپ قايىرمادى.
ول باس كيىمىن تاعى دا الىپ جاتقاندا قىزدىڭ، اعاسىنا:
— اناۋ بىزبەن امانداسىپ جاتقان كىم، ديتلەف؟ — دەپ سۇراپ جاتقانىن قۇلاعى شالدى.
ۆيكتوريا ونىڭ جاعىنا قايتا قاراعاندا يۋحاننەس تاعى دا سالەمدەسىپ جاتۋدى ىڭعايسىز سانادى. ءسويتىپ كۇيمە كەتىپ قالدى.
ال يۋحاننەس وز ۇيىنە تارتتى.
قۇدايا، وزدەرىنىڭ ءۇيى قانداي كىشكەنتاي ءارى كۇلكىلى ەدى؟ يۋحاننەس ماڭدايشادان ەڭكەيمەي وتە المادى. اتا-اناسى ونى مەرەكەدەگىدەي داستارقان جايىپ قارسى الدى. ول وعان تەرەڭ تولعاندى. مۇندا ءبارى جان تەبىرەنتەرلىك عيززات ەستەلىكتەرگە تولى، قايىرىمدى قاريالار اكەسى مەن شەشەسى كەزەك-كەزەك قولىن سوزىپ قايتىپ ورالۋىمەن قۇتتىقتاپ جاتىر.
سول كۇنى كەشكىسىن يۋحاننەس توڭىرەكتى ارالاپ قىدىرعالى شىقتى، اينالاداعىنىڭ ءبارىن شولىپ، ديىرمەندە، تاس كەنىشتە، ءبىر كەزدە بالىق اۋلاعان توعاندا بولدى. اعاش باسىنا الدەن ۇيا سالىپ جاتقان قۇستاردىڭ تانىس ۇنىنە مۇڭايا قۇلاق ءتۇردى، ءتىپتى ورمانداعى ۇلكەن قۇمىرسقا يەلەۋىن اينالا ءجۇرىپ تاماشالادى. ءبىراق قۇمىرسقالار جويىلىپ، يلەۋ يەسىز قالعان ەكەن. شىبىقپەن اۋدارىپ كورسە دە، ءومىر نىشانى بايقالمادى.
قۇلپى ساراي يەسىسىن مەنشىگىندەگى ورماندى ارالاي ءجۇرىپ ونىڭ اجەپتاۋىر سيرەپ قالعانىن بايقادى.
— ال قالاي، تۋعان ءوڭىرىڭدى تانىدىڭ با؟ — دەپ ازىلدەدى اكەسى. — ءوزىڭنىڭ ەسكى تانىستارىڭ، سارى شىمشىقتاردى تاپتىڭ با؟
— تانىدىم، ءبىراق ءبارىن ەمەس. ورمان وتالىپ قالىپتى.
— ورمان بىزدىكى ەمەس، قوجايىندىكى عوي، — دەپ جاۋاپ بەردى اكەسى. — باسقانىڭ اعاشىن ءبىزدىڭ ساناعانىمىز ءجون بولماس. اقشاعا دەگەن زارۋلىك اركىم-اق بولادى، ال قۇلپى ساراي قوجاسىنا ول كوپ كەرەك.
كۇندەر رەت-رەتىمەن ءوتىپ جاتتى، جادىراعان جارقىن كۇندەر، بالالىق شاقتىڭ جانعا جاقىن ەستەلىكتەرىنە تولى ءتاتتى ساتتەر سەنى تۋعان جەرىڭ مەن اشىق اسپانىڭا، اتامەكەن جازىقتارى مەن تاۋلارىنا قايتا ورالۋعا شاقىراتىنداي.
يۋحاننەس قۇلپى سارايعا باراتىن جولمەن كەلە جاتتى. ەرتەڭگىلىك ونى ارا شاعىپ الىپ، ۇستىڭگى ەرنى ءىسىپ كەتتى، ەگەر وعان مىرزا ۇيىنەن بىرەۋ-مىرەۋ كەزدەسىپ قالسا، باسىن يزەپ وتە شىقپاقشى. ابىروي بولعاندا، ەشكىم كەزدەسپەدى. قۇلپى ساراي الدىنداعى باقتا ءبىر ايەلدى جولىقتىرىپ ەدى، قاتارلاسا بەرىپ، باسىن ءيدى دە ءارى قاراي ءجۇرىپ كەتتى. ول قۇلپى سارايدىڭ قوجايىنى بولاتىن قۇلپى سارايدىڭ قاسىنان ءوتىپ بارا جاتىپ يۋحاننەس وسى تۇستا جۇرەگى باياعى بالعىن كۇندەردەگى دەي ءالى دە ءدۇرس-دۇرس سوعاتىنىن سەزدى. تەرەزەلەرى قيساپسىز كوپ ۇلكەن ءۇي مەن ونىڭ قاتال دا قاتىگەز يەسى ءالى كۇنگە دەيىن قۇرمەت تۋعىزباي قويمايدى.
يۋحاننەس كەمەجايعا قاراي بۇرىلدى.
وسى ارادا ول ويلاماعان جەردە ديتلەف پەن ۆيكتوريانى كەزدەستىردى. يۋاننەستى وكىنىش وپىندىردى، بۇلاردىڭ كوزىنە ادەيى ءتۇسىپ قالۋعا تالپىنىپ ءجۇر دەپ ويلاپ قالماسا يگى عوي. ونىڭ ۇستىنە ەرنى دە ءىسىپ كەتتى. ءارى قاراي جۇرە بەرۋ كەرەك پە ءوزى دەگەن كۇدىكپەن ول ادىمىن باسەڭدەتتى دە، ايتكەنمەن كەرى بۇرىلعان جوق. الىستان-اق باسىن يگەن ول ولار جاقىنداپ كەلگەنشە باس كيىمىن قولىندا ۇستاپ تۇردى. اعالى- قارىنداستار جاۋاپ رەتىندە باستارىن يزەسىپ وتە شىقتى. ۆيكتوريا وعان بەتپە-بەت تەسىلە قارادى، جۇزىندە الدە ءبىر كولەڭكە جۇگىرىپ وتكەندەي بولدى.
كەمەجايدى بەتكە العان جولىن يۋحاننەس قايتا جالعاستىردى، الايدا بويىن ۇرەي بيلەپ، ابدىراعانىن ءجۇرىسىنىڭ ءوزى-اق اڭعارتىپ تۇردى. تەك ويلاپ قارا، ۆيكتوريا قالاي وسكەن، كادىمگى بويجەتكەن قىز ءارى ادەمى. قاستارى ءيىلىپ كەلىپ كەڭسىرىگىنىڭ ۇستىندە تۇيىسەتىن ءتارىزدى جانە اسا اسەم ەكى بارقىت جولاققا ۇقسايدى. كوزى قارايىڭقىراپ، قاراكوك بولىپ كورىنەدى.
قايتار جولدا يۋحاننەس قۇلپى سارايدان الىسىراق ورمانمەن وتەتىن سۇرلەۋگە ءتۇستى. ەندى ەشكىم دە ونى ۇلكەن ءۇي بالالارىنىڭ سوڭىنان قالماي ءجۇر دەپ ايتا المايدى. ول توبەگە كوتەرىلدى دە، وڭتايلى ءبىر تاستى تاڭداپ الىپ وتىردى. قۇستار قۇيقىلجىتا تامىلجىتىپ ءان سالىپ، ءبىر-بىرىن وزىنە شاقىرادى، تۇمسىقتارىنا تىستەپ العان شيلەرى بار. اۋادا قارا توپىراقتىڭ، جاپىراق جارعان بۇرشىك پەن ءشىري باستاعان اعاشتاردىڭ كۇلىمسى ءيىسى شىعادى.
الايدا كۇتپەگەن جەردە يۋحاننەس ۆيكتوريانى قايتا كورۋگە تۋرا كەلدى، ول تۋرا وسى وتىرعان توبەگە تەك قاراما-قارسى جاعىنان كەلە جاتىر ەكەن.
يۋحاننەستى كوز كورىپ، قۇلاق ەستىمەيتىن جاققا كەتىپ قالماعان ەكەنمىن دەگەن ءبىر ءالجۋاز وكىنىش مەڭدەدى، بۇل جولى ول، ءسوز جوق، وزىمەن كەزدەسۋدى ىزدەپ ءجۇر ەكەن دەپ ويلايدى-اۋ دەگەن كۇدىك ەڭسەردى ونى. ونىمەن قايتادان سالەمدەسۋ كەرەك پە، جوق پا؟ بالكىم، ونى بايقاماعان سىڭاي تانىتۋ كەرەك شىعار، ونىڭ ۇستىنە ەرنى ءىسىپ ءتۇر.
ءبىراق ۆيكتوريا قاتارىنا كەلگەن تۇستا ورنىنان تۇرىپ، باس كيىمىن الدى. قىز جىميىپ، باسىن يزەدى.
— قايىرلى كەش! كەلۋىڭىزبەن! — دەدى ول.
وعان قىزدىڭ ەرنى تاعى دا ءسال دىرىلدەگەندەي كورىندى، الايدا ول تاباندا بويىن جيناپ الا قويدى.
— بۇعان سەنۋدىڭ ءوزى قيىن، — دەپ اقتالۋعا اسىقتى ول، — ال مەن سەنىڭ وسى جاتكا كەتكەنىڭدى بىلگەنىم جوق.
— ارينە، ونى بىلمەيتىن ءجونىڭىز بار، — دەدى قىز. — وسى سوقپاقپەن ءجۇرىپ قايتۋ ويىما اياق استىنان ءتۇستى.
اي-ياي-ياي! ال بۇل عوي وعان "سەن" دەپ سوقتى! '
— ءسىز ۇزاق بولاسىز با؟ — دەپ سۇرادى ول
— كانيكۋلدىڭ اياعىنا دەيىن.
ول ايتار ءسوزدى ارەڭ ىرىكتەدى، قىز بولسا، ابدەن جات بولىپ كەتكەن. جالپى ول نەگە مۇنىمەن سويلەستى ەكەن؟
— ديتلەف ءسىزدىڭ قابىلەتىڭىز وتە زور دەيدى، يۋحاننەس. سونداي جاقسى وقيتىن كورىنەسىز. ول تاعى دا ءسىز ولەڭ جازادى دەيدى. بۇل راس پا؟
ول قىسقا عانا قۇلىقسىزداۋ جاۋاپ قايىردى:
— وندا تۇرعان ايرىقشا نە بار. ولەڭدى ءبارى جازادى. زايىرى، ءقازىر قىز كەتەتىن شىعار، ويتكەنى ۇندەمەي قالدى عوي.
— بۇگىن مەنى ارا شاعىپ العانى سونداي وكىنىشتى بولدى، — دەپ ءوز ەرنىن كورسەتىپ ول قايتا ءسوز باستادى. — ەرىنىمنىڭ كۇپ بولىپ ءىسىپ كەتكەنى سودان.
— ۇيىڭىزگە تىم ۇزاق ۋاقىت بويى كەلگەن جوقسىز، بۇل ارانىڭ ارالارى ءسىزدى سوندىقتان تانىماي قالعان عوي.
مۇنى ارا شاقسا، ول ونى ازىلگە اينالدىرادى. نەسى بار، تۇسىنىكتى. يىعىندا تۇتقاسى التىندانعان قىزىل قولشاتىرىن دوڭگەلەتىپ تۇرا، باسقانىڭ قايعىسىن قايتسىن. ال بۇل عوي، وسىناۋ ءازىز پاڭ بيكەشتى سان مارتە قولىندا كوتەرىپ ءجۇردى.
— بۇل ارانىڭ ارالارىن مەنىڭ ءوزىم دە تانىماي قالدىم، — دەپ جاۋاپ قاتتى ول — كەزىندە عوي، بۇلاردىڭ ءبارى مەنىڭ دوستارىم بولىپ ەدى.
الايدا قىز بۇنىڭ ءسوزىنىڭ تەرەڭ ماعىناسىن تۇسىنبەي، جاۋاپ قايتارعان جوق. ال ماعىناسى كەرەمەت تەرەڭ ەدى.
— مەن مۇنان كوپ نارسەنى تانىماي ءجۇرمىن. ءتىپتى ورماننىڭ ءوزىن وتاپ كەسىپ تاستاپتى.
قىزدىڭ ءجۇزى تۇماندانىپ كەتتى.
— ولاي بولسا، تەگى، مۇندا ولەڭ جازۋعا زاۋقىڭىز سوقپايدى عوي، — دەدى ول. — ال كەنەت ماعان ولەڭ ارناۋ ويىڭىزعا ورالسا شە! ءجا، جوق، مەن نە ايتىپ كەتتىم! كوردىڭىز عوي، بۇل ماسەلەدەن ماعلۇماتىمنىڭ ازدىعىن. ءسوزدىڭ ۇشتىعى تيگەن ول تومەن قاراپ، كوزىمەن جەر شوقىدى. قىز ءىلتيپاتتى بولعان كورىنىپ، مۇنى مۇقاتىپ استام سوزدەر ايتىپ، ونىڭ قانداي ەسەر ەتەتىنىن كۇتەتىن سىڭايلى. يۋحاننەستىڭ وسىناۋ جىلداردىڭ ءون بويىندا ۋاقىتىن بوسقا جىبەرمەي، قاعاز شيمايلاپ قانا قويماي، باسقالاردان كىتاپتى كوپ وقىعانى بەكەر بولعانى ما.
— ال جارايدى، شىنىندا دا ءالى كەزدەسەمىز عوي. جولىققانشا.
ول ەش جاۋاپ قاتپاي، باس كيىمىن الىپ كەتىپ وتىردى.
شىركىن، بۇل قىز بىلسە عوي ونىڭ ءوز ولەڭدەرىن وزگەگە ەمەس، ءبىر وسىعان عانا ارناعانىن، ءتىپتى ءتۇن تۋرالى، باتپاق وتى جايىنداعى جىرلاردىڭ ءوزى وسىعان باعىشتالعان ەمەس پە. ونىڭ ەلەسى جوق ءبىر ولەڭى بار ما، تەك ونى بۇل ەشقاشان بىلمەي كەتەدى-اۋ.
جەكسەنبى كۇنى يۋحاننەسكە ارالعا شاقىرىپ ديتلەف كەلدى. "تاعى دا ماعان ەسكەككە وتىرۋعا تۋرا كەلە مە" دەپ ويلادى ول، ءبىراق كەلىستى. كۇن جەكسەنبى ەكەنىنە قاراماستان كەمەجايدا سەرۋەندەۋشىلەر از كورىندى. توڭىرەك تىپ-تىنىش، اسپاندا كۇن جارقىراپ تۋر. سوسىن كەنەت مۋزىكا ءۇنى شالقىدى، ول تەڭىزدەن، سوناۋ الىس ارالداردان جەتتى — بۇل پوشتا پاروحودى ەدى، ۇلكەن شەڭبەر جاساپ اينالىپ كەپ كەمەجايعا تىرەلدى. پالۋباسىندا مۋزىكا وينالىپ جاتتى.
يۋحاننەس قايىقتى شەشىپ الىپ، ەسكەككە وتىردى. وسىناۋ كوز قارىقتىرعان اشىق كۇنى ونىڭ دا كوڭىل كۇيى كوتەرىڭكى ەدى، ال پاروحودتان جەتكەن مۋزىكا ءۇنى جۇرەگىن ەلجىرەتىپ، اۋادا گۇلدەر مەن التىن ماساقتاردان ورمەك سالىپ جاتقان سەكىلدەندى وعان.
ال ديتلەف نەگە كۇيبەجەكتەپ ءجۇر؟ ول جاعادا تۇرىپ، پاروحودقا، ونىڭ جولاۋشىلارىنا قارايدى، ءباز بىرەۋدى كۇتەتىن سياقتى. "ەسكەككە وتىرىپ قايتەمىن، وداندا جاعاعا تۇسەيىن" دەپ ويىن تۇيگەن يۋحاننەس بۇرىلا بەردى.
سول ءسات ونىڭ الدىنان ءبازبىر اق نارسە جالت ەتە قاپ، سۋ شولپ ەتكەندەي بولدى. پاروحودتان بايبايلاعان كوپ ءۇندى ايقاي شىقتى، جاعادا تۇرعاندار كوز ايىرماي اق ەلەس عايىپ بولعان تۇستى ساۋساقتارىمەن نۇسقاپ، كوز ايىرماي تۇر. مۋزىكا ساپ تىيىلدى.
يۋحاننەس دەرەۋ كومەككە ۇمتىلدى. ول سەزىم-تۇيسىگىنە عانا باعىنىپ، ەش ويلانباستان سۋعا قويىپ كەتتى. پالۋبادان انانىڭ "مەنىڭ قىزىم، مەنىڭ كىشكەنتايىم!" دەگەن جان داۋسىن عانا ەستىدى، كوزى ەشكىمدى كورمەدى. قايىقتان قارعىعان بويدا سۇڭگي جونەلدى.
ءبىراز ۋاقىت ول كورىنبەي، سەكىرگەن جەردىڭ سۋ بەتى عانا ءيىرىلىپ جاتتى، ىزدەپ جۇرگەنىن جۇرتتىڭ ءبارى ءبىلدى. پاروحودتاعى بايبالام باسەڭدەر ەمەس.
ول باقىتسىزدىق بولعان جەردەن بىرنەشە سارجانداي تۇستان شىعىپ، ءارى قاراي كايتا سۇڭگىدى. وعان ايقايلاپ "جوق اندا، مۇندا، مىناۋ تۇستا" دەپ ايقايلاپ، ساۋساعىمەن نۇقىپ جاتىر جۇرت.
ول سۋ استىندا قايتادان جوق بوپ كەتتى.
قايتادان ازاپتى كۇتۋ، ايەلدىڭ تىنبايتىن اششى زارى، ءبازبىر ەركەك ىزا بولىپ پالۋبادا ءوز قولىن ءوزى بۇراپ جاتىر. كۇرتەسى مەن باشماعىن شەشىپ تاستاپ، پالۋبادان سۋعا تاعى ءبىر كىسى — شتۋرمان سەكىردى. ول قىز بالا سۋ تۇبىنە كەتكەن جەردى مۇقيات قاراپ جاتىر، ءبارىنىڭ ءۇمىتى ەندى سول عانا.
الايدا وسى ەكى ورتادا سۋدىڭ بەتىنەن يۋحاننەستىڭ باسى قايتا قىلتيدى، بۇرىنعى جەردەن ءسال ارىرەك، بىرنەشە سارجان ارىدەن شىقتى. باس كيىمىنەن ايىرىلعان بولۋى كەرەك، باسى كۇنگە شاعىلىپ، تۋرا تۇلەننىڭ توبەلىندەي جالتىرادى. دۇرىستاپ مالتۋىنا بىردەڭە بوگەت بولعانداي اۋىر ءجۇزىپ كەلەدى، ءبىر قولى بوس ەمەس ەكەنى كورىنىپ-اق تۇر. ەندى ءبىر ساتتە ول جۇگىن اۋزىنا تىستەپ الدى — بۇل سۋعا كەتكەن قىز ەدى. جاعالاۋ مەن پالۋبادا تاڭداي قاعىپ تاڭدانعان داۋىستار جەر - كوكتى جاڭعىرىقتىردى، بالكىم سول ايقايدى ەستىگەن بولۋى كەرەك، شتۋرمان سۋدان سۇڭگىپ شىعىپ، جان-جاعىنا قارادى.
اقىرى يۋحاننەس ءبىر جاققا اپارىپ قويعان قايىعىنا جەتىپ، قىز بالانى سوعان سالىپ، ىلە ءوزى وتىردى، وسىنىڭ بارىنە مينۋتكە جەتپەيتىن ۋاقىت جۇمسادى. جاعادان ونىڭ قىز بالاعا ەڭكەيىپ ارقا تۇسىنا كويلەگىن دار ايىرىپ، ەسكەكتى الا سالىپ، بار پارمەنىمەن پاروحودقا قاراي ەسكەنىن جۇرت كورىپ تۇردى. سۋعا كەتكەن قىزدى پالۋباعا كوتەرگەندە، پاروحودتا "ۋرا!" دەگەن شات-شادىمان ءۇن الدەنەشە قايتالاندى.
— ونى سونشا الىستان ىزدەۋ ويىڭىزعا قالاي كەلدى؟ — دەپ سۇرادى يۋحاننەستەن.
— بۇل اراداعى سۋدىڭ ءتۇبىن بىلەمىن، — دەپ جاۋاپ بەردى ول — مۇندا سۋ استى اعىسى بار. سونى ەسىمە ءتۇسىردىم.
ءبازبىر مىرزا جولاۋشىلار توبىرىن كيىپ-جارىپ، تۋرا بورتتىڭ وزىنە ءوتىپ كەلەدى، ءوڭى ولىكتەي قۇپ-قۋ، قالتىراپ كۇلەدى، كوزىندە مولتىلدەگەن جاس. — پالۋباعا كوتەرىلىڭىزشى، كانە، وتىنەمىن! — دەپ ايقايلادى ول — العىس ايتىپ، رازىلىعىمدى بىلدىرەيىن دەپ ەدىم، سىزگە. سىزگە سونداي قارىزدارمىز. ءبىر مينۋتكە عانا كوتەرىلىڭىزشى.
ولىكتەي سۇپ-سۇر مىرزا توبىرعا قايتا سۇڭگىپ كەتتى.
پاروحودتان قايىققا سالتقى تاستادى دا، يۋحاننەس پالۋباعا كوتەرىلدى.
ول وندا ۇزاق بولعان جوق، ءوزىنىڭ اتى مەن مەكەنجايىن حابارلادى، ءبازبىر ايەل سۋعا مالشىنعان ونى كەۋدەسىنە قىستى، سۇپ-سۇر ەركەك ونىڭ قولىنا ساعاتىن ۇستاتا سالدى. يۋحاننەس كۇت قارىلعان قىزدىڭ ەسىن جيعىزعالى اۋرەلەنىپ جاتقان كايۋتاعا كىردى، ونداعىلار: "انە — مىنە وزىنە-وزى كەلەدى" جۇرەگى سوعا باستادى" دەدى.
يۋحاننەس زارداپ شەككەن ارقاسى دار ايىرىلعان قىسقا كويلەگى بار اقسارى قىز بالاعا قارادى. بىرەۋ بۇنىڭ باس كيىمىن تاۋىپ اكەپ قايىققا شىعارىپ سالدى.
ول جاعالاۋعا قالاي شىعا كەلگەنىن، قايىقتى قالاي سۋدان شىعارعانىن ەسىنە مۇلدەم تۇسىرە المادى. "ۋرا!" دەپ جوعارى جاقتان تاعى ءبىر ايقاي شىعىپ، پاروحود ءارى قاراي جىلجي بەرگەندە كوڭىلدى مۋزىكانى قايتا قوسقانى عانا ەسىندە قالىپتى.
راقات ءبىر سەزىم تولقىنى ونىڭ ءون بويىنان جۇگىرىپ ءوتىپ، ەرنىن ءۇنسىز قوزعالتىپ، جىميىپ قويدى.
— دەمەك، ءبىزدىڭ بۇگىنگى سەرۋەنىمىز بولمايتىن بولدى، — دەدى ديتلەف، بەي رازىلىق كەيپىن جاسىرا الماي.
سول ارادا ۆيكتوريا كەلىپ قالدى دا ىلگەرى ادىمداپ:
— سەن نە، ەسىڭنەن اداستىڭ با، ول ۇيىنە بارىپ كيىمدەرىن اۋىستىرۋى كەرەك، — دەپ شىر ەتە قالدى.
— ون توعىزداعى جىگىتكە سول دا سوز بولىپ پا!
يۋحاننەس ۇيىنە تارتتى. قۇلاعىندا ءالى مۋزىكا ءۇنى مەن "ۋرالاعان" ايقاي، تولعانىس ونى دەدەكتەتىپ بارادى. ءوز ۇيىنەن اسىپ، ورماندى باسىپ، تۋرا تاس كەنىشكە جونەلدى. وعان كەلىپ، ءدال كۇن كۇيدىرىپ تۇرعان جەردى تاڭداپ الىپ جايعاستى. كيىمىنەن بۋ شىعىپ جاتىر. الايدا اۋىزدىقسىز راقات ءبىر الاڭ ونى ورنىندا وتىرعىزبادى. كەۋدەسىن باقىت نۇرى كەرنەپ تۇر. كوزىنەن ىستىق جاس ىتقىپ كەتىپ، تىزەرلەپ وتىرا قالىپ، بۇگىنگى كۇن ءۇشىن تاڭىرىنە ءتاۋبا قىلدى. ۆيكتوريا جاعادا تۋر ەكەن، ول "ۋرالاعان" ايقايدى ەسىتتى. "ۇيىڭىزگە بارىپ، كەبۋ كيىمدەر ءقيىڭىز" دەدى ەمەس پە.
ول شات-شادىمان كوڭىلمەن قايتا-قايتا قۋانا كۇلەدى. قىز ونىڭ بۇل باتىلدىعىن، بۇل ەرلىگىن باستان-اياق كوردى، سۋعا كەتكەن قىزدى قالاي قۇتقارعانىن ماساتتانا تۇرىپ شولدى. ۆيكتوريا ! ۆيكتوريا! ءسات سايىن ءومىرىمنىڭ ءاربىر ءمينۋتى ءبىر وزىڭە تيەسىلى بولىپ بارا جاتقانىن بىلەسىڭ بە! مەن سەنىڭ قۇيتاقانداي عانا كەبىسىڭدى سۇيۋگە، كۇيمەڭە جەگىلۋگە، ايازدى كۇنى پەشىڭە بالەن تاستاپ وتىرۋعا ءازىرمىن. پەشىڭە التىن بولەن تاستايمىن، ۆيكتوريا!
ول جالت قارادى. ونى ەشكىم تىڭداپ جاتقان جوق. وزىمەن-وزى جالعىز. قولىندا قىمبات ساعات، تىق-تىق سوعىپ ءجۇرىپ تۋر.
بۇگىنگى كۇن ءۇشىن، راحمەت، ساعان، — ءتاڭىرى. ول قىنالى تاستاردى سيپاپ، بەتىندەگى شىرپىلارىن ءتۇسىردى. ۆيكتوريا وعان قاراپ جىميعان جوق، ونىڭ ونداي ادەتى بولمايتىن. ول كەمەجايدا جاي عانا تۇرعان، جۇزىنە تەك جۇقا قىزىل اراي ويناپ شىقتى. ەگەر بۇل ساعاتتى وعان سىيلاسا، قابىل الۋى مۇمكىن بە ەدى؟
كۇن ۇياسىنا قونىپ، ىستىق باسىلدى. ول ءوزىنىڭ باستان-اياق سۋ بولعانىن سوندا عانا سەزىپ، قاۋىرسىنداي ۇشىپ ۇيىنە جۇگىردى.
قۇلپى سارايعا قالادان تانىس قوناقتار كەلدى، وندا بي بيلەنىپ، ويىن-ساۋىق قىزدى. ءبىر اپتا بويى دوڭگەلەك مۇنارانىڭ باسىنان جالاۋ تۇسكەن جوق.
ءشوپ جينايتىن كەز ەدى، الايدا اتتار كوڭىلدى قوناقتاردىڭ سەرۋەنىنەن بوساماي، پىشەن دالادا قالدى. ال كەي جەردە ءشوپ شابۋ باستالعان دا جوق، باتىراقتار ونىڭ ورنىنا اتشى، ەسكەكشى بولىپ، ءشوپ ساباعىندا تۇرىپ قيراۋعا اينالدى.
سارى قوناقجايدا ءبىر تىنباي مۋزىكا ويناپ تۇردى...
مۇنداي كۇندەرى قارت ديىرمەنشى ديىرمەنىن توقتاتىپ قۇلىپتاپ قويادى. ويتكەنى ونىڭ مۇنداي دۋماننان العان اششى ساباعى بار: قالالىق قوناقتار قىزارا ءبورتىپ توپتانا كەلىپ ەرمەك ءۇشىن ءدان تولى قاپتاردى تالاي مارتە جارىپ تاستاعان. تۇندەر سونداي جىلى ءارى جارىق، سوندىقتان كوڭىلدەنىپ العاندار ونداي قيتۇرقى ونەر شىعارماي شىدار ما. باي كامەرگەردىڭ جاس كەزى، بىردە قىزىپ الىپ ديىرمەنگە كەلگەنى بار، ءبىر ىدىسقا سالىپ العان قۇمىرسقا يلەۋىنىڭ ءبىر كەسەگى قولىندا جۇرگەن، سونى ديىرمەننىڭ كومەيىنە تاستاي بەرگەنى عوي. كامەرگەردىڭ ءوزى شاۋ تارتىپ، باياعىدا-اق شال بولدى، ال ونىڭ ۇلى وتتو بۇرىنعىسىنشا قۇلپى ساراي يەلەرىنە ءجيى كەلىپ قوناقشىلاپ قايتادى، جوعارىداعىداي قيسىق قىلىققا ءۇيىر-اق. ول تۋرالى جەرگىلىكتى جۇرتتىڭ ايتقاندارىن ەستىسەڭ قۇلاعىڭ سارسيدى.
مىنە، ورمان جاقتان ايعاي-سۇرەڭ مەن ات ءدۇبىرى شىقتى. بۇل ەتى قىزىپ ەلىرىپ العان اتتارعا سالت مىنگەن جاس مەيماندار. سالت اتتىلار ديىرمەنشىنىڭ ۇيىنە شاۋىپ كەلىپ، بيشىكتەرىمەن ەسىكتى ۇردى. ءۇيدىڭ ماڭدايشاسى الاسا بولاتىن، ال ولار ات-ماتىمەن سودان ءوتىپ ۇيگە ەنبەك.
— سالەمەتسىزدەر مە! سالەم! — دەپ جامىرايدى. — ءبىز سىزدەرگە قوناققا كەلدىك.
ديىرمەنشى تومەنشىكتەپ ولاردىڭ قىلىعىنا كۇلدى دە قويدى.
بوزبالالار اسىعىس اتتارىن بايلاپ، ديىرمەندى ىسكە قوسىپ، جۇرگىزىپ جىبەردى.
— كوپشىگىندە تۇك ءدان جوق! — دەپ ديىرمەنشىنىڭ جان داۋسى شىقتى. — ديىرمەندى سىندىراسىڭدار.
الايدا تەگەرشىكتەردىڭ تارسىل-تۇرسىلىنان ونى ەشكىم ەسىتكەن جوق.
— يۋحاننەس! — دەپ امالى قۇرىعان ول ەندى داۋسى جەتكەنشە ايقايلاپ بالاسىن شاقىردى.
تاس كەنىشتەن يۋحاننەس ءتۇسىپ كەلە جاتتى.
— ولار ديىرمەنىمنىڭ تەگەرشىگىنەن تۇك قالدىرمايتىن بولدى، — دەپ ايقايلادى ديىرمەنشى قوناقتاردى نۇسقاپ.
يۋحاننەس باياۋ ادىمداپ قوناقتارعا بەتتەدى. ول سۇمدىق سۇرلانىپ كەتكەن، شىقشىتىنىڭ تامىرلارى بىلەۋلەنىپ شىعىپ ءتۇر. كامەرگەردىڭ ءقازىر كادەت كيىمىن كيىپ جۇرەتىن ۇلىن ول بىردەن تانىدى، قاسىندا ەكى جاس جىگىت جانە ءجۇر. ولاردىڭ ءبىرى جىميىپ كۇلىپ يۋاننەسپەن امانداستى، ونىمەن ۇرسىسقىسى كەلگەن جوق.
يۋحاننەس داۋىس تا كوتەرگەن جوق، ايبات تا كورسەتكەن جوق، تەك ىلگەرىلەي بەردى. ول تۋرا وتتونىڭ وزىنە كەلە جاتىر. سول ءسات ورماننان شىققان سالت اتتى ەكى قىزدى كوزى شالدى، ولاردىڭ ءبىرى قۇلپى ساراي يەسىنىڭ بوز بيەسىنە مىنگەن، ۇستىنە اموزونكا كيگەن ۆيكتوريا ەدى. ۆيكتوريا اسىقپاي، اتىنىڭ تىزگىنىن تارتىپ، بارلىعىن سۇراۋلى كوزبەن ءبىر شولىپ شىقتى.
جالت بۇرىلىپ يۋحاننەس توعانعا اتىپ شىقتى دا، سۋدىڭ قۇلاعىن اشىپ جىبەردى، تارسىل-كۇرسىل بىرتە-بىرتە سايابىرلاپ، ديىرمەن دە توقتادى.
— ەي، تيمە وعان! — دەپ ايقاي سالدى وتتو. — نەگە توقتاتتىڭ؟ تيمە دەپ تۇرمىن عوي ساعان:
— ديىرمەندى جۇرگىزگەن سەن بە؟ — دەپ سۇرادى ودان ۆيكتوريا.
— مەن، — دەپ كۇلە جاۋاپ بەردى وتتو. — ول نەگە توقتاپ ءتۇر؟
— ويتكەنى ونىڭ ىشىندە ەشتەڭە جوق، — دەپ جاۋاپ قاتتى يۋحاننەس ەنتىگىپ. — تۇسىنىكتى مە؟ ەشتەڭە جوق ىشىندە!
— ىشىندە ەشتەڭە جوق. ەستيمىسىڭ؟ — دەپ قايتالادى ۆيكتوريا.
— ونى مەن قايدان بىلەمىن؟ — دەپ وتتو تاعى دا كۇلدى. — ولاي بولسا ساۋال بەرۋگە رۇقسات ەتىڭىز: ءىشى نەگە بوس؟ ءدان تولتىرىلماعان با؟
— جارايدى! اتقا قونايىق؟ — دەپ وتتونىڭ ءبىر دوسى ىرىڭ-جىرىڭدى ءبىتىرۋ ءۇشىن اڭگىمەنى ءبولىپ جىبەردى.
ولار اتقا قوندى. كەتەر الدىندا جاس جىگىتتەردىڭ ءبىرى يۋحاننەستەن كەشىرىم سۇرادى.
ۆيكتوريا ەڭ سوڭىنان كەتتى. جۇرە بەرىپ قايتا بۇرىلدى دا، قايتىپ كەلدى.
— مەيىرىم ەتىپ، اكەڭىزدىڭ الدىندا ءبىز ءۇشىن كەشىرىم سۇراعايسىز، — دەپ ءوتىندى ول.
— كادەت كەشىرىمدى ءوزى سۇراۋىنا بولاتىن ەدى عوي، — دەپ جاۋاپ قاتتى يۋحاننەس.
— ءيا، ايتۋىڭىز دۇرىس، الايدا... ول وسىلاي بىردەڭە ويلاپ تاپپاسا، ىشكەنى اس بولمايدى... ءسىزدى مەن كوپتەن كورگەن جوقپىن اۋ دەيمىن، يۋحاننەس.
ول وعان كوزىن توڭكەرىپ قارادى، ءوز قۇلاعىنا ءوزى سەنبەي، بىردەڭەنى قاتە ەستىدىم بە دەپ قالدى. وتكەن جەكسەنبىنى، مۇنىڭ ۇلى سالتانات كۇنىن نەعىپ ۇمىتىپ قالعان؟
— مەن ءسىزدى جەكسەنبىدە كەمەجايدان كوردىم عوي، — دەدى ول.
— اھ، ءيا، — دەپ بىردەن ءۇن قوستى قىز. — ءسىزدىڭ شتۋرمانعا كومەك كورسەتكەنىڭىز قانداي جاقسى بولدى. ايتەۋىر، قىز بالانى تاپتىڭىزدار عوي.
ول وكپەلەپ قىسقا عانا جاۋاپ قايىردى:
— ءيا. قىزدى تاپتىق.
— ال، بالكىم، — دەپ ءسوزىن جالعاستىردى قىز، وسى وي باسىنا تەك ءقازىر عانا كەلگەندەي، — بالكىم، ءسىز جالعىز... ايتقانداي، ونىڭ ءبارى — ءبىر ەمەس پە. اكەڭىزگە ءبىزدىڭ كەشىرىم وتىنگەنىمىزدى ايتارسىز دەپ سەنەمىن. تىنىشتى ءتۇن!
جىميا باسىن يزەپ تىزگىنىن جيىپ ول شابا جونەلدى.
ۆيكتوريا كوز ۇشىنا ءسىڭىپ جوق بولعاندا تولعانعان، قورلانعان يۋحاننەس ورمانعا تارتتى. كەنەت اعاشقا سۇيەنىپ جاپادان-جالعىز تۇرعان ۆيكتوريانى كوردى. اعاشتىڭ دىڭىنە جابىسىپ ول ەڭىرەپ جىلاپ ءتۇر.
الدە ول اتتان قۇلادى ما ەكەن؟ ءبىر جەرىن اۋىرتىپ الدى ما؟
قاسىنا كەلىپ:
— سىزگە نە بولدى؟ — دەپ سۇرادى ول.
قىز وعان قارسى اتتاپ قولىن سوزدى، كوزى جايناپ ءتۇر.
الايدا ول سول ءسات توقتاي قالىپ قولىن ۇسىنعان بويى:
— ەشتەڭە دە بولعان جوق، اتتى قويا بەرىپ، ءوزىم جاياۋ جۇرەيىن دەدىم... — دەپ جاۋاپ قاتتى. — يۋحاننەس بۇلاي قاراماڭىزشى ماعان. جاڭا توعاندا تۇرىپ مەنەن كوز ايىرعان جوقسىز. نە ويلاعانىڭىز بار؟
— نە ويلاپ، نە قالايتىنىمدى ءوزىم دە بىلمەيمىن، — دەگەن ءسوزدى ارەڭ ايتتى.
— قولىڭىز قانداي، — دەدى قىز وز قولىن ونىڭ بىلەگىنە سالىپ. — مىنا بىلەك تۇسىڭىزدا قولىڭىز ءتىپتى الەمەت.
ول شاپ بەرىپ ونىڭ قولىن ۇستاعىسى كەلدى. الايدا قىز كويلەگىنىڭ ەتەگىن جيناپ الىپ:
— جو-جوق، ماعان ەشتەڭە دە بولعان جوق، — دەدى. مەن انشەيىن جالعىز ءجۇرىپ قايتايىن دەگەنمىن. تىنىشتى ءتۇن!
III
يۋحاننەس قايتادان قالاعا كەتتى. كۇندەر زىرلاپ، جىلدار جىلجىپ، ەڭبەك پەن ارمانعا، وقۋ مەن جىرلارعا تولى ۇزاق تا ۇرىمتال ۋاقىت ءوتتى. باقىت وعان وڭ قاباق تانىتىپ كۇلىم قاعىپ، ول پارسىلاردىڭ پاتشايىمى بولعان ەۆرەي قىزى ەسفيري جونىندە جىر جازدى، بۇل شىعارما جاريالانىپ، ءتىپتى قالاماقى دا تولەندى. ەكىنشى، مىنكەن ءۆيندتىڭ اتىنان جازىلعان "ماحاببات ساياحاتى" جىرى اتاق-داڭق اكەلىپ، ونى تانىمال ەتتى.
ماحاببات دەگەن نە؟ بۇل قىزىل بۇتاداي جەلدىڭ سىبدىرى، جوق، بۇل — قانداي جالىنداعان جالىن، ماحاببات — بۇل توزاق كۇيى، ونىڭ سازىمەن قارتتاردىڭ دا جۇرەگى بيلەي جونەلەدى. ول تۋرا شەگىرگۇلدىڭ ءوزى، جاپىراعىن قاراڭعىلىق تۇسە جايادى، ول تۋرا ناز — گۇلدىڭ ءوزى، جەڭىل لەپتەن جاپىراقتارىن جيناپ الىپ، ءتيىپ كەتسەڭ سولىپ قالادى.
مىنە، ماحاببات دەگەنىمىز وسى. ول ادامدى وپات ەتىپ، ومىرگە قايتا اكەلە الادى، قايتا تۇلەتىپ، شىجعىرىپ تۇرىپ ءوز تاڭباسىن باسادى؛ بۇگىن ول ماعان قۇلاسا، ەرتەڭ ساعان اۋادى، بۇرسىگۇنى باسقانى تابادى، ويتكەنى ول اعىندى دا اۋمالى-توكپەلى. الايدا ول ساعان ماڭگى بىتپەس تابىن قالدىرىپ، قاشان باسىڭ قارا جەرگە جەتكەنشە جالىنى وشپەيدى ويتكەنى ول ءبىر كۇندىك ەمەس، عۇمىرلىق سەزىم. دەمەك، ماحاببات دەگەنىمىز نە ءوزى؟ و، ماحاببات — بۇل جەردىڭ جۇپار ءيىسى اڭقىعان جازعى جۇلدىزدى ءتۇن. الايدا ونىڭ بوزبالاعا بولەكتەنىپ جەكە جۇرەتىن سوقپاق ىزدەتىپ، قاريانى جالعىزىلىكتى باسپاناسىندا دوڭبەكشىتىپ، مازاسىن الاتىنى نەسى ەكەن؟ اھ، ماحاببات، سەن عوي، ادام جۇرەگىن گۇل جايناعان باققا دا، كىر-قوقىر تاستاعان ۇراعا دا اينالدىراسىڭ، كادىمگى قۇپيا حارام قوقىستار اياق الىپ جۇرگىزبەيتىن اشەكەيى كوپ، ۇيات-ارى جوق باقشاعا ۇقساتاسىڭ.
سوپىنى جەتى قاراڭعى تۇندە جابىق قاقپاعا ۇرلانىپ كەلىپ، ۇيقتاپ جاتقانداردىڭ تەرەزەسىنە تەلمىرتەتىن، سول ەمەس پە؟ ءدىندار قىزدى ەسالاڭ ەتىپ، پاتشا قىزىن ەسىنەن تاندىراتىن دا سول ەمەس پە؟ پاتشانىڭ باسىن جەرگە جەتكىزىپ، ساقالىمەن جولدىڭ شاڭىن سىپىرتاتىن دا سول. ونىڭ ىرقىنا تۇسكەن جان اۋزىنا كەلگەنىن وتتاپ، بەت الدى ىرجىڭداپ، ءتىلىن شىعارىپ، بەتىن تىرجىڭداتۋدان دا تانبايدى.
