قانداي ماماندىقتارعا حيميا قاجەت
قاجەت عىلىم
XIX عاسىردىڭ باسىندا (ال ليبيح گيمنازيانى 1819 جىلى اياقتاعان) حيميك ماماندىعى تانىمال جانە بەدەلدى ماماندىق بولماعان. ءبىراق، حيميانىڭ ارقاسىندا ادامزات مەتالدار عاسىرىنا جەتىپ، تاپتىرمايتىن باسقا دا ماتەريالدارعا قول جەتكىزدى. ويلانىپ كورسەڭىز، اينالامىزداعى پايدالانىپ جاتقان ماتەريالداردىڭ بارلىعى دەرلىك حيميكتەردىڭ ارقاسىندا. حيميا ارقىلى ماتالار، كيىمدەر، اياق كيىمدەر، جيھاز، ىدىس-اياق، جۋعىش جانە جارىلعىش زاتتار، بوياۋلار، قۇرىلىس ماتەريالدارى، كوسمەتيكا، ەلەكتروتەحنيكا، تاسىمال قۇرالدارىنىڭ بارلىق تۇرلەرى جانە تاعى دا باسقا قاجەتتى، پايدالى زاتتار شىعارىلادى. حيميانىڭ دەڭگەيىن م.ۆ. لومونوسوۆتىڭ سوزدەرى ايقىن كورسەتەدى: «ادام ومىرىندە حيميا قولىن كەڭ جايعان».
ال حيميك بولسا الەمدى وزگەرتۋدە. حيميك قاراپايىم مينەرالدى شيكىزاتتان جاڭا زاتتار جانە كومپوزيتتى ماتەريالدار شىعارادى، تابيعي قۇراۋىشتاردى ادامعا قاجەتتى جۇزدەگەن، مىڭداعان زاتتارعا اينالدىرادى. قازىرگى تاڭدا ادامزاتقا 10 ملن-عا جۋىق حيميالىق قوسىندىلار بەلگىلى، ال ءسىز تۇڭعىش اشۋشى بولىپ بۇل كورسەتكىشتى ارتتىرۋىڭىزعا بولادى.
سىزدەن حيميك شىعا ما؟
بالكىم تاپ ءقازىر حيميامەن ءوز ءومىرىڭىزدى بايلانىستىرۋ قاجەت پە، بۇل سالادا كەرەمەت جەتىستىكتەرگە جەتۋگە قاجەتتى قابىلەتتەرىم بار ما دەگەن ماسەلەلەردى ويلاستىرۋدا شىعارسىز. اكادەميك د.ا.ەپشتەين حيميك بولۋ ءۇشىن ەكى نارسە قاجەت دەپ سەنگەن «حيميالىق باس» + «حيميالىق قول». ونى قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟ ادامدا لوگيكالىق، ءاسسوسياتيۆتى جانە بەينەلى ويلاۋى جاقسى دەڭگەيدە، ابستراكسيالاۋشىلىق جانە جيناقتاۋشىلىق قابىلەتتەرى، تەرمينولوگيالىق جادى بولسا، ودا «حيميالىق باس» بار دەۋگە بولادى. (بۇل قاسيەتتەرگە يە ادام كەز-كەلگەن جاراتىلىستانۋ عىلىمىندا – بيولوگيا، فيزيكا نەمەسە گەوگرافيادا جەتىستىككە جەتە الادى.)
ءبىراق ناعىز حيميك بولۋ ءۇشىن – زاتتار مەن ولاردىڭ اينالۋ پروسەسستەرىنە جانە ولارمەن جۇمىس ىستەۋگە دەگەن قىزىعۋشىلىق بولۋ قاجەت. حيميالىق ويلاۋدىڭ ەرەكشەلىگى زات تۋرالى بەينەلى جانە مودەلدى ويلاۋ جانە ميكروالەم دەڭگەيىندە اينالۋلاردى ەلەستەتە بىلۋدە. وسىنداي ويلاۋ قابىلەتى بار ادامدا، سونىمەن قاتار، قولدارى ۇقىپتى، سەزىمتال بولسا – وندا ول تۋا بىتكەن حيميك-سينتەتيك نەمەسە اناليتيك دەگەن ءسوز.
تانىمال حيميا كەمەڭگەرلەرىنىڭ ءومىرباياندارىن قاراستىرعان كەزدە، بالالىق شاقتارىندا زاتتاردىڭ اينالۋ ۇردىستەرى ولاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرعان. د.ي.مەندەلەيەۆتىڭ بالالىق بالالىق شاعى اينەك زاۋىتىندا وتكەن بولسا، يۋ. ليبيح اكەسىنىڭ ءدارىحاناسىندا دارىلەردىڭ قالاي جاسالاتىنىن اسا قىزىعۋشىلىقپەن باقىلاعان، ۆ. وستۆالد فوتوسۋرەتپەن اينالىسقان، ونى اسىرەسە ايقىنداعىش، بەكىتكىش ەرىتىندىلەرى جانە قاعاز بەتىندە سۋرەتتىڭ شىعۋ ۇردىستەرى اسا قىزىقتىرعان.