ماحاببات دەگەن مىنە وسىنداي.
الايدا ونىڭ مۇلدەم باسقاسى دا بولادى، وعان بۇل جالعاندا سالىستىرار تەڭ تاپپايسىڭ. كوكتەمنىڭ تىمىق ءتۇنى جەرگە قونىپ، بوزبالا قارسى الدىنان قوس جانار، كۇلىمدەگەن ەكى كوز كوردى. ول سولارعا قاراپ، قاراي-قاراي كوز تويدىرا المادى. سوسىن قىزدىڭ اۋزىنان ءسۇيىپ ەدى، جۇرەگىندە ەكى شىراعدان: كۇن مەن جۇلدىز توعىسقانداي بولدى. قىزدىڭ قولى موينىنا ورالعاندا ول بۇل دۇنيەدەن باسقا ەشتەڭە كورمەدى دە، ەستىمەدى دە.
ماحاببات دەگەنىمىز جاراتۋشى ءتاڭىردىڭ ءتۇڭعىش ءسوزى، ونىڭ كوكىرەگىن جارىق ەتكەن ءتۇڭعىش ويى. ول: "دۇنيە جارىق بولسىنشى!"
دەگەندە-اق ماحاببات تۋعان. ول جاساعاننىڭ ءبارى تاماشا، ءوزىنىڭ ەشبىر تۋىندىسىن جوعالتىپ العىسى كەلمەيدى. ءسويتىپ، ماحاببات جەر بەتىڭدەگىنىڭ بارلىعىنىڭ قاينار كوزى، جەر بۇتىندەگىنىڭ ءبارىنىڭ ءامىرشىسى بولدى، ءبىراق ونىڭ بۇكىل جولىندا گۇل مەن قان، مەن گۇل قاتار جۇرەدى.
ميزام كۇنى.
وسىناۋ مەڭىرەۋ كوشە ونىڭ سەرۋەندەيتىن سۇيىكتى ورنى. يۋحاننەس ونىمەن تۋرا ءوز بولمەسىندەگى دەي ەرسىلى-قارسىلى جۇرەدى، ويتكەنى وتكەن-كەتكەندى كەزدەستىرمەيدى، كوشەنىڭ قوس قاپتالى قىزىل جانە سارى جاپىراقتار جامىلعان اعاشتاردان تۇراتىن ۇزىننان-ۇزاق سوزىلعان ب ا ق.
ۆيكتوريا بۇل كوشەدە قايدان ءجۇر؟ ونى موندا نە ايداپ اكەلەدى؟ ول قاتەلەسپەپتى، بۇل شىن مانىندە دە سول. كەشە كەشكىسىن تەرەزەدەن قاراعاندا بىرەۋ ءجۇر ەدى، ول دا تۋرا سونىڭ ءوزى بولدى.
ونىڭ جۇرەگى ءدۇرس-دۇرس سوقتى. ول ۆيكتوريانىڭ قالادا ەكەنىن بىلەدى، بىرەۋدەن ەستىگەن. ءبىراق ديىرمەنشىنىڭ بالاسى ول توپقا قوسىلمايدى. ءتىپتى ديتلەفتىڭ، وزىمەن تانىس ادامدارداي ارالاسىپ تۇرمايدى.
ءوزىن-وزى قولعا الىپ، بيكەشكە قارسى ءجۇردى. ول بۇنى تانىدى ما، تانىمادى ما؟ ول سىمباتتى موينىنا جاراسقان ادەمى باسىن پاڭدانا كوتەرىپ، ءوزىن اسقاق ۇستاپ، ويعا شومعان قالپى ءوز جولىمەن كەتىپ بارادى.
بۇل باسىن يزەدى.
— سالەمەتسىز بە، — دەپ ول باياۋ ءۇن قاتتى.
الايدا ول توقتايتىن سىڭاي تانىتپاي، بۇل دا قاسىنان ءۇنسىز وتە شىقتى. قىسقا كوشەنىڭ اياعىنان داعدى بويىنشا بۇل كەرى بۇرىلدى. "مەن تابان جولعا قاراپ، كوزىمدى كوتەرەيىن" دەپ ويلادى. الايدا ونشاقتى ادىم اتتاعان سوڭ باسىن كوتەرىپ الدى.
قىز ءبازبىر جارنامانىڭ الدىنا توقتادى.
ەندى بۇل نە ىستەۋى كەرەك — تاياۋداعى شولاق كوشەگە بۇرىلىپ كەتە مە؟ بۇل ارادا ول نەعىپ ءتۇر؟ ايقىش-ۇيقىش قويىلعان قىزىل سابىندار ءۇيىلىپ، قالبىرداعى ءبازبىر جارما مەن ۇستالعان ماركالار تۇراتىن وسى ءبىر بولىمسىز دۇكەننىڭ سيىقسىز جارناماسىن قايتەدى ەكەن؟
بالكىم تاعى دا ونشاقتى قادام ءجۇرىپ، قايتا بۇرىلار.
كەنەت قىز بۇعان قارادى دا قارسى ءجۇردى. ول شاپشاڭ باسىپ كەلەدى، باتىلدىققا بىردەن باسىپ، سوز باستاپ الىپ، ەنتىگىن ارەڭ توقتاتتى. ونىڭ كۇلگەنى دە ءبىر ءتۇرلى شيرىعىڭقىراپ شىقتى.
— سالەمەتسىز بە؟ ءسىزدى كەزدەستىرگەنىم قىزىق بولدى عوي.
قۇدايا، بۇنىڭ جۇرەگىنە نە بولدى، سوقپايدى، تەك قانا دىرىلدەيدى عوي. بىردەڭە ايتپاق ەدى، ايتا الماي، ەرنىن عانا جىبىرلاتا بەردى.
ونىڭ كيىمنەن، سارى كويلەگىنەن، ال بالكىم تىنىسىنان بولار، ءبىر جۇپار ءيىس اڭقيدى. سول ساتىندە ونىڭ بەتىنە قاراپ ۇلگەرمەي، ونىڭ نازىك سيپاتىن عانا تانىپ، قولشاتىر ۇستاعان قولىنىڭ سۇيرىكتەي ساۋساقتارىن كوردى. بۇل ونىڭ وڭ قولى ەدى.
ساۋساعىندا ساقينا بار.
العاشقى ساتتە بۇل ونى تۇسىنبەدى، قىرسىقتىڭ شالعانىن مويىنداعىسى كەلمەدى. قولى انشەيىن ادام ايتقىسىز ادەمى ەدى.
— مەن مىنە، تابانى كۇرەكتەي ءبىر اپتادان بەرى قالا دامىن. ءبىراق ءسىزدى كورگەنىم جوق. ءاي، جوق، بىردە كوشەدە كوردىم، بىرەۋ سىرتىڭىزدان ءسىز دەدى. ەر جەتىپ ەرەسەك تارتىپ قالىپسىز.
— ءسىزدىڭ قالادا ەكەنىڭىزدى بىلگەنمىن، — دەپ مىڭگىرلەدى بۇل. — بۇندا ءالى ۇزاق بولاسىز با؟
— جوق، ۇزاق ەمەس. بىرنەشە كۇن عانا. ۇيگە ورالۋىم كەرەك.
— ءوزىڭىزدى كورۋ باقىتى بۇيىرعانى ءۇشىن سىزگە راحمەت، — دەيدى ول.
سوسىن ارادا ۇنسىزدىك ورنادى.
— جالپى مەن اداسىپ ءجۇرمىن، — دەدى اقىرى قىز. — كامەرگەردىڭ وتباسىندا تۇرىپ جاتىرمىن. بۇل كوشە قايدا اپارادى، ءوزى؟
— رۇقسات ەتسەڭىز، شىعارىپ سالايىن.
ەكەۋى بىرگە كەتتى.
— ال، وتتو ءقازىر ۇيدە مە؟ — دەپ سۇرادى بۇل، ويىنا العاش كەلگەنى وسى بولدى.
—ۇيدە، — دەپ قىسقا قايىردى ول
ءبازبىر قاقپادان بىرنەشە ەركەك شىقتى، قولىمەن كوتەرىپ كەلە جاتقان پيانينومەن تابان جولدى جاۋىپ تاستادى ولار. ۆيكتوريا سولعا قاراي ىرشىپ ءتۇسىپ، ءبىر ءسات يىعىمەن سەرىگىنە جابىسا قالدى. يۋحاننەس وعان قارادى.
— كەشىرىڭىز، — دەدى ول
ونىڭ جاناسۋىنان بۇنىڭ ون بويىنا ءبىر راقات دەل-سالدىق تاراپ، قىز تىنىسى بەتىن شارپىدى.
— سىزدەن ساقينا كورىپ تۇرمىن، — دەپ بۇل نەمقۇرايدى كەيىپ تانىتىپ، كۇلىپ قويدى. — ءسىزدى قۇتتىقتاۋعا بولا ما؟
ول نە جاۋاپ قاتار ەكەن؟ بۇل وعان كوز تاستاپ، دەمىن ىشىنە تارتتى.
— ال ءسىز شە؟ — دەپ سۇرادى ول — ءسىز ءالى ساقينا سالعان جوق پا ەدىڭىز؟ Ah، ءيا، شىنىندا دا... بىرەۋلەر ايتىپ ەدى... ەندى ءسىز جايىندا كوپ ايتادى، گازەتتەر دە جازىپ جاتادى.
— مەن بىرنەشە ولەڭ باستىردىم، — دەدى بۇل — الايدا ءسىز ولاردى وقىماعان شىعارسىز.
— ال ولار تۇتاس كىتاپ ەمەس پە ەدى؟ مەنىمشە...
— ءيا، ءبىر شاعىن كىتاپشا دا بولعان.
ولار ءبازبىر ساياباققا شىقتى. كامەرگەردىڭ ءۇي ىندەگىلەر كۇتىپ وتىرعانىنا قاراماستان ول اسىققان جوق، كەلىپ ارقالى ساكىگە وتىردى. بۇل ونىڭ الدىنا كەلىپ توقتادى.
كەنەت ول بۇعان قولىن سوزىپ:
— ءسىز دە وتىرىڭىز، — دەدى.
بۇل وتىرعاندا عانا ول بۇنىڭ قولىن قويا بەردى.
"ءدال ءقازىر، ايتپەسە ەشقاشان!" — دەپ ويلادى بۇل. تاعى دا نەمقۇرايلىلىق كەيىپ تانىتىپ، ءسوزىن قالجىڭداپ باستاۋعا تىرىسىپ، جىميىپ قويىپ كەڭىستىككە كوز تىكتى. ال ەندى، تەز باتىلىراق.
— بۇنى قالاي تۇسىنۋگە بولادى، ءسىز نەكەلەنىپ قويعان سياقتىسىز، ال ول تۋرالى ەجەلگى كورشىڭىزگە ءبىر ءسوزىڭىز جوق.
ول ويلانىپ قالدى دا:
— بۇگىن سىزبەن ول تۋراسىندا اڭگىمەلەسكىم كەلمەپ ەدى، — دەدى.
بۇل بىردەن بايسالدانا قاپ.
— ءيا، مەن ونسىز دا ءبارىن ءتۇسىندىم، — دەدى.
ۇنسىزدىك.
بۇل سوسىن ءسوزىن ءارى قاراي ساباقتادى.
— مەن ىلعي دا بىلەتىنمىن، قانشا تىرىسقانىممەن ەڭبەگىم ەش بولاتىنىن، ءبارىبىر مەن ەمەس... بار بولعانى مەن ديىرمەنشىنىڭ عانا بالاسىمىن، ال ءسىز... ءيا، ەشتەڭە جاساي المايسىز. سىزبەن قاتار وتىرىپ، تاعى دا وسىنداي سوز قوزعاۋعا باتىلىم قالاي باراتىنىن ءتىپتى ءوزىم دە تۇسىنبەيمىن. مەن ءسىزدىڭ الدىڭىزدا تىزەمنەن تۇرىپ، اياعىڭىزدى قۇشۋعا ءتيىستىمىن. سويتكەن دۇرىسىراق بولار ەدى. ال مەن وتىرىپ الىپ... بالكىم، تۋعان ۇيدە تۇرماعان جىلدارىم ءوز دەگەنىن ىستەگەن بولار. مەن ءبىر ءتۇرلى باتىلدانىپ كەتتىم. ءوزىمنىڭ ءسابي ەمەس ەكەنىمدى بىلەمىن عوي، ءسىزدىڭ مەنى اباقتىعا جاپقىڭىز كەلسە دە، جابا المايتىنىڭىزدى جانە بىلەمىن. مەنىڭ باتىلدانىپ تۇرعانىم، مىنە، سودان. تەك قانا ماعان اشۋلانباڭىز، ەڭ دۇرىسى ەندى ۇندەمەيىن.
— جوق، ايتىڭىز. نە ايتقىڭىز كەلسە، ءبارىن دە ايتىڭىز.
— رۇقسات پا؟ نە ايتقىم كەلگەننىڭ ءبارىن ايتايىن با؟ وندا ءسىزدىڭ ساقيناڭىز ماعان بوگەت بولمايدى.
— ءيا، — دەدى ول باياۋ عانا. — مەيلى ول سىزگە بوگەت بولماسىن.
— راس پا؟ شىن مانىندە مە؟ قۇداي جارىلقاسىن ءسىزدى، ۆيكتوريا، • مەن جانىلىپ ەستىگەن جوقپىن با؟ — دەپ بۇل ورنىنان ونىڭ ءجۇزىن كورگەلى اتىپ تۇردى. — سوندا ساقينانىڭ ەشبىر ءمانى جوق پا؟
— وتىرىڭىز.
بۇل قايتا وتىردى. — و، وتكەن ۋاقىتتىڭ ءون بويىندا ءبىر تىنباي تەك ءسىزدى عانا ويلاعانىمدى بىلسەڭىز عوي. قۇدايا! ءبىر ساتكە بولسىن مەنىڭ كوڭىلىمە وزىڭىزدەن باسقا وي كىرىپ-شىقتى ما ەكەن، ءسىرا! كىممەن كەزدەسسەم دە، كىممەن تانىسسام دا، ءسىز جەكە دارا تۇردىڭىز. عۇمىر بويى ۆيكتوريا بارىنەن ارتىق، بارىنەن تاماشا دەگەن عانا ويدا بولدىم. ىلعي دا ويشا ۆيكتوريا بيكەم دەپ ايالادىم. باسقالارعا قاراعاندا سىزدەن الدەقايدا الشاق ەكەنىمدى دە جاقسى ءبىلدىم، الايدا وزىڭىزبەن تانىس ەكەنىنىڭ، قايدا تۇراتىنىڭىزدى بىلەتىنىمنىڭ ءوزى مەن ءۇشىن از نارسە ەمەس ەدى. بالكىم، ءسىز ارا-تۇرا بولسا دا مەنى ەسكە الاتىن شىعارسىز، دەپ ۇمىتتەنەتىنمىن. ارينە، ءسىز مەنى ەسكە العان جوقسىز، ال مەن بەيباق بولمەمدە جالعىز وتىرىپ كەنەت مەن ەسىنە تۇسسەم شە، دەپ ءجيى ويلايتىنمىن. راقات سەزىمنىڭ قۇشاعىندا وتىرىپ، ۆيكتوريا ارۋ، مەن سىزگە ولەڭ جازدىم، بار اقشاما سىزگە دەپ گۇل ساتىپ اكەپ، بولمەمە قويدىم. جاريالانباعان بىرنەشەۋى بولماسا، جىرلارىمنىڭ ءبارى وزىڭىزگە ارنالدى. ءبىراق ءسىز جاريالانعاندارىنىڭ ءوزىن وقىماعان شىعارسىز. ءقازىر ۇلكەن ءبىر كىتاپقا قول ارتتىم. قۇدايا، سىزگە قانداي رازىمىن دەسەيشى، وزىڭىزبەن كوڭىلىم شىپ-شىپ تولىپ، بار باقىتىمدى وسى دەپ بىلەمىن. ءار مينۋت سايىن كۇندىز دە، تۇندە دە ءسىزدى ەسكە سالاتىن بىردەڭەنى كورگەندەي نەمەسە ەستىگەندەي بولامىن دا تۇرامىن. ەسىمىڭىزدى توبەگە جازىپ قويىپ وقيمىن دا جاتامىن. ءۇي جينايتىن قىز ونى كورمەيدى، كورمەس ءۇشىن ادەيى ۇساق ارىپتەرمەن تەك ءوزىم ءۇشىن عانا جازامىن. مەنىڭ ايرىقشا قۋانىشىم دا وسىندا.
ول بۇرىلىپ، بەل تارتارىنان ءبىر قاعاز الىپ شىقتى.
— قاراڭىزشى، — دەدى ول القىنا دەم الىپ. — مۇنى ادەيى قيىپ الىپ، تىعىپ قويعانمىن. جاسىراتىن نەسى بار، مەن بۇلاردى كەشكىلىك وقيمىن. العاش رەت بۇل ولەڭدەردى اكەم كورسەتكەن، ولاردى وقۋ ءۇشىن تەرەزەنىڭ الدىنان الىپ كەلىپ "كانە، قايدا؟ تابا الار ءتۇرىم جوق" دەپ گازەتتى اۋدارىستىرعانمىن. ال شىن مانىندە ولارىن بىردەن بايقاپ، اكەمنەن بۇرىن وقىپ قويعانمىن. سوندا باقىتتىلىعىمنان توبەم كوككە جەتكەندەي بولعانمىن.
قاعاز پاراعىنا قىز ءتانىنىڭ جۇپارى سىڭگەن، ول ونى جازىپ بۇعان كورسەتتى. ونداعى مۇنىڭ العاشقى ولەڭدەرىنىڭ ءبىرى ەكەن، شىمىر ءتورت-اق شۋماقتان تۇراتىن جىر اق بوز اتتى شاباندوز قىزعا ارنالعان. بۇل جۇرەك تۇكپىرىنەن شىققان بەيكۇنا تولعانىستى جان سىرى، تىزگىندەۋگە كەلمەيتىن شابىتتاي شىنايى مويىنداۋ، ءاربىر جول ونى جۇلدىزدىڭ جارىعىنداي جالت ەتكىزىپ، العا تارتادى.
— ءيا، مۇنى جازعان مەن، — دەدى بۇل. — باياعىدا جازىلىپ ەدى بۇل، ءتۇن بولاتىن، تەرەزەمنىڭ ار جاعىندا تەرەكتەر سىبدىر قاعىپ تۋردان. قالاي، ءسىز ونى قايتا تىعىپ جاتىرسىز با؟ راحمەت! ءسىز ونى قايتا جاسىردىڭىز عوي. و! — دەپ سىبىرلادى بۇل ساسقالاقتاپ، سوندىقتان داۋسى دا ارەڭ ەستىلدى. — ويلاپ كورشى تەك، ءسىز ماعان سونداي جاقىن وتىرسىز. قولىمدى قولىڭىزعا تيگىزسەم، ءبىر جىلى لەپ ەسەدى. جالعىز وتىرىپ ءسىزدى ويلاعاندا تولقۋدان بويىمدى ءجيى-جيى سالقىن
شالعانداي بولاتىن. ال ءقازىر ماعان جىپ-جىلى. ۇيگە سوڭعى رەت كەلگەنىمدە ءسىز سونداي سۇلۋ ەدىڭىز، ءقازىر ودان دا تاماشاسىز. كوزىڭىز، قاسىڭىز نەمەسە كۇلكىڭىز — جوق، نە دەسەم ەكەن، ءبارىن بىرگە قوسقاندا، تۇرعان بويىڭىز جارقىندىق پەن تارتىمدىلىق قوي.
ول جىميىپ كۇلىپ، قاباعىنىڭ استىمەن بۇعان قارادى، ۇزىن كىرپىكتەرىنىڭ ار جاعىندا كوگىلدىر تەرەڭ تۇڭعيىق جاتقانداي. ءجۇزى الاۋلاپ، قۋانىشتان نۇر شاشىپ تۇرعان سەكىلدى. قولىنىڭ الباتى قيمىلىمەن بۇنىڭ ءسوزىن قايتالاپ وتىرعانعا ۇقسايدى.
— راحمەت، — دەدى ول.
— جو-جوق، ماعان العىس ايتپاڭىز، ۆيكتوريا، — دەدى بۇل بۇكىل جان جۇرەگى وعان ىنتىعىپ تاعى دا سويلەگىسى، سويلەي بەرگىسى كەلدى، ءسوز بۋىرقانا لەكىلدەگەن الاقاي سەكىلدەندى، ال ءوزى ىشپەي ماس، كورمەي ءماز سياقتى. — ال ەگەر سىزگە از دا بولسا قىمبات كورىنسەم بار عوي، ۆيكتوريا... ولاي بولۋى مۇمكىن دە ەمەس، ايتكەنمەن وتىرىك بولسا دا ماعان قىمباتسىڭ دەڭىزشى. وتىنەمىن! و، وندا بار عوي، مەن بىردەڭەگە قول جەتكىزەمىن، كوپ نارسەگە، ءتىپتى قول جەتپەيتىنگە قول جەتكىزەمىن. قانداي بەلەسكە كوتەرىلىپ، قانداي بيىككە شىعاتىنىمدى ءسىز ءتىپتى ەلەستەتە دە المايسىز. كەيدە مەن ءوز بويىمنان جۇمسالماي جاتقان كۇش-قۋاتتىڭ ۇشان-تەڭىز قورىن كورەمىن. ولار ءجيى-جيى سىرتقا شىعۋعا قۇلشىنادى، سوندا ءتۇن ورتاسىندا ورنىمنان تۇرىپ كەتىپ، بولمەدە ەرسىلى-قارسىلى ءجۇرىپ، وز-وزىمنەن كۇبىرلەپ، كوز الدىما كەلتىرمەيتىنىم جوق. قابىرعانىڭ ار جاعىندا جاتقان كورشىمنىڭ ۇيقىسىن بۇزاتىن بولسام كەرەك، ول قابىرعانى قاعادى. تاڭ اتقان سوڭ ادەيى كەلىپ بالاعاتتاپ كەتەدى. وندا ءبىراق شارۋام قانشا، ويتكەنى مەن ەرتەلى-كەش ءسىزدى ارمانداپ، قاسىمدا قاتار جۇرگەندەي كورەمىن عوي. تەرەزەنىڭ الدىنا كەلىپ اندەتەمىن، سوندا كۇن شاپاعى شاشىراپ، تەرەكتەر شۋلايدى "قايىرلى ءتۇن"، دەيمىن تاڭعا، مۇنى ءبىراق سىزگە ارنايمىن. ول ءالى ۇيىقتاپ جاتقان شىعار، ءتۇنى قايىرلى بولعاي دەپ تىلەيمىن. ءتاڭىرى جارىلقاسىن دەيمىن سونداي تىلەكپەن ۇيىقتاعالى قيسايامىن. وسىلاي ءتۇن ارتىنان ءتۇن وتەدى. ايتكەنمەن دە ءسىزدى ءدال وسىنداي اسەم دەپ ەلەستەتكەن جوق ەدىم. ەندى كەتكەندە ءسىزدى ءدال قازىرگى قالپىڭىزدا ەسكە الامىن. ءسىزدى سونداي ايقىن ايشىق پەن كورەتىن بولامىن.
— ال ءسىز ۇيگە كەلمەيسىز بە؟
— جوق. مەن ءالى جۇمىسىمدى ءتامامداعان جوقپىن. نە دەپ كەتتىم مەن، كەلەمىن، ارينە، كەلەمىن. قالاساڭىز ءقازىر-اق كەلەمىن. راس، جۇمىسىم ءالى بىتكەن جوق، ءبىراق ءسىز قالاعاننىڭ ءبارىن جاساۋعا بارمىن. ال ءسىز ارا-تۇرا قۇلپى ساراي ماڭىندا قىدىراسىز با؟ كەشكىسىن ۇيدەن شىعاسىز با؟ شىقساڭىز، ءسىزدى كورىپ، سالەمدەسەمىن عوي، ودان ارعىنى ارماندامايمىن دا. ەگەر سىزگە تيتتەي دە قىمبات بولسام، جەكسۇرىن، سۇمپايى كورىنبەسەم، اشىپ ايتىڭىزشى... سول قۋانىشتى ماعان قيىڭىزشى... بىلەسىز بە، تاليپوت پالماسى دەگەن پالما بار، ول ءوز ومىرىندە ءبىر-اق مارتە گۇلدەيدى، ال جاساۋىن جەتپىس جىل جاسايدى. ءبىراق ومىرىندە ءبىر رەت قانا گۇلدەيدى. سول سياقتى مەن دە ەندى گۇلدەدىم. ءيا، اقشا تابامىن دا، ۇيگە قايتامىن. جازىپ بىتىرگەنىمنىڭ ءبارىن ساتامىن، ءقازىر كولەمدى كىتاپ جازىپ جاتىرمىن، مىنە، سونى ساتامىن، ەرتەڭ جازىلعانىنىڭ ءبارىن ساتامىن. ماعان نەداۋىر كوپ اقشا تولەيدى. ال ءسىز مەنىڭ ۇيگە كەلگەنىمدى قالايسىز با؟
— ءيا.
— راحمەت، سىزگە! تىم باتىل ءۇمىت قاناتىندا جۇرسەم، كەشىرىڭىز، جۇزەگە اسپايتىننان ۇمىتتەنۋدىڭ ءوزى ءبىر راقات. بۇگىن مەنىڭ ومىرىمدەگى ەڭ جارقىن كۇن...
ول قالپاعىن شەشىپ، قاسىنا قويدى.
ۆيكتوريا جالت قارادى، كوشەنىڭ اياعىندا ءبازبىر ايەل كولبەڭدەدى، ودان ءارى سەبەت ۇستاپ بىرەۋى بارا جاتىر. ۆيكتوريا تىتىركەنىپ قاپ، ساعاتىنا قارادى.
— ۋاقىتىڭىز بولدى ما؟ — دەپ سۇرادى بۇل. — كەتەر الدىندا بىردەڭە ايتىپ كەتىڭىزشى، ەستىپ قالايىن... مەن ءسىزدى سۇيەمىن، مىنە سىزگە ايتارىمدى ايتتىم. ءبارى ءسىزدىڭ جاۋابىڭىزعا بايلانىستى. مەن باسى ءبۇتىن ءوزىڭىزدىڭ ىرقىڭىز دامىن... جاۋاپ بەرسەڭىز ەندى.
ارادا ۇنسىزدىك ورنادى.
بۇنىڭ باسى سالبىراپ كەتتى.
— جوق، ايتپاي-اق قويىڭىز، — دەپ ءوتىندى تاعى دا.
— بۇل ارادا ەمەس، — دەدى قىز. — جاۋابىن اندا، ۇيدە بەرەم. ولار كوشە بويلاپ ءجۇرىپ كەتتى.
— ءسىز ءوزىڭىز قۇتقارعان قىزعا ۇيلەنەدى دەيدى عوي. اتى كىم ەدى ءوزىنىڭ؟
— كاميلانى ايتىپ تۇرسىز-اۋ، تەگى؟
— ءيا، كاميلا مەيەر. ءسىز سوعان ۇيلەنەدى دەسەدى.
— ءا، مىنە قالاي! ول جايىندا ءسىز نەگە سۇرادىڭىز. ول ءالى ءسابي عوي. مەن ولاردىڭ ۇيىندە بولعانمىن، سىزدىكى سياقتى ۇلكەن، باي ءۇي، ناعىز قۇلپى ساراي. جانە وندا تالاي رەت باردىم. ءبىراق ول ءالى ءسابي.
— ونىڭ جاسى ون بەستە. ونى كوردىم، تانىستاردىڭ ۇيىندە كەزدەستىم. ول ماعان وتە ۇنادى. اپ-ادەمى!
— وعان مەنىڭ ۇيلەنگىم كەلمەيدى، — دەدى بۇل. — ءا، سولاي ما؟
بۇل قىزعا قارادى. ونىڭ جۇزىنەن كولەڭكە ءجۇزىپ ءوتتى.
— نەلىكتەن ول جايىندا سوز قوزعادىڭىز؟ مەنىڭ نازارىمدى باسقاعا اۋدارعىڭىز كەلە مە؟
ول ادىمىن جەبەي ءتۇسىپ، بۇنىڭ ساۋالىنا جاۋاپ قايتارمادى. مۇنى قولىنان ۇستاپ، وزىمەن باستى ەسىككە ەرتىپ كەپ باسپالداقپەن جوعارى ورلەدى.
— وندا كىرگىم كەلمەيدى، — دەدى قايران قالعان بۇل. قوڭىراۋدىڭ تۇيمەسىن باسىپ، بۇعان بۇرىلدى ول، كەۋدەسى
كورىكتەي كوتەرىلىپ، باسىلىپ ءتۇر.
— مەن ءسىزدى سۇيەمىن، — دەدى ول. — تۇسىنىكسىز بە. سۇيەمىن ءسىزدى.
كەنەت مۇنى تومەنگە سۇيرەپ، ءۇش-تورت ساتى تومەن ءتۇستى دە، ەكى
قولىن موينىنا ارتا سالىپ، ءسۇيىپ الدى. بۇل ونىڭ تۇلا بويى ءدىرىل قاعىپ تۇرعانىن سەزدى.
— مەن ءسىزدى سۇيەمىن، — دەپ قايتالادى.
جوعارىدا ەسىك اشىلدى، بۇنىڭ قۇشاعىنان سىتىلىپ شىعىپ ول باسپالداقپەن جۇگىرە جونەلدى.
IV
ۋاقىت تاڭعا جاقىن، شىعىس قۇلانيەكتەنىپ كەلەدى، كادىمگى كوگىلجىم سالقىن قىركۇيەك تاڭى.
باقتا بايتەرەكتەر باياۋ سىبدىرلايدى. تەرەزە اشىلىپ، ودان ءبىر كىسى باسىن شىعارىپ، الدە ءبىر انگە باسىپ تۇر. ول بەشپەنتسىز — جارتىلاي جالاڭاش، ەسەرسوق بۇگىن تۇندە باقىتىن تويلاپ ءبىراز سىلتەگەن سەكىلدى.
كەنەت ول جالت قارادى — بىرەۋ ەسىك قاعىپ تۇر. "كىرىڭىز"، — دەپ ايقايلادى. كورشىسى كىردى.
— قايىرلى تاڭ، — دەدى ول كورشىسىنە.
كورشىسى جاسامىس ادام ەكەن، ءوڭى قۇپ-قۋ، ءارى اشۋلى، قولىندا كوتەرگەن شامى بار، ويتكەنى جارىق ەندى عانا شاشىراپ كەلەدى ەمەس پە.
— سىزگە، ميللەر مىرزا، تاعى دا مالىمدەيمىن، يۋحاننەس ميللەر مىرزا، ءوزىڭىزدى مۇلدەم ورەسكەل ۇستايسىز، — دەپ زارلەندى ول
— ايتقانىڭىز وتە ورىندى، — دەپ جاۋاپ قاتتى يۋحاننەس. وتە دۇرىس ايتاسىز. تۇسىنسەڭىز، ءباز بىردەڭە جازىپ ەدىم، ونىڭ ءوزى اياق استىنان وزدىگىنەن تۋدى، كورىپ تۇرسىز عوي، وسىنىڭ ءبارى ءبىر-اق تۇندە جازىلدى. بۇگىن ءبىر باقىتتى ءتۇن بولدى. ەندى ءبىتىردىم. تەرەزەنى اشىپ اندەتە باستاعانىم سودان.
— ءسىز باقىرا باستادىڭىز، — دەپ تۇزەتتى كورشى. — وسىنشالىق كەڭىردەك جىرتۋعا بولا ما؟ جانە ءتۇن ورتاسىندا.
يۋحاننەس ۇستەلدىڭ ۇستىندە شاشىلىپ جاتقان ۇلكەندى-كىشىلى قاعاز پاراقتارىن جيناپ قولىنا ۇستاپ:
— كوز سالىڭىزشى، — دەپ داۋىستادى. — عۇمىرىمدا ءدال مۇندايلىق جەڭىل جازعان كۇنىم بولعان ەمەس. تۋرا توڭىرەكتىڭ ءبارى ناجاعايدىڭ جارقىلىمەن جارقىراپ كەتكەندەي بولدى. بىردە ناجاعايدىڭ وتى لەنتا قۇساپ تەلەگراف سىمدارىمەن اعىپ وتكەنىن كورگەنىم بار. مىنە، بۇگىن مەندە دە سونداي ءبىر ناجاعاي جالت ەتە قالدى. سوسىن نە ىستەيىن؟ ءسىز بارلىعى قالاي بولعانىن بىلسەڭىز، اشۋلانبايتىنىڭىزعا، ءوز باسىم، سەنىمدىمىن. وسىندا وتىرا قالدىم دا جازدىم، ورىندىقتان ءبىر دە تۇرعانىم جوق، ءار ۋاقىتتا ءسىزدى ەسىمە الىپ، ءتىپتى قىبىر ەتپەدىم. ال سوسىن بارلىعىن دا ۇمىتاتىن ءسات تۋىپ، ومىراۋدى اشىپ تاستاپ، بالكىم تۇرىپ كەتكەن شىعارمىن، مۇمكىن تۇندە بولمەدە ەرسىلى-قارسىلى سىقىرلاتىپ جۇرگەن دە بولارمىن. باقىتىمدا شەك بولماعانى انىق.
— تاپ تۇندە مەن ايرىقشا ەشتەڭە ەسىتكەنىم جوق، — دەيدى كورشى. ال مىنانداي ەرتەدە تەرەزەنى اشىپ، بار داۋىسپەن قىشقىرۋ دەگەن بارىپ تۇرعان بەيباستاقتىق.
— ايتقانىڭىز راس. ارينە، بەيباستاقتىق. الايدا مەن ءبارى قالاي بولعانىن سىزگە ءتۇسىندىردىم عوي. ۇعار بولساڭىز، باسىمنان ايرىقشا وقيعا وتكىزدىم. كەشە مەنىڭ ومىرىمدە ۇلان-اسىر وقيعا بولدى. كوشەدە جايدان-جاي كەلە جاتىپ وز باقىتىمدى كەزدەستىردىم، ەستيسىز بە، ءوز جۇلدىزىم مەن وز باقىتىمدى جولىقتىردىم. ول مەنى ءسۇيىپ الدى. ونىڭ گۇلدەي ۇلبىرەگەن القىزىل ەرنىن ايتسايشى، سول ەرىنمەن مەنى ءسۇيىپ الدى عوي، سول ءسۇيۋ ماس قىلدى. ءوزىڭىز ومىردە اۋزىڭىزعا ءسوز تۇسپەيتىندەي تەبىرەنىسكە تاپ بولىپ پا ەدىڭىز؟ مەن بولسام، ءتىلىم بايلانعانداي ءبىر اۋىز ءسوز ايتا الماي، قالشيىپ قالتىراپ تۇرىپ قالدىم. ۇيگە ۇشىپ كەلدىم دە، سول بەتپەن ورىندىققا وتىرعان قالپىمدا ۇيقتاپ كەتىپپىن. سودان كەشكىسىن ءبىر-اق وياندىم.
شاتتىقتان كوڭىلىمدەگىنىڭ ءبارى شىر اينالىپ، جازۋعا كىرىستىم. نە جازدىڭ دەيسىز بە؟ مىنە، كورىڭىز. بۇرىن-سوڭدى كەزدەسپەگەن كەرەمەت ءبىر كوڭىل كۇي بيلەپ الىپ، مەنى جۇماقتا الىپ بارىپ، جان دۇنيەم كۇن شۇعىلاسى تۇسكەندەي اشىلىپ، پەرىشتەلەر شاراپ ۇسىندى، مەن ونى مەرۋەرت كەسەدەن ءىشتىم. سونداي جاعدايدا مەن ساعاتتىڭ قوڭىراۋىن قايتىپ ەستيمىن؟ شامىمنىڭ ءسونىپ قالعانىن ءقايتىپ كورەمىن؟ ءتاڭىرىم سىزگە مەنى تۇسىنۋگە جازسىن! مەن ءبارىن باسىنان باستاپ كوز الدىمنان قايتا وتكەردىم: سۇيگەنىممەن قول ۇستاسىپ كوشەدەن قايتا ءوتتىم، جۇرتتىڭ ءبارى وعان كوز سالدى. ءبىز باققا باردىق، كورولدى كەزدەستىردىك، قۋانىپ قالپاعىمدى الىپ، باسىم جەرگە جەتكەنشە ءيىلدىم. كورول دە مەنىڭ سۇيىكتىمنىڭ سىرتىنان قاراپ، سىمباتى مەن سۇلۋلىعىنا تامساندى. قالاعا قايتا ورالعاندا بۇكىل مەكتەپ وقۋشىلارى ودان كوز الا المادى، ويتكەنى ول ۋىلجىعان جاس ەدى، اق كويلەگى كوز تارتاتىن. سودان قىزىل تاس ءۇيدىڭ الدىنان ءبىر-اق شىتىپ، سوعان كىردىك. مەن تىزەمدى بۇكپەكشى ەدىم. سول ارادا ول قولىن موينىما وراي سالىپ، ءسۇيىپ الدى. بۇل كەشە عانا ءتىپتى تاياۋدا بولعان وقيعا. نە جازعانىمدى بىلگىڭىز كەلە مە؟ مەن شاتتىق پەن باقىتتىڭ تاۋسىلمايتىن ءانۇرانىن جازدىم. ماعان باقىت تىر جالاڭاش كۇلىمدەگەن قالپىمەن الدىمدا جاتقانداي بولدى مەن وعان ۇزدىگە قول سوزدىم.
— سىزبەن تاجىكەلەسىپ تۇراتىن شامام جوق، — دەدى اشۋلانعان ءارى وكىنگەن كورشى. — ال مەن سىزگە ەسكەرتتىم جانە اقىرعى رەت.
يۋحاننەس ونى ەسىك الدىندا توقتاتتى.
— ءبىر مينۋتكە توقتاڭىزشى. ەگەر ءسىز ءجۇزىڭىزدىڭ كۇنمەن شاعىلىپ جادىراپ تۇرعانىن كورسەڭىز عوي تەك. مىنە، ءسىز بۇرىلعاننىڭ وزىندە شامنىڭ جارىعى ماڭدايىڭىزعا ءتۇسىپ ەدى، ءجۇزىڭىز كۇنگە شاعىلعانداي نۇرلانىپ كەتتى. ودان مەن ءسىزدىڭ اشۋىڭىز تارقاعانىن اڭعاردىم. ايتقانىڭىزدىڭ ءبارى دۇرىس، تەرەزەنى ەرتەرەك اشىپ، اندەتكەندە داۋسىم تىم قاتتى شىقسا كەرەك. ءوزىم باقىتتى بولعاندىقتان اينالامداعىنىڭ ءبارىن باۋىرىمداي سۇيەمىن. كەيدە وسىنداي دا بولادى. اقىل-وي ءۇنسىز قالادى. مەن بەيباق سىزدەردىڭ ۇيقتاپ جاتقاندارىڭىزدى ويلاۋىم كەرەك ەدى...
— ءبىز عانا ەمەس، بۇكىل قالا ۇيقتاپ جاتىر.
— ءيا، سولاي ەكەن-اۋ، ءالى ەرتە عوي. سىزگە مەن بىردەڭە سىيلاعىم كەپ تۇر. ول كۇمىس پورتسيگار، ونى وزىمە بىرەۋ سىيلاعان ەدى. ءوزىم قۇتقارعان قىزدىڭ سىيلىعى. الىڭىز، وزىنە تابانى كۇرەكتەي جيىر¬ما سيگارەت سيادى. العىڭىز كەلمەي مە؟ ايتقانداي، شىلىم شەكپەيدى ەكەنسىز عوي. ال شىلىمعا ۇيرەنۋگە بولادى. تاڭەرتەڭ وزىڭىزگە كەشىرىم وتىنگەلى كەلۋگە بولا ما؟ ايتەۋىر، ماعان بىردەڭە جاساپ، ءوز الدىڭىزدان عاپۋلىق ءوتىنۋ كەرەك...
— تىنىشتى ءتۇن.
— تىنىشتى ءتۇن. مەن ءقازىر-اق جاتامىن. وعان ۋادە ەتەمىن. قايتىپ مەنىڭ بولمەمنەن ەشبىر ءۇن ەسىتپەي ءسىز. الدا ءوزىمدى-وزىم بايقايتىن بولامىن.
كورشىسى كەتتى.
يۋحاننەس كەنەت تەرەزەنى قايتا اشىپ، ونىڭ سوڭىنان ايقاي سالدى:
— ءيا، مەن كەتىپ قالادى ەكەم عوي. قايتىپ سىزگە بوگەت بولمايمىن، ەرتەڭ-اق ءجۇرىپ كەتەمىن. ونى ءوزىم دە ۇمىتىپ كەتىپپىن.
ول ءجۇرىپ كەتكەن جوق. ءار الۋان سەبەپتەر بوپ قالدى: ءبازبىر جۇمىستى تىندىرۋ، ءبازبىر ساتىپ الۋ، ءباز بىرەۋمەن ەسەپ ايىرىسۋ كەرەك بولدى، وسىلاي كۇن ءوتىپ، كەش باتتى. قالانى ەسى تانعانشا شارق ۇردى.
اقىرى كەپ كامەرگەر ءۇيىنىڭ ەسىگىن قاقتى.
— ۆيكتوريا بيكەش ۇيدە مە؟
— ۆيكتوريا ءبىر جاققا شىعىپ كەتتى.
ول ۆيكتوريا بيكەشپەن جەرلەس ەكەنىن، ۇيدە بولسا بىرەر مينۋتكە كورىپ كەتكەلى كەلگەنىن باياندادى. سول ارقىلى ءوز تۋعاندارىنا حابار جىبەرگىسى كەلەتىنىن ايتتى. ال ۇيدە جوق بولسا نە لاج بار.