باسقا دا كوپتەگەن مىسالدار كەلتىرۋگە بولادى، ءبىراق نەگىزگى ماسەلە انىق – جاقسى حيميك بولۋ ءۇشىن، ءسىزدى ۇردىستەردىڭ حيمياسى قىزىقتىرۋ قاجەت. ءوزىڭىزدىڭ مۇمكىندىكتەرىڭىزدى تولىقتاي تەكسەرىپ، حيميا عىلىمىمەن جانە حيميا وندىرىسىمەن تولىق تانىسقىڭىز كەلسە، ۆ. ليسيچكين جانە ل. ا. كوروبەينيكوۆانىڭ «حيميك بولۋعا جارايسىز با؟» دەگەن كىتاپتى وقىساڭىز بولادى.
قاۋىپ-قاتەر
جۇمىس ورنىندا حيميك ءاردايىم ۋلاعىش، كۇيدىرەتىن، تەز جانعىش زاتتارمەن جۇمىس ىستەيتىن بولعاندىقتان، بۇل ماماندىققا بايلانىستى قارسى كورسەتىلىمدەردى ەسكەرۋ قاجەت.
سەزىم مۇشەلەرىنىڭ جەتىلمەگەندىگى (دەنە تۇيسىگى ارقىلى، ياعني كوز، ءيىس سەزىمى)، جۇيكە جۇيەسىنىڭ بۇزىلۋى (باس اينالۋ، قولداردىڭ دىرىلدەۋى)، جۇرەك-قان تامىرلارى مەن دەم الۋ جۇيەسىنىڭ اۋرۋلارى، الاڭعاسارلىق، ناشار زەيىن، اللەرگيالىق رەاكسيالارعا بەيىمدىلىك.
وسىنىڭ بارلىعى ماماندىق بويىنشا جۇمىسقا كەدەرگى بولادى.
قازىرگى حيميكتىڭ حال-جايى، كۇيى جامان بولادى دەپ تە ويلاماۋ كەرەك. قاۋىپسىزدىك تەحنيكاسىن ساقتاۋ، زاماناۋي قورعانىس قۇرالدارىن پايدالانۋ دەنساۋلىققا تيەتىن زياندى بولدىرمايدى، ەڭ بولماعاندا مينيمۋمعا كەلتىرەدى.
ءۇش جول
حيميك بولۋدى شەشكەن ادامعا ءبىلىمدى نەگىزگى ءۇش باعىتتا الۋعا بولادى، تاڭداعان باعىت بولاشاق جۇمىس ورنىڭىزدى دا انىقتايدى.
عىلىمي قىزمەت
ناقتىلى حيميا ءبىلىمىن كلاسسيكالىق ۋنيۆەرسيتەتتىڭ حيميا فاكۋلتەتىندە الۋعا بولادى.
مۇنداي مامان يەسى ءوز مۇمكىندىكتەرىن حيميك-زەتتەرۋشى رەتىندە جۇزەگە اسىرا الادى.
ەگەر ءسىزدى عىلىمي زەرتتەۋلەر قىزىقتىرسا، حيميامەن قوسىمشا اينالىسقاندى ۇناتساڭىز، حيميادان وليمپيادالاردا جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزىپ، ادام ومىرىندە حيميانىڭ الاتىن ورنى ەرەكشە دەپ ءتۇسىنىپ، نوبەل سىيلىعى تۋرالى ارماندايتىن بولساڭىز، بۇل قىزمەت سالاسى سىزگە ارنالعان.
بولاشاققا ۇلكەن ءۇمىتىڭىز بار. XXI عاسىردا شەشىلۋى قاجەت بولعان 14 نەگىزگى قولدانبالى ماسەلەلەردىڭ ىشىندە (2006 جىلعى اقش-تىڭ ۇلتتىق ينجەنەرلىك اكادەمياسىنىڭ ەسەپتەمەسى بويىنشا) ۇشەۋىن شەشۋ مىندەتى حيميكتەرگە جۇكتەلگەن.
زەرتتەۋشى-حيميككە جوعارىدا ايتىلعان «حيميالىق باس» + «حيميالىق قول»، اقيقاتقا جەتۋگە دەگەن قۇشتارلىق جانە زەرتتەۋ جۇمىستارىنا دەگەن قابىلەتتىلىك قاجەت بولادى.
زاماناۋي حيميالىق زەرتحانالار كوپتەگەن كۇردەلى قۇرالدارمەن جابدىقتالعان، ءبىراق وعان قاراماستان زەرتتەۋشى-حيميك قولمەن جاقسى جۇمىس ىستەي ءبىلۋ كەرەك.
ەڭبەكتىڭ نەگىزگى جەمىسى – عىلىمي اقپاراتتىڭ جينالۋى، عىلىمي جۋرنالدارعا شىعۋ، پاتەنت.
ەگەر ءسىز حيميامەن عىلىمي تۇرعىدان اينالىسقىڭىز كەلسە، جۇمىس ورنى رەتىندە جوو زەرتتەۋ زەرتحانالارى مەن عزي (عىلىمي زەرتتەۋ ينستيتۋتى) ءسىزدى كۇتەدى.