قالانى قايتا ارالاپ كەتتى. كەنەت ونى كوشەدە كەزدەستىرىپ قالار، بولماسا كۇيمەدە وتىرعانىن كورەر. وسىلاي كەش بويى قىدىرىپ، ونى تەاتردا كورىپ، باسىن يزەپ جىميىپ كۇلدى، قىز دا سونى قايتالادى. ارالارىن بىرنەشە مەتر عانا ءبولىپ تۇرعان سوڭ قاسىنا جاقىندايىن دەپ ەدى، جالعىز ەمەس، جانىندا كامەرگەردىڭ ۇلى وتتو بار ەكەن. ونىڭ ۇستىندە لەيتەنانت ءمۋنديرى.
"ءقازىر قىز ماعان ءبازبىر بەلگى بەرەدى، بايقاتپاي مەنىڭ جاعىما قارايدى" دەپ ويلادى يۋحاننەس. الايدا قىز قىپ-قىزىل بولىپ، ءدال ءبىر جاسىرىنعىسى كەلگەندەي تەاتردىڭ كىرە بەرىسىنە اسىقتى.
ەندى ونى تەاتردىڭ وزىندە كورۋگە قام جاساپ كورسە قايتەر ەدى؟ ول بيلەت ساتىپ الىپ تەاترعا كىردى.
كامەرگەردىڭ لوجاسى قايدا ەكەنىن بىلەتىن. بۇل بايلاردىڭ ءبارىنىڭ وز لوجاسى بار. لوجادا اسەم كيىنگەن ادەمى ۆيكتوريا وتىر. ول جان-جاعىنا قارادى، ءبىراق بۇنىڭ جاعىنا ءبىر رەت تە كوز تاستاعان جوق.
انتراكت كەزىندە ونى فويەدەن كۇتتى. وعان باس يزەدى بۋعان نەداۋىر تاڭدانا قاراپ ول دا باسىن ءيدى.
— سالقىن سۋسىنداردى اناۋ جاقتان بەرەدى، — دەدى وتتو العى جاقتى نۇسقاپ.
ولار ءارى قاراي ءوتتى.
يۋحاننەس سىرتىنان قاراپ قالدى. ونىڭ كوزىن قىزىق ءبىر تۇمان تۇمشالاپ تاستاعانداي. بىرەۋلەر وعان بۇرقىلداپ، بىرەۋلەر يتەرىپ، بۇل كەشىرىم سۇراپ، تۇرعان ورنىندا تۇرا بەردى. ول كەتىپ قالدى.
ول قايتا كەلگەندە بۇل باسىن ءيىپ تاعزىم ەتىپ:
— كەشىرىڭىز، بيكەش... — دەپ مىڭگىرلەدى.
وتتو سالەمگە جاۋاپ قايتارىپ، كوزىن ءسۇزىپ بۇنى تىمىسكىلەپ شىقتى.
— بۇل يۋحاننەس قوي، — دەپ تانىستىردى قىز. — ەسىڭدە شىعار؟ زايىرى ءسىز تۋىسقاندارىڭىزدىڭ اماندىعىن بىلمەك شىعارسىز، — دەپ ءسوزىن جالعاستىردى، وڭىندە ەش قوبالجۋ جوق اپ-ادەمى. ناقتى بىلمەيمىن، ءبىراق ءبارى امان-ەسەن شىعار دەپ ويلايمىن. ءيا،، ءبارى امان-ەسەن. اتا-اناڭىزعا سالەمىڭىزدى ايتا بارايىن.
— راحمەت. ءسىز تاياۋدا ۇيگە ورالاسىز با، بيكەش؟
— تاياۋ كۇندەرى. جارايدى، سالەمىڭىزدى ايتا بارايىن
ول باسىن يزەپ كەتىپ قالدى.
يۋحاننەس قاشان ول كورىنبەي كەتكەنشە كوزىمەن ۇزاتىپ سالدى دا، تەاتردان شىقتى. ماقساتسىز كوشە كەزىپ، ۋاقىت وزدىرۋ ءۇشىن اۋىر باسىپ، ەرسىلى-قارسىلى ءجۇردى دە قويدى مۇڭايىپ. ساعات وندا ول كامەرگەر ءۇيىنىڭ الدىندا تۋردى. كەنەت بۋعان ول وتىرعان كۇيمەنىڭ ەسىگىن اشىپ، باسى جەرگە جەتكەنشە تاعزىم ەتۋدىڭ ءساتى تۇسەر.
اقىرى جارتى ساعاتتان سوڭ ول دا كەلدى. قاقپانىڭ الدىندا قالقايىپ، ءوزىڭنىڭ بار ەكەنىڭدى قايتا-قايتا ەسكە سالا بەرۋ ەرسى ەمەس پە؟ سوندىقتان ول جالتاقتاماي شاپشاڭ باسىپ كوشەنىڭ ەكىنشى جاعىنا شىعىپ الدى
كامەرگەر ءۇيىنىڭ قاقپاعى قالاي اشىلعانىن، كۇيمە اۋلاعا كىرىپ، قاقپانىڭ قالاي قايتا جابىلعانىن ەستىپ تۇردى. سودان كەيىن عانا بۇرىلىپ كەتتى.
تابانداتقان ءبىر ساعات بويى ءۇيدىڭ ماڭىندا ەرسىلى-قارسىلى ءجۇردى دە قويدى. ول ەشكىمدى كۇتكەن جوق، ەشقانداي جوسپارى دا بولمادى. كەنەت ەسىك اشىلىپ كوشەگە ۆيكتوريا.شىقتى. باسىندا قالپاعى جوق، يىعىنا ءشالىنى بوس تاستاي سالعان. ول ۇرەيلى دە ۇياڭ كۇلكىمەن جىميىپ، اڭگىمە باستاۋ ءۇشىن ساۋال قويدى:
— قىدىرىپ ءجۇر ەكەنسىز، نە جايىندا ويلاپ ءجۇرسىز؟
— ويلاپ دەيسىز بە؟ جوق، جاي عانا سەرۋەندەپ ءجۇرمىن.
— ەرسىلى-قارسىلى جۇرگەنىڭىزدى كورىپ، تاۋەكەلگە بەل بۋىپ... ءسىزدى تەرەزەدەن كوردىم. ءقازىر جەدەل ورالۋىم قاجەت.
— شىققانىڭىز ءۇشىن راحمەت، ۆيكتوريا! وسىدان ءبىراق مينۋت بۇرىن قاتتى تورىعىپ تۋر ەدىم، ەندى ءبارى دە ءوتتى. تەاتردا امانداسقانىم ءۇشىن اشۋلانا كورمەڭىز. مەن تاعى بۋدان دا زور ابەستىك جاساپ الدىم، ءسىزدىڭ نە ويلاعانىڭىز بارىن بىلمەككە باعانا ۇيگە دە كىردىم.
— الايدا، ءوزىڭىز دە بىلەسىز عوي، — دەپ جاۋاپ قاتتى قىز. — بۇرناعى كۇنى سىزگە كوپ نارسە ايتتىم، مەنى دۇرىس تۇسىنبەۋگە ءتيىس ەمەس ەدىڭىز.
— ايتكەنمەن دە مەن سەنە المايمىن.
—ول تۋرالى قايتىپ ايتپايىقشى. مەن كوپ ايتتىم، تىپتەن كوپ، ولارعا قاتىستى جاساپ جۇرگەنىم جاقسى ەمەس. مەن ءسىزدى سۇيەمىن، بۇرناعى كۇنى جالعان ايتقانىم جوق، ءقازىر دە ايتىپ تۇرعانىم جالعان ەمەس. سىزگە سونداي ءتانتىمىن، وتە جاقىن تارتامىن، وزىڭىزبەن اڭگىمەلەسۋ ءبىر عانيبەت، باسقالارمەن سويلەسكەننەن الدەقايدا جاقسى، ءبىراق... ماعان بۇل ارادا ۇزاق قالۋعا بولمايدى، تەرەزەدەن ءبىزدى كورۋى مۇمكىن. يۋحاننەس، ءسىز بىلمەيتىن سەبەپتەر بار، سوندىقتان نە ويلاعانىم بارىن ايتۋىمدى ەندى ەشقاشان قول قالاماڭىز. ول جايىندا مەن دە كۇنى-تۇنى ويلانعانمىن، سىزگە ايتقانىم ايداي شىندىق. ءبىراق ول مۇمكىن ەمەس.
— نە مۇمكىن ەمەس؟
— ءبارى. جالپى ءبارى دە مۇمكىن ەمەس. يۋحاننەس، ءوزىمنىڭ دە، ءوزىڭىزدىڭ دە ابىرويىمىزدى قورعاۋ قاجەتتىگىنەن مەنى قۇتقارىڭىزشى.
— ءسال سابىر. مەن ءسىزدى وزىمنەن قۇتقارامىن با؟ دەمەك، بۇرناعى كۇنى ايتقانىڭىزدىڭ ءبارى مەنى الداپ، مازاق قىلۋ بولعانى ما؟ سوندا مەن سىزگە كوشەدە كەزدەيسوق كەزدەسىپ، كوتەرىڭكى كوڭىل كۇيىڭىزگە تاپ كەلىپ، قالجىڭىڭىزعا ازىق بولعان ەكەنمىن عوي.
كەتكەلى تۇرىپ قىز قايتا بۋرىلدى.
— بالكىم، مەن بىردەڭەدەن كىنالى بوپ قالعان شىعارمىن؟ — دەپ سۇرادى بۇل، ءجۇزى كىسى تانىماستاي بوپ سۇرلانىپ كەتىپ. — ايتپەسە قالاي جوعالتىپ الدىم ءسىزدىڭ... وسى ەكى كۇن، ەكى تۇندە جامان قىلىق كورسەتتىم بە؟
— جوق، ماسەلە ءتىپتى دە وندا ەمەس. مەن ءبارىن بۇگە-شىگەسىنە دەيىن ويلادىم. ءسىز دە سونى ويلاۋىڭىز كەرەك ەدى عوي. تۇسىنسەڭ ءىزشى، بۇل قاشان دا مۇمكىن بولماعان. مەن سىزگە قۇشتارمىن، قاتتى قادىرلەيمىن...
— جانە كۇرمەتتەيسىز.
ول بۇعان قاراپ، كۇلكىسىنەن قورلانىپ، ءتىپتى قىزا سويلەيدى.
— قۇدايىم-اي، اكەمنىڭ ءسىزدى قابىل المايتىنىن ءوزىڭىز نەعىپ تۇسىنبەيسىز؟ مەنى نەگە وسىنى ايتۋعا ماجبۇرلەيسىز؟ ءسىز ءوزىڭىز دە تۇسىنەسىز عوي، مۇنىڭ نەگە اكەلىپ سوعارىن. سولاي ەمەس پە؟
ۇنسىزدىك.
—سولاي، — دەيدى بۇل.
— جالپى كوپ سەبەپتەر بار... — دەپ ءسوزىن جالعاستىردى قىز. — شىنىندا دا، ءسىز مەنىڭ قىر سوڭىمنان قالماۋدى قويۋعا ءتيىسسىز، تەاتردا سونداي قورقىتتىڭىز. قاجەتى جوق ونىڭ.
— جارايدى، — دەيدى بۇل. ول ونىڭ قولىن ۇستادى.
— بالكىم، ءسىز قىسقا مەرزىمگە بولسا دا ۇيگە كەلىپ كايتارسىز. وعان قاتتى قۋانار ەدىم. قولىڭىز قانداي ىستىق، ال مەن قالتىراپ تۇرمىن. كەتەتىن ۋاقىتىم بولدى. تىنىشتى ءتۇن.
— تىنىشتى ءتۇن، — دەپ جاۋاپ قاتتى.
سالقىن دا سىزدى كوشە قۇم بەلدەۋ نەمەسە شەگى جوق جولعا ۇقساپ، قالا بويلاپ سوزىلىپ جاتىر. يۋحاننەسكە ەسكى، سولعان راۋشان ساتىپ جۇرگەن بالا كەزدەستى. ول وعان التىنمەن بەس كرون ماكەت بەرىپ، گۇلىن الدى. مىنە، تابالدىرىقتىڭ ماڭىندا ءبىر توپ بالا ويناپ ءجۇر. وندار شاماسىنداعى بالا بىلق ەتپەي سولارعا قاراپ موسقال تارتقان كوگىلدىر كوزىمەن ويىندى باقىلاپ وتىر، جاعى سۋالىپ، يەگى تورتكىلدەنىپ كەتكەن، باسىندا ماتا قۇلاقشىن. انىعىراق ايتقاندا ول قۇلاقشىننىڭ استارى، بالاعا ول قولاڭ رەتىندە كيگىزىلگەن. تەرى اۋرۋى باسىن ماڭگىلىك بۇلدىرگەن بولۋى كەرەك. زايىرى اۋرۋدان جانى مۇلدەم دىمكاس ەكەنى داۋسىز.
ءوزى قالانىڭ قاي بولىگىندە جۇرگەنىن، قايدا بارا جاتقانىن ايتىپ بەرە المايتىنىنا قاراماستان يۋحاننەس بۇنىڭ ءبارىن بايقادى. سول ەكى ورتادا جاڭبىر سىركىرەي باستادى، الايدا ول ونى سەزبەدى، كۇنى بويى وزىمەن بىرگە الىپ جۇرگەنىنە قاراماستان، قولشاتىرىن دا اشقان جوق.
اقىرى سول ساياباقتان ءبىر-اق شىعىپ ورىندىققا وتىردى. جاڭبىر كۇشەيە ءتۇستى، ول وز-وزىنەن قولشاتىرىن اشىپ، وتىرعان ورنى¬نان بىلق ەتكەن جوق. ۇزاماي ونى بوي بەرمەس ءبىر ۇيقى مەڭدەپ، ءبازبىر تۇمانعا تۇنشىعىپ، كوزى جۇمىلىپ، قالعىپ كەتتى.
كوپ ۇزاماي ويانىپ كەتتى. ونى ءوتىپ بارا جاتقان بىرەۋدىڭ قاتتى داۋسى وياتىپ جىبەردى. ورنىنان تۇرىپ، ءارى قاراي تارتتى. باسى ايىعىپ، بولماشى دۇنيەگە دەيىن، ءتىپتى سولعان راۋشان ءۇشىن بەس كرون تولەگەنىن دە ەسىنە ءتۇسىردى. ءوزىنىڭ تيىن-تەبەندەرى اراسىنان بۇل عاجاپ مانەتتى كورگەندە بالانىڭ قالاي قۋانعانىن كوز الدىنا كەلتىردى. ول انشەيىن عانا جيىرما بەس ەرە ەمەس، التىنمەن تۇتاس بەس كرون عوي. جارىلقاي گور جاراتقان!
بالالار توبىرىن جاڭبىر تىم-تىراقاي قۋعان شىعار، سوندىقتان ويىنىن كىرە بەرىستە جالعاستىرىپ، كلاسس ويناپ جۇرگەن دە بولار. ال ون جاسار قارت — كەمتار ءالى دە تىرپ ەتپەي، سولارعا قاراپ وتىرسا كەرەك. كىم ءبىلسىن ول بالكىم، قاراپ وتىرىپ بىردەڭەگە قۋاناتىن شىعار، الدە ارتقى اۋلاداعى ءوز لاشىعىنداعى قاتىرعى قويانى مەن قاسقىرىن ەرمەك ەتىپ ويناپ وتىر ما ەكەن. مۇمكىن ومىردە ول ءۇشىن ءبارى جويىلىپ كەتپەگەن بولار، سەمگەن جانىنا جىلۋ بەرەر ءبىر ءۇمىت تە بولۋى كەرەك قوي.
مىنە، الدان كەلىستى دە كورىكتى سۇڭعاق ءبىر كەلىنشەك كورىندى. يۋحاننەس ءدىر ەتىپ، توقتاي قالدى. جوق، ونى بۇل بىلمەيدى ەكەن. ول بۇيىردەگى شولاق كوشەدەن شىقتى دا ءارى قاراي تارتتى. جاڭبىر نوسەرلەپ جاۋىپ تۇرعانىنا قاراماستان ونىڭ قولشاتىرى جوق ەكەن. بۇل كەلىنشەكتى قۋىپ جەتىپ، بەتىنە ءبىر قارادى دا ءوتىپ كەتتى. قانداي سىمباتتى ۋىلجىعان جاس ەدى. ول سۋعا مالشىنىپ سۋىقتاپ قالادى اۋ، ال بۇل بولسا، جانىنا جاقىن بارا المايدى. ىزالانعاننان ول قولشاتىرىن جيناپ، سۋعا مالشىنساق، بىرگە مالشىنايىق دەپ ويلادى. ول ۇيگە كەلگەندە ءتۇن ورتاسىنان اۋعان ەدى. ۇستەل ۇستىندە حات پەن شاقىرۋ جاتىر ەكەن. ەرلى-زايىپتى سەمەرلەر ەرتەڭ كەشكە مۇنى ءوز ۇيلەرىندە كورسە، سوعان قۋاناتىنىن ايتىپتى. ولاردىڭ ۇيىنەن بۇل تانىستارىنىڭ كەيبىرەۋىن ۇشىراتادى، ايتقانداي كىم ەكەنىن وزدەرىڭ ويلاپ تابىڭدار. قۇلپى ساراي يەسىنىڭ قىزى ۆيكتوريانى كەزدەستىرەدى. شىنايى كوڭىلمەن، ءوزىڭىزدىڭ دەپ قول قويىلعان. يۋحاننەس ورىندىقتا وتىرىپ ۇيقتاپ كەتتى. ەكى ساعاتتان كەيىن ويانسا، تۇلا بويى قالشىلداپ بارادى. ۇيقىسى ءالى ەركىن اشىلماعان ول توڭعانىنان قالتىراپ، بۇگىنگى كۇننىڭ ازابىنان قينالىپ حاتقا جاۋاپ قايتارعالى ۇستەلدىڭ باسىنا كەپ وتىردى. قابىل العىسى كەلمەگەن شاقىرۋعا دا جاۋاپ جازۋى كەرەك. ول جاۋابىن جازىپ، ونى تومەندەگى پوشتا جاشىگىنە سالعالى جينالعان ەدى، كەنەت ۆيكتوريانىڭ دا شاقىرىلعانى ويىنا ساپ ەتە قالدى. مىنە، قالاي، ول بۇعان سەمەرلەرگە شاقىرىلعانى تۋرالى ءتىس جارعان جوق، تەگىندە بۇل دا كەلىپ قالادى دەپ قورىقتى، بۇنىمەن ونىڭ بوگدە كىسىلەر باردا كەزدەسكىسى كەلمەيدى. حاتتى پارشا-پارشا قىپ جىرتىپ، راحمەت — كەلەمىن دەپ جاڭاسىن جازدى. تولعانعاننان قولى قالتىراپ، وعاش ءبىر اششى قۋانىش كەۋدەسىن كەرنەدى. بۇعان نەگە بارماسقا؟ نە ءۇشىن جاسىرىنۋى كەرەك؟ جەتەر! ونىڭ بار سەزىمى الاس-كۇلەس. قولىن ءبىر-اق سەرمەپ كۇنتىزبەنىڭ ءبىر ۋىسىن جىرتىپ الىپ، كەلەسى اپتانى كورسەتىپ قويدى. قۋانىشتى حابار العانداي ماسايراپ، باقىتتان توبەسى كوككە جەتكەندەي ءماز، وسى ساتتەن ءبىر ءلاززات الىپ قالعىسى كەلىپ، ءقازىر قورقورىن تارتىپ، ورىندىققا جانتايىپ جاتىپ راقاتقا باتادى. ءبىراق قورقورى بىتەلىپ قالىپتى، ونى تازالايتىن پىشاق پەن ءبىزدى تابا الماي، ساعاتتىڭ ءتىلىن سىندىرىپ الدى. "حا-حا-لاپ" كۇلىپ، بۇرىشتا تۇرعان الگى ساعات سياقتى تاعى دا بىردەڭەنى سىندىرعالى بولمەنى شارلايدى. ۋاقىت ءوتىپ جاتىر. اقىر اياعىندا، كيىپ جۇرگەن سۋ كيىممەن توسەككە قيسايىپ ۇيقتاپ كەتتى.
ول ويانعاندا تاڭ باياعىدا اتقان. جاڭبىر ءالى جاۋىپ تۇر، كوشەلەر شالشىق سۋ. باسى بۇلىڭعىر، ءتۇستىڭ ۇزىندىلەرى كەشەگى ەستەلىكتەرمەن استاسىپ كەتتى. بەزگەكتى سەزگەن جوق، قايتا ىستىعى قايتتى، ءتۇنى بويى ورمان كەزىپ، ەندى سۋعا جاقىن كەلگەندەي وعان سالقىن لەپ سوقتى.
ەسىك قاعىپ، قاعاز تاسۋشى حات الىپ كەلدى. كونۆەرتتى اشىپ، وقىپ قاراپ، ماعىناسىنا ارەڭ بويلادى. بۇل ۆيكتوريادان كەلگەن ەكەن، حات ءبىر جاپىراق قاعازعا جازىلىپتى: ول بۇگىن كەشكە سەمەرلەرگە شاقىرىلعانىن ايتۋدى مۇلدەم ۇمىتىپ كەتىپتى، بۇنى سوندا كورگىسى كەلەتىنىن، ءبارىن سوندا ءتۇسىندىرىپ ايتاتىنىن حابارلاپ، سوققىنى ەرلەر شە قارسى الىپ، ءوزىن ۇمىتۋىن ءوتىنىپتى. قاعازىمنىڭ ناشارلىعى ءۇشىن كەشىرىڭىز، شىنايى ءوزىڭىزدىڭ،.. دەپ ءتامامداپتى.
ول ۇيدەن شىعىپ، ءبىر جەردەن ءاتۇستى اۋقاتتاندى دا، قايتا ورالىپ، اقىرى سەمەرلەرگە جاۋاپ جازدى. بۇگىن كەلە المايتىنىن، بۇل شاقىرۋدى، ەرتەڭ بولسا دا، باسقا ءبىر كۇنى پايدالاناتىنىن ايتتى.
حاتتى ول قاعاز تاسۋشىدان جىبەردى.
كۇز كەلدى. ۆيكتوريا كەتىپ قالعان، ال كىشكەنتاي مەڭىرەۋ كوشەدە بۇرىنعى سول ۇيلەر، باياعىسىنداي تىپ-تىنىش. يۋحاننەستىڭ بولمەسىندە ءتۇنى بويى جارىق جانىپ تۇرادى. ول كەشكىسىن جۇلدىزدارمەن قاتار جانادى دا، تاڭ اعارىپ اتقاندا بارىپ سونەدى. يۋحاننەس بەلىن جازباي جۇمىس ىستەپ، ءوزىنىڭ ۇلكەن كىتابىن جازدى.
اپتالار مەن ايلار ءوتىپ جاتتى، ول قاماۋدا وتىرىپ ەشكىممەن دە كەزدەسكەن جوق. سەمەرلەردە قايتىپ بولعان جوق. قيال-ويى قيامپۇرىس ويىن ويناپ، كىتابىنا ىسكە قاتىسى جوق قايداعى-جايداعى ەرتەڭگى ەلەستەردى ەنگىزىپ جىبەرىپ، اقىرى جازعاندارىنىڭ ءبىرازىن جىرتىپ، پەشكە تاستاۋعا تۋرا كەلدى. مۇنىڭ ءوزى جۇمىستى وتە-موتە سوزىپ جىبەردى. تۇنگى تىنىشتىقتاعى دوڭعالاقتىڭ داڭعىرى ويعا كۇتپەگەن سەرپىن بەرىپ، ونى اۋلاققا الىپ كەتەدى.
كوشەدە كۇيمە كەلە جاتىر.
— ءاي! جولدان بىلاي شىق!
ال نەگە؟ نەگە بۇل كۇيمەدەن ساقتانۋ كەرەك؟ ول اعىپ وتە شىقتى، ءقازىر ول شىنىندا دا بۇرىشتان استى. ال وندا، بالكىم، پالتوسىز، بورىكسىز كىسى تۇرعان شىعار، ول العا ەڭكەيىپ، باسى سوققىنىڭ نىساناسىندا تۇرعان بولۋى دا ىقتيمال. مۇمكىن ول كۇيمە ءوزىن باسىپ كەتىپ، مۇگەدەك، كەمتار ەتىپ، ءتىپتى ءولتىرىپ كەتسەم دەپ تە ويلايتىن شىعار. ادام ولگىسى كەلەدى ەكەن، ول ونىڭ ءوز شارۋاسى. ول جەيدەسىنىڭ تۇيمەسىن كوپتەن سالماي، ومىراۋى اشىق-شاشىق جۇرەدى، باشماعىنىڭ باۋىن بايلاماي سۇيرەتىپ قويا بەرەدى، ونىڭ ولگىسى كەلەدى... ال مىنا ادام اجال اۋزىندا جاتىر، ول دوسىنا حات جازىپ، وسيەتىن، ءوتىنىشىن ايتادى. كىسى ءولدى، حاتى قالدى، وندا ايى، كۇنى، قولى بار؛ باس ارىپتەر، جاي ارىپتەر مەن مۇندالاپ ءتۇر، ءبىراق بۇنى جازعان كىسى ءبىر ساعاتتان سوڭ كوز جۇمدى. قانداي قىزىق! ءوز ەسىمىن قول ەتىپ قويىپ، استىن ادەتتەگىدەي ءبىر سىزىپ، ءبىر ساعاتتان سوڭ ءولىپ كەتتى... ال باسقا ادام شە؟ ول ءوزىنىڭ كىشكەنتاي بولمەسىندە جاپادان جالعىز جاتىر، قابىرعالارى كوك سىرمەن سىرلانعان، ءتۇس اعاشتارمەن قاپتالعان. وندا نە ءتۇر؟ ەشتەڭە تۇرعان جوق. ءدال سول ادامعا بۇل جارىق دۇنيەدە جالعىز ولۋىنە تۋرا كەلەدى. وسىنى ول كوپ ويلايدى، ويلاپ- ويلاپ تيتىقتايدى. كەش بولدى، قابىرعاداعى ساعات سەگىزدى كورسەتىپ تۋر. ول ساعاتقا قارايدى، ونىڭ نەگە قوڭىراۋ سوقپايتىنىن تۇسىنبەيدى. ساعات سوقپايدى. مىنە، ساعات مينۋتتەرىمەن سەگىزدەن استى، شىقىلدايدى، ءبىراق سوقپايدى. بەيشارا ساعاتتىڭ سوققانىن ەستي المادىم دەپ ەسىنەن ايىرىلىپ قالا جازدادى. قابىرعادا اناسىنىڭ سۋرەتى ءىلۋلى تۇرعان، ول ءبىر! — دەدى دە ونى ساۋساعىمەن شۇقىپ قالىپ ەدى، قولى كىرىپ كەتتى، ونى قايتەدى، ول تۇگىل، ءوزى دە ءولىپ بارادى. ونىڭ لايلانعان جانارى ۇستەلگە ءتۇستى، ونىڭ ۇستىندە گۇل وسكەن قۇمىرا تۇرعان-دى، سوعان قولىن سوزىپ، ەسەپتى، سابىرلى قيمىلمەن ۇستەلدەن الىپ ەدەنگە لاقتىرىپ جىبەرىپ ەدى، كۇل-تالقانى شىقتى. سوسىن ول تەرەزەدەن ءوزىنىڭ، يانتار مۇشتىگىن لاقتىرىپ جىبەردى. ەندى ونىڭ نە قاجەتى بار؟ ءوزى قابىردە جاتقاندا مۇشتىگىنىڭ مۇندا جاتۋىندا ەشبىر ماعىنا جوقتىعى شىعار كۇندەي ايقىن. ءبىر اپتادان كەيىن الگى كىسى دۇنيە سالدى.
يۋحاننەس ورنىنان تۇرىپ، بولمەسىندە ارلى-بەرلى جۇرە باستايدى. قابىرعاداعى كورشىسى ويانىپ، قورىل تىيىلدى، ەندى اۋىر تىنىس پەن تورىعىپ كۇرسىنۋ باستالدى. تەرەزەنىڭ تۇبىندەگى تەرەكتەر جەلمەن سىبدىر قاعىپ، بۇنىڭ دەنەسى تۇرشىگىپ كەتتى. جاپىراقتارى ۇشىپ كەتىپ، قارت تەرەكتەر بەيباقىت مۇگەدەكتەرگە ۇقساپ قالدى، تارماقتى بۇتاقتار ءۇيدىڭ قابىرعاسىنا سوعىپ، جارىقشاق ءۇن شىعارادى، ونىسى جيىلەپ كەتكەندە قايتا-قايتا دىرىلداتا تاقىلداتقان اعاش توقپاققا ۇقسايدى.
قاعاز بەتىنە تەسىلىپ يۋحاننەس جازعاندارىن قايتا وقىپ شىقتى. باياعىسىنداي قيال شىركىن قايدا اپارىپ تىققانىن ءبىر قۇدايدىڭ ءوزى ءبىلسىن. بۇل ارادا اجال مەن قۇيعىتىپ كەلە جاتقان كۇيمەنىڭ كەرەگى قانشا؟ سەبەبى ول ءوزىنىڭ تۋعان ولكەسىندەگى گۇل جايناعان باقتى، كادىمگى قۇلپى ساراي ماڭىنداعى باقتى سيپاتتاپ وتىرعان جوق پا. مىنە، جازىپ وتىرعانى وسى. راس، ءقازىر كار جامىلعان ب ا ق ءولى سياقتى، ايتكەنمەن يۋحاننەس قىس پەن قاردى ەمەس، كوكتەمگى باقتى، جۇپار ءيىس پەن سامال جەلدى بەينەلەپ وتىر. كەش. شىعاناقتاعى سۋ تەرەڭ دە تۇڭعيىق، تۋرا بالقىعان قورعاسىن سياقتى؛ سەرى گۇل حوش ءيىسىن سەبەزدەپ، شارباق ءىشى شاشىلعان بۇرشىكتەر مەن جاسىل جاپىراقتار، اۋا تىپ-تىنىق، سوندىقتان شىعاناقتىڭ ارعى بەتىندە سايراعان قۇستاردىڭ دا داۋسى ەستىلىپ ءتۇر. باقتىڭ ساياجايىندا ۆيكتوريا ءتۇر، ول جالعىز، ۇستىندە اق كويلەك. ول باقتا ءتۇر. جاپادان-جالعىز. كۇللى راۋشان شوقتارىنان سۇڭعاق قىز شىعاناققا، ورماندارعا، الىستا قالعىپ تۇرعان جارتاستارعا كوز تاستايدى. ءوزى ءبىر جاسىل باقتاعى كارداي اپپاق رۋح سياقتى. تومەندەگى جولدان اياق تىقىرى ەستىلەدى، ول جاسىل جەلەك اراسىنا جاسىرىپ قويعان ورىندىعىنا كەلىپ وتىرىپ، قورشاۋدى شىنتاقتاپ، تومەنگە كوز تاستايدى. جولداعى جۇرگىنشى قالپاعىن شەشىپ، باسى جەرگە جەتكەنشە تاعزىم ەتەدى. ول دا ونىڭ سالەمىنە جاۋاپ قاتادى. كەلگەن كىسى اينالاسىن شولىپ الادى، جولدا ءتىرى جان جوق، ول قورشاۋعا قاراي بىرنەشە قادام جاسادى. كەرى شەگىنىپ كەتىپ قىز "جوق، جوق!"، — دەپ قولىن سىلتەيدى. "ۆيكتوريا، — دەيدى ول قىزعا، — ءسىزدىڭ ماعان بىردە ايتقانىڭىز قاسيەتتى شىندىق ەكەن، ءسىز تۋرالى قيالداۋىمنىڭ قاجەتى جوق ەكەن، مۇمكىن ەمەس نارسە جونىندە ارمانداۋدىڭ نە قاجەتى بار" "ارينە"، — دەيدى قىز. — ال وندا قالايتىنىڭىز نە؟" ول مۇلدەم جاقىن كەلەدى، ەكەۋىن تەك قورشاۋ عانا ءبولىپ تۇرادى، قىزعا جاۋاپ رەتىندە "قالايتىنىڭىز نە دەدىڭىز بە؟ — دەيدى ول — وسى ارادا نەبارى ءبىر مينۋتتەي عانا تۇرا تۇرعىم كەلەدى. اقتىق رەت. سىزگە مۇمكىندىگىنشە جاقىنداعىم كەلەدى. مىنە، مەن سىزبەن تىپتەن قاتار تۇرمىن". قىز ۇندەمەيدى. ءبىر مينۋت وتە شىعادى. "تىنىشتى ءتۇن" دەپ ول قالپاعىن قايتا شەشەدى، بەينە ونىمەن جەر سىپىرارداي بولىپ. "تىنىشتى ءتۇن"، — دەپ جاۋاپ قاتادى قىز. ول ارتىنا بۇرىلىپ تا قاراماي كەتىپ قالادى.
بۇل ارادا اجالدىڭ نە قاجەتى بار؟ جازىلعان پاراقتاردى شيىرشىقتاپ يۋحاننەس پەشكە تاستايدى. وندا وتقا جاعىلۋعا ءتيىس باسقا قاعازدار دا جاتىر، كادىمگى قيالدىڭ كەمەردەن اسىپ شاشىراعان تامشىلارى عوي ءبارى. مىنە، ول كەزدەسۋ ءساتى تاۋسىلعاندا "حوش بولىڭىز" دەپ تاعزىم ەتكەن جولداعى جۇرگىنشى جونىندە تاعى جازىپ وتىر. ال باقتا اق كويلەكتى جاس قىز قالدى، ول نەبارى جيىرمادا عانا. ول مۇنىڭ زايىبى بولعىسى كەلدى، و جوق، ەشقاشان. الايدا ول سول قىز تۋعان ءۇيدىڭ قابىرعاسى تۇبىندە تۇردى. بىردە وسىلاي وعان باقىت قونعانى بار.
تاعى دا اپتالار زۋلاپ، ايلار اعىپ، كوكتەم تۋدى. قار كەتتى، كۇننەن ايعا دەيىن قار سۋى سارقىراپ اعىپ جاتقانداي اۋا گۋىل-شۋعا تولدى. قارلىعاشتار ۇشىپ كەلىپ، قالانىڭ سىرتىنداعى ورماندا ءتورت اياقتىلار ەرسىلى-قارسىلى شاپقىلاپ، جات تىلدە تۇسىنىسەتىن قۇستار وزىنشە كۇجىلدەستى. جەردەن ماس قىلارداي حوش ءيىس ەسەدى.
يۋحاننەس قىس بويى جۇمىستان باس كوتەرگەن جوق. كۇنى-تۇنى ىرعاق شىڭداعانداي ءۇيدىڭ قابىرعاسىنا تەرەكتىڭ قۋ بۇتاقتارى ۇرىپ تۇرۋشى ەدى، كوكتەم كەلىسىمەن جەل سايابىرلاپ توقپاق ازايدى.
تەرەزەنى ايقارا اشىپ، يۋحاننەس كوشەگە قارايدى. ءتۇن ورتاسى الىس بولعانىمەن، بارلىعى ساپ تىيىلعان، بۇلتسىز اسپاندا جۇلدىزدار جىمىڭداپ، ءبار-بارى ەرتەڭ كۇن اشىق ءارى جىلى بولاتىنىن ايعاقتاپ تۇرعانداي. ول الىستاعى تىنىشسىز گۋىلمەن استاسىپ جاتقان قالانىڭ ۋ-شۋىنا قۇلاق توسادى. كەنەت توبە قۇيقانى شىمىرلاتقان پاروۆوز دابىلى ەستىلدى، تۇنگى پويىزدىڭ بۇل دابىلى تۇنگى تىنىشتىقتاعى قورازدىڭ جالعىز-جارىم ايقايىنا ۇقساس. جۇمىسقا كىرىسەتىن ۋاقىت بولدى، قىس بويى وسىناۋ پاروۆوز دابىلى جۇمىسپەن جەكپە-جەككە شاقىرۋ بەلگىسى قىزمەتىن اتقاردى.
يۋحاننەس تەرەزەنى جاۋىپ، قايتادان ۇستەل باسىنا وتىرادى. ول وقىپ وتىرعان كىتاپتارىن ىسىرىپ تاستاپ، قاعازدى جاقىنداتىپ، قولىنا قالام الادى.
ۇلكەن كىتاپ ءبىتتى دەرلىك، تەك سوڭعى تاراۋى عانا جەتىسپەي ءتۇر — الىسقا اتتانعان كەمەنىڭ قوشتاسۋ سالەمىن باياندايتىن بۇل تاراۋ دا باستا ءپىسىپ ءتۇر.
جول بويىنداعى تراكتيردە ءبىر ادام وتىر، جول جونەكەي عانا، الىس شالعاي ولكەلەرگە بەت الىپ بارادى ساقالى اپپاق، وتكەن جىلدار وعان ءوز ءىزىن قالدىرعان سياقتى، سىمباتتى كورىنگەنىمەن، ءوز جاسىنان الدەقايدا ەگدە سيقىم. اۋلادا ونى كۇيمە كۇتىپ ءتۇر، اتتاردى شالدىرۋعا قويعان، كوشىر كوڭىلدى، اتشى ونى دۇرىستاپ تاماقتاندىرعان، ءتىپتى شاراپ تا بەرگەن سەكىلدى. ال بەيتانىس ءوز ءاتى-جونىن كەلىپ-كەتۋشىلەر كىتابىنا جازعان دا، قوجايىن ونىڭ كىم ەكەنىن ءبىلىپ، تاعزىم ەتىپ، زور قۇرمەتپەن قابىلدادى. "قۇلپى سارايدا ەندى كىم تۇرادى؟" — دەپ سۇرادى جۇرگىنشى. "كاپيتان تۇرادى، — دەپ جاۋاپ بەردى قوجايىن، — ول وتە باي، ال قۇلپى سارايدىڭ قوجايىنى ونىڭ ايەلى جۇرتتىڭ بارىنە قايىرىمدى". "جۇرتتىڭ بارىنە مە؟ — دەپ ىشتەي وزىنەن-وزى سۇرايدى مەيمان عاجاپ جىميىپ. — دەمەك، ماعان دا قايىرىمدى بولعانى عوي". مەيمان وتىرا قاپ قاعازعا بىردەڭەلەر جازىپ، جازعانىن سوسىن قايتا وقيدى، بۇل سالتاناتتى دا ۇستامدى جىر ەدى، ىشىندە ءبىراق اششى سوزدەرى دە جەتەرلىك. ال سوسىن كەلۋشى جازعان پاراعىن دار ايىرىپ جىرتادى، سوسىن وتىرا قالىپ، ونى كۇلشە -كۇلشە ەتىپ ۇساقتايدى. ال سول ەكى ورتادا ەسىك قاعىلىپ، سارى كويلەك كيگەن ءبىر ايەل ەنەدى. ول تور پەردەسىن اشىپ تاستاپ ەدى، قۇلپى سارايدىڭ قوجايىنى ۆيكتوريا حانىم بولىپ شىقتى. ونىڭ سىمباتى پاتشايىمنان كەم ەمەس. قوناق ورنىنان اتىپ تۇردى، ونىڭ ءجۇزىن ىشكى ءبىر تولقىن ارايلاندىرىپ جىبەرگەندەي. "ءسىز جۇرتتىڭ بارىنە قايىرىمدى كورىنەسىز، — دەدى ول كۇيىنىشپەن، — مىنە، ماعان دا كەلدىڭىز" ول بۇعان جاۋاپ قاتپايدى، ءۇنسىز قاراپ تۇرا بەرەدى، ءجۇزى قىزىل قوشقىل تارتىپ كەتەدى. "سىزگە نە قاجەت؟ — دەپ سۇرايدى بۇرىنعى ىزامەن. — ماعان وتكەنىمدى ەسكە ءتۇسىرۋ ءۇشىن كەلىپ تۇرعان جوقسىز با؟ ءبىراق ءبىلىپ قويىڭىز، ءازيز حانىم، ءبىز اقتىق رەت كەزدەسىپ تۇرمىز، مەن ماڭگىلىككە كەتىپ بارامىن. قۇلپى سارايدىڭ جاس قوجايىنى بۇرىنعىسىنشا ۇندەمەيدى، ءبىراق ەرنى دىرىلدەپ تۇر. "بىردە ەسۋاستىعىمدى مويىنداعانىم سىزگە از بولدى ما؟ — دەپ سۇرايدى ول بۇرىنعى ىزامەن — ال ول از بولسا، تاعى دا مويىندايىن: وزىڭىزگە مەن جۇرەگىمدى بەرگەنمىن ءبىراق سىزگە لايىق ەمەسپىن. ەندى رازى سىز با؟" — ول بارعان سايىن تولقي ءتۇسىپ ءسوزىن جالعاستىرادى. — ءسىز مەنى مەنسىنبەي، باسقاعا تۇرمىسقا شىققانسىز. مەن دەريەۆنيانىڭ دۇلەيى، جابايى ايۋ جاستىقپەن بايقاماي كورولدىڭ قورىعىنا ءتۇسىپ كەتىپپىن". وسىنى ايتىپ قوناق ەڭىرەپ جىبەرىپ، ورىندىققا قۇلاپ ءتۇسىپ: "شىعىڭىزشى! مەن بەيباقتى كەشىرىپ، وز جولىڭىزبەن كەتە بەرىڭىزشى!" — دەپ جالبارىندى. ال ايەل ءار ءسوزىن شەگەلەي ايتىپ، اقىرىن سويلەدى: "مەن ءسىزدى سۇيەمىن، اقىرى ءتۇسىنىڭىزشى: جالعىز ءوزىڭىزدى عانا سۇيەمىن. قوش بولىڭىز! ءسويتىپ جاس كەلىنشەك بەتىن قولىمەن باسىپ، بولمەدەن شاپشاڭ شىعىپ كەتتى.
قالامىن قويىپ يۋحاننەس ورىندىقتىڭ ارقاسىنا شالقايا كەتتى. سونىمەن، سوڭعى، نۇكتە قويىلدى. مىنە، توعىز اي ەڭبەكتىڭ جەمىسى، تۇگەل جازىلعان بەتتەر، تۇتاس كىتاپ جاتىر الدىندا. جانى ءبىر جەڭىلدەنىپ قالدى، قۋانىش قويىنعا سىيمايدى، سەبەبى جۇمىس جەرىنە جەتكىزىلدى. الايدا ول تاڭ جارىعى سەبەزدەگەن تەرەزەگە تەسىلىپ وتىرعاندا، ميىندا سونى ويلار بۇرق-بۇرق قايناپ قيال دامىتىنىم تاپپاي سان ساققا سامعاپ جاتتى. جانى جەلپىنىپ، ساناسى جينالماعان جەمىستەر مەن جەردىڭ ىستىق بۋىنا تولى باققا ۇقسادى.
ءبازبىر تىلسىم كۇشپەن ول كوزى ءتىرى تۇك جوق اجال الاڭىنان ءبىر-اق شىقتى. تەك الىستان ورگان ءۇنى تالىپ جەتەدى. ول ورگانعا جاقىنداپ كەلىپ شولا باستايدى، اسپاپ قان-جوسا، كەلىپ ويناپ كورىپ ەدى، ءبۇيىر قابىرعاسىنان قان سورعالاپ ءتۇر. ودان ءارى ءجۇرىپ، الاڭعا كەلدى. الاڭ بوس، قاڭىراپ قالعىپ، نە ءبىر تال، نە ءبىر دىبىس جوق. ءبىراق قۇمدا باشماقتاردىڭ ءىزى جاتىر، ال اۋادا الگىندە عانا كەتكەن ادامداردىڭ الگىندە عانا ايتقان سوزدەرىنىڭ جاڭعىرىعى ءالى تۇرعانداي. ونى وعاش ءبىر سەزىم مەڭدەپ، الاڭ ۇستىندەگى اۋادا ءىلىنىپ تۇرعان ءسوز جاڭعىرىعى بۇنى قورقىتايىن دەدى. ول ونى قۋىپ سالسا، قايتادان انتالايدى بۇلار، جالپى ءسوزدى قويىپ كادىمگىدەي بيلەپ جۇرگەن سياقتى، ەندى ولاردى ايقىن كوردى. ولار نەگە بيلەپ ءجۇر جانە نەگە كوڭىلسىز بيلەيدى؟ وسىناۋ قاريالار حورىنان سۋىق لەپ ەسەدى، ونى ولار كورمەيدى، ويتكەنى ولاردىڭ كوزى كورمەيدى، ءبارى دە سوقىر، بىرەۋلەردى شاقىرماق بولادى، ءبىراق ەستىمەيدى. ول ودان ءارى شىعىسقا، شىعار كۇنگە قاراي سالپاقتاپ، تاۋعا كەلەدى. "تاۋ ەتەگىندە تۇرعان سەن بە؟ — دەپ سۇرايدى بىرەۋدىڭ داۋسى. "ءيا، مەن، — دەپ جاۋاپ قاتادى بۇل — مەن تاۋدىڭ ەتەگىندە تۇرمىن. سوندا: "ەتەگىندە سەن تۇرعان تاۋ مەنىڭ اياعىم، — دەگەن داۋىس ەستىلەدى. — مەن جەردىڭ ەڭ شەتىندە بۇعاۋلاۋدى جاتىرمىن، كەل دە مەنى ازات ەت!" سوسىن ول جولعا شىعىپ، جەردىڭ شەتىنە تارتادى. كوپىردە ونى ءبازبىر ادام اڭدىپ تۇرادى، كوپىردەن كىم وتسە دە ول ونىڭ كولەڭكەسىن الىپ قالادى ەكەن. ول كىسى مۋسكۋستان جاسالىپتى. مۋسكۋس كىسىنى كورگەندە ونى مۇزداي سۋىق ۇرەي بيلەپ الادى. كولەڭكەسىن بەرمەۋ ءۇشىن تالاسىپ، ونىڭ بەتىنە تۇكىرىپ، جۇدىرىعىمەن سەس كورسەتەدى، ءبىراق كۇزەتشى ايتقانىنان قايتپايدى، كۇتەدى. "جالت بۇرىل!" دەدى بۇعان ارت جاقتان بىرەۋ. ول اينالىپ قاراپ، جولمەن دومالاپ بارا جاتقان باستى كورەدى. جول كورسەتىپ بارا جاتقان بۇل ادام باسى ارا-تۇرا ءۇنسىز كۇلەدى ەكەن. ول باستىڭ سوڭىنان سالدى. باس كۇنى-تۇنى دومالاپ، ول دا سوڭىنان قالمايدى؛ تەڭىزدىڭ جاعاسىندا ول كەنەت جەر استىنا ءتۇسىپ كەتىپ، عايىپ بولادى. ال بۇل سۋعا بەرىپ كەتىپ، سۇڭگي جونەلەدى. مىنە، ول الىپ ەسىكتىڭ الدىندا ءتۇر، ونى ۇپ-ۇلكەن ۇرەتىن بالىق قارسى الادى. بالىقتىڭ جىلقىنىڭ جالىنداي جالى بار، ال داعدىسى يتتىكى. بالىقتىڭ سىرتىندا ۆيكتوريا ءتۇر. ول وعان قولىن
سوزادى، ۆيكتوريانىڭ ۇستىندە لىپا جوق، جىميىپ كۇلەدى، شاشىن جەلپ-جەلپ ەتكىزەدى. سوندا ونى قاتتى ايقاي ساپ شاقىرادى دا، ءوز داۋسىنان ءوزى ويانىپ كەتەدى.
يۋحاننەس تۇرىپ تەرەزەگە كەلەدى. تاڭ ابدەن اعارىپ اتتى، تەرەزەلەردىڭ اراسىنا ىلىنگەن شاعىن اينادان كوزى ءىسىپ، قىزارىپ كەتكەنىن كورەدى. شامدى ءسوندىرىپ تاڭعا ەلەڭ-الاڭدا ءوز كىتابىنىڭ سوڭعى بەتىن قايتا وقىپ، ۇيىقتاعالى جاتادى.
سول كۇنى كەشكىسىن يۋحاننەس پاتەر ءۇشىن ەسەپ ايىرىسىپ، قولجازباسىن باسپاگەرگە تاپسىرىپ قالادان كەتىپ قالدى. ول شەتەلگە اتتاندى — قايدا كەتكەنىن ەشكىم بىلگەن جوق.
VI
ۇلكەن كىتاپ جارىققا شىقتى — قۇبىلمالى كوڭىل كۇيلەرىنىڭ، دىبىستار مەن ۇندەردىڭ كىشكەنتاي عانا الەمى، تۇتاس ءبىر پاتشالىعى دەسە دە بولار ونى. كىتاپتى تالاسا ساتىپ الىپ، كەيىنگە قالدىرىپ، جابىلا وقىپ جاتتى جۇرت. تاعى دا بىرنەشە اي ءوتتى. كۇزگە قاراي يۋحاننەس جاڭا كىتاپ شىعاردى. ەندى ونىڭ ەسىمى ءبارىنىڭ اۋزىندا ءجۇردى، تابىس دەگەن وسى. جاڭا كىتاپتى ول ۇيرەنشىكتى جاعدايدان تىس جات جەردە جازدى، سوندىعىنان با ەكەن، كوپ تۇرعان شاراپتاي شىمىر، مىعىم شىقتى.
"قىمباتتى وقىرمان، الدارىڭىزداعى ديدەريك پەن يزەلينا جايىنداعى حيكايا. ول ءبىر شات-شادىمان باقىتتى كەزەڭدى، كەز كەلگەن جۇك جەڭىل كورىنەتىن بولماشى شەر-مۇڭ شاعىندا جازىلدى. بۇل جاراتقان جالعىزدىڭ ءوزى ماحابباتپەن جارادار ەتكەن ديدەريك تۋرالى حيكايا".
يۋحاننەس شەتەلدە تۇردى، ءبىراق قايدا تۇرعانىن ەشكىم بىلگەن جوق. قايدا تۇرعانىن ءبىلۋ ءۇشىن جىلدان استام ۋاقىت كەتتى.
— بىرەۋ ەسىك قاعىپ تۇرعان جوق پا؟ — دەدى بىردە كەشكىلىك قارت ديىرمەنشى.
ايەلى ەكەۋى دە ۇندەمەي، قۇلاق توسا قالادى.
— جوعا، ەشكىم جوق قوي، — دەيدى ايەلى. — ساعات ون بولىپ قالدى، كوز بايلانۋعا جاقىن.
ارادا بىرنەشە مينۋت ءوتتى.
ەسىك تارسىلدادى — بۇل جولى باتىلدىققا ەندى مىنگەندەي قاتتىراق قاقتى. ديىرمەنشى ەسىك اشتى. تابالدىرىقتا قۇلپى ساراي قوجاسىنىڭ قىزى تۇر ەكەن.
— قورىقپاڭىزدار، بۇل مەن عوي، — دەيدى ول، ءوزى ۇيالىپ جىميىپ. ول بولمەگە كىردى، ورىندىق ۇسىنىلىپ ەدى، وتىرمادى. يىعىندا تەك جىلى ورامال عانا، ازعىنداعىسى ءۇستى اشىق تۋفلي، كوكتەم ءالى كۇشىنە كىرمەي، جەر لايساڭ بولىپ جاتقانىن ەلەمەگەن سىڭايلى.
— سىزدەرگە ادەيى ەسكەرتەيىن دەپ ەدىم، كوكتەمدە مۇندا مەنىڭ اتاستىرعان كۇيەۋىم-لەيتەنانت كەلەدى. شاماسى، ول بۇل جاقتان جىلقىشى سياقتى قۇستاردى اتاتىن بولسا كەرەك. سىزدەردى سودان شوشىپ قالماسىن دەپ ادەيى ەسكەرتكەلى كەلىپ ەدىم.
ديىرمەنشى مەن ايەلى ۆيكتورياعا تاڭىرقاپ قارايدى. كەلگەن قوناقتارى ورمان مەن شابىندىقتارداعى قۇستاردى قىرىپ-جويىپ اتىپ جاتقاندا بۇلارعا ەسكەرتە سالۋ قۇلپى ساراي قوجالارىنىڭ عادەتىندە جوق ەدى. ولار وعان "قايىرىمدىلىعىڭىز ءۇشىن راحمەت!" دەپ باس ۇرىپ العىس ايتادى.
ۆيكتوريا ەسىككە قاراي بۇرىلادى.
— تەك سول ءۇشىن عانا كەلىپ ەدىم. شاۋ تارتقان كىسىلەرسىز، ەرتەرەك ايتىپ قويعانىم دۇرىس بولار دەپ ويلادىم.
— بىزدەر ءۇشىن الاڭداعانىڭىزعا، راحمەت، بيكەش! ءتۋفليىڭىز سۋ بولىپ قالمادى ما ەكەن، — دەپ ديىرمەنشى بايەك بولدى.
— جوق، جول قۇرعاق، — دەيدى ول قىسقا عانا. — ونىڭ ۇستىنە ەپتەپ ءجۇرىپ قايتايىن دەگەنىم عوي. تىنىشتى ءتۇن.
— تىنىشتى ءتۇن.
ول سەرىپپە تەمىرىن تارتىپ ەسىكتى اشادى دا، كەنەت تابالدىرىقتان جالت بۇرىلىپ:
— ءيا، يۋحاننەس شە؟ سىزدەر ودان ەش حابار المادىڭىزدار ما؟ — دەپ سۇرادى.
— جوق، حابار جوق. جاقسى لەبىزىڭىز ءۇشىن راحمەت، بيكەش. حابار كەلگەن جوق.
— شاماسى ول تاياۋدا كەلەتىن شىعار. مەن سىزدەرگە حابار بەرگەن بولار دەپ ويلاپ ەدىم.
— جوق، وتكەن كوكتەمنەن بەرى بىزگە ەشتەڭە جازعان جوق. زايىرى، ول شەتەلدە بولۋى كەرەك.
— ءيا، ونىڭ شەتەلدە جۇرگەنىن بىلەمىن. وندا وعان جاقسى بولۋى كەرەك. ونى كىتابىندا دا جازىپ جاتىر، — ول ءۇشىن بولماشى شەر-مۇڭنىڭ شاعى تۋعان سەكىلدى. دەمەك، وعان جاقسى.
— Oh، بەرە گور ءتاڭىرىم! ءبىز ونى كۇتىپ وتىرمىز. تەك ول بىزگە جازبايدى، جالپى ەشكىمگە دە جازبايدى. ال ءبىز كۇتۋدەمىز.
— دەمەك، كۇيزەلىسى تۇككە تۇرعىسىز بولسا، ول جاقتا ءقازىر وعان جاقسى بولعانى. قايدا دۇرىس ەكەنىن ءوزى بىلەدى عوي. مەن تەك ونىڭ كوكتەمدە كەلەر-كەلمەسىن بىلمەكشى ەدىم. تاعى دا تىنىشتى ءتۇن.
ديىرمەنشى مەن ايەلى ونى تابالدىرىققا دەيىن شىعارىپ سالىپ، سوڭىنان قاراپ تۇردى، ول باسىن اسقاق ۇستاپ، اشىق تۋفليىمەن بىلعانىش جولدا شالشىقتاردى اينالىپ ءوتىپ قۇلپى سارايعا قاراي كەتىپ بارا جاتتى.
ال ارادا ەكى كۇن وتكەندە يۋحاننەستەن حات كەلدى. ول تاعى دا ءبىر كىتابىن بىتىرە سالىسىمەن ەكى اي شاماسىندا ۇيگە ورالادى. وسى ۇزاق مەرزىمنىڭ ىشىندە شارۋاسى جاقسى ءجۇرىپتى، تاياۋدا ءوزى جانا ەڭبەگىن اياقتاماق. وندا ول ءوزىنىڭ وي-قيالىنا ەرىك بەرگەن سىڭايلى.
ديىرمەنشى قۇلپى سارايعا بارا جاتىر. جولدان ول ۆيكتوريانىڭ تاڭباسى بار ورامالىن تاۋىپ الدى، ونى ول بۇرناعى كۇنى كەشكىسىن ءتۇسىرىپ السا كەرەك.
بيكەش جوعارىدا ەكەن. ءۇي ۇستاۋشى بۇدان نە شارۋاسى بارىن بايانداپ بەرۋىن تالاپ ەتەدى. بۇل راحمەت ايتىپ، كۇتە تۇراتىنىن ءبىلدىرىپ وتىرا بەرەدى.
اقىرى، قوجايىننىڭ قىزى تومەن تۇسەدى.
— مەنى كورگىڭىز كەلىپ پە ەدى؟ — دەپ سۇراعان ول قارياعا كورشى بولمەنىڭ ەسىگىن اشادى.
ديىرمەنشى وعان جاقىنداپ كەپ، قول ورامالىن ۇسىندى.
— بۇعان قوسا ءبىز يۋحاننەستەن حات تا الدىق، — دەيدى.
ءبىر ساتتە، قىسقا عانا مەزەتكە قىزدىڭ ءجۇزىن قۋانىش ارايلاندىرىپ، ول:
— راحمەت، بۇل شىن مانىندە دە مەنىڭ ورامالىم، — دەيدى.
— ول ۇيگە كەلە جاتىر، — دەيدى ديىرمەنشى سىبىرلاعانداي ەتىپ.
قىز نەمقۇرايدى راي تانىتادى.
— قاتتىراق ايتىڭىزشى، ديىرمەنشى. كىم كەلە جاتىر دەيسىز؟ — دەپ سۇرايدى ول
— يۋحاننەس.
— يۋحاننەس پە؟ ال وندا نە تۋر؟
— ءجا، جوق، مەن انشەيىن عانا. ءبىز سىزگە ايتۋ كەرەك شىعار دەپ ويلاعانىمىز دا. ايەلىمىز ەكەۋمىز ءارى ويلانىپ، بەرى ويلانىپ، سونداي بايلامعا كەلگەنىمىز عوي. بۇرناعى كۇنى ءوزىڭىز كوكتەمدە كەلمەي مە، دەپ سۇراعان ەدىڭىز. دەمەك، مىنە ەندى كەلگەلى جاتىر.
— سىزدەر تەگى قۋانىشتى شىعارسىزدار؟ — دەپ ەجىكتەيدى قوجايىننىڭ قىزى. — ول قاشان كەلمەكشى؟
— ءبىر ايدان سوڭ.
— سولاي دەڭىز! بارى وسى ما؟
— ارينە، ءسىز ءوزىڭىز سۇراعان سوڭ، ءبىزدىڭ جاي ويلاگانىمىز دا... بار بولعانى وسى. باسقا ەشتەڭە دە جوق.
ديىرمەنشى داۋسىن قايتا باياۋلاتتى.
قىز ونى ەسىكتىڭ اۋزىنا دەيىن شىعارىپ سالدى. دالىزدە ولار قىزدىڭ اكەسىمەن ۇشىراسىپ قالدى، قىز سوز اراسى عىپ داۋسىن كوتەpiپ، نەمقۇرايدىلاۋ عانا:
— بىلەسىز بە، يۋحاننەس ۇزاماي ۇيىنە قايتىپ ورالماق، دەيدى ديىرمەنشى. يۋحاننەس ەسىڭىزدە بار شىعار.
ال ديىرمەنشى قۇلپى سارايدىڭ قاقپاسىنان شىعا سالىسىمەن وزىنشە قۇدايعا سيىنىپ، بۇدان بىلاي بۇل جالعاندا ەشقاشان اشىقاۋىز اڭقاۋ بولماسقا، بىردەڭە ءبىل ەدى-اۋ دەپ ويلاعان كۇننىڭ وزىندە دە ايەلىنىڭ ءتىلىن الماسقا انت بەردى. ءقازىر وعان ءبارىن ول بەتىنە ايتپاق.
VII
ديىرمەن بوگەنىندەگى وسىناۋ سۇڭعاق شەتەندى ءبىر كەزدە ول قارماقتىڭ سابى ءۇشىن كەسىپ الماق ەدى. ودان بەرى تالاي زامان ءوتتى، ءقازىر ول ءدىڭى جەڭدى بىلەكتەي اعاش. ول وعان اينالا تاڭىرقاي قاراپ، ءارى قاراي كەتتى.
وزەننىڭ جوعارى اعىسى بويىندا قىرىققۇلاقتىڭ ۇيىسقان قالىڭ شوعى، تۇتاس توعاي، بار، مال وسى ارادان سۇرلەۋ سالىپ الىپ، قىرىققۇلاق جاپىراقتارى ۇستىنەن تۇتاسا ءوسىپ، ونى داربازاعا اينالدىرىپ جىبەرگەن سياقتى. يۋحاننەس بالا كەزىندە وسى ناۋدان جاپىراقتاردى قولىمەن ىسىرىپ، اياعىن ابايلاي اتتاپ، وزىنە جول سالىپ الاتىن. شىبىن-شىركەيلەر مەن كەسىرتكەلەر الىپتىڭ اياعىنان جان-جاققا ءتۇسىپ جاتاتىن.
جوعارىدا تاس كەنىشتىڭ ەسكى ورنىندا نازگۇل، شەگىرگۇل جانە شومىرت شەشەك اتىپ گۇلدەپ ءتۇر ەكەن. ول گۇلدەردى جۇلعاندا تانىس يىستەرى وتكەن كۇندەرىنە ورالتتى. الىستا كورشى دەريەۆنيانىڭ قىرقاسى كوگىلدىر تارتىپ تۇر، شىعاناقتىڭ كەلەسى جاعاسىندا كوكەك سۇڭقىلدايدى.
ول تاسقا وتىرىپ، ازدان سوڭ اندەتە باستادى. تومەندە سوقپاقتان اياق دىبىسى شىقتى.
كەشقۇرىم، كۇن ۇياسىنا قونعان كەز، الايدا كۇندىزگى اپتاپتىڭ تابى اۋادان ءالى ايىققان جوق. ورماندار، ادىرلار مەن شىعاناق شەكسىز ءبىر تىنىشتىقپەن دامىلداپ جاتىر. سوقپاقپەن تاس كەنىشكە قاراي ءبىر ايەل جاقىنداپ كەلەدى. بۇل ۆيكتوريا ەدى. ونىڭ قولىندا سەبەتى بار.
يۋحاننەس ورنىنان تۇرىپ، باسىن يزەپ، كەتۋگە ىڭعايلاندى.
— سىزگە بوگەت جاساماق ويىم جوق، — دەدى ول. — وسى ارادان ءبىر گۇلدەر ءۇزىپ الماق ەدىم.
ول جاۋاپ قاتقان جوق. ونىڭ ويىنا قىزدىڭ ءوز باعىندا گۇلدەردىڭ نەشە اتاسى بار ەكەنى كەلمەدى.
— مەن وزىممەن سەبەت الا كەلدىم، — دەپ ءسوزىن جالعاستىردى ول. — ءبىراق مەن تەرەتىن ەشتەڭە تابا الماي جۇرمەيمىن بە. بۇلار قوناقتاردىڭ ۇستەلىنە قويۋ ءۇشىن كەرەك ەدى. بىزگە قوناقتار كەلمەكشى.
— مىنە، رازگۇل مەن شەگىرگۇل، — دەدى يۋحاننەس. — ال جوعارعى جاقتا قۇلماق وسەدى. ءبىراق قۇلماقتىڭ شەشەك جارۋىنا ءالى ەرتەرەك شىعار.
— ءسىز مەن كورگەننەن بەرى بوزارىڭقىراپ كەتىپسىز، — دەدى قىز. — ول بۇدان ەكى جىل بۇرىن بولىپ ەدى عوي. ماعان ءسىز كەتىپ قالعان دەدى. ءسىزدىڭ، كىتاپتارىڭىزدى وقىدىم.
ول بۇرىنعىسىنشا جاۋاپ قاتقان جوق. ءتىپتى. "جولىققانشا، بيكەش!" دەپ قوشتاسىپ كەتىپ قالۋدى دا ويلادى. ءوزى جەردەن كەلەسى تاسقا دەيىن ءبىر-اق مەتر، ودان ءارى ءبىر مەتردەي سوقپاق، سوعان تۇسسە قىرقادان تومەن تارتۋ وڭاي. الايدا مۇنىڭ جولىن ول تاسالاپ تۇر. ونىڭ ۇستىندە سارى كويلەك، باسىندا قىزىل قالپاق، موينى اشىق تاماشا دا تىلسىم جاراتىلىس.
— مەن ءسىزدىڭ وتۋىڭىزگە بوگەت بولىپ تۇرمىن با؟ — دەپ مىڭگىرلەدى بۇل، سوسىن ءسال تومەن ءتۇستى. ءوزىن-وزى بيلەپ، تولقىعانىن بىلدىرمەۋگە تىرىستى.
ەندى ولاردى نەبارى ءبىر-اق قادام ءبولىپ تۇردى. الايدا ىسىرىلىپ جول بەرۋ قىزدىڭ ويىندا دا جوق. كوزدەرى شارپىسىپ قالدى. كەنەت قىز قىزارىپ كەتىپ، نازارىن تومەن ءتۇسىرىپ، ءبىر جاعىنا قاراي ىسىرىلدى، كۇلىپ تۇرعانىنا قاراماستان جۇزىندە ساسقالاقتاۋ بار.
ول ونىڭ جانىنان وتە بەرىپ توقتادى، قىزدىڭ مۇڭلى كۇلكىسى قايران قالدىرادى، جۇرەگى قايتادان جۇلقىپ-جۇلقىپ كەتتى، ءبىر سوعان قاراي قۇلشىندى، لاجسىزدان باسىنا ساپ ەتكەن العاشقى ءسوزدى ايتا سالدى.
— شاماسى، سودان بەرى قالادا ءجيى بولىپ جۇرگەن شىعارسىز. سودان بەرى، الگى... بۇرناعى جىلدارى گۇلدەر قاي جەردە كوپ بولعانى ەندى عانا ەسىمە ءتۇستى، ءبىزدىڭ جالاۋ قادايتىن قىرقامىزدىڭ اينالاسىندا كوپ بولاتىن.
قىز وعان بۇرىلىپ قاراعاندا، تولقىپ، بوزارىپ كەتكەنىنە تاڭىرقادى.
— وتىنەمىن، بىزدىكىنە كەلىڭىز، — دەدى ول — قوناقتار كەلگەندە بىرگە بولىڭىز. ءبىز قوناق توسىپ وتىرمىز، — دەپ ءسوزىن جالعاستىرعاندا بەتى قايتا قىزارىپ كەتتى. — قالادان بازبىرەۋلەر كەلمەكشى. ول وسى تاياۋداعى كۇندەرى بولادى، ناقتى قاشان ەكەنىن ءوزىم حابارلايمىن. ايتساڭشى، كەلەسىز بە؟
ول جاۋاپ قاتقان جوق. قىز قوناقتارىنىڭ ورتاسى ونىڭ ورنى ەمەس، ولارمەن جانە قاۋىمداسا المايدى.
— باس تارتپاڭىز، وتىنەمىن سىزدەن. ءسىز زەرىكپەيتىن بولاسىز، ونىڭ ءبارىن ويلاستىرىپ قويدىم، سىزگە ازىرلەگەن سىيىم بار.
ۇنسىزدىك.
— ءسىز مەنى ەشقانداي سىي-سىياپاتپەن تاڭداندىرا المايسىز.
قىز ەرنىن تىستەدى، مۇڭلى كۇلكى جۇزىنەن تاعى جۇگىرىپ ءوتتى.
— مەنەن ەندى نە قالايسىز؟ — دەپ سۇرادى ول ءۇن شىعارماي.
— سىزدەن ماعان ەشتەڭەنىڭ دە قاجەتى جوق، ۆيكتوريا بيكەش. مەن مۇندا انشەيىن عانا تاستا وتىرعانمىن، كەتۋگە دە ءازىرمىن.
— مەن ورماندا كۇنى بويىن قىدىرىپ، مىنە وسىندا كەلىپ تۇرمىن. وزەن بويلاپ تا قىدىرۋىما بولاتىن ەدى، ءبىراق وندا بۇل اراعا كەلە المايتىن ەدىم، مۇندا تۋرا...
— سۇيىكتى بيكەش، بۇل ورمان مەنىكى ەمەس، سىزدىكى عوي.
— باياعىدا ءبىر مەن سىزگە كەسەل كەلتىردىم، يۋحاننەس، سونى تۇزەيىن، ءوز كىنامدى جۋايىن دەگەن ەدىم. مەن شىنىندا دا سىزگە سىي ازىرلەپ قويدىم... وعان ءسىز قۋانارسىز دەپ ويلايمىن. بۇدان ارتىق جانە ەشتەڭە ايتا المايمىن دەگەنمەن، ءسىزدىڭ بىزدىكىنە كەلۋىڭىزدى ءوتىنىپ سۇرايمىن.
— سىزگە بۇل ءسۇيىنىش اكەلەتىن بولسا، كەلەيىن
— كەلەسىز بە؟
— ءيا، شاقىرعانىڭىز ءۇشىن راحمەت!
سوقپاقپەن ول ورمانعا ءتۇسىپ، كەرى بۇرىلىپ قارادى. قىز تاسقا وتىردى، سەبەتى قاسىندا ءتۇر. يۋحاننەس ۇيگە بارماي، جولمەن ەرسىلى-قارسىلى ءجۇردى دە قويدى. ميىندا مىڭ سان وي بىجىناپ جاتىر. ويدا جوق بۇل نەتكەن سىي؟ ونى ءوزى ايتتى، وسىدان ءبىر مينۋت قانا بۇرىن ايتتى جانە داۋىسىندا ءدىرىل بار. تەبىرەنىستى ءبىر قۋانىش لاپ ەتە قالىپ، ءدۇرس-دۇرس سوققان جۇرەك قابىرعالارىن توقپاقتايدى، وعان ءبىر قانات بىتكەندەي كورىندى. بالكىم، ول بۇگىن سارى كويلەكتى تەگىن دە كيمەگەن شىعار. ول ونىڭ قولىنا دا قاراپ ۇلگەردى، وتكەن جولى ودان ساقينا كورىپ ەدى، بۇگىن ونىسى جوق ەكەن.
ءبىر ساعاتتاي ۋاقىت ءوتتى. ورمان مەن جەردىڭ بۋسانعان بۋى ونى قۇنداقتاپ الىپ، وكپەسى مەن جۇرەگىنە ءسىڭدى. ول وتىرىپ، شالقالاي بەرىپ ەكى قولىن ايقاستىرىپ جەلكەسىنە توسەدى، كەلەسى جاقتاعى كوكەك ۇنىنە قۇلاق توستى. اۋا قۇيقىلجىعان قۇستار اۋەنىنە تولىپ كەتتى.
مىنە، ءبارى دە قايتادان باستالدى. ول ءوزىنىڭ سارى كويلەگىمەن، ءھام قانداي قىزىل قالپاعىمەن تاس كەنىشتەن كورىنگەندە تاستان تاسقا قونىپ جۇرگەن كوبەلەككە ۇقسادى. كەنەت ول بۇنىڭ الدىنا كەپ توقتادى. "مەنىڭ سىزگە بوگەت بولماق ويىم جوق ەدى" دەپ جىميعاندا، ەرنى قىپ-قىزىل ەدى، بۇكىل بەتى الاۋ اتىپ، جانارىنان جۇلدىزدار شاشىراپ تۇرعانداي. موينىندا جىڭىشكە كوگىلدىر تامىرلار پايدا بولىپتى، كوزىنىڭ الدىنداعى بىرەر سەكپىل بەتىنە ءبىر جىلىلىق ۇيالاتقان سياقتى. ونىڭ جاسى ەندى جيىرمادا.
سىي دەيدى؟ ونداعى ويلاعانى نە ەكەن؟ بالكىم، وعان ءوز كىتاپتارىن كورسەتەر — الدىنا ەكى-ۇش تومدى قويىپ، ولاردى ساتىپ العانىمەن قۋانتار، كەيبىر قاجەت تۇسىن قيىپ الىپ تا ساقتاپ جۇرگەن شىعار. مىنە سىزگە دەگەن كوڭىل قۋانىشى مەن جۇبانىشىنىڭ ءبىر بەلگىسى، قابىل الىڭىز، وتىنەمىن، دەپ تۇرار. مەنىڭ قاراپايىم قايىرىمىما مۇرىن شۇيىرە كورمەڭىز، دەر مە ەكەن؟
ول اتىپ تۇرىپ، قاقيا قالدى. ۆيكتوريا كەرى قايتىپ بارا جاتىر ەكەن، سەبەتى بوس.
— ءسىز گۇل تابا الماعانسىز با؟ — دەپ سۇرادى بۇل ءوز ويىمەن ءوزى بولىپ تۇرىپ.
— ءجا، جوق. ونى ىزدەگەن دە جوقپىن، انشەيىن تاستا وتىردىم.
— ايتقانداي، ءسىزدىڭ ەسىڭىزگە سالايىن دەپ ەدىم، — دەپ سوز ساباقتادى بۇل — ماعان الدە ءبىر كەسەل كەلتىردىم-اۋ دەپ ويلاماڭىزشى، وتىنەمىن. سىزگە ەشتەڭە جۋۋدىڭ دا، مەنى جۇباتۋدىڭ دا قاجەتى جوق.
— ماسەلە وندا ەمەس، — دەدى قىز ابىرجىڭقىراپ. سوسىن عانا ءباز بىردەڭە ويلاپ، وعان تەسىلە قارادى دا ويعا شومدى. — مۇلدەم ول جايىندا ەمەس. وندا ماعان جاي عانا سولاي كورىنگەن... سول جولى بولعان وقيعا ءۇشىن ماعان وكپە-ناز ساقتاماسىن دەگەنىم عوي.
— مەن سىزگە وكپە ساقتامايمىن.
قىز تاعى دا از-كەم ويلاندى. كەنەت كىلت تىكتەنىپ الدى.
— وندا نە، ولاي بولسا تىپتەن جاقسى، — دەدى ول — ماعان بۇل الدا ساباق. ول ءسىز ءۇشىن ونشالىق قايعى دا بولماپتى عوي. بۇل جايىندا ەندى جەتەتىن شىعار.
— ءسىزدىڭ ويلاعانىڭىز بولسىن. مەنىڭ شەر-مۇڭىما بۇرىنعىداي ءقازىر دە سەلقوس قارايتىن سياقتىسىز عوي.
— جولىققانشا، — دەيدى قىز.— جولىققانشا.
— جولىققانشا، — دەدى بۇل
ءارقايسى وز جولىمەن تاراستى. ول توقتاپ، ارتىنا بۇرىلدى. مىنە، ول كەلە جاتىر. بۇل قولىن سوزىپ، ونىڭ سىرتىنان ەستىلەر-ەستىلمەس ەتىپ: "مەن سىزگە وكپە ساقتامايمىن، جو-جوق، ەشقاشان ساقتامايمىن. مەن ءسىزدى سۇيەمىن"، — دەپ سىبىرلادى. كەنەت ىزىنشە "ۆيكتوريا!" دەپ ايقاي سالدى.
ول ەستىدى، ءدىر ەتە قالىپ، جالت قارادى، ءبىراق توقتاعان جوق.
ارادا بىرنەشە كۇن ءوتتى. يۋحاننەستىڭ مۇلدەم مازاسى كەتتى، ول جۇمىس تا ىستەگەن جوق، ۇيىقتاعان دا جوق، بار كۇنىن دەرلىك ورماندا وتكىزدى. بىردە ول قاراعاي وسكەن قىرقاعا كوتەرىلدى، قۇلپى سارايدىڭ تۋ قادايتىن تۇعىرىنا جالاۋ ءىلىنىپ قالىپتى. قۇلپى سارايدىڭ دوڭگەلەك مۇناراسىنىڭ باسىندا دا جالاۋ جەلبىرەيدى.
قىزىق ءبىر تولقۋ بويىن بيلەدى. قۇلپى سارايعا قوناقتار كەلەدى، وندا مەيرام بولادى.
كۇن ىستىق ەدى، اپتاپتان تومسارىپ قالعان قىرقالاردىڭ ورتاسىنان تامىر قۇساپ تارامدانىپ وزەن اعىپ جاتىر. ىزىنەن سۋدا اق كوبىك اتقان جەلدەتكىش تاستاپ پاروحود جاعاعا جاقىنداپ كەلەدى. قۇلپى سارايدىڭ اۋلاسىنان ءتورت كۇيمە شىعىپ، كەمەجايعا قۇلدىرادى.
پاروحود توقتاپ، ودان تۇسكەن مىرزالار مەن حانىمدار جاعاعا شىعىپ، اربالارعا جايعاستى. قۇلپى سارايدىڭ مۇناراسىنان ءالسىن-السىن مىلتىق اتىلدى وندا اڭشى مىلتىعىمەن تۇرعان ەكى ەركەك وقتاپ الادى دا اتادى، وقتاپ الادى دا اتادى. جيىرما ءبىرىنشى اتۋدا كۇيمەلەر قۇلپى ساراي اۋلاسىنا كىردى دە، اتىس توقتادى.
ايتقانى ايتقان، قۇلپى سارايدا مەيرام بولادى، قوناقتاردى جالاۋلارمەن، ساليۋتپەن قارسىلاپ جاتىر. كۇيمەلەردە ءبازبىر اسكەريلەر وتىر، ولاردىڭ اراسىندا لەيتەنانت وتتو دا بولۋى مۇمكىن.
يۋحاننەس قىرقادان ءتۇسىپ ۇيىنە كەتتى. ونى قۇلپى سارايدىڭ ءبىر كىسىسى قۋىپ جەتتى. ول باس كيىمىنە جاسىرىپ حات الىپ كەلىپتى. حات ۆيكتوريا بيكەشتەن ەكەن، جاۋاپ كۇتەدى.
حاتتى يۋحاننەس جۇرەگى ءدۇرس-دۇرس سوعا وتىرىپ وقىپ شىقتى. ۆيكتوريا ءوزىنىڭ شاقىرۋىن نىعارلاي ءتۇسىپ، جۇرەكجاردى سوزدەرىن ايتىپ، يۋحاننەستىڭ قايتكەنمەن دە كەلۋىن ءوتىنىپتى. اتاپ ايتقاندا، ونى ءدال بۇگىنگى مەرەكەگە شاقىرعىسى كەلگەن ەكەن. حات تاسۋشى ارقىلى جاۋابىن بەرۋدى سۇراپتى.
يۋحاننەسكە، مىنە، وسىنداي ويلاماعان، كۇتپەگەن باقىت كەنەتتەن تاپ كەلدى، قانى بەتىنە ويناپ شىعا كەپ، حات تاسۋشىعا راحمەت، ءقازىر تابان اۋزىندا كەلەمىن دەپ جاۋاپ بەردى.
— مىنە، سىزگە، الىڭىز.
ول حات تاسۋشىعا جومارت شايلىق بەرىپ، كيىنگەلى ۇيىنە قاراي جۇگىردى.
VIII
ءوز ومىرىندە ول ءتۇڭعىش رەت قۇلپى سارايدىڭ تابالدىرىعىن اتتاپ، باسپالداقپەن ەكىنشى تاجگە كوتەرىلدى. قوناقجايدا گۇرىلدەگەن داۋىستار، جۇرەگى ءجيى سوعىپ، ول ەسىك قاقتى دا ىشكە كىردى.
قۇلپى سارايدىڭ قوجايىنى ءالى جاس ايەل وعان قارسى ءجۇرىپ، ىلتيپاتپەن سالەمدەسىپ ونىڭ قولىن قىستى. ەڭ جاقسىسى ول مۇنى قۇيتاقانداي كۇنىنەن بىلەدى ەكەن، ال ءقازىر بۇل قالاي ۇلكەن بولىپ وسكەن. قۇلپى ساراي قوجايىنى تاعى دا بىردەڭەلەر ايتپاق بولىپ، ونىڭ قولىن بوساتپاي، سىناي قارادى.
قۇلپى ساراي قوجايىنى دا كەلىپ يۋحاننەسكە قولىن ۇسىندى. ايەلىنىڭ ايتقانى دۇرىس — ءقازىر بۇل سوقتاۋىلداي جىگىت. جانە ماسەلە جاستا دا ەمەس. ءقازىر ول بەلگىلى ادام. وعان وتە قۋانىشتى...
يۋحاننەستى قوناقتارعا: بارلىق وردەندەرىن ساۋسىلداتىپ تاعىپ كەلگەن كامەرگەرگە، ونىڭ زايىبىنا، كورشى قوجالىقتىڭ يەسىنە، لەيتەنانت وتتوعا تانىستىردى. ۆيكتوريا كورىنگەن جوق.
ءبىرقاۋىم ۋاقىت ءوتتى. ءوڭى قۋقىل تارتىپ قىمسىنا قىسىلعان ۆيكتوريا كىردى؛ ول ءبىر ۇلبىرەگەن جاپ-جاس قىزدى جەتەلەي كەلدى. ولار بۇكىل زالدى ارالاپ، وتىرعانداردىڭ بارلىعىمەن امانداسىپ، ارقايسىمەن ءسوز قاتىسىپ شىقتى. سوسىن يۋحاننەستىڭ الدىنا كەلىپ توقتادى.
ۆيكتوريا وعان جىميا كۇلىپ ءتىل قاتتى:
— ال مىناۋ كاميلا، وسىنىڭ ءوزى ءبىر سىي ەمەس پە! سىزدەر تانىس بولساڭىزدار كەرەك.
ول ەكەۋىنە دە كەزەك كوز تاستاپ ءبىراز تۇردى دا قوناقجايدان شىعىپ كەتتى.
كۇتپەگەندىكتەن العاشقى ساتتە يۋحاننەستىڭ ءتىلى تاڭدايىنا جابىسىپ قالعانداي بولدى. مىنە، قانداي سىي — ۆيكتوريا جۇرەگىنىڭ جومارتتىعىمەن ءوزىنىڭ ورىنباسارىن ىزدەپ تاپقان ەكەن عوي. سۇيىكتى دوستار، وتىنەمىن، سىزدەرگە جاراستىق پەن ماحاببات تىلەيمىن، دەپ كەتتى-اۋ. كوكتەم گۇلگە ورانىپ، كۇن كۇلىمدەپ ءتۇر. قاجەت بولسا، تەرەزەلەردى اشىپ تاستاڭىزدار، ويتكەنى باك حوش يىسكە تولىپ ءتۇر، قايىڭداردىڭ باسىنا قارا تورعايلار ۇيا سالىپ جاتىر. ال، نەگە ءۇنسىز تۇرسىزدار. بىر-بىرىمىزگە كۇلە قاراڭىزدارشى!
—ارينە، ءبىز تانىسپىز، — دەدى قىسىلىپ قىمتىرىلماي كاميلا. — باياعىدا وسى جەرلەردە ءسىز مەنى سۋدان امان الىپ شىققانسىز.
ول ۋىلجىعان جاس، ءوزى اپپاق، كوڭىلدى كورىنەدى، ۇستىندە قىزعىلت كويلەگى بار، جاسى ون جەتىدەن جاڭا عانا اسقان. وزىنە-وزى كەلىپ يۋحاننەس كۇلىپ-ويناپ، ءازىل-قالجىڭ ايتا باستادى. الايدا قىزدىڭ قۋانىشتى شىرىلىن ەستىپ ول شىنىندا دا ازداپ جاندانىپ، ەكەۋى ءبىراز اڭگىمەلەستى، جۇرەگى ورنىنا ءتۇسىپ، بىركەلكى سوعا باستادى. قىز ءوزىنىڭ سۇيىكتى بالالىق داعدىسىن ساقتاپ، باسىن ءبىر جاعىنا قيسايتا بەرەدى ەكەن، اسىرەسە بۇل سويلەگەندە قۇلاعىن ءتۇرىپ، سول قىلىعىن كوبىرەك قايتالادى. بۇل ونى تانىدى — ءبىراق اناۋ ايتقان سىي بولعان جوق.
ۆيكتوريا زالعا قايتا-قايتا كىرىپ، لەيتەنانتتى كودتىعىنان الىپ يۋحاننەسكە اپ كەلدى:
— ءسىز مەنىڭ بولاشاق كۇيەۋىم وتتونى تانيتىن شىعارسىز؟ راس، بۇل ءسىزدىڭ ەسىڭىزدە بولۋى كەرەك.
جىگىتتەر ءبىرىن-بىرى تانىدى. ولار جاعدايعا لايىق سوزدەرمەن ءھام سالەممەن الماسىپ تاراستى. يۋحاننەس پەن ۆيكتوريا وڭاشا قالدى.