پەداگوگيكا
پەداگوگيكالىق حيميالىق ءبىلىمدى كلاسسيكالىق ۋنيۆەرسيتەتتىڭ حيميا نەمەسە بيولوگيا فاكۋلتەتتەرىنەن الۋعا بولادى، سونىمەن قوسا پەداگوگيكالىق ينستيتۋتتىڭ حيميا نەمەسە بيولوگيا-حيميا فاكۋلتەتىنەن الساڭىز بولادى. مۇنداي وقۋ ورنىن بىتىرگەن مامان مەكتەپتە حيميا پانىنەن ساباق بەرە الادى نەمەسە ۋچيليششە مەن تەحنيكۋمداردا حيميانى وقىتۋىنا بولادى.
«حيميالىق باس» جانە «حيميالىق قولمەن» قاتار پەداگوگيكالىق قابىلەت قاجەت، سەبەبى بۇل جاعدايدا الدىمەن «ادام-ادام» قارىم-قاتىناسى ءبىرىنشى ورىندا، كەيىن عانا – «ادام-زات» جانە «ادام-تابيعات».
حيميا ءپانىنىڭ وقىتۋشىسى رەتىندە، وقىتۋشى ماماندىعىن ۇناتساڭىز (قازىرگى ءمۇعالىمىڭىزدىڭ ورنىنا ءوزىڭىزدى قويىپ كورىڭىز) بالالاردى جانە تابيعاتتى جاقسى كورىپ، مەكتەپتە حيميا پانىنەن ماداقتالساڭىز بۇل ماماندىقتى تاڭداۋىڭىزعا بولادى.
وقىتۋشىنىڭ نەگىزگى ەڭبەگى – حيميانى وقىتۋ، ەڭبەگىنىڭ نەگىزگى جەمىسى – وقۋشىلاردىڭ حيميالىق بىلىمدەرىن جانە ەكولوگيالىق مادەنيەتتەرىن كوتەرۋ بولىپ تابىلادى. ەسكەرەتىن جاعداي وقىتۋشى قىزمەتىندە جۇرگەن حيميكتىڭ ءقاۋىپتى زاتتارمەن ءتۇيىسۋى ەڭ از، ياعني جاراقات الۋ قاتەرى نەمەسە ۋاقىت وتە سوزىلمالى اۋرۋعا دۋشار بولۋ ءقاۋىپى جوق.
تەحنولوگ
تەحنولوگيالىق حيميالىق ءبىلىمدى مامانداردى تەحنيكالىق جوو-نىڭ حيميا-تەحنولوگيا فاكۋلتەتتەرى شىعارادى.
ول جەردە ءبىلىم العان مامان حيميا وندىرىسىندە ينجەنەر-تەحنولوگ جۇمىسىن اتقارا الادى.
تەحنولوگتىڭ نەگىزگى اتقاراتىن قىزمەتى – «ادام-تەحنيكا» جانە «ادام-زات»، تەحنيكالىق ويلاۋ، ونەرتاپقىشتىق قابىلەتتەر دە ارتىقشىلىق ەتپەيدى، جۇمىس ورىندارى – زاۋىتتاردىڭ سەحتارى جانە وندىرىستىك زەرتحانالار (جۇمىس عيماراتتا نەمەسە «حيميالىق ميكروكليمات» جاعدايىندا اشىق اۋادا).
حيميك-تەحنولوگ ماماندىعى پلاستماسسانى ءوندىرۋ جانە وڭدەۋ وندىرىستەرىندە، لاك جانە بوياۋ، تىڭايتقىش جاساۋ ونىدىستەرىندە، مۇناي حيمياسى زاۋىتتارىندا سۇرانىمعا يە.
حيميك-تەحنولوگتىڭ نەگىزگى جۇمىسى بەرىلگەن قاسيەتتەر بويىنشا جاڭا قۇرام دايىنداۋ، ۇتىمدى شيكىزاتتى زەرتتەپ، تاڭداۋ، جاڭا ونىمدەردى شىعارۋ تەحنولوگيالارىن ەنگىزىپ ول ۇردىستەردى قاداعالاۋ، الىنعان زاتتاردىڭ قاسيەتتەرىن زەرتتەپ ولاردىڭ ساپاسىن ارتتىرۋ ماقساتىندا رەسەپتەردى تۇزەۋ.
You Might Also Like
-
وتكەن عاسىرلاردا قازاق حالقى وتانىن، ءدىنىن ساتقاندارعا، قۇدايعا، پايعامبارعا، ارۋاققا ءتىل تيگىزگەندەرگە، اسا اۋىر قىلمىس جاساعاندارعا وتە قاتاڭ تارتىپتىك زاڭ قولدانعان.
-
قازاقستاندا جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ رەكتورى لاۋازىمىنا الەۋەتتى ۇمىتكەرلەر اراسىندا پىكىرتالاستار ۇيىمداستىرىلادى.