— ءسىزدىڭ ۋادە ەتكەن سىيىڭىز وسى ما؟ — دەپ سۇرادى ول.
— ءيا، — دەپ اسىقپاي، ءبىراق وكىنىشپەن جاۋاپ قاتتى قىز. — قولىمنان كەلگەنىنىڭ ءبارىن جاسادىم، بۇدان ارتىق ەشتەڭە ىستەي المايمىن. بۇرتي ماڭىز، قايتا ماعان العىس ايتىڭىز. قۋانىپ قالعانىڭىزدى كوردىم مەن.
— راحمەت سىزگە. قۋانۋىن قۋانىپ قالدىم.
يۋحاننەس تىعىرىقتى تورۋىل شەڭگەلدەپ، بەتىنىڭ بۇكىل قانى قاشىپ كەتتى. شىندىقتىڭ اتى شىندىق، ول باعزى بىردە كەسىر كەلتىرگەنى انىق، ال ونىڭ ەسەسىنە ءقازىر سونداي جومارتتىقپەن سىي تارتىپ، ءوز كىناسىن جۋىپ-شايىپ جاتىر. وعان بۇل بار جانىمەن رازى.
—بۇگىن ساقينا سالىپ العانىڭىزدى كورىپ تۇرمىن، — دەدى باياۋ عانا. — ەندى قايتىپ ونى قولىڭىزدان الماڭىز.
ءسال ۇنسىزدىكتەن كەيىن ول:
— ەندى ونى ءوزىم دە المايمىن، — دەدى.
ولار بىر-بىرىنە تەسىلە قارادى. ونىڭ ەرنى دىرىلدەپ، يەگىمەن لەيتەنانتتى نۇسقاپ قىرىلداڭكىراپ:
— تالعامىڭىز جاقسى ەكەن، ۆيكتوريا بيكەش. سۇلۋ ەركەك، ەپولەتپەن يىعى دا كەڭ كورىنەدى، — دەپ دۇڭك ەتتى.
قىز اسقان سابىرمەن جاۋاپ قايىردى:
—جوق، ول جالپى سۇلۋ ەمەس. ونىڭ ەسەسىنە ءبىراق جاقسى تاربيەلەنگەن. مۇنىڭ دا ءبىراز ماڭىزى بولۋعا كەرەك.
— بۇل مەنىڭ باقشاما لاقتىرىلعان تاس قوي. راحمەت! — ول داۋىستاي كۇلىپ، الباتى ءسوز ايتتى:
— ونىڭ ۇستىنە قالتالارى اقشاعا سىقالعان، ال مۇنىڭ ماڭىزى بارىنەن دە كۇشتى دەسەڭىزشى.
قىز ودان بىردەن-اق شەگىنىپ كەتتى.
ول مازاسىزدانىپ قوناقجايدا سەندەلىپ ءجۇردى دە قويدى. كاميلا وعان بىردەڭەلەر ايتىپ، بىردەڭەلەر سۇراپ ەدى، ول تىڭداعان دا، جاۋاپ تا بەرگەن جوق. قىز تاعى دا بىردەڭە ايتىپ، ءتىپتى قولىنان دا ءتۇرتىپ، سۇراعىن قايتالاپ، جاۋابىن الا المادى.
— ول نە تۋرالى ويلاپ تۋر دەسەڭشى! — دەدى قىز داۋسىن شىعارا كۇلىپ. — باعانادان بەرى ويدان ءبىر ارىلعان ەمەس.
— ونىڭ جالعىز عانا بولعىسى كەلەدى، — دەپ ءۇن قوستى ۆيكتوريا. — ول مەنى دە قۋىپ جىبەردى. — كەنەت ول يۋحاننەسكە تاقالىپ كەلىپ، داۋسىن كوتەرىڭكىرەي ءسوزىن جالعاستىردى. — شاماسى ءسىز مەنىڭ الدىمدا قالاي دۇرىستاپ كەشىرىم سۇراۋدى ويلاپ تۇرعان شىعارسىز. اۋرە بولماڭىز. قايتا تىم كەش شاقىرتقانىم ءۇشىن كەشىرىمدى مەن سۇراۋىم كەرەك. بۇل مەنىڭ تاراپىمنان كەتكەن ۇلكەن ابەستىك. سوڭعى ساتتە عانا قارمانعانىم — ءسىزدى مۇلدەم ۇمىتىپ كەتىپپىن. ايتكەنمەن، مەنى كەشىرەرسىز دەپ سەنەمىن، مەنىڭ سىزدەن باسقا دا شارۋام باستان اسىپ جاتىر. ول ابىرجىپ ۆيكتورياعا قادالدى دا قالدى. كاميلا تاڭدانىپ كوزىن بىرىنەن سوڭ بىرىنە كەزەك تاستادى. ۆيكتوريا ونىڭ الدىندا بوپ-بوز بولىپ، تىپ-تىنىش تۋر، الايدا جۇزىنەن ءبىر رازىلىق راي تانىلادى. كەگى قايتتى عوي.
— قازىرگى ەركەكتەر وسىنداي ەندى، — دەپ ءسوز ساباقتاپ ول كاميلاعا قارادى. — ولاردان تىم كوپ تالاپ ەتۋگە بولمايدى. اناۋ ارادا مەنىڭ كۇيەۋىم وتىر، ەسىل-دەرتى بۇلان اۋلاۋعا شىعۋ، ال مۇندا اقىن ءتۇر وز ويىمەن ءوزى... بىردەڭە ايتساڭىز، اقىن-اۋ.
ول ءدىر ەتە قالدى، شەكەسىنىڭ تامىرلارى بىلەۋلەنىپ كەتتى.
— ءا، سولاي ما! ءسىز مەنەن بىردەڭە ايت دەپ سۇراپ تۇرسىز با؟ مۇرسات ەتىڭىز.
— و، جوق، اۋرە بولماي-اق قويىڭىز.
وسىنى ايتىپ، كەتەر ىڭعاي تانىتتى.
— ىسكە بىردەن كىرىسۋ ءۇشىن ۇزىن ارقان، كەڭ تۇساۋعا سالماي ايتىڭىزشى، — دەپ جىميىپ ءسوز باستاعان ونىڭ داۋسى دىرىلدەي شىقتى، — ايتىڭىزشى تاياۋدا عانا ءسىز عاشىق بولعان جوق ما ەدىڭىز، ۆيكتوريا بيكەش؟ بىرنەشە سەكۋند ءولى تىنىشتىق ورنادى، بىرگە تۇرعام ۇشەۋى دە جۇرەكتەرىنىڭ قالاي سوققانىن ەستىدى. ۇرەيى ۇشقان كاميلا جاۋاپ بەرگەنشە اسىقتى: — ءيا، ارينە، ۆيكتوريا ءوزىنىڭ كۇيەۋىنە عاشىق بولعان. ولار تاياۋدا نەكەلەستى عوي، ونى ءسىز بىلمەۋشى مە ەدىڭىز. اسحانانىڭ ەسىگى ايقارا اشىلدى. يۋحاننەس ۇستەل باسىنداعى ءوز ورنىن تاۋىپ، سول تۇسقا ايالدادى. كوز الدىندا ۇستەل شىر اينالىپ سىرعاناپ جۇرگەن سەكىلدەندى، قابىنداعان تانىس-بەيتانىس جۇزدەر، گۋىلدەگەن، گۇجىلدەگەن ۇندەر. — وتىنەمىن، وتىرىڭىز، وسى ءسىزدىڭ ورنىڭىز، — دەپ قوجايىم ءىلتيپات كورسەتىپ جاتىر. — داستارقان باسىنا ءبارى دە وتىراتىن ۋاقىت بولدى.
— كەشىرىڭىز، — دەگەن ۆيكتوريانىڭ داۋسى يۋحاننەستىڭ تۋ سىرتىنان شىقتى.
ول جىلجىپ جول بەردى.
قىز يۋحاننەستىڭ كارتىشكەسىن الىپ ۇستەلدىڭ شەت جاعىنا قاراي، شەتتەن جەتى اسپاپ بەرى، ءبىر كەزدە قۇلپى سارايدىڭ وتباسى ۇستازى بولعان، ىشۋگە قۇمارلاۋ قارتاڭ كىسىمەن قاتار قويدى. ول اراداعى كارتىشكەنى يۋحاننەستىڭ قاعازىن العان جەرگە اپاردى دا، وز ورنىنا بارىپ وتىردى.
يۋحاننەس ءبارىن كوردى. قىسىلعان قوجايىن اسىعا باسىپ ۇستەلدىڭ باسقا باسىنا بارىپ، داستارقان ءمازىرىن رەتتەسىپ كەتتى. ونداعىسى بۇنىڭ كوزىنە تۇسپەۋ.
ابىرجىڭقىراپ ىڭعايسىزدانىپ قالعان يۋحاننەس سەندەلىپ ءوزىنىڭ جاڭا ورنىنا تارتتى، ول بۇعان بەلگىلەنگەن ورىنعا ديتلەفتىڭ قالادان كەلگەن دوسى، جەيدەسىندە جاۋھار زاپونكەسى بار جاس جىگىت جايعاستى. ونىڭ سول جاعىندا ۆيكتوريا، وڭ جاعىندا كاميلا وتىردى.
قوناقاسى باستالدى.
قارت ءمۇعالىم يۋحاننەستى ءسابي كۇنىنەن بىلەدى، اڭگىمەلەرى تەز جاراسىپ كەتتى. ءمۇعالىم جاس كەزىندە ءوزى دە ولەڭ جازعانىن، قولجازبالارىنىڭ ءالى دە ساقتاۋلى ەكەنىن، رەتى كەلگەندە ولاردى يۋحاننەسكە كورسەتەتىنىن ايتتى. بۇگىن ونى قۇلپى سارايعا ۆيكتوريانىڭ اتاستىرىلۋىنا بايلانىستى وتباسى سالتاناتىنا، ورتاق قۋانىشقا شاقىرعانىن ايتتى. قۇلپى سارايدىڭ يەلەرى ەجەلگى دوستىق سالتىمەن وعان وسىنداي سىي-قۇرمەت كورسەتىپ وتىر ەكەن.
— ءسىزدىڭ كىتاپتارىڭىزدى وقىعانىم جوق، — دەدى ول يۋحاننەسكە. — وقۋعا ءبىر ىنتام ويانعاندا ءوز شىعارمالارىمدى وقيمىن. ۇستەلىمنىڭ تارتپاسىندا اڭگىمەلەرىم مەن ولەڭدەرىم تولىپ جاتىر. ولار ءوزىم ولگەننەن كەيىن باسىلادى. وقىرمان قاۋىم مەنىڭ قانداي ادام بولعانىمدى ءبىلسىن ءيا، ايتارى نە، ەسكى ءۇردىستىڭ جازۋشىلارى ءبىز بۇگىنگى جاستارداي ەمەس، جازعاندارىمىزدى جاريالاۋعا اسىقپايتىنبىز. ال ءسىزدىڭ دەنساۋلىعىڭىز ءۇشىن! دۋمان جالعاستى قۇلپى ساراي قوجايىنى بوكالىن دىڭعىرلاتىپ، ورنىنان كوتەرىلدى. ونىڭ وكتەم، اشاڭ وڭىندە تولقۋ بار — زايىرى ول ءوزىن وتە باقىتتى سەزىنەتىن سياقتى. يۋحاننەستىڭ باسى سالبىراپ كەتتى. ونىڭ بوكالى بوس، وعان ەشكىم شاراپ قۇيعان جوق؛ ول وز بوكالىن ءوزى شۇپىلدەتىپ تولتىردى دا ۇستەلدىڭ استىنا قايتا تۇقىردى. مىنە، گاپ قايدا! قوجايىن ءتىلىن بەزەپ ۇزاق سويلەدى، ونىڭ ءسوزى قۋانىشپەن قوشەمەت تەلىپ وتىردى — توي جاريالاندى. داستارقاننىڭ اينالاسىنان تۇگەل قۇلپى ساراي قوجايىنىنىڭ قىزى مەن كامەرگەردىڭ ۇلىنا قۇتتىقتاۋلار جاۋىپ كەتتى. يۋحاننەس ءوز بوكالىن تارتىپ سالدى. ءاۋ دەمنەن سوڭ ونىڭ اسىپ-ساسىپ ابىرجۋى باسىلىپ، وزىنە-وزى كەلىپ، كوڭىلى ورنىقتى؛ شامپان شارابى ايالى جىلۋمەن تامىر-تامىرىنا تارادى. ول كامەرگەردىڭ قالاي سوز العانىن ەستىدى، "ۋرا" مەن "براۆو" دەگەن ايقايلار تاعى دا قۇلاق تۇندىردى. ءبىر رەت بۇل ۆيكتورياعا كوز تاستادى، ول بوزارىپ ەڭسەسى ءتۇسىپ، كوزىن تومەن سالىپ وتىر ەكەن. ونىڭ ەسەسىنە وعان كاميلا باس يزەپ، جىميا قارايدى، بۇل دا وعان باس يزەپ جاۋاپ قاتتى. ال بۇنىڭ كورشىسى ءمۇعالىم ءالى سويلەپ وتىر: — مىناۋ قوس ءوندىر جاستىڭ نەكەلەسىپ قوسىلۋى قانداي قۋانىش دەسەيشى، قۋانىش قوي. ماعان تاعدىر باسقا جولدى جازدى. جاستىق شاعىمىزدا ستۋدەنت بولدىم. بولاشاعى زور سيرەك دارىن يەسى دەپ ءجۇردى. اكەم تەكتى اۋلەتتىڭ تۋماسى ەدى، داۋلەتىمىز اسىپ-تاسىپ جاتتى، اقشا دەگەنىڭىز پىشەن، كەمەلەردە قيساپ جوق. دەمەك، بولاشاعىمىزدىڭ كوكجيەگى كورىم ەدى. ول دا جاس، جاقسى وتباسىنان شىققان قىز بولاتىن. كەلدىم دە جۇرەگىمدى جايىپ سالدىم. جوق، دەدى ول ءسىز مۇنى تۇسىنە الاسىز با؟ جوق، قالامايمىن دەپ قاراپ وتىر. امال قانشا، قولىمنان كەلگەنىنىڭ ءبارىن جاسادىم — كادىمگى ەر ادامشا سوققىنىڭ ءبارىن كوتەردىم، وقۋىمدى ودان ءارى جالعاستىردىم. سول ەكى ورتادا اكەم ءۇشىن قيىن كۇندەر تۋدى، كەمە اپاتى، ۆەكسەل — قىسقارتىپ ايتقاندا، ول بانكروت بولدى. مەن نە ىستەيىن؟ بۇل سوققىنى دا كوتەردىم. ال ونىڭ ەسەسىنە قىز ءۇر جاڭا بولىپ وزگەرىپ قالدى. ول ءبىزدىڭ قالاعا ورالىپ، ماعان كەلىپ ءجۇردى. قالاي ويلايسىز، ودان ماعان نە كەرەك ەدى؟ مەن كەدەيلەنىپ، ءمۇعالىم بولدىم، كەلەشەككە دەگەن ءۇمىتتىڭ ءبورى دالا ولەڭدەرىم جازۋ ۇستەلىنىڭ جاشىگىندە شاشىلىپ جاتىر. كەلىسەدى. ءمۇعالىم يۋحاننەسكە قاراپ: — ءسىز ونى تۇسىنە الاسىز با؟ — دەپ سۇرادى.
— ال بۇل جولى ءسىز ءوزىڭىز كەلىسپەگەن شىعارسىز؟
— ايتىڭىزشى قۇدايشىلىعىن، مەن ونىڭ جاقسى كوزى ءۇشىن قالاي كەلىسە قويامىن؟ مەن اشپىن، جالاڭاشپىن، ءمۇعالىمنىڭ جالاقىسى دەگەن نە، قورقورعا ارزان تەمەكى ىزدەيسىڭ، ونىڭ ءوزىن دە جەكسەنبى كۇندەرى تارتاسىڭ. ەندى مەنىڭ نە ىستەۋىم كەرەك؟ ونى دا وزىمدەي كەدەيلىككە دۋشار ەتە المايمىن عوي. جاۋابىن ءوزىڭىز بەرىڭىزشى: ءسىز ونى تۇسىنە الار ما ەدىڭىز؟
— ونىڭ جاعدايى كەيىن قالاي بولدى؟
— ءتايىرى السىن، ءسىز مەنىڭ ساۋالىما جاۋاپ بەرمەيسىز عوي. ول ءبىر كاپيتانعا تۇرمىسقا شىقتى، جانە ارتيللەريا كاپيتانىنا. ءبىر جىلدان كەيىن. ءسىزدىڭ دەنساۋلىعىڭىز ءۇشىن!
— جاناشىرلىعىنا ءزارۋ ادامدى ىزدەيتىن ايەلدەر بولادى دەيدى. ەركەكتىڭ باقىتتى كەزىندە ونى جەككورىپ، ءوزىن باسى ارتىق سانايتىن، ال ونى قىرسىق شالىپ، كەساپاتقا ۇشىراسا، مەن سەندىكپىن دەپ شىعا كەلەتىن كورىنەدى.
— الايدا ول مەنىڭ باقىتتى كۇندەرىمدە نەگە كەۋدەمنەن يتەردى؟ مەنىڭ بولاشاعىمنىڭ سۇلباسى مۇراگەر حانزادادان كەم ەمەس ەدى عوي.
— كىم ءبىلسىن. دەمەك، ول باسىڭىزدىڭ يىلگەنىن كۇتىپ جۇرگەن بولار.
— ءبىراق مەن باسىمدى يمەدىم. ءبىر رەت تە. ءوزىمنىڭ تاكاپپارلىعىمنان تانباي، ودان باس تارتتىم. بۇعان ءسىز نە ايتاسىز؟
يۋحاننەس ۇندەگەن جوق.
— بالكىم، ءسىزدىڭ ايتقانىڭىز دۇرىس تا شىعار، — دەپ كارت ءمۇعالىم ءسوزىن جالعادى. — جاراتقان قۇداي تاعالانىڭ، ونىڭ اسپانداعى شاديالارىنىڭ اتىنان انت ەتەمىن، ءسىزدىڭ ايتقانىڭىز دۇرىس، — دەپ تاعى دا تارتىپ سالدى. — اقىر اياعىندا، ول اياقشىداي كۇتىپ، اۋزىنا قاسىقپەن اس توسىپ سابيدەي ازىقتاندىرۋ ءۇشىن، بۇكىل ۇيگە بيلىك جۇرگىزۋ ءۇشىن كارى كاپيتانعا تۇرمىسقا شىقتى. بۇرىنعى ارتيللەريا كاپيتانىنا شىقتى.
يۋحاننەس باسىن كوتەردى. ۆيكتوريا قولىنداعى بوكالىن سىعىمداي ۇستاپ تۋرا بۇعان قاراپ وتىر ەكەن. سوسىن ول بوكالىن جوعارى كوتەردى. بۇل دا ءدۇر سىلكىنىپ بوكالىن ۇستادى، ءبىراق قولى دىرىلدەپ كەتتى.
سوندا قىز كۇلىپ جىبەرىپ، بۇنىڭ كورشىسىنە ءتىل قاتتى. كورشىسى كادىمگى قارت ءمۇعالىم.
ۇيالاس تاپقان يۋحاننەس بوكالىن ۇستەلگە قويىپ، ابدىراپ، دارمەنسىزدىكتەن جىميىپ كۇلدى. قوناقتاردىڭ ءبارى سوعان كوز تىكتى.
قارت ءمۇعالىم شاكىرت قىزىنىڭ جىلى لەبىزىنە قاتتى تەبىرەندى. بوكالىن باسىنا اسىعىس ءبىر-اق توڭكەردى.
— مىنە، مەن قارتتىققا دا جەتتىم، — دەپ ءسوزىن جالعاستىردى. — بۇل دۇنيەدە جاپادان-جالعىز بەيمالىم بولىپ قاڭعىپ ءجۇرمىن. تاعدىر ماعان وسىلاي جازدى. ەشبىر جان مەنىڭ كەۋدەمدە نە جاسىرىنىپ جاتقانىن بىلمەيدى، ەشبىر جان مەنىڭ نازالانعانىمدى ەستىگەن ەمەس. الىسقا ۇزاپ قايتەمىز — باتپاقشى قۇستى باقىلاعاندارىڭىز بار ما؟ سول مۇڭلىق ەشقاشان ءمولدىر، تازا جاعادان قاشان ونى لايلاعانشا سۋ ىشپەيدى عوي.
— جوق، بۇنى مەن بىلمەيدى ەكەنمىن.
— وكىنىشتى-اق. ايتكەنمەن دە ول وسىلاي، مەن دە سول سياقتىمىن. مەن ءوزىم قالاعانىمدى ايەل ەتىپ العانىم جوق، الايدا ومىردە ءوزىمنىڭ دە قۋانىشىم بار. ءبىراق مەن ولاردى قاساقانا لاستاعىم كەلەدى. ءومىر-باقي سولاي. ونىڭ ەسەسىنە سوسىن ەشتەڭەدەن كوڭىلىم قالار-اۋ دەپ قاۋىپتەنبەيمىن. كوز تاستاڭىزشى، انە ۆيكتوريا وتىر. ول الگىندە عانا مەنىڭ دەنساۋلىعىم ءۇشىن ءىشىپ قويدى. مەن ونىڭ ءمۇعالىمى ەدىم. ەندى ول تۇرمىسقا شىعىپ جاتىر. بۇعان مەن شىن جۇرەگىمنەن قۋانامىن، ەگەر ول مەنىڭ تۋعان قىزىم بولسا، قالاي بولار ەدى. مۇمكىن، ءبىر كەزدەرى مۇنىڭ دا بالالارىن وقىتارمىن. ايت-ايتپا، ءومىر دەگەن قۋانىشقا تولى. ايتقاندايىن، وسى ارادا ايەلدەردىڭ جاناشىرلىعى مەن اياۋشىلىعى جونىندە سوز بولدى... بۇل تۋرالى قانشا كوپ ويلاسام، سونشا ءسىزدىڭ ءسوزىڭىزدىڭ دۇرىستىعىنا دەن قويامىن. قۇداي اقسىنا، سىزدىكى دۇرىس. كەشىرىڭىز، ءبىر مينۋتكە عانا. ول ورنىنان اتىپ تۇرىپ بوكالىن الىپ ۆيكتورياعا بەتتەدى. اياعىنان دۇرىس تۇرا الماي، قيسالاڭداپ ارەڭ ءجۇرىپ بارادى. داستارقان باسىنداعى تىلەكتەر بىرىنەن كەيىن ءبىرى الماسىپ، لەيتەنانت سويلەدى، سوسىن كورشى قوجالىقتىڭ يەسى ايەلدەر ءۇشىن، ءۇيدىڭ قوجايىنى ءۇشىن توست كوتەردى. كەنەت جاۋھار زاپونكەلى جاس جىگىت تۇرىپ يۋحاننەستىڭ اتىن اتادى. ول سويلەۋگە رۇقساتتى ءوز اتىمنان عانا العانىم جوق، جاس اقىندى مەن جاس ۇرپاقتىڭ اتىنان قۇتتىقتاعىم كەلەدى دەپ سالدى. بۇل قۇرداستارىنىڭ شىنايى العىسى، مويىنداۋ مەن تاڭدانۋعا تولى جۇرەكجاردى سوز بولدى. يۋحاننەس وز قۇلاعىنا ءوزى سەنبەدى. ول مۇعالىمگە "بۇل مەن تۋرالى ما؟" دەپ سىبىرلادى.
— ءيا. ول مەنىڭ الدىمدى وراپ كەتتى. مەن ءوزىم ءسىز ءۇشىن توست كوتەرتپەكشى ەدىم. ۆيكتوريا بۇل تۋرالى تاڭ ەرتەڭ-اق تىلەك بىلدىرگەن.
— كىم تىلەك ءبىلدىردى دەيسىز؟
ءمۇعالىم بۇعان تەسىلە قارادى دا:
— ەشكىم دە ەمەس، — دەپ كەسىپ تاستادى.
ءسوز سويلەنىپ جاتقاندا قوناقتاردىڭ نازارى يۋحانەسكە اۋدى، ءتىپتى قۇلپى ساراي قوجايىنىنىڭ ءوزى بۇعان باسىن يزەدى، ال كامەرگەر حانىم وعان بۇكتەمەلى كوزىلدىرىگىمەن قارادى. ءسوز تامامدالعان سوڭ ءبارى دە ءىشىپ قويدى.
يۋحاننەس ۆيكتوريا وتىرعان جاققا قارادى. جاۋھار زاپونكەلى جىگىتكە بۇل ءۇشىن توست كوتەرت دەپ ءوتىنىش ايتىپ جۇرگەن وسىنىڭ ءوزى. سوندا نە ءۇشىن؟ وسى تىلەكپەن ول اۋەلى باسقا ادامعا بارادى، تاڭەرتەڭ ەرتە وسى وي نەلىكتەن ونى سونشا مازالاعان ەندى كوزىن جەرگە قاراتىپ وتىرعانى اناۋ، ونىڭ جۇزىنەن ەشتەڭە وقۋعا بولمايدى.
كەنەت تەرەڭ تولعانىس ونىڭ كوزىن تۇمانداندىرىپ، ۆيكتوريانىڭ الدىنا تىزەرلەپ وتىرا قالىپ، العىس ايتقىسى، شەكسىز العىس بىلدىرگىسى كەلدى. جۇرتتىڭ ءبارى داستارقان باسىنان تۇرعاندا ول سولاي جاسايدى دا.
كۇلكىدەن قۇلپىرىپ كەتكەن كاميلا كورشىلەرىمەن دامىلسىز قالجىڭداپ شۇيىركەلەسىپ وتىر. ول رازى، ءوزىنىڭ ون جەتى جىلعى عۇمىرىندا قۋانىشتان وزگە ەشتەڭە كورگەن ەمەس. ول بىرنەشە رەت قاتارىنان يۋحاننەسكە باسىن يزەپ، تۇرەگەل دەگەن يشارات جاسادى.
بۇل ورنىنان تۇردى. تەرەڭ دە تەبىرەنىستى ۇنمەن قىسقا عانا ءسوز سويلەدى. وسىناۋ شاڭىراق وتباسىلىق قۋانىشتى وقيعانى اتاپ ەتىپ وتىرعان مىناۋ دۋمانعا ءتىپتى بەلگىسىزدىكتەن ىزدەپ تاۋىپ مەن سياقتى بوگدە ادامدى دا شاقىردى. وسىنداي ىزگى نيەت ويىنا العاش تۇسكەن ادامعا، سوسىن وز اتىما سونشالىق جىلى دوستىق لەبىز بىلدىرگەن كىسىگە العىس ايتار ەدىم، دەدى. الايدا ول توتەننەن كەلگەن بوگدە بۇنىڭ اتىنا ايتىلعان ماقتاۋ ءسوزدى ىلتيپاتپەن تىڭداعان وسى وتىرعان بارشا قاۋىمعا العىس ايتپاي كەلە المايدى. ويتكەنى ونىڭ وسى ءبىر سالتاناتقا قاتىسىپ وتىرعان بىردەن-بىر سەبەبى قۇلپى سارايعا جاقىن جەردە ورماندا تۇراتىن كورشىنىڭ بالاسى بولعاندىعى.
— دۇرىس! — دەپ كەنەت ايعايلاپ جىبەردى ۆيكتوريا كوزى جالت-جۇلت ەتىپ.
جۇرتتىڭ ءبارى سوعان بۇرىلدى، ونىڭ ءجۇزى الاۋ اتىپ، كەۋدەسى كوتەرىلىپ-باسىلىپ تۇردى.
— ۆيكتوريا! — دەپ قالدى تاڭدانعان قۇلپى ساراي يەسى.
— جالعاستىرىڭىز، — دەپ قايتا داۋىستادى ول — سونىمەن بۇل بىردەن-بىر سەبەپ. ال ءارى قاراي سويلەڭىز. — كەنەت ونىڭ جانارىنداعى وت ءسونىپ، دارمەنسىزدەنە جىميىپ باسىن شايقادى. سوسىن اكەسىنە قاراپ اقتالا باستادى. — مەن ونى قاساقانا كەمىتىپ وتىرمىن. ويتكەنى ول ءوزىن-وزى كەمىتىپ جۇرەدى. الايدا ونىڭ ءسوزىن بولگىسى كەلگەن جوق ەدى.
ونىڭ تۇسىنىكتەمەسىن ەستىپ يۋحاننەس بىردەن-اق ءوز دەڭگەيىنەن تابىلدى. جۇرەگى قاتتى-قاتتى سوقتى. قۇلپى ساراي قوجايىنى ۆيكتورياعا جاستى كوزىمەن قاراعانىن، سول قاراسىندا شەكسىز ايانىش بارىن بايقادى ول.
ۆيكتوريا بيكەشتىڭ ايتۋى ورىندى، دەدى ول راسىندا، بۇل ءوزىن-وزى بەكەر كەمسىتەدى. ول ىزگى نيەتپەن مۇنىڭ ەسىنە ءوزىنىڭ قۇلپى ساراي يەسىنىڭ بالالارى ءۇشىن تەك كورشىنىڭ ۇلى عانا ەمەس، بالالىق ويىندارىنداعى جولداسى دا. وسىنىڭ ءوزى بۇعان بۇگىن وسى وتىرىسقا قاتىسۋعا قۇقىق بەرەدى. ۆيكتوريا بيكەشكە راحمەت، ونىڭ ايتقانى ايداي اقيقات. وسى ءوڭىر — بۇنىڭ وتانى. قۇلپى ساراي توڭىرەگىندەگى ورماندار ءبىر كەزدە بۇنىڭ، بۇكىل الەمىن قۇراعان ەدى، ونىڭ استارىندا ەستىپ-كورمەگەن ەلدەر، عاجايىپ وقيعالارعا تولى ءومىر جاتىر ەكەن. ول جىلدارى ۆيكتوريا مەن ديتلەف ءبازبىر سەرۋەن مەن ويىن ويلاستىرسا، بۇنى ءجيى شاقىراتىن. ونىڭ ءوزى بالالىق شاعىنىڭ ەڭ جارقىن اسەرى بولدى. كەيىن وسىنى ەسكە الا وتىرىپ ول سول ساعاتتار وز ومىرىندە ەشكىم كۇمان كەلتىرە الماس رول وينادى، ەگەر وسى ارادا ايتىلعان سوزدەر ءادىل بولسا، ونىڭ كىتاپتارىنان كەيدە جالىن اتىلىپ جاتسا، ول ىشقىندى شىڭدايتىن الگى ەستەلىكتەر؛ بۇل اتالمىش ەكى دوسى بالالىق شاعىندا سىيلاعان باقىتتىڭ جارقىلى. مىنە، سوندىقتان دا بۇل شىعارعان تۋىندىلاردىڭ ءبىرسىپىرا بولىگى وسىلارعا تيەسىلى. ول بۇگىنگى ءسوز بايلاسۋعا وراي ايتىلعان يگى تىلەكتەردىڭ بارىنە قوسىلا وتىرىپ، وز اتىنان قۇلپى ساراي مۇراگەرلەرىنە ۋاقىت تا، جاعداي دا ارالارىن ءالى اجىراتا قويماعان بالالىقتىڭ بال كۇندەرى ءۇشىن، باقىتتى، قىسقا دا نۇسقا جازعى كۇن ءۇشىن قۇتتىقتاعىسى كەلەدى...
بىلايشا العاندا، داستارقان باسىندا ايتىلعان ءسوز دە كادىمگى سوز. ونشا ءساتتى دە ەمەس، سونشالىق جامان دا ەمەس. قوناقتار بوكالدارىن بوساتىپ، قوناعاسى ءوز ىرعاعىمەن ءجۇرىپ جاتتى، اڭگىمە-دۇكەن جاڭعىردى. ديتلەف اناسىنا كۇبىر ەتتى.
— ايتقانعا باقساق، ول ءۇشىن مەن كىتاپ جازعان بولىپ شىعامىن عوي، ال مەن ونى بىلمەي جۇرگەنمىن قىزىق!
الايدا قۇلپى ساراي قوجايىنى ۇلىنىڭ قالجىڭىن قولداعان جوق. ول ءوز بالالارىمەن قاعىستىرىپ:
— وعان العىس ايتىڭدار، مىندەتتى تۇردە ايتىڭدار. ونى وپ-وڭاي تۇسىنۋگە بولادى، ءسابي كەزىندە جالعىز ءوستى عوي... سەن نە ىستەپ جاتىرسىڭ، ۆيكتوريا؟
— العىس بەلگىسى رەتىندە سەرى گۇلدىڭ مىناۋ بۇتاعىن سوعان اپارىپ بەر دەپ قىزمەتشى قىزدى سۇراماق ەدىم. و نە، بولماي ما؟
— بولمايدى، — دەپ ءبىر-اق كەستى لەيتەنانت.
قوناقاسىدان كەيىن قوناقتار بەت-بەتىنە تاراستى، بىرەۋلەر بولمەلەرگە كىرىپ، ەندى ءبىرى ايبىنعا شىقتى، كەيبىرەۋى باققا كەتتى.
يۋحاننەس تەرەزەلەرى باققا قارايتىن قوناقجايعا ءتۇستى. بۇل ارادا ءبىراز شىلىمشىلار توقايلاسىپ قالعان ەكەن، اراسىندا كورشىلەس پومەششيك پەن قۇلپى ساراي قوجايىنىنىڭ قارجى ماسەلەسىن سىبىرلاپ قانا ءسوز ەتەتىن تاعى دا ءبىر مىرزا بار. مەكەن-جاي قاراۋسىز تالعاق قورشاۋلار قۇلاپ جاتىر، ورمان وتالىپ بارادى؛ قوجايىنعا جىلجيتىن جانە جىلجىمايتىن مۇلىك ءۇشىن ەرەسەن مول ساقتاندىرۋ سالىعىن تولەۋ قيىن سوعاتىن ءتۇرى بار.
— ولار قانداي سوماعا ساقتاندىرىلعان ەكەن؟
پومەششيك سوماسىن اتادى، وراسان مول سوما.
— ايتقانداي، قۇلپى ساراي قوجايىندارى شىعىننان ەشقاشان تارتىنعان ەمەس، اقشانى شاشىپ جىبەرەدى. ماسەلەن، بۇگىنگى قوناقاسى قانشاعا ءتۇستى دەيسىز! ال ءقازىر، زايىرى، قويما قوتارىلعان، قوجايىننىڭ اسىل بۇيىمدارىن سالاتىن ساندىقشاسى دا بوساپ قالعان سياقتى، ونىڭ ەسەسىنە كۇيەۋدىڭ قاراجاتى بۇرىنعى استا — توك بايلىقتى قالپىنا كەلتىرۋى ءتيىس.
— ال، ول دا باي ما؟
— Oho، اقشا دەگەننىڭ وندا ەسەبى جوق.
يۋحاننەس قايتادان تۇرىپ، باققا شىقتى. سەرى گۇل گۇلدەپ، شىرا — گۇل مەن اقتاماقتىڭ، ماقتان گۇل مەن ءىنجىردىڭ جۇپارى قارسى ەسىپ، كەڭسىرىك جارىپ جىبەرە جازدادى. ول قورشاۋدىڭ تۇبىنەن وڭاشا ورىن تاۋىپ، تاسقا جايعاستى؛ بۇتالار ونى بوگدە كوزدەردەن تاسالاپ تۇردى. بۇگىن باستان كەشكەننىڭ ءبارى ونىڭ جانىن قيناپ، ولەردەي قالجىرادى، ويلارى دا شاتاسىپ كەتتى، ۇيگە كەتىپ قالسام با دەپ ويلاپ ءبىر تۇردى دا، سول جەرىندە سۇلەسوق وتىرا بەردى. وسى ەكى ورتادا ول جاياۋ سوقپاقتان كۇبىرلەگەن ءبىر دىبىس ەستىپ، سول ءۇن جاقىنداي ءتۇستى، ۆيكتوريانىڭ داۋسىن بىردەن تانىدى. يۋحاننەس دەمىن ىشىنە تارتىپ تىڭداي قالدى، جاپىراقتاردىڭ اراسىنان لەيتەنانتتىڭ ءمۋنديرى جالتىرادى. كۇيەۋ قالىڭدىعىمەن ەكەۋى عانا سەيىلدەپ ءجۇر ەكەن.
— ماعان بۇل ارادا ءبىر گاپ بار سياقتى كورىنەدى، — دەيدى لەيتەنانت. — سەن ونىڭ ءاربىر ءسوزىن قاعىپ الىپ، تەبىرەنەسىڭ، ايقاي ساپ جىبەرەسىڭ. بۇنىڭ بارىندە نە سىر بار؟
قىز ونىڭ الدىنا تۇرا قالىپ باسىن ءبىر سىلكىپ تاستادى.
— بىلگىڭ كەلە مە سىرىن؟
— ءيا.
— ول ۇندەمەيدى.
— ايتقانداي، مۇندا ەشقانداي سىر بولماسا، ماعان ءبارىبىر، — دەپ ءسوزىن جالعاستىردى كۇيەۋ. — ايتپاي-اق قويۋىڭا دا بولادى.
قىز باسىن تاعى دا سىلكىپ قالىپ؛
— وندا تۇرعان ەشتەڭە جوق، — دەدى.
ولار ءارى قاراي كەتتى. ەپولەتىن قوزعاپ قويىپ لەيتەنانت داۋىستاپ ويىنداعىسىن ايتتى.
— ولاي بولسا ساقتانسىن. ايتپەسە وفيسەردىڭ قولى مۇرنىن بۇزارى انىق. سونىمەن ولار سۇحبات تاق جاققا كەتتى. يۋحاننەس سول ەڭسەسى تۇسكەن سىلبىر قالپى تاستا ۇزاق وتىردى. بارلىعىنا دا نەمكەتتى، سۇلەسوق. لەيتەنانتتا ءبىر كۇدىك تۋعان ەدى، قالىڭدىعى ونى سەيىلتكەن بولدى. ول مۇنداي جاعدايدا ايتىلاتىننىڭ ءبارىن ايتىپ، وفيسەر جۇرەگىن ورنىنا ءتۇسىرىپ، ءوز بولمەسىنە كۇيەۋ جىگىتپەن بىرگە كەتتى. ال ولاردىڭ ۇستىندەگى بۇتاقتاردا قاراتورعايلار شىرىلدادى. تاعدىرعا نە لاج. ءتاڭىرى ولارعا ۇزاق عۇمىر بەرسىن. داستارقان باسىندا ءوزىنىڭ جۇرەگىن تابانىمەن جانشىپ، ونىڭ قۇرمەتىنە يۋحاننەس ءسوز سويلەدى، ونىڭ ورىنسىز ۇشقالاقتىعىن اۋىزدىقتاۋ وڭاي بولعان جوق، تىم قۇرسا سوعان "راحمەتى" دە بولمادى. بوكالىن الىپ، باسىنا ءبىر-اق كوتەردى. بەينە ءبىر ءسىزدىڭ دەنساۋلىعىڭىز ءۇشىن مىنە قالاي ىشەمىن دەپ مارتەبەلەنگەندەي. ايتقانداي، ايەل ادام ىشكەندە ءبىر بۇيىردەن قاراپ تۇرعانىڭىز بار ما. مەيلى ول كەسەدەن، مەيلى ستاقاننان، ءتىپتى باسقا بىردەڭەدەن ءىشسىن. وعان ءبىر بۇيىردەن قاراڭىزشى. بالدەنىپ بۇراڭداعاندا قاراپ تۇرىپ قۇسقىڭ كەلەدى. ەرنىن ءشۇيىرىپ، سۋسىنعا ارەڭ تيگىزەدى، قۇداي ساقتاسىن، سوندا ونىڭ قولىنا قاراساڭ قايدا قويارعا جەر تابا الماي تۇرادى. جالپى ايەل قولىنا قاراۋعا اقىل بەرمەس ەدىم. ول ونى كوتەرە الماي، باسىنان بىردەن ايىرىلادى. بىرەسە ونى كەۋدەسىنە قىسادى، بىرەسە ادەمىرەك كورسەتۋ ءۇشىن باسقاشا ۇستايدى — ءبارى دە سول قولدىڭ سىرتىنداعى اجىمدەر مەن ساۋساقتارىنىڭ قيسىقتىعىن تىرناقتارىنىڭ ۇسقىنسىزدىعىن جاسىرۋدىڭ امالى. اقىر اياعىندا ول شىداماي "نەگە سونشا قادالىپ قاراي بەرەسىز؟!" دەپ اشۋ شاقىرادى. بىردە ول ونى جازدىڭ كۇنى ءسۇيىپ العان. ودان بەرى قانشا سۋ اقتى دەسەيشى — ءيا، جەتەرلىكتەي. بۇنىڭ ءوزى قالاي بولىپ ەدى؟ شاماسى ولار ورىندىقتا وتىرىپ، ۇزاق اڭگىمەلەسسە كەرەك، سودان سوڭ كوشە بويلاپ، ءتىپتى قول ۇستاسقانداي جاقىنداپ قاتار جۇرەدى. ەسىكتىڭ الدىندا قىز ونى ءسۇيىپ الادى. "مەن ءسىزدى سۇيەمىن" دەيدى قىز. ءقازىر ەندى ول باسقا بىرەۋمەن قاسىڭنان وتەدى، بالكىم، سۇحبات تاقتا ءالى دە وتىرعان شىعار. لەيتەنانت بۇعان شاپالاق بەرەتىنىن مالىمدەپ تە قويدى. يۋحاننەس ونىڭ ءبارىن وتە جاقسى ەستىدى، ءۇيىقتان جوق، ءبىراق ورنىنان قوزعالعان جوق، العا دا شىققان جوق. وفيسەردىڭ قولى دەپ جۇرگەن اناۋ. Aha، ءبارى ءبىر ەمەس پە.
تاستان كوتەرىلىپ يۋحاننەس سۇحبات تاققا كەلدى. ول بوس ەكەن. باستىرمادان ونى كاميلا شاقىردى: قوناقتارعا كوفە بەرىلىپتى. يۋحاننەس سونىڭ شاقىرۋىنا كەتتى. كۇيەۋ مەن قالىڭدىق قوناقجايدا وتىر ەكەن، مۇندا باسقا دا مەيماندار بار. يۋحاننەسكە كەسە اكەلىپ بەردى، ول ونى الىپ بولەگىر ەك وتىردى.
كاميلا ونى اڭگىمەگە تارتتى. ونىڭ ءجۇزى جايناڭ قاعىپ بۇعان ءبىر ءتۇرلى سەنىممەن قارادى، سوندىقتان ول قارسى تۇرا الماي، بۇل دا ونىڭ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرىپ، كۇلىپ-ويناپ كەتتى. ول قايدا جويىلىپ كەتتى ەكەن؟ باقشادا ما؟ ول مۇمكىن ەمەس، باقشادان قانشا ىزدەپ تابا المادى ەمەس پە؟ بۇل ارادا ءبىر كوكىر بار — باقتا ول بولعان جوق.
— ۆيكتوريا، ول باقتا بولدى ما؟ — دەپ سۇرادى جاس قىز.
— مەن ونى كورگەنىم جوق، — دەپ جاۋاپ بەردى ۆيكتوريا.
لەيتەنانت ءوزىنىڭ قالىڭدىعىنا الايا قارادى دا، ونى ساقتاندىرۋ
ءۇشىن كورشىلەس پومەششيككە قاساقانا داۋىستاپ:
— ۇمىتپاسام، ءسىز وسى وز يەلىگىڭىزگە مەنى جىلقىشى سىندى ۇساق قۇستار اتۋعا شاقىرعان جوق پا ەدىڭىز؟ — دەپ سۇرادى.
— ارينە، — دەپ بايەك قاقتى پومەششيك. — قۇزىرىڭىزعا قۇلدىق.
لەيتەنانت ۆيكتورياعا كوز تاستايدى. ول بولسا، بۇرىنعى قالپىندا ۇندەمەي وتىر، ءتىپتى بۇعان اڭ اۋلاۋعا بارما دەپ تە ايتپايدى. لەيتەنانت قاباعىن قارسى جاۋىپ، كۇيگەلەكتەنە مۇرتىن شيىرا بەرەدى.
كاميلا ۆيكتوريادان تاعى بىردەڭەلەر سۇراپ جاتىر.
لەيتەنانت كەنەت اتىپ تۇرىپ پومەششيككە:
— ماسەلە شەشىلدى، بۇگىن كەشكە سىزبەن بىرگە كەتەمىن، — دەدى.
وسىنى ايتىپ ول قوناقجايدان شىعا جونەلدى. ونىڭ سوڭىنان پومەششيك، تاعى بىرەر قوناق شىقتى.
قىسقا عانا ۇنسىزدىك ورنادى.
كەنەت ەسىك ايقارا اشىلىپ، لەيتەنانت قايتا كىرىپ كەلەدى. ول ەرەكشە ورەكپىپ ەكسىمدەپ العان.
— سەن بىردەڭە ۇمىتتىڭ با؟ — دەپ سۇرادى ۆيكتوريا ورنىنان تۇرىپ.
ول ەسىك الدىندا ءبىر ورنىندا تۇرا المايتىن كىسىدەي تىپىرشىپ تۇردى دا، قولىن سىلتەپ يۋحاننەسكە تۋرا ءجۇرىپ بايقاتپاي بەتتەن سالىپ جىبەرەدى. سوسىن ورنىنا قايتا كەلىپ، تابالدىرىقتا بيلەپ تۇرادى.
— دۇرىستاپ ۇرمايسىز با، كوزىمە تيگەنىڭىز نە؟ — دەدى يۋحاننەس قىرىلداي مىسقىلداپ.
— قاتەلەسەسىز، — دەپ وڭمەڭدەدى لەيتەنانت. — مەن ءسىزدى جاعىڭىزدان تارتىپ جىبەردىم. ءسىز ءتۇسىندىڭىز بە؟ ءتۇسىندىڭىز بە؟
يۋحاننەس قول ورامالىن الىپ، كوزىن ءسۇرتىپ:
جاعىمنان تارتا العان جوقسىز، — دەدى، — ءوزىڭىز دە جاقسى بىلەسىز، مەن ءسىزدى ءبىر-اق قولىممەن ەكى بۇكتەپ، قالتاعا تىعىپ جىبەرەم.
سول زامات ول ورنىنان تۇردى.
ەسىكتى اسىعىس اشىپ، لەيتەنانت قوناقجايدان اتىپ شىقتى.
— ايتتىم عوي، شاپالاق بەردىم دەپ! مۇجىق نەمە! — دەپ دالىزدەن ايقاي سالىپ، ەسىكتى سارت ەتكىزىپ جاپتى.
يۋحاننەس ورنىنا قايتا وتىردى.
بولمەنىڭ ورتاسىنداعى بۇرىنعى ورنىنان قوزعالماي ۆيكتوريا وعان قارادى. ول ولىكتەي ءسۇي-سۇر.
— ول ءسىزدى سوقتى ما؟ — دەپ ايران-اسىر تاڭدانا سۇرادى كاميلا.
— ەپسىزدىگىنەن كوزىمە ءتيدى. كورىپ تۇرسىز عوي.
— قۇدايا، كوزىڭىز قىزارىپ كەتىپتى، قانتالاپ تۇر. جو-جوق، ۋقالا ماڭىز، اكەلىڭىز ونى مەن جۋايىن. قول ورامالىڭىز تىم قاتتى ەكەن، ونى الا تۇرىڭىزشى، مەنىڭ ورامالىممەن سۇرتەيىك. مۇندايدى كىم ەستىگەن! تۋرا كوزگە ءتيۋىن قاراشى.
ۆيكتوريا دا يۋحاننەسكە وز ورامالىن ۇسىندى. ول ءلام-ميم دەپ ءتىس جارعان جوق. سوسىن باياۋ عانا شىنى ەسىككە كەلىپ، سونىڭ قاسىندا توقتادى دا قوناقجايعا ارقاسىن بەرىپ، باققا قارادى. ءوز ورامالىن جول-جول ەتىپ جىرتىپ تاستادى. اراعا بىرنەشە مينۋت سالىپ ەسىكتى ءۇنسىز اشتى دا قوناقجايدان شىعىپ كەتتى.
IX
ديىرمەنگە كوڭىلدى، ءارى الاڭسىز كاميلا كەلدى. ول جالعىز ەدى. ەش ءراسىمسىز كىشكەنتاي ۇيگە كىرىپ كەلىپ:
— ەسىك قاقپاي كىرگەنىمە كەشىرىڭىزدەر، — دەدى. وزەننىڭ شۋىلىنان كانكانمەن دە ەستىمەيسىزدەر عوي دەپ ويلادىم. — ول جان-جاعىنا قاراپ داۋىستاپ جىبەردى. — وي، مۇندا قانداي عاجاپ. عاجايىپ ءتىپتى. ال يۋحاننەس قايدا؟ مەن ونىڭ تانىسى ەدىم. كوزى قالاي؟
ورىندىق ۇسىنىپ، وعان ول وتىردى.
يۋحاننەستى ديىرمەننەن شاقىرىپ كەلدى. ونىڭ كوزى دولىرىپ ءىسىپ كەتىپتى.
— مەنى ەشكىم جىبەرگەن جوق، — بولدى كاميلانىڭ العاشقى ءسوزى. — وسىندا ءوزىمنىڭ كەلگىم كەلدى. كوزىڭىزگە بۇرىنعىسىنداي سالقىن سۋعا شىلانعان شۇبەرەك باسا بەرۋ كەرەك.
— وسىلاي دا جازىلىپ كەتەدى، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى بۇل. — قايىرىمدىلىعىڭىز ءۇشىن قۇداي جارىلقاسىن، ءسىزدى مۇندا الىپ كەلگەن نە سەبەپ؟ ديىرمەندى كورگىڭىز كەلە مە؟ كەلگەنىڭىز ءۇشىن راحمەت. — ول اناسىن قۇشاقتاپ كاميلاعا الىپ كەلدى دە: — ال مىناۋ مەنىڭ انام، — دەدى.
ولار ديىرمەنگە ءتۇستى. قارت ديىرمەنشى باسىنان بوركىن سىپىرىپ، تاعزىم ەتتى دە، بىردەڭەلەر ايتتى. كاميلا نە ايتقانىن ەستىگەن جوق، ءبىراق جىميا كۇلىپ، دۇرىسى سول بولار دەگەندەي.
— راحمەت، — دەدى. — ديىرمەندى سونداي كورگىم كەلىپ ەدى.
تارس-تۇرس گۇرىل شوشىتىپ ول يۋحاننەستىڭ قولىنان ۇستاپ الدى،
كوزى اتىزداي فولگا نازارىن ابايلاپ قانا يۋحاننەستەن ونىڭ اكەسىنە اۋدارىپ، ولاردان تۇسىنىك كۇتكەندەي بولدى. كوپتەگەن تەگەرشىكتەر مەن ديىرمەننىڭ باسقا دا اساي-مۇسەيلەرى ونى قايران قالدىرىپ، تاڭدانعاننان يۋحاننەستىڭ قولىنان تارتىپ، بىردە ول، بىردە بۇل جايىندا سۇرادى. كاميلاعا ديىرمەننىڭ قالاي جۇمىس ىستەيتىنىن كورسەتۋ ءۇشىن ونى توقتاتىپ، قايتا جۇرگىزدى.
ولار ديىرمەننەن كەتكەننەن كەيىن دە كاميلا تەگەرشىكتەردىڭ گۇرىلى ءالى قالاعىندا تۇرعانداي قىزىق قىپ قاتتى داۋىستاپ سويلەدى.
يۋحاننەس ونى قۇلپى سارايعا دەيىن شىعارىپ سالدى.
— ونىڭ سىزگە قول جۇمساۋعا بارۋى ءتىپتى ويعا سىيمايدى، — دەپ اقتارىلدى ول. — سوسىن ءبىر-اق ساتتە جينالىپ، پومەششيكپەن اڭعا كەتتى. سۇمدىق جامان وقيعا. ۆيكتوريا ءتۇنى بويى كىرپىك ىلگەن جوق.
— كۇندىز ۇيىقتايدى عوي، — دەدى يۋحاننەس. — ءوزىڭىز قاشان ۇيىڭىزگە قايتاسىز؟
— ەرتەڭ. ال ءسىز قالاعا قاشان ورالاسىز؟
— كۇزدە. ءسىزدى بۇگىن تاعى دا كورە الامىن با؟
ول داۋىستاپ جىبەردى.
— ارينە! ءوز ۇڭگىرىم بار دەپ ەدىڭىز عوي، سونى كورسەتىڭىزشى.
— ءسىزدى الىپ شىعۋعا بارامىن، — دەدى بۇل.
قايتار جولدا ول ويعا شومىپ تاستا ۇزاق وتىردى. كوڭىلىندە شات-شادىمان ءبىر ءۇمىت بەكي ءتۇستى.
تالما تۇستە ول قۇلپى سارايعا كەلدى، ءبىراق ۇيگە كىرگەن جوق، ءوزىنىڭ كەلىپ تۇرعانىن حابارلاسىن دەپ كاميلاعا كىسى جىبەردى. ونى كۇتىپ تۇرعانىندا ەكىنشى ءتاجدىڭ تەرەزەسىنەن ءبىر ءسات قانا ۆيكتوريا كورىندى؛ ول يۋحاننەسكە ىلتيپاتپەن قاراپ، بۇرىلىپ، بولمەسىندە كورىنبەي كەتتى.
كاميلا شىقتى، يۋحاننەس ونى تاس كەنىش پەن ۇڭگىرگە اپاردى. ونىڭ كوڭىل كۇيى بۇگىن تىنىش، قۋانىشتى بولاتىن، جاس قىز ونىڭ قۇلازۋىن قۋىپ تاستاپ، العاۋسىز اڭقاۋ سوزدەرىمەن ءدال ءبىر شاراپات شاشقانداي اۋادا قالىقتادى دا ءجۇردى. يۋحاننەستى بۇگىن قايىرىمدى ارۋاقتار جەبەپ-جەلەدى.
— ەسىڭدە مە، كاميلا، بىردە ماعان قانجار سىيلاپ ەدىڭ عوي. ول كۇمىس قىندا بولاتىن. مەن ونى ۋاق-تۇيەك بۇيىمدارمەن بىرگە قوبديشاعا سالىپ قويعانمىن، ويتكەنى ونىمەن نە ىستەيتىنىمدى بىلمەدىم.
— ونىمەن شىنىندا دا ەشتەڭە جاساۋعا بولمايدى. ال سودان كەيىن نە بولدى؟
— سوسىن ونى جوعالتىپ الدىم.
— قاراي كور، مىنە ساعان قىرسىق. ايتقانداي، كەسەپات ەمەس قوي ول، ماعان سوندايدىڭ باسقاسىن تابۋدىڭ ءساتى تۇسەر. ىزدەپ كەرەيىن.
ولار ۇيگە قاراي بۇرىلدى.
— ەسىڭىزدە مە، ءسىز ماعان بىردە مەدالون سىيلاپ ەدىڭىز عوي. التىننان سوعىلعان سونداي سوم دۇنيە بولاتىن. سونىڭ ىشكى جاعىنا ءسىز بىرنەشە دوستىق تىلەك جازعانسىز.
— قالايشا، ارينە، ەسىمدە.
— وتكەن جىلى شەتەلدە سول مەدالوندى مەن بىرەۋگە بەرىپ قويدىم، كاميلا.
— ونىڭىز نە؟ شىنىمەن بەردىڭىز بە؟ نە ءۇشىن؟
— مەن ونى ءبىر جاس دوسىما ەسكەرتكىشكە بەرگەنمىن. ول ورىس ەدى. سىيلىعىم ءۇشىن تىزەرلەپ تۇرىپ العىسىن ايتقان.
— سوندايلىق قۋانعانى شىن با؟ قۇدايا، تىزەرلەپ تۇرىپ العىس ايتسا، ول، ارينە، سۇمدىق قۋانعانى. مەن سىزگە باسقا مەدالون سىيلايمىن، ال ول سىزدە قالادى.
ولار قۇلپى سارايدان ديىرمەنگە باراتىن جولعا شىقتى.
يۋحاننەس توقتاي قالىپ، سويلەپ كەتتى:
— مىنە، مىنا بۇتانىڭ تۇبىندە مەنىڭ باسىمنان ءبىر قىزىق وقيعا وتكەن بىردە. ول كەزدە مەن ءجيى-جيى جالعىز قىدىراتىنمىن بۇتانىڭ ىعىندا قيسايىپ وز ويىممەن بولىپ جاتقانمىن. كەنەت جولدا ەكەۋ كورىندى. ايەل توقتاي قالدى. سەرىگى: "ءسىز نەگە توقتادىڭىز؟" — دەپ سۇرادى. ول جاۋاپ الا الماي، قايتا سۇرادى: "سىزگە نە بولعان؟" — "ەشتەڭە بولعان جوق، — دەپ جاۋاپ قاتتى قىز. — الايدا ءسىز ماعان بۇلاي قاراۋعا ءتيىستى ەمەسسىز"، "ال مەن ابەس ەشتەڭە جاساعانىم جوق قوي، تەك سىزگە عانا قاراپ تۇرمىن" دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى جىگىت. "ءيا، — دەدى قىز، ءسىزدىڭ مەنى سۇيەتىنىڭىزدى بىلەمىن، ءبىراق تۇسىنسەڭىز، اكەم ءسىزدى قابىل المايدى عوي، سوندىقتان بۇل مۇمكىن ەمەس". ول دا "ايتۋىڭىز دۇرىس، بۇل مۇمكىن ەمەس" دەپ كۇبىر ەتتى. سوندا قىز "قولىڭىز قانداي ۇلكەن! بىلەگىڭىز قانداي الۋەتتى!" دەپ قولىن ونىڭ بىلەگىنە سالدى.
ۇنسىزدىك.
— ودان ءارى نە بولدى؟ — دەپ سۇرادى كاميلا.
— بىلمەيمىن، — دەپ جاۋاپ قاتتى يۋحاننەس. — الايدا ول بىلەك تۋرالى الگى ءسوزدى نە ءۇشىن ايتتى ەكەن؟
— مۇمكىن، ونىڭ بىلەزىكتىگى ادەمى بولعان شىعار. ونى اق جەيدەنىڭ جەڭى جاسىرىپ تۇرعان بولار. و، ماسەلەنىڭ نەدە ەكەنىن مەن ەندى ءتۇسىندىم. زايىرى، قىز دا ونى سۇيگەن.
— كاميلا، — دەدى ول، — ەگەر مەن ءسىزدى وتە-موتە سۇيسەم جانە بىرنەشە جىل كۇتۋگە ءازىر بولام... مەن جاي عانا سۇراپ تۇرمىن... ءبىر سوزبەن ايتقاندا، مەن سىزگە لايىق ەمەسپىن، ءبىراق سوندا دا، بىرەر جىلدان كەيىن سۇراسام، ءسىز مەنىڭ ايەلىم بولۋعا كەلىسەر مە ەدىڭىز؟
ۇنسىزدىك. كاميلا كەنەت قىزارىپ كەتىپ، قىسىلىپ، قولىن سىعىمداپ ىلگەرى-كەيىندى شايقاتىلا باستادى. ول ونى وزىنە تارتىپ:
— سىزدىڭشە قالاي؟ كەلىسەر مە ەدىڭىز.
— ءيا، — دەدى دە ول ونىڭ قۇشاعىنا قۇلاي كەتتى. اراعا كۇن سالىپ يۋحاننەس كەمەجايعا شىعارىپ سالعالى كاميلاعا كەلدى. ول ونىڭ كىشكەنتاي، بەيكۇنا ءسابي قولىن ءسۇيدى، جۇرەگى قۋانىش پەن ريزالىققا شىپ-شىپ تولدى. ۆيكتوريا ونىڭ قاسىندا بولمادى.
— سەنى نەعىپ ەشكىم شىعارىپ سالمايدى؟
يۋحاننەسكە ابدىراي قاراعان كاميلا قۇلپى سارايدا سۇمدىق باقىتسىزدىق بولعانىن ايتتى. تاڭەرتەڭ جەدەلحات كەلىپتى، ونى وقىپ قوجايىن ولىكتەي قۇپ-قۋ بوپ كەتىپتى، قارت كامەرگەر مەن ونىڭ ايەلى ەڭىرەپ تۇرىپ جىلاپتى. كەشە كەشكىسىن اڭ اۋلاپ ءجۇرىپ وتتو ءولىپتى.
— ءولىپتى! لەيتەنانت پا؟
ءارقايسى ءوز ويلارىنا سۇڭگىپ ولار ءارى قاراي اياڭدادى؛ تەك كىسىلەر قۇجىناعان كەمەجاي، پاروحود، ماتروستاردىڭ ايعاي-شۋى عانا ولاردى ويدان ويانۋعا ءماجبۇر ەتتى. كاميلا قىسىلا تۇرىپ يۋحاننەسكە قولىن ۇسىندى دا، ونى ول ءسۇيىپ، بىلاي دەدى:
— كاميلا، مەن ساعان لايىق ەمەسپىن، بارلىق جاعىنان دا لايىق ەمەسپىن. ءبىراق ماعان تۇرمىسقا شىعۋعا كەلىسسەڭ، سەنى باقىتتى قىلۋعا بار كۇشىمدى سالامىن.
— مەن كەلىسەمىن. مەن ءدايىم وسىنى قالاعانمىن، ءدايىم، ءار ءدايىم.
— تاياۋدا قالاعا ورالامىن، — دەدى ول. — ءبىر اپتادان كەيىن كورىسەمىز.
ول پالۋباعا كوتەرىلدى. ول وعان قولىن بۇلعاپ-بۇلعاپ قاشان كوزدەن تاسالانعانشا بۇلعاپ تۇردى. ۇيىنە بارعالى بۇرىلعاندا ول ۆيكتوريانى كوردى، ول دا قولىنا ورامال ۇستاپ، كاميلاعا بۇلعاپ تۇر ەكەن.
— مەن ازداپ كەشىگىپ قالدىم، — دەدى ول. ول جاۋاپ قاتقان جوق. جانە نە دەپ جاۋاپ بەرەدى. قازاعا بايلانىستى كوڭىل ايتا ما، بولماسا قولىن قىسىپ قۇتتىقتاي ما؟ ونىڭ داۋسى مۇلدەم شىقپاي قالىپتى، جۇزىندە تەرەڭ ابىرجۋ تابى بار، شاماسى، كۇشتى جان كۇيزەلىسىن باستان كەشىرگەن بولار.
كەمەجاي بوساپ قالدى.
— كوزىڭىز ءالى قىزارىپ ءتۇر، — دەدى دە، ۆيكتوريا تاباندا اۋلاق كەتتى. سوسىن قايتا بۇرىلدى.
بۇل تۇرعان ورنىنان تاپجىلعان جوق.
كەنەت ول قايتا ورالىپ، بۇعان قاراي ادىمدادى.
— وتتو ءولدى، — دەدى ول كىلت، كوزى جالت-جۇلت ەتىپ كەتتى. — ءسىز ۇندەمەيسىز، وزىڭىزگە-وزىڭىز سەنىمدىسىز. ال ول سىزدەن ءجۇز ەسە ارتىق بولاتىن، ەستيمىسىڭ؟ ال قالاي ولگەنىن بىلەسىز بە؟ ونى اتىپتى، باسىن بىت-شىت قىلىپتى، ونىڭ كىشكەنتاي اقىماق باسىن. ول ءجۇز ەسە...
ول ەڭىرەپ جىلاپ جىبەرىپ، كۇيىكتەن اۋلاققا اسىقتى.
كەشكىسىن ديىرمەنشى ءۇيىنىڭ ەسىگىن قاقتى. يۋحاننەس ەسىكتى اشىپ قاراسا، تابالدىرىقتا ۆيكتوريا تۇر، ول بۇعان بەلگى بەردى دە سىرتقا شىقتى. ول بۇنىڭ قولىنان ۇستاپ جولمەن جەتەلەي جونەلدى. قولى مۇزداي سۇپ-سۋىق ەكەن.
— وتىرىڭىز! — دەدى ول — وتىرىپ، دەمالىڭىز. ءسىز سونداي قاتتى كۇيزەلگەنسىز.
ولار وتىردى.
ول ەندى سىبىرلاپ سويلەدى.
— ءسىز مەن جايىندا نە ويلاۋىڭىز كەرەك! ءسىزدى ءبىر ساتكە دە تىنىش قالدىرا المايمىن.
— ءسىز وتە باقىتتىسىز، — دەپ جاۋاپ قاتتى بۇل. — تىڭداڭىزشى، مەنى، ۆيكتوريا، وزىڭىزگە-وزىڭىز كەلىپ تىنىشتالىڭىز. سىزگە ءباز بىردەڭەمەن كومەك بەرە الامىن با مەن؟
— كۇللى اۋليە-انبيەلەر ءۇشىن مەنىڭ بۇگىنگى ءسوزىمدى كەشىرىڭىزشى، . — دەپ جالبارىندى ۆيكتوريا. — مەن شىنىندا دا وتە باقىتسىزبىن، باقىتسىز بولعانىما، مىنە، بىرنەشە جىل ول سىزدەن ءجۇز ەسە ارتىق دەدىم، بۇل بەكەر، ول ءۇشىن مەنى كەشىرىڭىز! ول وپات بولدى، ول مەنىڭ اتاستىرعان كۇيەۋىم ەدى، نە بارى سول عانا. مەن وعان وز ەركىممەن كەلىسىم بەردى دەپ ويلايسىز با؟ مىناعان قاراڭىزشى، يۋحاننەس، مىناۋ مەنىڭ نەكە ساقينام، ونى باياعىدا، تىم ەرتە العانمىن، ەندى تاستاعالى تۇرمىن، تاستادىم دا! — دەپ بۇتانىڭ اراسىنا لاقتىرا سالدى، سىلدىرىن ونىڭ ەكەۋى دە ەستىدى. — وسىنىڭ ءبارىن جاساپ جۇرگەن اكەم. اكەم كەدەيلەنىپ، ابدەن وتقا قاراپ قالدى عوي، وتتو بولسا، ەرتە مە، كەش پە، كوپ اقشا الادى. "سەن سوعان شىعۋعا ءتيىسسىڭ"، — دەدى ماعان اكەمنىڭ ءوزى. — ونى سۇيمەيمىن"، — دەپ بىردەن ايتتىم "الدىمەن، اتا-اناڭدى ويلا، سوسىن قۇلپى سارايدى، ءوزىمىزدىڭ اتامەكەن قوجالىعىمىزدى، مەنىڭ ابىرويىمدى ويلا"، — دەدى ول. "جارايدى، مەن كەلىسەيىن، — دەدىم سودان سوڭ. — كەلىسىم بەرەيىن، ءبىراق ءۇش جىل كۇتە تۇرىڭىز". اكەم راحمەت جاۋدىرىپ، كۇتۋگە كەلىستى، وتتو دا توستى، بارلىعى دا كۇتتى، ءبىراق مەنى نەكە ساقيناسىن سالۋعا ءماجبۇر ەتتى. ۋاقىت ءوتىپ جاتتى، ەندى مەنى ەشتەڭە دە قۇتقارا المايتىنىنا كوزىم جەتتى. "كۇتۋدىڭ كەرەگى قانشا؟ كۇيەۋىم كەلسە كەلسىن" دەدىم سوسىن اكەمە. "قۋداي جارىلقايىق قىزىم" دەپ ول ماعان قايتادان العىس جاۋدىرا باستادى، مەن تويعا كەلىسىمىمدى بەردىم. ءسويتىپ، مىنە، وتتو كەلگەن. ونى قارسى الۋعا كەمەجايعا بارماي، ءوز بولمەمدە تۇرىپ تەرەزەدەن ونىڭ قۇلپى سارايعا كەلىپ تۇسكەنىن كوردىم. سوندا مەن اناما ۇمتىلىپ، الدىنا تىزەرلەپ وتىرا كەتتىم. "ساعان نە بولدى، بالام؟ — دەپ سۇرادى ول. "بولمايدى، — دەيمىن مەن، — وعان تۇرمىسقا شىعا المايمىن، ول كەلىپ تومەندە ءتۇر، ودان دا مەنىڭ ءومىرىمدى ساقتاندىرىڭدار، مەن شىعاناققا نەمەسە توعانعا بارىپ سۋعا كەتىپ ولەمىن، ماعان ەڭ جەڭىلى سول". انام ولىكتەي بوزارىپ كەتىپ، مەنى اياپ جىلاپ جىبەردى. اكەم كەلدى. "بۇنىڭ قالاي قىمباتتى ۆيكتوريا، سەن تومەنگە ءتۇسىپ، كۇيەۋدى قارسى الۋىڭ كەرەك". "بارمايمىن دا قارسى المايمىن، وعان بارعىم كەلمەيدى" دەپ قايتالاپ، ماعان اياۋشىلىق ەتىپ، ءومىرىمدى ساقتاندىرۋىن ءوتىنىپ سۇرادىم. اكەم ءبىر اۋىز جاۋاپ قايتارعان جوق، ويلانىپ قالدى، ال قولدارى دىرىلدەپ ءتۇر. ونىڭ وسى سۇرىن كورگەندە شىداماي: "جارايدى كۇيەۋىمدى، كىرگىزىڭىزدەر، مەن كەلىسەمىن" دەدىم.
ۆيكتوريانىڭ ءۇنى ءۇزىلدى. تۇلا بويى ءدىر-دىر ەتەدى. يۋحاننەس ونىڭ ەكىنشى قولىن الىپ وز الاقانىندا جىلىتا باستادى.
— راحمەت، — دەدى ول. — كانە كەي، يۋحاننەس، قولىمدى قىسا ءتۇسشى، قاتتىراق. كانە، قاتتىراق قىسىڭىزشى. قۇدايا، قولىڭىز قانداي جىلى ەدى. مەن سىزگە قانداي ريزامىن دەسەڭىزشى. تەك قانا مەنى كەمەجايداعى ءسوزىم ءۇشىن كەشىرىڭىزشى.
— مەن ونى باياعىدا-اق ۇمىتقانمىن. قالاساڭىز، سىزگە ورامال الىپ كەلەيىن
— جوق، راحمەت. باسىم لىپىلداپ جانىپ تۇرسا دا نەگە مۇنشا قالتىرايتىنىمدى تۇسىنبەيمىن. سىزدەن، يۋحاننەس، كوپ نارسە ءۇشىن كەشىرىم سۇراۋىم كەرەك.
— جو-جوق، قاجەتى جوق. مىنە، ءسىز ەپتەپ تىنىشتالدىڭىز. تىنىش وتىرىڭىز.
— داستارقان باسىندا مەن ءۇشىن توست كوتەردىڭىز، سوز سويلەدىڭىز. ءسىز ورنىڭىزدان تۇرىپ، قاشان وتىرعانىڭىزشا مەندە ەس بولعان جوق. ءسوزىڭىز ورگانداي ەسىلىپ، قاتتى تولعاندىرعاندىقتان دا ازاپقا ءتۇستىم. اكەم نە ءۇشىن ايقاي سالدىڭ دەپ سۇرادى، ءسوزىڭىزدى بولە بەرگەنىمە وتە رەنجىدى. ال انام ەشتەڭە دە سۇراعان جوق، ول ءتۇسىندى. اناما مەن بارلىعىن اتامزامانداي-اق اشىپ ايتقانمىن. قالادان قايتىپ ورالعان سوڭ، بارلىعىن وعان قايتادان ايتىپ شىققانمىن. بۇل مەن سىزبەن كەزدەسكەن جولى بولعان-دى.
— ول جايىندا ايتۋدىڭ قاجەتى جوق.
— جاقسى، تەك مەنى كەشىرىڭىز، مەيىربان، قايىرىمدى بولعايسىز. ەندى مەن قالاي بولۋىم كەرەك؟ اكەم ءقازىر ۇيدە، ول وز كابينەتىندە ەرسىلى-قارسىلى جۇرەدى دە قويادى، بۇل وعان سۇمدىق سوققى بولدى. ەرتەڭ جەكسەنبى، ول كۇللى قىزمەتشىلەردى تاراتسىن دەپ نۇسقاۋ بەردى. ونىڭ ءوڭى سۇپ- سۇر بوپ كەتتى، ۇدايى ءۇن-تۇنسىز، كۇيەۋ بالاسىنىڭ اجالى وعان سونداي ەسەر ەتتى. مەن اناما، سىزگە بارعىم كەلەدى، دەدىم. "ەرتەڭ تاڭەرتەڭ ءبىز ەكەۋمىز كامەرگەرمەن جانە ونىڭ ايەلىمەن قالاعا بارۋىمىز كەرەك"، — دەدى ول. "مەن يۋحاننەسكە بارامىن" دەدىم قايتادان. "اكەڭدە اقشا جوق، بۇدان بۇلاي ۇشەۋىمىزگە بىرگە تۇرۋعا بولمايدى، ول قۇلپى سارايدا جالعىز قالادى، — دەپ، ول اڭگىمە تاقىرىبىن اۋىستىرۋعا تىرىسادى. سوسىن مەن ەسىكتىڭ الدىنا كەلدىم. انام ماعان قارادى. "مەن ساعان كەتتىم"، — دەدىم سوڭعى رەت. انام جانىما كەلىپ، بەتىمنەن ءسۇيدى دە: "وندا امال نە، سەندەردى قۇداي جارىلقاسىن"، — دەدى. يۋحاننەس ۆيكتوريانىڭ قولىن ءوز قولىنان بوساتىپ: — مىنە، ەندى جىلىندىڭىز، — دەدى. — زور راحمەت، ەندى مەن مۇلدەم جىلىنىپ قالدىم... "سەندەردى قۇداي جارىلقاسىن"، — دەدى انام. مەن اناما بارلىعىن مويىنداعانمىن، ول باياعىدان بىلەدى. "ايتكەنمەن، بالام، كىمدى سۇيەسىڭ؟" — دەپ سۇراعان ول "سەن سونى تاعى دا سۇرايسىڭ با؟" — دەپ سۇراعىنا سۇراقپەن جاۋاپ قاتقانمىن. — مەن يۋحاننەستى سۇيەمىن، ءومىر-باقي جالعىز سونى عانا سۇيگەنمىن، جالعىز وسىنى، عانا. — كەش بولىپ قالدى، — دەدى ول قوزعالاقتاپ. — ۇيدە الاڭداپ ءسىزدى كۇتىپ وتىرعان شىعار، شاماسى.
— جوق، — دەپ شىج ەتە قالدى ۆيكتوريا. — ولار مەنىڭ ءسىزدى سۇيەتىنىمدى بىلەدى، يۋحاننەس، ولاردىڭ بىلەتىنىن ءوزىڭىز دە سەزەتىن بولارسىز. مەن وسى جولمەن قىدىرىپ ءجۇرىپ: "ورماننىڭ شەتىن الا جۇرگەنىم ءجون بولار، ويتكەنى ول دا وسى ورماندا سەيىلدەۋدى جاقسى كورۋشى ەدى" دەپ ويلاندىم. سولاي جاسادىم دا. ال ءسىزدىڭ كەلگەنىڭىزدى ەستىگەن كۇنى مەن اشىق، سارى كويلەك كيىپ، ساعىنىش پەن كۇتۋدەن سىرقاتتانىپ بولمەدەن بولمەگە كىرىپ سەندە ءتىلىپ ءجۇردىم دە قويدىم. "سەن بۇگىن جايناپ قۇلپىرىپ كەتىپسىڭ عوي!" دەدى انام. ارى-بەرى ءجۇرىپ مەنىڭ ويلاعانىم: ول ورالدى، ول وسىندا، ءارى ول تاماشا ازامات!" دەگەن ءبىر-اق پىكىر. بۇل — شىندىق. كەلەسى كۇنى شىداي الماي، قايتادان اق كويلەك كيىپ، ءسىزدى كىرۋ ءۇشىن تاس كەنىشكە باردىم. ەسىڭىزدە مە؟ ءسىزدى كورگەندە بار ايتقانىم بۇل اراعا گۇل تەرە كەلدىم، دەگەن سوز بولدى. ول سىلتاۋ عانا ەدى، مەن ول ءۇشىن كەلمەگەنمىن... ءسىز وندا مەنىڭ كەلگەنىمە قۋانا قويعان جوقسىز، ءبىراق ءبارىبىر ءسىزدى كورگەنىمە راحمەت. ءبىزدىڭ سوڭعى كەزدەسۋىمىزدەن بەرى ەكى جىلدان استام ۋاقىت ءوتتى. ءسىزدىڭ قولىڭىزدا شىرپى ساباعى بار ەدى، ونى بۇلعاپ وتىرعانسىز، ال ءوزىڭىز كەتكەندە سول بۇتاقتى كوتەرىپ الىپ، ۇيگە اپارىپ تىعىپ قويدىم...
— ۆيكتوريا، — دەدى ول دىرىلدەپ. — بۇدان بىلاي ەشقاشان بۇلاي سويلەمەڭىز، كەرەگى جوق.
— كەرەگى جوق دەيسىز بە؟ — دەپ ۇرەيى ۇشىپ كەتكەن ول ونىڭ قولىنان ۇستاي الدى. — كەرەگى جوق دەيسىز بە؟ سىزگە ۇنامايدى ما؟ — ول قاتتى تولقىپ ونىڭ قولىن سيپادى. — ءيا، سىزگە بۇل ۇنايدى عوي دەپ قالاي عانا ۇمىتتەندىم ەكەن. مەن سىزگە سونشالىق كوپ كەسىر كەلتىردىم، كەسەل جاسادىم عوي. الايدا ۋاقىت وتە كەلە، بالكىم، مەنى كەشىرەرسىز.
— مەن ءسىزدى باياعىدا، اتامزامانداي-اق كەشىرگەنمىن. ماسەلە وندا ەمەس.
— ال ەندى نەدە؟
ۇنسىزدىك. اۋىر ۇنسىزدىك.
— مەنىڭ قالىڭدىعىم بار، — دەدى ول.
X
كەلەسى كۇنى جەكسەنبىدە قۇلپى ساراي قوجايىنى ۇلكەن باسىمەن ديىرمەنشىنىڭ ۇيىنە ءوزى كەلىپ، كەمەجايعا پاروحودقا لەيتەنانت وتتونىڭ ءمايىتىن اپارۋ ءۇشىن تۇسكە قۇلپى سارايعا كەلۋىن ءوتىندى. ديىرمەنشى وعان اپالاقتاپ قارادى دا قالدى. سوسىن قۇلپى ساراي قوجايىنىنىڭ ءوزى قىزمەتشىلەردىڭ ءبارىن تاراتىپ جىبەرگەنىن، ولاردىڭ شىركەۋگە كەتكەنىن، ۇيدە ەشكىم قالماعانىن قىسقاشا بايانداپ بەردى.
قۇلپى ساراي قوجايىنىنىڭ ءتۇنى بويى كىرپىك ىلمەگەنى كورىنىپ تۇر، ءوڭى و دۇنيەدەن ورالعانداي الەم-تاپىرىق، ونىڭ ۇستىنە قىرىنداپتى دا. ءبىراق ول بۇرىنعى داعدىسىمەن قولىندا تاياعىن ءۇيىرىپ، ءوزىن ءالى دە تىك ۇستادى.
ءوزىنىڭ جوندەم كيىمىن كيىپ ديىرمەنشى قۇلپى سارايعا قاراي تارتتى. ول ات جەكتى دە، كۇيمەگە ءمايىتتى قۇلپى ساراي قوجايىنىمەن بىرلەسىپ تيەدى. وسىنىڭ ءبارى تىپ-تىنىش ورىندالدى، ءتىپتى كۋالەرسىز، قۇپيا تۇردە اتقارىلدى.
ديىرمەنشى كەمەجايعا تارتتى. كۇيمەنىڭ سوڭىنان كامەرگەر مەن ونىڭ ايەلى جانە ۆيكتوريا مەن قۇلپى سارايدىڭ قوجايىنى ءجۇردى. ولاردىڭ تورتەۋى دە جاياۋ. قۇلپى ساراي قوجايىنى باسپالداقتا تۇرىپ، ولارعا قول بۇلعادى. جەل اق شاشىن قوبىراتىپ جىبەردى.
ءمايىتتى پاروحودقا كوتەرگەندە، شىعارىپ سالۋشىلار دا پالۋباعا شىقتى. قۇلپى ساراي قوجايىنى ديىرمەنشىگە قوجايىنعا سالەم ايت دەپ تاپسىردى، ۆيكتوريا دا سونى ءوتىندى.
پاروحود اتتانىپ كەتتى. ديىرمەنشى ونىڭ سوڭىنان ۇزاق قاراپ تۇردى. كۇشتى جەل تۇرىپ، تەڭىز تولقىپ، پاروحود شيرەك ساعاتتا عانا ارالداردان ءارى اسىپ، كورىنبەي كەتتى. ديىرمەنشى سوسىن عانا وز جونىنە اتتاندى.
ول اتتاردى ات قوراعا اپارىپ، جەمىن بەرىپ، قۇلپى سارايعا بارىپ-قايتۋعا بەل بايلادى. قوجايىنعا ايەلى مەن قىزىنىڭ سالەمىن جانە جەتكىزۋى كەرەك. الايدا اس ءۇيدىڭ ەسىگى جابىق بولىپ شىقتى. باستى ەسىكتەن كىرۋ ءۇشىن ءۇيدى اينالىپ شىعىپ ەدى، بارلىعى جابىق.
"ءقازىر ءتۇس الەتى عوي، قوجايىن ۇيىقتاپ جاتقان شىعار" دەپ ويلادى ديىرمەنشى. ايتكەنمەن ول مىندەتىنە ءماتتاھام ادام بولعاندىقتان، ءوز ۋادەسىن ورىنداۋ ءۇشىن تومەنگە بۇرىنعى قىزمەتشىلەر بولمەسىنە ءتۇسىپ، ءباز بىرەۋى كەزدەسىپ قالسا، قوجايىنعا جاقىندارىنىڭ سالەمىن جەتكىزبەكشى بولدى. وندا ەشكىم جوق بوپ شىقتى. ول اۋلاعا قايتا شىعىپ، اينالا قىدىرىپ ءجۇرىپ، اقىرى قىزدار بولمەسىنە كوز تىكتى. ءبىراق مۇندا دا ەشكىم جوق. قۇلپى سارايدا اتىمەن تىرلىك جوق سياقتى.
اقىرى بولماعان سوڭ ديىرمەنشى كەتۋگە ىڭعايلانىپ ەدى، اياق استىنان قۇلپى ساراي جەرتولەسىنەن جىلتىراعان جارىق كورىندى. ول توقتاي قالدى. تەمىرمەن تورلانعان كىشكەنتاي تەرەزەلەر ارقىلى ول جەرتولەگە تۇسكەن ادامنىڭ سۇلباسىن ايقىن كوردى، ونىڭ ءبىر قولىندا شىراعدان، ءبىر قولىندا قىزىل ورىندىق. بۇل قۇلپى ساراي قوجايىنى ەدى.
ول بالعا باراتىنداي-اق مۇنتازداي بوپ قىرىنعان، ۇستىندە سۋ جاڭا فراك. "وعان تەرەزە قاعىپ ايەلى مەن قىزىنىڭ سالەمىن ايتسام با ەكەن" دەپ ويلانعان ديىرمەنشى، تاڭدانعانىنان تۇرعان ورنىندا قاتتى دا قالدى. قۇلپى ساراي قوجايىنى توڭىرەگىنە جارىق ءتۇسىرىپ، جان-جاعىنا قاراپ الدى. قايدان تاپقانى بەلگىسىز الدە ءشوپ، الدە سابان تولتىرىلعان قاپتى ءبىر جەردەن سۋىرىپ الىپ، تاباندىلىقتىڭ الدىنا كەسە كولدەنەڭ تاستادى. سوسىن وعان سۋ شاشقىشپەن بىردەڭە سەپتى. ودان كەيىن ەسىككە جاشىكتەر، سابان مەن باقتىڭ جينالمالى ساتىسىن اپارىپ قويدى. ديىرمەنشى ونىڭ وسىلاردى جاساي ءجۇرىپ ءۇستى-باسىن كىرلەتپەۋگە تىرىسقانىنا نازار اۋداردى. اقىرى ول شىراعداننىڭ تۇقىلىن اكەپ قاپتىڭ ۇستىنە قويىپ، اينالاسىنا سابان سالدى. سوسىن عانا بارىپ ورىندىققا وتىردى.
تاڭىرقاۋى بارعان سايىن ۇدەپ، ديىرمەنشى مىنا قۇپيا ازىرلىكتى باقىلاپ، جەرتولە تەرەزەسىنەن كوز ايىرا المادى. ونىڭ كوڭىلىنە ءبىر كاتەرلى كۇمان كىردى. قۇلپى ساراي قوجايىنى بىرتىندەپ اعىپ توڭازي باستاعان شىراعدانعا قاراپ ورىندىقتا قوزعالىسسىز وتىر، ەكى قولى ەكى تىزەسىندە. ديىرمەنشى ونىڭ قارا فراگىنىڭ جەڭىنەن توزاڭدى قالاي سىلكىپ، قولىن ايقاستىرا قويعانىن كوردى.
وسى ارادا قارت ديىرمەنشى ۇرەيلەنە بايبالام سالدى.
قۇلپى ساراي قوجايىنى باسىن جالت بۇرىپ تەرەزەگە قارادى. سوسىن كەنەت اتىپ تۇرىپ تەرەزەگە كەلىپ، اينەككە جابىسا قالدى. ونىڭ كوزىنەن كىسى توزگىسىز ازاپ تابى بايقالدى. اۋزىن قيسايتىپ، ءۇنسىز قاھارمەن اينەككە ءتۇيۋلى جۇدىرىقتارىن اكەلدى، سوسىن تەك ءبىر قولىمەن سەس كورسەتىپ جاتتى، ال ءوزى جەرتولەنىڭ تۇكپىرىنە قاراي شەگىنە بەردى. كەنەت ول ورىندىققا ءسۇرىنىپ كەتىپ، شىراعدان اۋدارىلدى دا الاپات جالىن بۇرق ەتە قالدى.
ديىرمەنشى ويبايىن سالىپ، اۋلاق سەرپىلدى. اۋەلى ول ۇرەيلەنىپ، نە ىستەرىن بىلمەي اۋلادا الاس ۇرىپ، سوسىن ءۇيدى اينالا جۇگىردى. ودان كەيىن جەرتولەنىڭ تەرەزەسىنە ۇمتىلىپ، اينەگىن سىندىرىپ، قوجايىندى ايعايلاپ شاقىرا باستادى، سوسىن ەڭكەيىپ تور سىمداردى جۇلقىلاپ، مايىستىرىپ، كەيبىرەۋىن سىندىردى دا.
ءدال سول كەزدە ول جەرتولەدەن ءبىر داۋىس ەستىدى، ءسوز ەمەس، دىبىس قانا، و دۇنيەدەن شىققانداي اۋىر ىڭقىل، وسى ىڭقىل ەكى رەت قايتالاندى، ۇرەيى ۇشقان ديىرمەنشى تەرەزەدەن كەيىن قاراي ىرشىپ كەتىپ، ءوز ۇيىنە تۇرا جۇگىردى. كەرى بۇرىلىپ قاراۋعا دا باتىلى جەتپەدى.
بىرنەشە مينۋتتان كەيىن يۋحاننەس ەكەۋى جۇگىرىپ مەكەنجايعا كەلگەندە، ەجەلگى ۇلكەن اعاش ءۇي — قۇلپى ساراي تۇگەل الاۋلاعان جالىن قۇشاعىندا ەكەن. كەمەجايدان دا جۇگىرىپ بىرنەشە ادام كەلدى، ءبىراق ءبارى دە ەشقانداي لاج جاساي المادى. تۇك قالماي بارلىعى ورتەنىپ كەتتى. ال ديىرمەنشى مۇنى ولە-ولگەنشە ەشكىمگە ايتقان جوق.
XI
ماحاببات دەگەننىڭ نە ەكەنىن ءسىز بىلەسىز بە؟ ول قىزعىلت بۇتالاردا سىبدىرلاپ، سوسىن ساپ بولاتىن جاي عانا جەل. ال ءىزى ءومىرى وشپەيتىن تاڭبا سياقتى، قاشان قابىرگە كىرگەنىڭشە ۇمىتىلمايتىن، عۇمىر بويى جاراسى جازىلمايتىن ماحاببات بولادى.
ماحابباتتىڭ وسى ەكەۋىن دە جاساعان جاراتقان ءتاڭىرىنىڭ ءوزى، سونىڭ كوز الدىندا ءبىر ماحاببات ماڭگىلىككە سوزىلىپ، ءبىر ماحاببات مايىپ بولىپ جاتادى.
جول بويىندا ءوزارا اڭگىمەلەسىپ ەكى انا كەلە جاتىر. ءبىرىنشىسى اسەم كوك كويلەك كيىپ الىپتى، ويتكەنى ونىڭ سۇيگەنى الىس ەلدەرگە بارعان ساياحاتىنان ورالىپ كەلەدى. ەكىنشىسى قارالى كيىم كيىپتى. ونىڭ ءۇش قىزى بار ەكەن، ەكەۋى قارا تورى دا، بىرەۋى ۇكىدەي اپپاق. سول اق قىز قايتىس بولىپتى. ودان بەرى تابانى كۇرەكتەي ون جىل وتكەن، ال اناسى ونى جوقتاپ ءالى كۇنگە دەيىن قارا جامىلادى.
— بۇگىن كۇن قانداي عاجايىپ! — دەيدى قولىن سەرمەپ قويىپ كوك كويلەك كيگەنى. — مەنى جىلىلىق ماس قىلادى، مەنى ماحاببات ماس قىلادى، شاش-ەتەكتەن باقىتقا شالقىپ ءجۇرمىن. مەن ءدال وسى ارادا، قارا جولدىڭ ورتاسىندا تىر جالاڭاش شەشىنىپ، كۇنگە قولىمدى سوزىپ، ونىڭ سۇيگەنىنە ەرىنىمدى توسۋعا ءازىرمىن.
ال اناۋ قارا جامىلعان ۇندەمەيدى دە كۇلمەيدى، قۇربىسىنىڭ سوزىنە جاۋاپ تا بەرمەيدى.
— كۇنى وسى ۋاقىتقا دەيىن قىزىڭدى شىنىمەن جوقتايسىڭ با؟ — دەپ سۇرايدى ويىندا ەشتەڭە جوق اڭعىرت كوك كويلەكتى ايەل — ونىڭ قايتىس بولعانىنا ون جىل ەكەن عوي.
قارا كيگەن ايەل كۇرسىنىپ:
— ءيا. ءتىرى بولسا ول ون بەسكە كەلەتىن ەدى، — دەيدى.
سوندا كوك كويلەكتىسى جۇباتپاق ءۇشىن:
— سەنىڭ ءالى دە ەكى قىزىڭ بار عوي، ەكەۋى دە امان، — دەيدى.
— ءيا، ءبىراق ولاردىڭ ەكەۋى دە قارا تورى عوي، — دەپ ەڭىرەيدى قارالى ايەل. — ال مەنىڭ مارقۇم بولعان قىزىم اپپاق ەدى.
ەكى انا دا ءارقايسىسى ءوز ماحابباتىن ارقالاپ ءوز جولدارىمەن تاراسادى.
ال ەكى قارا تورى قىزدىڭ ءارقايسىنىڭ وز ماحابباتى بار، ءبىراق قىزىق قىلعاندا ەكەۋى دە ءبىر ادامعا عاشىق بولعان عوي.
سول كىسى قىزداردىڭ ۇلكەنىنە كەلىپ:
— مەن سىزدەن اقىل سۇراعالى كەلدىم، ويتكەنى ءسىڭلىڭىزدى سۇيەتىن ەدىم، — دەيدى. — كەشە مەن ونىڭ كوزىنە شوپ سالدىم، ول دالىزدە وسى ءۇيدىڭ قىزمەتشى قىزىن ءسۇيىپ تۇرعانىمنىڭ ۇستىنەن ءتۇستى. ول ايقايلاپ جىبەردى، ونىسى ايقاي ەمەس، ىشقىنعان ىڭقىل، اھ ۇرۋى بوپ شىقتى دا، ول جوق بوپ كەتتى. ەندى مەن نە ىستەۋىم كەرەك. مەن ءسىزدىڭ ءسىڭلىڭىزدى سۇيەمىن. بۇكىل اۋليە-انبيەلەر ءۇشىن ونىمەن اڭگىمەلەسىپ، ماعان كومەكتەسىڭىزشى!
اپكەسى بوپ-بوز بوپ كەتىپ، جۇرەگىن ۇستايدى، الايدا ىزىنشە جىميىپ كۇلىپ، وعان باتاسىن بەرگەندەي:
— مەن سىزگە كومەكتەسەيىن، — دەيدى.
كەلەسى كۇنى جىگىت كىشى قىزعا كەلىپ، اياعىنا جىعىلىپ، ءوزىنىڭ سۇيەتىنىن ايتىپ، جۇرەك كىلتىن اشادى. قىز ونى كوزىمەن ولشەپ، كوڭىلمەن ەكشەپ بىلاي دەيدى:
— ءسىز قايىر سۇراپ تۇرسىز، ءبىراق مەن وكىنىشكە وراي ون كروننان ارتىق بەرە المايمىن. ودان دا مەنىڭ اپكەمە بارىڭىز، ول مەنەن بايى راك.
وسىنى ايتىپ ول باسىن قاساقانا سىلكىپ تاستاپ شىعىپ جۇرە بەرەدى.
الايدا ول وز بولمەسىنە كەلە سالىپ، ەدەنگە جاتا قالىپ دومالاپ ماحابباتتىڭ كۇيىگىنەن قولىن بۇراي بەرەدى.
قىس، كوشە سۋىق تۇمان قيىرشىق كار، ەكسىم جەل يۋحاننەس قايتادان قالادا، ءوزىنىڭ ەسكى بىلمەسىندە، تەرەكتەردىڭ بۇتاقتارى بۇرىنعىسىنشا تەرەزەسىنەن بۇل تالاي مارتە راۋانداپ اتقان تاڭدى قىزىقتاعان اعاش ءۇيدىڭ قابىرعاسىن تاقىلداتادى دا تۇرادى. ءقازىر كۇن كورىنبەيدى دە.
وسى ۋاقىتتىڭ ءون بويىندا ونىڭ كوڭىلىن جۇمىس اۋلادى، ول ءبىر قۇشاق قاعاز جازدى، قىس بويى ول ودان دا كوبەيدى. ونىڭ قيال پاتشالىعىندا قانداي وقيعالار ساپىرىلىسىپ، قانداي كورىنىستەر كولبەدى دەيسىڭ. قيال جارىعىمەن كۇننىڭ جالىنىمەن ارايلانىپ، تالاي تۇندەر ءوتتى.
الايدا ءبىر كۇن ءبىر كۇنگە ۇقساعان جوق. جاقسى دا كۇندەر، جاماپ دا كۇندەر بولدى. كەيدە جۇمىستىڭ قىزعان ساتىندە ءبازبىر وي، ءباز بىرەۋدىڭ كوزى، باعزى زاماندا ايتىلىپ كەتكەندەي ءسوز قيال ايدىنىنا قالقىپ شىعا كەلەدى دە، شابىتتى ءسوندىرىپ تاستايتىنى دا بار. سوندا ول اتىپ تۇرىپ ءبىر بۇرىشتان ءبىر بۇرىشقا ارلى-بەرلى جۇرەدى، سول تابانىنىڭ ءىزى ەدەننىڭ سىرىن كوشىرىپ اق جەمدەپ جولاق جول سالىپ، كۇننەن كۇنگە اعارتىپ بارا جاتتى...
جۇمىس ىستەي المايتىن، دۇرىستاپ ويلاي المايتىن، ەستەلىكتەردىڭ شىلاۋىنان شىعا المايتىن بۇگىنگى كۇنى باعزىداعى ءبىر ءتۇنى باستان كەشكەنىمدى سيپاتتاپ بەرگىم كەلەدى. قىمباتتى وقىرمان، بۇگىن مەن ءۇشىن اسا اۋىر كۇپ. قار جاۋىپ ءتۇر، كوشەدە ءتىرى جان جوق، توڭ ىرەك تۇگەل مۇڭعا باتقان، جۇرەگىمدى شاراسىز ساعىنىش مۇڭى جۇلمالاپ جاتىر. كوشەدە ءجۇرىپ كەلدىم، سول دا بولسا كوڭىلىمدى ورنىقتىرۋ ءۇشىن بولمەمدە تاعى دا ساعاتتاپ ءجۇردىم، مىنە، كۇپ كەشكىردى، ونىمەن جانىم جاي تاپقان جوق. كەۋدەمدە وت الاۋلايتىن-اق كەز، ءبىراق مەن باتىپ بارا جاتقان كۇندەي ساپ-سالقىن، بوپ-بوزبىن. مىنە، وسىنداي كوڭىل كۇيمەن وتىرىپ ءلاززاتقا تولى ءبىر جارقىن ءتۇندى بەينەلەپ بەرسەم دەيمىن، قىمباتتى وقىرمان. مەنى تىنشىتىپ ساباما تۇسىرەتىن جۇمىس، سوندىقتان دا، كىم ءبىلسىن، بىرنەشە ساعات وتكەن سوڭ قۋانىشىم قايتا ورالار... ەسىك قاعىلىپ، بولمەگە جاس قالىڭدىعى، قۇپيا نەكەلەسىپ قويعان كاميلا مەيەر كىردى. يۋحاننەس قالامىن ورنىنا قويىپ، تۇرەگەلدى. ولار بىر-بىرىمەن كۇلىپ امانداستى.
— سەن مەنەن نەگە بال تۋرالى سۇرامايسىڭ؟ — دەپ ەشقانداي كىرىسپەسىز ءسوزدى توتەسىنەن باستاپ ول ورىندىققا وتىرا كەتتى. — مەن بىردە-بىر ءبيدى جىبەرگەنىم جوق. بال ساعات ۇشكە دەيىن جالعاستى. مەن ريچموندپەن بيلەدىم.
— كەلگەنىڭ ءۇشىن كوپ راحمەت، كاميلا. مەن كوڭىلىم قۇلازىپ، رەنجىپ وتىرمىن، ال سەن سونداي كوڭىلدى شات-شامانسىڭ، بالكىم، بۇل مەنىڭ سەرگۋىمە سەپتەسەر. بالعا قانداي كويلەك كيىپ بارىپ ەدىڭ؟
— ارينە، قىزىل كويلەك. قۇداي-اۋ، ەسىمدە ەشتەڭە قالماپتى، تەگىندە كوپ سويلەپ، كوپ كۇلدىم عوي دەيمىن. سونداي كوڭىلدى بولدى. ۇستىمدە قىزىل كويلەك، قولىم يىعىما دەيىن اشىق. ال ريچموند لوندوندا ەلشىلىكتە قىزمەت ىستەيدى ەكەن.
— ءا، سولاي ما!
— اكەسى مەن شەشەسى اعىلشىندار ەكەن، ول ءوزى وسىندا تۋىپتى. سەنىڭ كوزىڭە نە بولعان، قىپ-قىزىل عوي. جىلاعانسىڭ؟
— جوق، — دەپ جاۋاپ قاتتى ول كۇلىپ. — مەن ءوز ەرتەگىلەرىمە تەسىلىپ كوپ قاراسام كەرەك، ال ولاردىڭ كۇنى شاعىرايىپ، الاۋ اتىپ تۇرادى عوي. كاميلا ءتارتىپتى بالا بولساڭشى قاعازدى جىرتا بەرمەي، ونسىز دا ولاردى ءبىراز جىرتتىڭ.
— و، قۇدايا، ويلانىپ قالىپپىن عوي. اشۋلانبا، يۋحاننەس.
— جاي عانا نارسە عوي. بۇلار ءبىر جوبا-جوسپار سياقتى شيمايلار. ال توقتاي قال، شاشىڭدا شاماسى راۋشان گۇل بولعا^اۋ، ءا.
— بولعاندا قانداي، قىزىلى ەمەس، قارا راۋشان. يۋحاننەس، بىلسەڭ بار عوي، ءبىز بال ايىمىزدى لوندوندا ەتكىزۋىمىزگە بولادى. وندا جۇرت ايتىپ جۇرگەندەي ونشا جامان كورىنبەيدى. تۋمانى ەشقاشان ايىقپايدى دەيتىندەردىكى ويدان شىعارىلعان اڭىز.
— ونى سەن قايدان بىلەسىڭ؟
— ريچموندتان ەستىدىم، ونى بۇگىن تۇندە سول ايتتى، وزگە-وزگە ول بىلەدى. سەن ريچموندپەن تانىس ەمەس پە ەدىڭ؟
— جوق، تانىس ەمەسپىن. باياعىدا ول مەن ءۇشىن توست كوتەرگەنى بار، جەيدەسىندە جاۋھار زاپونكەسى بار جىگىت ەمەس پە. ول تۋرالى بىلەتىنىم دە، ەسىم دەگىسى دە سول عانا.
— ول تۇلا بويى تۇرعان ءبىر عاجايىپ. ەلەستەتىپ كورشى، ماعان كەلىپ، باسىن ءيىپ تاعزىم ەتىپ "بيكەش، ءسىز شاماسى مەنى بىلمەيتىن شىعارسىز!.." دەپ تۋر. ال بىلەسىڭ بە، مەن راۋشان گۇلىن سوعان سىيلادىم. — راۋشاندى؟ قاي راۋشان گۇلىن؟ — شاشىما تاققان راۋشاندى سوعان سىيلادىم. — بايقايمىن سەن ونى ءسۇيىپ قالعانسىڭ عوي، تەگى؟ قىپ-قىزىل بوپ كەتىپ ول شىرىلداپ قورعانا باستادى. — ونداي وي، ءتىپتى تامشىداي دا بولعان جوق. ەگەر بىرەۋ ساعان ۇناسا، سەن دە وعان جاقسى قاراساڭ، ونىڭ ءبارى... فۋ، يۋحاننەس، سەن ەسىڭنەن اداسقان ەكەنسىڭ. بۇدان بۇلاي ومىردە ەشقاشان ونىڭ ەسىمىن اۋىزعا المايىن. — ءتاڭىرى جارىلقاسىن كاميلا، جالپى مەن ونى ايتايىن دەگەنىم جوق. كانە، وندايدى ويلا ماشى... قايتا مەن وعان سەنىڭ كوڭىلىڭدى اۋلاعانى ءۇشىن العىس ايتقىم كەلەدى. — ەندى جەتپەگەنى سول ەدى — ايتىپ قارا تەك! مەن وعان ومىرىمدە ەندى قايتىپ ەشقاشان ءبىر اۋىز سوز ايتپايمىن. ۇنسىزدىك. — ءجا، جارايدى، بۇدان بۇلاي بۇل تۋرالى ەشتەڭە ايتپايمىز. سەن نە، كەتكەلى جاتىرسىڭ با؟ - ءيا، كەتەتىن ۋاقىتىم بولدى. جۇمىسىڭ قالاي ءجۇرىپ جاتىر؟ ول جايىندا انام دا بىلە كەل دەپ ەدى. ويلاپ قاراشى، ۆيكتوريانى ' كورمەگەلى كوپ بولىپ ەدى، الگىندە عانا كەزدەستىردىم ونى.
— الگىندە دەيسىڭ بە؟
— ساعان كەلە جاتقان جولدا. قۇدايا، قالاي جۇدەپ كەتكەن ول ماعان جىميىپ كۇلە قارادى. بەرى قاراشى، سەن جۋىق ارادا ۇيىڭە بارعالى جينالىپ ءجۇرسىڭ بە؟
— ءيا، تاياۋدا، — دەپ ول اتىپ تۇردى. ونىڭ بەتى قىزارىپ كەتتى. مۇمكىن، وسى تاياۋ كۇندەرى ءجۇرىپ كەتەرمىن. الدا مەن وعان دەيىن ءبىر دۇنيەلەردى جازىپ ءبىتىرۋىم كەرەك، ەرتەگىلەرىمنىڭ ءتۇيىنى ءتارىزدى بىردەڭەنى ويلاپ قويىپ ەدىم. و، ءيا، ونى جازۋعا جانە ءسوزسىز جازۋعا ءتيىسپىن. قيالداپ كورشى، سەن جەرگە قۇس ۇشار بيىكتەن قارايدى ەكەنسىڭ، — سوندا ونىڭ تاڭعاجايىپ، الاباجاق پاپا قاپتالىنا ۇقساس ەكەنىنە كوزىڭ جەتەدى. ونىڭ قاتارما جىكتەرىندە كىسىلەر جۇپتاسىپ سەرۋەندەپ جۇرەدى، كۇن كەشكىرەدى، بۇل ماحاببات مەزگىلى. ءوز كىتابىمدى مەن "اۋلەتتەن اۋلەتكە دەيىن" دەپ اتايمىن. ماعان ول ۇلان-اسىر سۋرەت بولاتىن سياقتى كورىنەدى، ونى مەن وي كوزىممەن ءجيى كورەتىنمىن. سوندا ماعان كەۋدەم كورىكتەي داليىپ، قۇشاعىما بۇكىل جەر سىيىپ كەتەتىن سەكىلدەنەتىن. مىنە، ولار — ادامدار، جانۋارلار، قۇستار، ءالى ءارقايسىسى ءۇشىن ماحاببات ساعاتى سوعادى، كاميلا. توڭىرەكتەگىنىڭ ءبارى قۇشتارلىقپەن كۇتۋگە قۇمار، كوزدەرىندە جالىن كەۋدەلەرىندە تولقىن تۋلايدى. جەردى جۇقالتاڭ جالقىن، كۇللى جالاڭاش جۇرەكتەردىڭ ۇيالشاق قىزعىلت نۇرى ورايدى. تەك الدەقايدا الىستا ۇيقىداعى الىپ جارتاس اسقاقتايدى، ول ەشتەڭە كورمەيدى دە ەستىمەيدى. ال ەرتەڭگىلىك ءتاڭىرىنىڭ ءوزى اينالاداعىنىڭ ءبارىن كۇننىڭ الاۋ نۇرىمەن جارقىراتىپ جىبەرەدى. كىتاپ "اۋلەتتەن اۋلەتكە دەيىن" دەپ اتالادى.
— مىنە، قانداي ويلار!
— ءيا، وسىنى اياقتاعان سوڭ قايتىپ كەلەمىن. مەنىڭ اماندىعىمدى بىلۋگە كەلگەنىڭ ءۇشىن كوپ راحمەت. الگى ايتقانىمدى ۇمىت. مەندە ەشقانداي جامان وي بولعان جوق.
— مەن ونسىز دا ۇمىتتىم. بۇدان بىلاي ونىڭ ەسىمىن ەشقاشان اۋزىما المايمىن.
كەلەسى كۇنى تاڭەرتەڭ كاميلا قايتا كەلەدى. ول وزىنە-وزى كەلە الماي، بوپ-بوز بولىپ قاتتى تولقىعان.
— ساعان نە بولعان؟ — دەپ سۇرادى ول. — ماعان با؟ ەشتەڭە دە بولعان جوق، — دەپ قىز اسىعىس جاۋاپ قاتتى. وتىنەمىن، ماعان بىردەڭە بولىپ قالعان ەكەن دەپ ويلاما، مەن سەنى سۇيەمىن. ال مەنىڭ قانداي شەشىمگە كەلگەنىمدى بىلەسىڭ بە: ءبىز لوندونعا بارمايمىز. وندا نە جاقسىلىق بار دەيسىڭ. اناۋ مىلجىڭ ءوزى دە ەشتەڭە بىلمەيدى، تۇمان ول ايتقاننان وندا الدەقايدا كوپ تۇسەتىن كورىنەدى. سەن ماعان نەگە بۇلاي قارادىڭ؟ مەن ونىڭ اتىن اتاعانىم جوق قوي. سۋايت ءبىر جۇرگەن، وتىرىكتى سىقپىرتقاندا شىمىرىكپەيدى. ەشقانداي دا لوندونعا بارمايمىز.
يۋحاننەس وعان قاراپ، تەسىلە تۇسەدى.
— جاقسى، لوندونعا بارمايمىز، — دەيدى ول ويلانا.
— مىنە، جاقسى! دەمەك، بارلىعى دا شەشىلدى. ال سەن اناۋ "اۋلەتتەن اۋلەتكە دەيىن" دەگەن كىتابىڭدى جازىپ ءبىتىردىڭ بە؟ قۇدايا، بۇل ءوزى قانداي قىزىق جوسپار. سونى تەزىرەك ءتامامداپ، بىزگە كەلسەڭشى، يۋحاننەس. ءوزىڭ ايتقانداي، ماحاببات ساعاتى سوقسىن دا. پاپانىڭ قاتارما جىكتەرى كوپ عاجاپ قاپتالى، ءتۇننىڭ القىزىل جالقىنى، — كوردىڭ عوي، ايتقاندارىڭنىڭ ءبارىن قالاي قاعىپ العانىمدى. كەيىنگى كەزدە سەندە سيرەك بولىپ ءجۇرمىن، ەندى كۇندە كەلىپ، جۇمىسىڭدى قاشان بىتىرەتىنىڭدى ءبىلىپ تۇرامىن.
— جۋىقتا بىتىرەمىن، — دەيدى ول قىزدان كوزىن الماي.
— ال بۇگىن سەنىڭ كىتاپتارىڭدى الىپ ءوز بولمەمە اپارىپ قويدىم. ولاردى قايتا وقىپ شىققىم كەلەدى، مەنى ول ەشقاشان زەرىكتىرمەيدى، قۇمارتا وقيمىن. بەرى قاراشى، يۋحاننەس، جاقسىلىق جاساپ، مەنى ۇيگە دەيىن شىعارىپ سالشى. مەنىڭ ۇيگە جالعىز بارۋىم جاقسى بولماس. بىلمەيمىن، بىرەۋ-مىرەۋ، بالكىم، مەنى كوشەدە اڭدىپ جۇرگەن شىعار، ارلى-بەرلى قىدىرعان بولىپ كۇتىپ ءجۇرۋى دە مۇمكىن عوي. وعان ءتىپتى سەنىمدىمىن... — كەنەت ول جىلاپ جىبەرىپ سىبىرعا كوشتى: — مەن ونى سۋايت اتادىم، مەنىڭ تاراپىمنان بۇل اعاتتىق. ونى وسىلاي اتاۋىم مەنىڭ وزىمە دە اۋىر. ول ماعان وتىرىك ايتقان جوق، قايتا كەرىسىنشە، بارلىق كەزدە... بىزدە سەيسەنبى كۇنى قوناقتار بولادى، ءبىراق ولاردىڭ اراسىندا ول جوق، ال سەن كەل، ەستىپ تۇرسىڭ با؟ ۋادە ەتەسىڭ بە؟ ايتكەنمەن دە مەن ول تۋرالى جامان ايتپاۋىم كەرەك ەدى. سەنىڭ مەن جايىندا نە ويلاپ تۇرعانىڭدى مەن بىلمەيمىن...
— شاماسى، ساعان نە بولعانىن ەندى عانا تۇسىنە باستادىم، — دەپ جاۋاپ قاتتى ول
قىز ونىڭ موينىنا اسىلىپ، اسىپ-ساسىپ دىرىلدەپ كەۋدەسىنە جابىستى.
— ءبىراق مەن سەنى دە سۇيەمىن عوي! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى. — ماعان سەن. مەن ونى عانا سۇيمەيمىن، ماسەلە وعان جەتكەن جوق. بىلتىر سەن مەنى ايتتىرعاندا، سونداي باقىتتى ەدىم، ال ەندى ول پايدا بولدى. ەشتەڭە تۇسىنبەيمىن. مەن سونشالىق سپايىمىن با، يۋحاننەس؟ بالكىم، ونى سەنەن ءسال-پال ارتىق سۇيەتىن شىعارمىن — وز-وزىنەن وسىنداي ءبىر سەزىم لاپ ەتتى. قۇداي-اۋ، ونى كورگەننەن بەرى ءتۇن بالاسى ۇيىقتاماي شىعامىن، ونى بارعان سايىن قاتتى ءسۇيىپ بارامىن. نە ىستەۋ كەرەك ماعان؟ سەن مەنەن الدەقايدا ۇلكەنسىڭ عوي، اقىل بەرۋىڭ كەرەك. ول مەنى وسىندا باستاپ الىپ كەلدى، ەندى مەنى ۇيگە شىعارىپ سالامىن دەپ كۇتىپ تۋر، توڭىپ قالعان شىعار، شاماسى. سەن مەنى جەككورەسىڭ بە، يۋحاننەس؟ مەن ونىمەن سۇيىسكەنىم جوق، جو-جوق، تەك راۋشان گۇلىن عانا بەردىم.
يۋحاننەس بىلق ەتپەي تىڭداپ الدى. سوسىن عانا:
— مەندە ساعان ايتار جاۋاپ جوق، — دەدى.
— راحمەت، قىمباتتى يۋحاننەس، ماعان اشۋلانباعانمىن ءۇشىن راحمەت، — دەدى ول كوز جاسىن ءسۇرتىپ. — تەك ءبىلىپ جۇرگەيسىڭ، مەن سەنى دە سۇيەمىن. قۇدايا، ەندى ساعان الدەقايدا ءجيى كەلىن، قالاعانىڭنىڭ ءبارىن ىستەيمىن. انشەيىن ونى ارتىعىراق سۇيەمىن. ءبىراق بۇنى قالاعانىم جوق. مەن كىنالى ەمەسپىن.
ول ۇندەمەي ورنىنان تۇردى دا، قالپاعىن كيىپ:
— كەتتىك پە؟ — دەدى.
ولار باسپالداقپەن تومەن ءتۇستى.
كوشەدە ريچموند ءتۇر ەكەن. بۇل قارا شاشتى جىگىت ەكەن، قارا كوزىنەن جاستىعى مەن ومىرگە قۇشتارلىعى مەن مۇندالاپ تۇر. ايازدان بەتى قىزعىلت تارتىپتى.
— ءسىز توڭىپ قالعان جوقسىز با؟ — دەپ سۇرادى كاميلا وعان ۇمتىلىپ.
تولقىعاننان قىزدىڭ داۋسى شىڭىلتىرلانىپ شىقتى. سوسىن ول كەرى يۋحاننەسكە ۇمتىلدى، ونىڭ قولىن ۇستاپ:
— كەشىر، سەنەن توڭعان جوقسىڭ با دەپ سۇراماقپىن عوي. سەنىڭ پالتو كيىپ شىقپاعانىڭ نە؟ قالاساڭ مەن بارىپ الىپ كەلە قويايىن. قاجەتسىنبەيسىڭ بە؟ وندا كۇرتەڭدى تۇيمەلە تىم قۇرسا.
ءسويتىپ، قىز ونىڭ كۇرتەسىنىڭ تۇيمەلەرىن سالىپ بەردى.
يۋحاننەس ريچموندقا قولىن ۇسىندى. ءقازىر بولىپ جاتقانداردىڭ وزىنە ەشبىر قاتىسى جوقتاي-اق، ونىڭ ويلارى الدەقايدا الىستا جۇرگەن. تياناقسىز جىميىپ:
— سىزبەن قايتا كەزدەسكەنىمە قۋانىشتىمىن، — دەپ مىڭگىرلەدى.
ريچموندتىڭ جۇزىندە قىسىلۋ دا، قۋانۋ دا جوق. ول يۋحاننەسكە ەسكى دوسىن كورگەندەي قۋانىپ قالدى، قالپاعىن شەشىپ، سىپايى تاعزىم ەتتى.
— جاقىندا لوندونداعى كىتاپ دۇكەندەرىنىڭ ءبىرىنىڭ جارناما اينەگىنەن ءسىزدىڭ كىتابىڭىزدى كوردىم، — دەدى ول — اعىلشىن تىلىنە اۋدارىلعان ەكەن. ونى كورۋ بەينە ءبىر وتانىڭنان سالەم العانداي اسەر ەتتى.
كاميلا كوزىن بىرىنەن كەيىپ بىرىنە اۋدارىپ ەكەۋىنىڭ ورتاسىندا ءۇنسىز كەلە جاتتى. اقىرى ول:
— سونىمەن سەن سەيسەنبىدە كەل، يۋحاننەس. وي، كەشىر، مەن ۇدايى وز شارۋامدى كۇيتتەپ كەتەمىن، — دەپ كۇلىمدەپ ءسوزىن جالعاستىردى. سول ارادا اقتالعانداي بۇرىلىپ، قوناققا ريچموندتى دا شاقىردى. — تەك جاقىن كىسىلەر عانا بولادى، اناسىمەن ۆيكتوريا دا شاقىرىلدى، ال بارلىعى ون ادام كەلەدى.
يۋحاننەس كەنەت توقتاي قالىپ:
— بالكىم، ماعان ۇيگە قايتار ۋاقىت بولعان شىعار، — دەدى.
— دەمەك، سەيسەنبىگە دەيىن، — دەپ جاۋاپ قاتتى كاميلا.
ريچموند يۋحاننەستىس قولىن ۇستاپ، ونى ىقىلاستانا قىستى.
باقىتتى جاستار جۇپ بولىپ جولىن ءارى جالعاستىردى.
Xءىى
كوك كويلەكتى كەلىنشەك تولقىعاننان وزىنە-وزى كەلە الماي تۇر، ءسات سايىن باقشا جاقتان شارتتى بەلگى كۇتەدى، ءازىر كۇيەۋى بارىندا ۇيگە كىرە المايدى. Ah، وسى ءبىر باي ما، قىرىقتاعى قىرقىلجىڭ، ونىڭ ۇستىنە تاز! بۇگىن كەشكىسىن قانداي قاسكوي وي ونى ورىندىققا شەگەلەپ، تىرپ ەتكىزبەي، گازەتكە تەسىلىپ قويعانىن؟
ول ءوزىن قويارعا جەر تاپپاي ءجۇر، مىنە، ساعات ون ءبىردى دە سوقتى. بالالارىن باياعىدا-اق ۇيىقتاۋعا جىبەرگەن، ال بايى قاسارىپ جاتپاي قويدى. شارتتى بەلگى بەرىلىپ، قۇپيا كىلت ەسىكتى اشىپ كىرىپ كەلسە، ەكى ەركەك بەتپە-بەت كەلىپ، ءبىرىنىڭ كوزىنە ءبىرى الايا قارايدى عوي. ول بۇنى اياعىنا دەيىن ويلاماپتى عوي.
بولمەنىڭ قاراڭعى بۇرىشىنا كىرىپ الىپ كەلىنشەك ءوز قولىن ءوزى بۇراپ، اقىرى شىداماي:
— ساعات ون ءبىر بولدى. ەگەر كلۋبقا باراتىن بولساڭ ۋاقىت بولدى، — دەپ بىجىلدادى.
كۇيەۋى بىردەن اتىپ تۇرىپ، بۇرىنعىسىنان بەتەر سۇرلانىپ، اۋەلى بولمەدەن، سوسىن ۇيدەن شىقتى.
باقتىڭ قورشاۋىنىڭ سىرتىندا توقتاپ، باياۋ ىسقىرىق ەستىدى. قيىرشىق تاستان اياقتىڭ شىقىرى شىقتى، ب ا ق ەسىگىنە كىلت سالىپ، بۇراپ قالدى، ول كوپ ۇزاماي قوناقجاي پەردەسىنەن ەكى ادامنىڭ سۇلباسى كورىندى.
ىسقىرىق تا، اياق شىقىرى دا، قوس كولەڭكە دە وعان كوپتەن تانىس بولاتىن.
ول كلۋبقا قاراي تارتتى. ول اشىق ەكەن، تەرەزەلەرىندە شام جانىپ تۇر، ءبىراق بۇل كىرگەن جوق. جارتى ساعاتتاي كوشەدە، وز باعىنىڭ ماڭىندا سەندەلدى. تاۋسىلمايتىن جارتى ساعات "ءالى دە توسا تۇرايىن" دەپ ويلاعان ول تاعى دا شيرەك ساعات توستى. اقىرى ول باققا ەنىپ، باسپالداقپەن كوتەرىلىپ، ءوز ۇيىنە ءوزى قوڭىراۋ شالدى.
قىزمەتشى قىز ەسىكتى ءسال اشىپ، ساڭىلاۋدان سىعالاي قاراپ:
— قوجاسىم باياعىدا... — دەي بەرىپ ەدى، الدىندا كىم تۇرعانىن كورگەندە ساسىپ قالدى.
— البەتتە، جاتقان بولار، — دەپ ءىلىپ اكەتتى قوجايىن. — وعان ايتىڭىزشى، كۇيەۋى كەلىپ قالدى دەپ.
قىز جۇگىرىپ كەتتى. ول قوجايىننىڭ ەسىگىن قاعىپ:
— مەنى قوجايىن ورالعانىن حابارلاسىن دەپ جىبەردى، — دەپ سىبىرلادى جابىق ەسىكتىڭ سىرتىنان.
ەسىكتىڭ ارجاعىنان قوجايىن:
— سەن نە دەدىڭ قوجايىن ورالدى دەيسىڭ بە؟ ونى ماعان حابارلا دەگەن كىم؟ — دەپ سۇرادى.
— قوجايىننىڭ ءوزى. ول الاڭدا، ياعني باسقىش الاڭىندا تۇر.
قوجايىننىڭ بولمەسىنەن دارمەنسىز ايقاي، سوسىن اسىعىس كۇبىر-سىبىر ەستىلىپ، ەسىك اشىلىپ-جابىلدى دا، ءبارى تىنا قالدى.
قوجايىن ۇيگە كىردى. ايەلى نە ءتىرى ەمەس، نە ءولى ەمەس ءارى-سارى بولىپ قارسى الدى.
— كلۋب جابىق ەكەن، — دەپ اياعاندىقتان اسىعىس بايانداي باستادى. — قىزمەتشى قىزعا سەنى شوشىتىپ الماس ءۇشىن ەسكەرتتىم.
كەلىنشەك ورىندىققا سىلق ەتە قالدى، ويتكەنى كوڭىلى ورنىنا ءتۇستى، ول قۇتقارىلدى، ەندى باقىتتى. وسىناۋ مارە-سارە جاعدايدا قايىرىمدىلىق رۋحى ۇستەم شىعىپ، كۇيەۋىنەن ول ءوزىن قالاي سەزىنەتىنىن سۇرادى.
— سەنىڭ ءوڭىڭ كەلمەيدى، قۇپ-قۋ. اۋىرىپ تۇراسىڭ-اۋ، سۇيىكتىم؟
— مەن سىرقات ەمەسپىن، — دەپ جاۋاپ بەردى ول.
— الدە بىردەڭە بولدى ما؟ بەتىڭدى ءبىر ءتۇرلى تىرجيتاسىڭ.
— بۇل مەنىڭ كۇلىپ تۇرعانىم، — دەپ جاۋاپ قاتتى كۇيەۋى. — مەنىڭ جىميعان ءتۇرىم وسى. وسى ساتتەن باستاپ ءوزىمنىڭ ەرەكشە مانەرىمە مەن كۇلەتىن بولامىن.
كەلىنشەك ۇزدىك-سوزدىق قىرىلداعان سوزدەرگە قۇلاق تۇرگەنىمەن ولاردىڭ ماعىناسىن تۇسىنە المايدى. ونىڭ نە ايتقىسى كەلەدى، ءوزى؟
كەنەت ول كەلىنشەگىن قۇشاقتاي الىپ، الاپات كۇشپەن باۋىرىنا قىسىپ، تۋرا بەتىنە قاراپ سىبىرلادى:
— ال ەگەر ونىڭ باسىنا، الگى كەتكەننىڭ باسىنا ءمۇيىز قوندىرساق قايتەدى... الگى كەتكەننىڭ باسىنا ءمۇيىز...
كەلىنشەك شارىلداپ قىزمەتشى قىزدى شاقىرادى. قىسقا عانا ءبىر مىرس ەتىپ ول ايەلىن قويا بەرەدى دە اۋزىن ارانداي اشىپ، سانىن شاپاقتايدى.
تاڭەرتەڭ ايەلدىڭ قايىرىمدى جۇرەگى تاعى دا ۇستەم ءتۇسىپ، كۇيەۋىن اياپ:
— كەشە كەشكىسىن سەندە سۇمدىق شالىق بولدى، بايقايمىن، ول وتكەن سياقتى، ءبىراق ءوڭىڭ ءالى بوپ-بوز، — دەيدى.
— ءيا، — دەيدى كۇيەۋى. — ءبىزدىڭ جاسىمىزدا تاپقىرلىققا تولعاتۋ قىمباتقا تۇسەدى. بۇدان بىلاي مەن ەشقاشان استارلاپ سويلەمەيتىن بولامىن.
ءار الۋان ماحاببات جايىندا اڭگىمەلەيدى مۋكدەن كەنت، سوسىن تاعى دا ءبىر سۇيىسپەنشىلىك جونىندە ايتىپ.
— قۇشتارلىعى وسى ماحابباتتان اسقان ەشتەڭە بۇل جارىق دۇنيەدە جوق، — دەپ قوسىپ قويدى.
جاڭا نەكەلەنگەندەر ۇيىنە ورالدى، ۇزاققا سوزىلعان ۇيلەنۋ ساياحاتىنىڭ دا اياقتالار كۇنى تۋىپ، ولار قوساقتاسىپ ءومىر سۇرە باستادى.
اسپاندا اققان جۇلدىز ولاردىڭ ءۇيىنىڭ شاتىرى ۇستىنەن زۋ ەتىپ عايىپ بولدى.
جازدا جاس جۇبايلار بىر-بىرىنە تاقاسا ءجۇرىپ سەيىلدەدى. ولار سارى، قىزىل جانە كوگىلدىر گۇلدەر تەرىپ، بىر-بىرىنە سىيلادى، جەلمەن شوپتەردىڭ قالاي جايقالاتىنىنا قارادى، ورماندا قۇستاردىڭ قالاي سايرايتىنىن تىڭدادى، ولاردىڭ ءاربىر سوزىندە ناز، ەركەلىك بولدى. ال قىستا قوڭىراۋلى شانامەن سەرۋەندەدى، سوناۋ زاڭعار بيىكتە ماڭگۋ جازىقتاردا جۇلدىزدار جۇيتكىپ ءجۇردى. وسىلاي كوپ جىل ءوتتى. جاس جۇبايلاردان ەكى نارەستە تۋدى، الايدا جۇرەكتەرى العاشقى ءسۇيىسۋى سياقتى بىر-بىرىنە تيەسى بوپ قالا بەردى.
اياق استىنان كۇيەۋى اۋىرىپ قالدى، ءار ازاماتتى ناۋقاس ۇزاق ۋاقىت توسەككە تاڭدى، زايىبىنىڭ شىدامىن قاتال سىنعا سالدى. اقىرى ول ساۋىعىپ توسەكتەن تۇرعاندا ءوزىن-وزى تانىماي قالدى، سىرقات سارقىن قاشىرىپ، كۇللى شاشى ءتۇسىپ قالىپتى.
كەرمەك ويلار كوڭىلىن قۇلازىتتى دا بىردە ول جارىنا:
— سەنىڭ ەندى مەنى سۇيمەيتىنىڭ انىق، — دەدى.
زايىبى قىپ-قىزىل بوپ كەتىپ، ونىڭ موينىنا اسىلىپ، ءوز ومىرلەرىنىڭ كوكتەم ىندەگىدەي قۇشتارلىقپەن ەرىن قايتا-قايتا ءسۇيىپ:
— مەن سەنى سۇيەمىن، بۇرىنعىشا قالتقىسىز سۇيەمىن، — دەپ جاۋاپ قاتتى. — سەنىڭ تاڭداۋىڭ باسقاعا ەمەس، تۋرا ماعان تۇسكەنىن ەشقاشان ۇمىتپايمىن، بۇگىنگى باقىتىمدى سىيلاعان ءبىر ءوزىڭسىڭ.
سوسىن ول ءوز بولمەسىنە كىرىپ بۇرىمىن كەسىپ، تۇلىمىن قىرقىپ، سۇيگەن جارىنان بولەكتەنبەيمىن دەپ تاقىر باس بولىپ شىعا كەلدى.
تاعى دا كوپ جىلدار، وتە كوپ جىلدار ءوتتى، جاس جۇبايلار قارتايىپ، ولاردىڭ بالالارى ەرەسەك بولدى. ەرلى-زايىپتىلار قۋانىشقا قوسا شۇيگىپ، جاز بولسا، القاپتى ارالاپ، ءشوپتىڭ قالاي جايقالىپ وسكەنىنە قاراپ، قىس بولسا، جۇلدىزدى اسپان استىندا تونعا ورانىپ شانا تەپتى. ولاردىڭ جۇرەگى تىلسىم شاراپ ىشكەندەي سول باياعى جالىنى مەن شاتتىعىنان تانعان جوق.
كەنەت مىنە، ايەلى سال بوپ قالادى. ەگدە ايەل ەندى قايتىپ ءوز بەتىمەن جۇرە المايدى، ونى قول ارباعا سالىپ قىدىرتۋعا تۋرا كەلەدى، مۇنىڭ ءبارى ەرىنىڭ موينىندا بولادى. ول ءوزىنىڭ ايىقپاس اۋرۋىنان ازاپ شەگىپ، قايعى ايعىزداپ بەتىنە ءاجىم سالادى.
— بۇدان دا مەنىڭ ءولىپ قالعانىم جاقسى بولاتىن ەدى، — دەيدى بىردە اۋرۋ ايەل. — مەن بەيشارامىن، ۇسقىن سىزبىن، سەن ءالى اپ-ادەمىسىڭ. سەن مەنى سۇيە المايسىڭ جانە بۇرىنعىداي جاقسى دا كورمەيسىڭ عوي.
ال كۇيەۋى بولسا تولقۋدان بۇرق ەتە قاپ ونى قۇشاقتاي الادى:
— جوق، باقىتىم مەنىڭ، سەنى ءوز ومىرىمنەن دە ارتىق كورەمىن، باياعى ماعان گۇل سىيلاعان العاشقى كۇندەگىدەي، العاشقى ساتتەگىدەي سۇيەمىن. ەسىڭدە مە، ماعان راۋشان گۇلىن ۇسىنىپ جۇرەك شىمىرلاتار جارقىن جانارىڭمەن قيىلا قاراعانىڭ. گۇل سوندا ءوزىڭ قۇساپ جاس جانىمدى ايالادى، ءوزىڭ دە سول گۇلگە ۇقساپ نارتتاي جانىپ تۇردىڭ، مەن بولسام باقىتىما ماس ەدىم. ال ءقازىر سەنى بۇرىنعىدان الدەقايدا ارتىق سۇيەمىن، مەن ءۇشىن سەن جاس كۇنىمدەگىدەن دە تاماشاسىڭ، مەنىمەن بىرگە بولعان ءار كۇنىڭ ءۇشىن ساعان مىڭ دا ءبىر العىس.
سوسىن ول ءوز بولمەسىنە كىرىپ كەتىپ، بەتىنە كۇكىرت قىشقىلىن شاشىپ، ۇسقىنسىزدانىپ شىعا كەلدى دە زايىبىنا:
— سورىم قايناپ، بەتىمە كۇكىرت قىشقىلى شاشىراپ كەتتى، ءجۇزىم الاباجاقتانىپ، سيىق دەگەننەن سيىق قالمادى، ەندى سەن مەنى سۇيمەيتىن شىعارسىڭ دەدى.
— و، مەنىڭ جارىم، مەنىڭ سۇيىكتىم! — دەپ كۇبىرلەدى كارت ايەل ەرىنىڭ قولىن ءسۇيىپ. — سەن جەر بەتىندەگىلەر ءدىڭ بارىنەن دە تاماشاسىڭ، مەنىڭ جۇرەگىم سەنىڭ ءۇنىڭ شىققاندا ءالى كۇنگە دەيىن بۇلك ەتە قالىپ، تىپىرشي جونەلەدى، مەن سەنى قاشان ءولىپ باسىم قارا جەرگە جەتكەنشە ءسۇيىپ وتەمىن.
XIII
يۋحاننەس كوشەدە كاميلانى كەزدەستىردى؛ ول شەشەسىمەن، اكەسىمەن جانە جاس ريچموندپەن بىرگە كەلە جاتىر ەكەن، كۇيمەنى توقتاتىپ مۇنى شاقىردى.
كاميلا قولىنان ۇستاپ، ءسوزىن نازبەن باستادى:
— سەن بىزگە كەلمەدىڭ. بىلسەڭ عوي، بالدىڭ قانداي بولعانىن. سەنى سوڭعى مينۋتكە دەيىن كۇتتىك، ءبىراق كەلمەدىڭ.
— قولىم تيمەدى، — دەپ جاۋاپ قاتتى ول
— سودان بەرى ساعان كىرىپ-شىقپاعانىما كەشىر، — دەپ ءسوزىن ءارى قاراي ساباقتادى ول. — مەن وسى تاياۋ كۇندەرى ريچموند كەتە سالىسىمەن ءسوزسىز سوعامىن ساعان. اي، بىزدە قانداي بال بولدى دەسەيشى! تەك ۆيكتوريا ناشارلاپ قالىپ، ونى ۇيىنە الىپ كەتتى، ول تۋرالى ەسىتىپ پە ەدىڭ؟ جاقىندا ءحالىن ءبىلىپ قايتامىن. ءقازىر ءحالى ءبىرشاما جاقسارعان شىعار، ءتىپتى مۇلدەم ايىققان دا بولار. ريچموندقا مەن وزىڭدەگىدەي مەدالون سىيلادىم. بەرى قاراشى، يۋحاننەس، بولمەدەگى پەشكە اباي بولامىن دەپ ۋادە بەرشى. سەن جازا جونەلگەندە ءبارىن دە ۇمىتىپ كەتەسىڭ، سوندىقتان بولمەڭ سۋىق، ءدال ءبىر جەرتولە سياقتى. قىزمەتشى ايەلدى شاقىرتۋىڭ كەرەك قوي.
— جاقسى، مەن قىزمەتشى ايەلدى شاقىرتايىن، — دەدى ول. سەمەر بايبىشە دە يۋحاننەستىڭ حال-احۋالىن ءبىلىپ، اماندىعىن سۇراپ جاتىر. "اۋلەتتەن اۋلەتكە دەيىن" كىتابىنىڭ جازىلۋ بارىسىن ءبىلىپ، شىعارماسىن اسىعا كۇتەتىنىن ايتتى.
يۋحاننەس بارلىق ساۋالدارعا دا جاۋاپ بەرىپ، باسىن ءيىپ تاعزىم ەتتى. كۇيمە قوزعالىپ كەتتى. مۇنىڭ بۇلاردىڭ بارىندە — مىناۋ
كۇيمەدە، مىناۋ ادامداردا، الگى بوس مىلجىڭدا نە شارۋاسى بار. كەنەت ونىڭ كوڭىلى قوڭىلتاقسىپ، سۋىق شارپىپ وتكەندەي بولدى، وسى سەزىمنەن ول قاشان ۇيىنە جەتكەنشە ايىعا المادى. كوشەدە ونىڭ ەسىگى الدىندا ءبىر ادام جۇرگەن سىقىلداندى. بۇل يۋحاننەستىڭ ەسكى تانىسى، قۇلپى سارايداعى بۇرىنعى ءمۇعالىم ەكەن. ونىمەن يۋحاننەس شۇيىركەلەسە سالەمدەستى. ءمۇعالىم جىلى كيىنىپ الىپتى، ۇستىندە ۇزىن، مۇنتازداي ەتىپ تازالانعان ءتاۋىر پالتو، ءوزى جاسارىپ كەتكەن سياقتى، ءجۇزى ايدىندى. — الدىڭىزدا تۇرعان ءوزىڭىزدىڭ دوسىڭىز ءارى ارىپتەسىڭىز، — دەپ بايان ەتتى ول ماعان قولىڭىزدى بەرىڭىزشى جاس جىگىت. كەيىنگى كەزدە ءتاڭىرى قۇداي مەنى قايىرلى حاق جولىمەن جۇرگىزىپ، مەن وتباسىلى بولدىم، ەندى ءۇيىم، شاعىن باعىم، ايەلىم بار. جارىق دۇنيەدە عاجايىپتار ءالى دە بولا بەرەدى ەكەن. بۇعان قارسى ءسىزدىڭ نە ايتارىڭىز بار؟ يۋحاننەس مۇعالىمگە قايران قالىپ قارادى. -دەمەك، قارسىلىعىڭىز جوق قوي؟ وندا بىلاي، مەن ونىڭ بالاسىنا ساباق بەرگەنمىن. ونىڭ العاشقى نەكەدەن ۇلى بار، بۇرىن تۇرمىسقا شىققان، سوسىن جەسىر قالعان ءسويتىپ مەن جەسىرگە ۇيلەندىم. بەسىكتە جاتقاندا ماعان مۇنداي بولاشاق تىلەمەگەن بولار، ايتكەنمەن مەنىڭ ۇيلەنگەنىم جەسىر بولدى. ءبىزدىڭ جۇگىرمەك، دەمەك، ءبىرىنشى نەكەدەن. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، مەن وندا باردىم، باققا، جەسىرگە كوز سالدىم، وسى تاقىرىپتا ۇشى-قيىرسىز ويعا باتتىم. كەنەت، ءماسساعان، ءبارى ماعان وسىنى ۇسىنىپ ءتۇر. "ءيا-يا، ساعان بەسىكتە جاتقاندا مۇنداي تاعدىر تىلەمەگەن بولار" دەيمىن وزىمە-وزىم، وزگە دە ويلارىم وسى تەكتەس، سوندا دا مەن كەلىسىمىمدى بەردىم، كىم ءبىلسىن، شىر ەتىپ جەرگە تۇسكەنىمدە ماڭدايعا جازىلعانىم وسى بولار. ءسويتىپ، مىنە، ءبارى وسىلاي بولىپ شىقتى.
— قۇتتىقتايمىن، — دەدى يۋحاننەس.
— توقتاي قال! بۇدان ءارى ءبىر ءسوز ايتۋشى بولما! مەن ءسىزدىڭ نە ايتقالى تۇرعانىڭىزدى بىلەمىن. ال اناۋ العاشقى، بوزبالا شاقتىڭ ماڭگىلىك ماحابباتى نە بولدى دەپ سۇراعالى تۇرسىز عوي. ول ارتيللەريا كاپيتانىنا تۇرمىسقا شىققان جوق پا ەدى؟ تاعى دا ءبىر بولماشى سۇراق: ەركەكتىڭ ءوزى قالاعانىن العانى ءبىر رەت بولسىن، بولىپ پا ەدى، ومىردە ءبىر رەت بولىپ پا ەدى؟ مەنىڭشە، بولعان جوق. قۇدايدىڭ ءبىر سۇيگەن ق ۇلى جونىندە اڭگىمە ەسىتكەنىم بار، جاراتقان جالعىزدىڭ ءوزى ونىڭ جالبارىنعان تىلەگىن قابىلداپ وعان بىردەن ء-بىر العاشقى ماحابباتىن جۇبايىلىققا بەرىپتى. ءبىراق بۇل جاقسىلىقپەن بىتپەپتى. نەگە دەپ سۇرايسىز عوي ءسىز تاعى دا، جاۋاپ بەرەيىن: سەبەبى قالىڭدىق ۇزاماي قايتىس بولىپتى، ءتۇسىندىڭىز بە، حا-حا-حا! قاشاندا وسىلاي عوي. قالاعانىن ەشكىم دە ايەلدىككە العان ەمەس، السا ول سول ءسات وپات بولادى. تاعدىر دەگەنىڭ بىزبەن مىنە، قانداي
زۇلمات ويىن وينايدى دەسەيشى. سوندىقتان كىسى وزىنە باسقا ماحاببات تىلەيدى، قايتسە دە ۇتىلماۋعا تىرىسادى. مۇنداي وزگەرىستەن ولگەن ەشكىمدى ءالى كورگەنىم جوق. تابيعاتتىڭ، ءوزى وسىلاي قۇرىلعان عوي، ادامدار بۇدان دا بەتىنە توزەدى، وعان ءسىزدى سەندىرە الامىن ونىڭ ايقىن مىسالى مىنا مەن.
— بايقايمىن ومىرىڭىزگە رازى سياقتىسىز، — دەدى يۋحاننەس.
ابدەن، قولدان كەلسە قونىشتان باسپاي نە، ءبارى دە مۇمكىندىگىنە قاراي. قام-قارەكەتتىڭ شەكسىز تەڭىزى مەنىڭ سۇيگەنىمە ءىز قالدىردى ما؟ مىنە، مەنىڭ قارنىم توق، كويلەگىم كوپ، باسىمدا ءۇيىم، قوينىندا ايەلىم، باۋىرىمدا بالام بار — الگى ەرىپ كەلگەن جۇگىرمەكتى ايتامىن. مەنىڭ ادەيى ايتايىن دەگەنىم وسى ەدى. ال مەنىڭ ولەڭدەرىمە كەلسەك، تۇسپالداماي دۇرىسىن ايتايىن. و، مەنىڭ جاس ارىپتەسىم، مەن سىزدەن ۇلكەنمىن، البەتتە، تابيعات دارىنىن نەداۋىر جومارت سىيلاعان دا بولۋى مۇمكىن. سوعان قاراماستان مەنىڭ ولەڭدەرىم ءالى جازۋ ۇستەلىنىڭ تارتپا جاشىگىندە جاتىر. ولار مەن ىلگەننەن كەيىن باسىلىپ شىعادى. "دەمەك، ودان وزىڭىزگە تۇك پايدا جوق قوي!" دەيتىن شىعارسىز. ولاي ايتساڭىز، تاعى دا جاڭىلىساسىز، قازىرگى كەزدە مەن ولارمەن ءوز وتباسىمنىڭ جانىنا ازىق بەرىپ جاتىرمىن. كەش سايىن ۇستەلىمنىڭ جاشىگىن اشىپ، ءوز ولەڭدەرىمدى الىپ، ولاردى جۇبايىم مەن جۇگىرمەگىمە وقىپ بەرەمىن داۋىستاپ. ايەلىم قىرىقتا، ۇلىم ون ەكىدە، ەكەۋى دە مەنىڭ ولەڭدەرىمە تامسانىپ تاڭداي قاعادى. ايتقانداي، جاعدايىڭىزعا قاراي ءبىزدىڭ ۇيگە سوقساڭىز قوناقاسى جەيسىز. ءوزىڭىزدى قوناققا شاقىرىلدىم دەپ ساناڭىز. قۇداي قولداپ، پاناسىنا الا ءجۇرسىن ءسىزدى.
ول يۋحاننەسكە قولىن سوزدى. سوسىن تاعى ءبىر سۇراقتى قويىپ قالدى:
— ۆيكتوريا تۋرالى ەستىپ پە ەدىڭىز؟
— ۆيكتوريا تۋرالى دەيسىز بە؟ جوق. ياعني، ەستىگەنىم تەك ول...
— ونىڭ كۇننەن كۇنگە سولىپ، ءسونىپ بارا جاتقانىن قالاي بايقامادىڭ؟ كوزىنىڭ الدىنداعى كولەڭكەسى بارعان سايىن قاراۋىتىپ بارا جاتقان جوق پا ەدى؟
— مەن ونى وتكەن كوكتەمنەن بەرى كورگەن ەمەن. سوندا ول كۇنى وسى ۋاقىتقا دەيىن اۋرۋ ما؟
— ءيا، — دەپ ءمۇعالىم كۇتپەگەن باتىلدىقپەن جەر تەپكىلەدى.
— ماعان وسى تاياۋدا ايتتى... جوق، ونىڭ سولىپ بارا جاتقانىن بايقاعانىم جوق، ويتكەنى ونى كەزدەستىرگەن جوقپىن. و نە، ول قاۋىپتەنەرلىكتەي اۋرۋ ما؟
— وتە قاتتى سىرقات. مۇمكىن، ول ءولىپ تە قالعان شىعار. تۇسىنەسىز بە؟
يۋحاننەس اسىپ-ساسىپ ابدىراپ مۇعالىمگە ءبىر، ەسىگىنە ءبىر قارادى. كەتەرىن دە، قالارىن دا بىلمەي اپالاقتاپ تاعى دا مۇعالىمگە، ونىڭ شۇبالانعان ۇزىن ەتەك پالتوسىنا، قالپاعىنا قارادى. سوسىن ايانىشتى، ازاپتى كەيىپپەن جىميىپ كۇلدى. ادەتتە وسىلاي اياق استىنان قىرسىققا شالىنعان، كەساپاتقا ۇشىراعان عانا ادام جىمياتىن
ال قارت ءمۇعالىم ءسوزىن ۇرەيلى ماقالىمەن جالعاستىردى:
— تاعى ءبىر مىسال، .مۇنى جوققا شىعارىپ كورشى كانە! ول دا ءوزىنىڭ قالاعانىنا، ياعني بالا كۇنىنەن اتاستىرىلىپ قۇداي قوسقان قوساعىنا، جاس، تاماشا لەيتەنانتقا شىعا الماي قالدى. ءبىر كۇنى كەشكىلىك اڭعا شىققانىندا قاڭعىعان وق قاق ماڭدايىنان قادالىپ، باسىنىڭ بىت-شىتى شىعىپتى. مىنە، ول الدىڭدا جانسىز جاتىر دەڭىز — قالجىڭنىڭ قۇرباندىعى. قۇداي تاعالاعا پەندەسىمەن وسىلاي ويناۋ قاجەت بولعانى دا. ونىڭ قالىڭدىعى ۆيكتوريا بولسا، سولا باستادى، قاسىرەت جىلانى جۇرەگىن جالاپ-جۇقتاپ، ۇڭگىپ جەپ، ول ءبارىمىزدىڭ، بۇكىل دوستارىنىڭ كوز الدىندا سولا، سونە باستادى. وسىدان بىرنەشە كۇن بۇرىن ول سەمەر دەگەندەردىڭ ۇيىنە قوناققا بارادى. ونىڭ ءوزى ماعان ايتقانىنداي، وندا ءسىزدى دە كۇتىپتى، ءبىراق ءسىز كەلمەپسىز. سونىمەن، سول بالدا ورنىندا ءبىر سەكۋند تە وتىرمايدى، كۇيەۋى جونىندەگى ەستەلىكتەر تولقىنى جۇرەگىنە لاپ قويىپ، ول ءوزىن ۇمىتىپ قاتىباس تاعدىرىنا ەرەگەسىپ، ەشتەڭەنىڭ قارسىلىعىنا قاراماستان بۇكىل كەش بويى بيلەيدى، ەسىنەن اداسقان ادامداي ەكسىمدەي - ەكسىمدەي بيلەيدى. ال سوسىن قۇلاپ تۇسەدى، ول قۇلاعان جەر كىلكىگەن قان بولىپ كەتەدى. ونى كوتەرىپ الىپ كەتەدى دە، كۇيمەگە سالىپ، ۇيىنە اتتاندىرادى. سودان ونشا كوپ ۇزاماسا كەرەك.
ءمۇعالىم يۋحاننەسكە تاقاپ كەلىپ، ۇزىلدى-كەسىلدى:
— ۆيكتوريا قايتىس بولدى، — دەپ تىك ەتكىزدى.
يۋحاننەس سوقىر ادامداي سيپالاقتاپ، قولىمەن الدىن قارماپ، اپالاقتادى دا قالدى.
— قايتىس بولدى دەيدى؟ قاشان؟ ولاي بولۋى مۇمكىن ەمەس. ۆيكتوريا قايتىس بولعان با؟
— قايتىس بولدى، — دەپ جاۋاپ قاتتى ءمۇعالىم. — بۇگىن تاڭەرتەڭ، انىعىن ايتقاندا تۇسكە تامان كوز جۇمدى. — ول قولىن پالتوسىنىڭ قالتاسىنا سالىپ، ودان ءبىر قالىڭ كونۆەرت الىپ شىقتى. — ال مىناۋ حاتتى ول سىزگە تاپسىر دەپ وتىنگەن ەدى. مىناۋ سول "مەن ولگەن سوڭ بەر" دەپ ەدى. ول قايتىس بولدى. ەندى حاتتى وزىڭە تاپسىرامىن مەنىڭ مىندەتىم وسىمەن وتەلدى.
قوشتاسپاستان، قايتىپ ءبىر اۋىز سوز ايتپاستان ءمۇعالىم جالت بۇرىلىپ، شاپشاڭ باسىپ كوشەمەن تومەن ءتۇسىپ، كورىنبەي كەتتى. ال يۋحاننەس حاتتى قولىندا ۇستاعان قالپى قالشيىپ تۇردى دا قالدى. ۆيكتوريا قايتىس بولىپتى. ول ونىڭ ەسىمىن ەشتەڭە بەينەلەمەيتىن كومەسكى ۇنمەن داۋىستاپ قايتا-قايتا اتادى. حاتقا قاراپ ەدى، — تانىس جازۋ، باس ءارپى، جاي ءارپى اپ-ايقىن، جولدارى ءتۇپ-تۇزۋ. ال مۇنى جازعان يەسىنىڭ ءوزى جوق - دۇنيە سالعان. ول باسقى ەسىككە كىرىپ، باسپالداقپەن جوعارى كوتەرىلىپ، ساۋسىلداعان كوپ كىلتتەردىڭ اراسىنان كەرەگىن تاۋىپ الىپ، ەسىكتى اشتى. بولمەنىڭ ءىشى قاراڭعى، ءارى سالقىن ەكەن. ول تەرەزەنىڭ الدىنا كەلىپ، جالقىنداپ باتقالى تۇرعان كۇننىڭ جارىعىمەن ۆيكتوريانىڭ حاتىن وقۋدى قولعا الدى. "قىمباتتى يۋحاننەس، — دەپ جازىپتى ول. — ءسىز وسىناۋ حاتتى وقىعاندا مەن بۇل دۇنيەدە بولمايمىن. مەنىڭ سىزدەن ەش ۇيالماي، ارامىزدا ەشقانداي كەدەرگى جوق سياقتى، قايتادان حات جازىپ وتىرعانىم قىزىق قوي، ءوزى. بۇرىن دەنساۋلىعىم دۇرىس ەدى، سىزگە قايتادان حات جازعاننان گورى كۇنى-تۇنى ازاپ شەگىپ، ءوزىمدى-وزىم ىشتەي جەگەندى ارتىق كورەتىنمىن، ەندى تىرلىك شىركىن مەنەن اۋلاقتاپ بارادى، بارلىعى دا وزگەردى. اۋزىمنان قالاي قارا قان اقتارىلعانىن جات ادامدار كوردى، دارىگەر قاراپ جىبەرىپ، وكپەم ءىرىپ، بىرەۋىنىڭ بولماشى عانا بولەگى قالعانىن ايتتى، ەندى نەدەن ۇيالىپ، قىسىلىپ -قىمتىرىلماقپىن. سارى توسەكتە سارىلىپ جاتىپ، سىزگە ايتقان سوڭعى سوزدەرىمدى وي ەلەگىنەن وتكىزىپ جاتىرمىن. مۇنىڭ ءوزى كەشقۇرىم ورماندا بولىپ ەدى عوي. وندا مەن مۇنىڭ وزىڭىزگە ارنالعان اقتىق ءسوزىم بولاتىنىن بىلگەنىم جوق تا، ايتپەسە سىزبەن قوشتاسىپ، راحمەتىمدى ايتپاس پا ەدىم. ال ەندى ءسىزدى قايتىپ كورە المايمىن، سوندىقتان سول ءبىر كەزدەسكەنىمىزدە الدىڭىزدا تىزەرلەپ تۇرىپ، اياعىڭىزدى سۇيمەگەنىمە، تابانىڭىز تيگەن توپىراقتى سۇيمەگەنىمە، ءوزىڭىزدى عانا سۇيەتىنىمدى جارياعا جار سالىپ اشىق ايتپاعانىما سوندايلىق وكىنەمىن دە وپىنامىن. وسىندا جاتىپ بۇگىن دە، كەشە دە ۇيگە قايتىپ ورالىپ، ورماننان ەكەۋمىز قاتار وتىرىپ، قولىمدى قولىڭىزعا سالىپ ايالاعان جەردى تاۋىپ، توپىراعىنا اۋناپ، باسقان ءىزىڭىزدى ىزدەپ، كوكبۇتانى ءسۇيۋ ءۇشىن ازداپ ساۋىعىپ، اياعىمنان تىك تۇرۋدى ۇدايى ارماندادىم ەمەس پە. الايدا انام ايتقانداي، ءسال دە بولسىن تاۋىرلەنبەي تۋعان ۇيگە ورالا المايمىن.
قىمباتتى يۋحاننەس! مەنىڭ جەر بەتىندەگى بارلىق سىباعام — بۇل دۇنيەگە كەلىپ، ءبىر سەنى ءسۇيىپ، تىرلىكپەن قوش ايتىسۋ عانا دەگەن ۇعىمعا كوندىگۋىم سونداي قيىن بولىپ جاتىر. قوزعالماي جاتىپ سوڭعى ساعاتىڭ مەن كۇنىڭدى كۇتۋدەن وعاش نە بار ەكەن. ءىلبىپ اتتاعان سايىن بىرتىندەپ ومىردەن، ادامداردان، كوشەنىڭ ىزى-شۋ ابىگەرىنەن اۋلاقتاپ كەتىپ بارامىن، ەندى قايتىپ كوكتەمدى ەشقاشان دا كورمەيمىن، ال مىناۋ كوشەلەر، باقتاعى اعاشتار ەشتەڭە كورىپ بىلمەگەندەي تىرلىك قۇرىپ تۇرا بەرەدى. بۇگىن ماعان كەرەۋەتتە از عانا وتىرىپ، تەرەزەدەن قاراۋعا رۇقسات ەتتى. بۇرىشتا انە ەكى كىسى كەزدەسىپ، قول الىسىپ امانداستى، ءوزارا اڭگىمەلەگىسى، كۇلىسىپ جاتىر، ال مەن بولسام، وسىلاي شالقالاعان بەتىممەن ومىردەن ءوتۋىم كەرەك. ال تومەندەگى اناۋ ەكەۋى عوي، مەنىڭ ءولىم ساعاتىن كۇتىپ جاتقانىمدى بىلمەيدى، ءتىپتى بىلسە دە بىر-بىرىمەن ءبارىبىر امانداسىپ اشىق-جارقىن اڭگىمەلەسە بەرەر ەدى. كەشە تۇندە، كوزگە تۇرتسە كورگىسىز قاراڭعىلىق تۇسكەندە، مەنىڭ سوڭعى ساعاتىم سوققانداي بولدى، جۇرەگىم توقتاپ، قۇلاعىما بەينە ءبىر ماڭگىلىكتىڭ كۇبىرى كەلگەندەي سەزىندىم. الايدا كەلەسى مينۋتتە ويانىپ، تىنىسىم قالپىنا قايتا كەلدى. انام بولسا مەنى ءۇيدىڭ ىرگەسىندەگى وزەن مەن سارقىرامانىڭ شۋلى سارىنىن ەسكە ءتۇسىرىپ جاتىر دەپ ويلادى.
ءتاڭىرى قۇدايىم-اي، مەنىڭ ءسىزدى قالاي سۇيگەنىمدى ءبىلۋىڭىز كەرەك، يۋحاننەس! الايدا ونى سىزگە كورسەتە المادىم، وعان كوپ نارسە بوگەت بولدى، بارىنەن بۇرىن ءوزىمنىڭ ءتول مىنەز-قۇلقىم كەدەرگى كەلتىردى. اكەم دە وزىنە-وزى تىم قاتال بولدى، ال مەن ودان اسىپ قايدا بارامىن، قىزىمىن عوي. ال ەندى ولگەلى جاتىپ ەشتەڭەنى دە تۇزەتە المايسىڭ، جازىپ وتىرعان سەبەبىم سونىڭ ءبارىن ايتىپ كەتۋ. بۇنىڭ ءبارىن دە نە ءۇشىن جاساپ جاتقانىما ءوزىم دە قايران قالامىن. اسىرەسە مەنىڭ كوزىم جامىلعاننان كەيىن بۇنىڭ سىزگە ءبارىبىر ەمەس پە. ايتكەنمەن اقتىق مينۋتىمدە ءوزىمدى بۇرىنعىداي جالعىز سەزىنبەي، ويشا بولسىن وزىڭىزبەن قاتار وتىرعانداي كورىنگىم كەلەدى. مەنىڭ حاتىمدى قالاي وقىپ وتىرعانىڭىزدى كورىپ تۇرعاندايمىز، كۇللى قيمىلىڭىز، يىعىڭىز كوز الدىمدا تۇر، الدىڭىزدا حاتتى قالاي ۇستاپ، قالاي وقىپ تۇرعانىڭىزدى دا ەلەستەتىپ وتىرمىن مىنە، ءبىز بىر-بىرىمىزدەن ونشا الىس ەمەسپىز دەپ ويلايمىن. ءسىزدى شاقىرتىپ كىسى جىبەرۋگە مەنىڭ حاقىم جوق. انام بۇدان ەكى كۇن بۇرىن سىزگە كىسى جىبەرتكىسى كەلىپ ەدى، ال مەن ودان دا حات جازۋدى ارتىق كوردىم. ونىڭ ۇستىنە ءسىز مەنى اۋىرعانعا دەيىنگى قالپىمدا ەسىڭىزدە ساقتاپ قالۋىڭىزدى قالادىم. ءالى ەسىمدە، ءسىز (وسى تۇستا بىرنەشە ءسوز سىزىپ تاستالىپتى) مەنىڭ كوزىم مەن قاسىمدى؛ ولار ءالى كۇنگە دەيىن بۇرىنعى قاز-قالپىندا. مىنە، ءسىزدىڭ كەلگەنىڭىزدى قالاماي جاتقانىم دا سوندىقتان. سىزدەن تاعى دا ءبىر وتىنەرىم — ماعان تابىتتا جاتقاندا قاراماعايسىز. شاماسى، مەن ونشا وزگەرە قويعان جوق شىعارمىن، بۇرىنعىدان بوزارىڭقىراعان بولارمىن، ۇستىمدە، ارينە، سارى كويلەك بولادى، دەگەنمەن دە مەنى كورۋگە كەلسەڭىز، سىزگە اۋىر سوعادى.
وسى حاتتى جازۋعا مىڭ مارتە وقتالعان شىعارمىن، سوندا دا ايتايىن دەگەنىمنىڭ مىڭنان ءبىرىن دە قاعازعا تۇسىرە الماي وتىرمىن ءقازىر سونداي قورقىنىشتى، مەنىڭ ولگىم كەلمەيدى، جۇرەگىمنىڭ تۇكپىرىندە ءالى دە قۇدايعا سەنىمىم زور، كەنەتتەن ءتاۋىر بولىپ كەتەرمىن، تىم قۇرىسا كوكتەمگە دەيىن ءومىر سۇرەرمىن. كوكتەمدە ايتەۋىر كۇن جادىراپ، اعاشتار ءبۇر جارىپ، جاپىراق جايادى عوي. ەگەر مەن جازىلاتىن بولسام، ءومىرى ءسىزدىڭ كوڭىلىڭىزگە كەلەر ەشتەڭە جاساماس ەدىم، يۋحاننەس. وسىنى ويلاپ قانشاما كوز جاسىن توكتىم مەن بەيباق! شىركىن-اي، كوشەگە شىقسام عوي، جولدىڭ كومكەرمە تاسىن سيپاپ، ءاربىر ءۇيدىڭ الدىنا ايالداپ، ءاربىر تابالدىرىققا العىس ايتىپ، بارلىعىنا مەيىرىمىمدى ۇيىپ-توگەر ەدىم. ال مەنىڭ وزىمە جامان بولسا، جامان-اق بولسىن — تەك قانا ولمەي، ءومىر سۇرەيىنشى. ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن بوز بىرەۋ سوعىپ جىبەرسە دە قىڭق ەتپەي، ءبىر دە ءسوز ايتپاي، كۇلە بەرەر ەدىم، قۇدايعا سيىنىپ، العىسىمدى جاۋدىرا بەرەر ەدىم، تەك ءتىرى جۇرەيىنشى. مەن ءالى ءومىر دە سۇرگەنىم جوق قوي، ەشكىمگە ەشتەڭە جاساپ تا ۇلگەرمەدىم، سول قۇرماعان تىرلىگىم، جاساماعان عۇمىرىم انە-مىنە قىرشىنىنان قيىلعالى تۇر. ەگەر ماعان ءولىمنىڭ اۋىر سوعاتىنىن ءسىز بىلسەڭىز، امان الىپ قالۋعا قولىڭىزدان كەلگەننىڭ ءبارىن جاسايتىنىڭىزدا شەك جوق. ارينە، ءسىز دە ەش لاج جاساي المايسىز، دەگەنمەن مەن ويلايمىن: ەگەر ءسىز جانە بارلىق جۇرت مەن ءۇشىن قۇدايعا جالبارىنىپ، ءومىرىمدى ۇزارتۋىن تىلەسە، جارىلقارى كوپ جاراتقان كوپ تىلەگىنە قۇلاق اسار ما ەدى، قايتەر ەدى. و، وعان قانداي رازى بولىپ، العىس ايتار ەدىم، ەشكىمگە ەشقاشان كەسىر جاساماس ەدىم، نە بولسا دا ءبارىن كۇلىپ قانا قارسى الىپ، ماڭدايىما جازعاننىڭ بارلىعىپ مويىماي كوتەرەر ەدىم — تەك ءتىرى جۇرسەم بولدى.
انام جانىمدا جىلاپ وتىر. ول مەنىڭ قاسىمدا ءتۇنى بويى كوز جاسىن كولدەتىپ وتىردى. بۇنىسى ءبىر جاعىنان مەنى جۇباتادى، ايىرىلىسۋ كۇيىگىن ازايتادى. بۇگىن ويىما تاعى دا مىناۋ ءبىر كورىنىس كەلدى. ەگەر تاڭعاجايىپ كۇندەردىڭ بىرىندە مەن ۇستىمە ءساندى كويلەك كيىپ، سىزگە تۋرا كوشەدە قارسى جولىعىپ، الدىن الا ازىرلەپ قويعان راۋشان گۇلىن سىيلاسام قايتەر ەدىڭىز. سوسىن ولاي ەشقاشان جاساي المايتىنىم، قالاعانىمنىڭ ەشقاشان بولمايتىنى ەسىمە ءتۇسىپ، قاشان باسىم قارا جەرگە جەتكەنشە، ءازىر ەشبىر جاقسىلىق بولمايتىنىنا كوزىم جەتتى. ەندى ءقازىر ءجيى جىلايمىن، ۋانباي دا، جۇبانباي دا جىلاي بەرەمىن. كەمسەڭدەمەسەم، كەۋدەم دە اۋىرمايدى، ءبىراق كوز جاسىن توكپەي كوكىرەك اشىلمايدى. يۋحاننەس، سۇيىكتىم، سۇيىكتى دوسىم، كوز اشىپ كورگەندەگى جەر بەتىندەگى جالعىز عاشىعىم، كەش قاراڭعى بولعاندا كەلىپ، مەنىمەن بىرگە وتىر. سەنى كورگەن شاتتىعىمنان بار كۇشىمدى سالىپ كۇلەيىن دە جىلايىن، دا كۇلەيىن. ال مەنىڭ ورلىگىم مەن وجەتتىگىم قايدا كەتكەن، ءوزى! مەن ەندى وز اكەمنىڭ قىزى ەمەسپىن بە، بۇنىڭ ءبارى ءال-قۋاتىمنىڭ قالماعانىياي بولار. مەن كوپ قايعىردىم، يۋحاننەس، وسى سوڭعى كۇندەردەن كوپ بۇرىن-اق زار يلەپ، جاپا شەككەنمىن. ءسىز شەتەلگە كەتكەندە قاسىرەت شەكتىم، ال كوكتەمدە قالاعا كوشىپ كەلگەنىمىزدەن بەرگى ءار كۇنىم ازاپ، ءار كۇنىم نالا. بۇرىن ءتۇننىڭ مۇنشاما شەتسىز-شەكسىز ۇزاقتىعىن ەشقاشان بايقاماپپىن. وسى مەرزىمنىڭ ىشىندە ءسىزدى ەكى مارتە كوشەدە كوردىم؛ بىردە ءسىز اندەتىپ، جانىمنان بايقاماي وتە شىقتىڭىز.
سوسىن ءسىزدى سەمەرلەردىڭ ۇيىندە كورەرمىن دەپ ۇمىتتەنىپ ەدىم، كەلمەي قالدىڭىز. مەن وندا دا سىزبەن سويلەسپەيتىن، جانىڭىزعا جاقىنداپ كەلمەيتىن ەدىم، ءسىزدى كورگەنىمنىڭ وزىنە ءماز بولىپ، مىڭ دا ءبىر العىس ايتاتىن ەدىم. الايدا ءسىز كەلمەي قالدىڭىز. مەن بول¬سام، ءسىز مەن ءۇشىن كەلمەي قالدى دەپ ويلادىم. ساعات ون بىردە بيلەي باستادىم، ودان ءارى توسۋعا ءتوزىمىم جەتپەدى. ءيا، يۋحاننەس، مەن ءسىزدى سۇيگەنمىن، بۇكىل ومىرىمدە تەك ءسىزدى عانا ءسۇيدىم. مۇنى جازىپ وتىرعان ۆيكتوريا، تۋ سىرتىمنان سوزدەرىمدى قۇدايدىڭ ءوزى وقىپ تۇر.
ال ەندى سىزبەن قوشتاسۋعا ءتيىسپىن، مۇلدەم كاراڭعىلانىپ بارادى، ەشتەڭە كورە الاتىن ەمەسپىن. حوش، يۋحاننەس، تىرلىك كەشكەن ءاربىر كۇنىم ءۇشىن وزىڭىزگە العىس ايتامىن. جەردەن ۇشىپ بارا جاتىپ سوڭعى سەكۋندتە سىزگە راحمەت ايتىپ، ۇزاق ساپارىمدا ەسىمىڭىزدى كۇبىرلەپ ايتىپ جۇرەمىن. باقىتتى بولىڭىز، كەزىندە كەسەل كەلتىرسەم كەشىرىڭىز، ويتكەنى اياعىڭىزعا جىعىلىپ، عاپۋلىق وتىنە الماي بارامىن. ونى مەن ءقازىر وز جۇرەگىمدە جاساپ جاتىرمىن. باقىتتى بولىڭىز، يۋحاننەس، ماڭگىلىك قوش بولىڭىز. ءاربىر كۇنىم، ءار ساعاتىم ءۇشىن، ءبار-بارى ءۇشىن تاعى دا راحمەت. بۇدان ءارى ءحالىم دە، ءالىم دە جوق.
ءوزىڭىزدىڭ ۆيكتورياڭىز.
شام جاعىلىپ ەدى، اجەپتاۋىر جارىق بولدى. مەن تاعى دا ەسىمنەن تانىپ، جەردەن الىستاپ كەتتىم. قۇدايعا تاۋبە، بۇل جولى ونشا ۇرەيلى بولعان جوق، ءتىپتى باياۋ مۋزىكا ءۇنىن ەستىدىم — قاراڭعى دا ەمەس. قانداي رازىلىق دەسەيشى! ءالىم قۇرىپ بارادى. حوش، مەنىڭ سۇيگەنىم..."
You Might Also Like
-
قازاق جەرىنىڭ كيەلى توپىراعىنان الەمدى اۋزىنا قاراتقان اقىندار مەن ءتورت كۇل دۇنيەنى تاڭ-تاماشا ەتكەن عۇلامالار تۋعان. بۇعان ناقتى دالەل تەك تۇركىلەردى عانا ەمەس بۇكىل الەم حالقىن مويىنداتقان ويشىل ...
-
بار پالە ويدا جوقتا شەكەسى شاعىپ اۋىرىپ، تىنىسى تارىلىپ، اللەرگيا دەگەن دەرت جابىسقاننان باستالدى. اۋەلگىدە: «وي، وسىنى قويشى!» دەپ، قازاقى مىنەزگە سالىپ، ەلەپ — ەسكەرمەي، بىرەر ا...
