InfoHub Logo

بۇل جىردا ايتىلاتىن ءقادىر حان، قارامان، قانىكەي، تىنىكەيلەر «ەدىگە»، «قوبىلاندى» جىرلارىندا دا ايتىلادى. «قارابەك» جىرىنىڭ مازمۇن قۇرىلىسى مەن قاتىناساتىن ادامدارىنىڭ اتتارىنا قاراعاندا، بۇل جىر «ەدىگە» مەن «قوبىلاندى» جىرىنىڭ ارعى كەزىن الا شىققان جىر ەكەنى بايقالادى.

«قارابەك» جىرىندا ايتىلاتىن ءقادىرحان التىن وردانى بيلەگەن بەلگىلى توقتامىستىڭ قادىربەردى دەيتىن بالاسى بولۋ كەرەك. 1419 جىلى ەدىگە ولگەننەن كەيىن قادىربەردى 1425 جىلعا دەيىن التىن وردانىڭ ۇلى حانى بولعان. ەر كوكشە، ەر قوساي، قوبىلاندى، نۇرادىن — ءبارى وسى قادىربەردىمەن تۋىستاس ادامدار. سوندىقتان قوبىلاندىمەن جورىقتاس بولعان قارامان باتىردىڭ بۇل جىردا ايتىلۋى ورىنسىز ەمەس.

جىردىڭ باس باتىرى بولعان قارابەك — وسى ايتكان ءقادىرحاننىڭ بالاسى.

«قارابەك» جىرىنداعى باس باتىردىڭ ءبىرى — قارامان. جىردا قارامان قالماق باتىرى دەلىنەدى. ءبىراق، بۇل تەك جىردىڭ وقيعاسىن كۇشەيتپەك ءۇشىن ايتىلاتىن سياقتى. ويتكەنى حالىق اقىندارى جىردىڭ تالاس-تارتىسىن كۇشەيتۋ ءۇشىن كەيدە تاريحتا بولعان باتىرلاردىڭ شىن قالپىن وزگەرتىپ، «قالماق باتىرى» دەپ ايتۋدى سالت قىلعان. ايتپەسە، جىردا ايتىلىپ تۇرعان وقيعاسىنا قاراعاندا، قاراماننىڭ قالماق بولۋىنا ەشبىر قيسىن جوق. ول قوبىلاندىمەن جورىقتا بولىپ، ەدىگە، توقتامىس داۋىرىندە قىزمەت اتقارعان قىپشاق جۇرتىنىڭ اتاقتى باتىرى.

«قارابەك» جىرىنىڭ نەگىزگى وقيعاسى توقتامىس ۇرپاقتارىنىڭ توڭىرەگىندە ايتىلادى. مۇنداعى ءقادىرحان، قارابەك، ءحانبيبى — ءبارى دە توقتامىستىڭ ۇرپاقتارى. جىر ءحانبيبىنى «ءقادىرحاننىڭ قىزى» دەپ دارىپتەيدى. ءبىراق، دۇرىسى ءقادىرحاننىڭ قىزى ەمەس، ونىڭ قارىنداسى، توقتامىستىڭ قىزى بولۋعا ءتيىستى. ءحانبيبى، ءجانبيبى دەيتىن توقتامىستىڭ ەكى قىزى بولعانى كەيبىر تاريحي ماعلۇماتتاردان دا باي قالادى. بۇل ءحانبيبى مەن ءجانبيبىنىڭ اتى قىپشاق داۋىرىندە شىققان حالىق جىرلارىنىڭ كوبىندە ايتىلاتىن داعدىلى ەسىم بولىپ، بارا-بارا قانىكەي، جانىكەي (تىنىكەي) دەپ ايتىلىپ كەتكەنگە ۇقسايدى.

«قارابەك» جىرىنىڭ جەلىسى وسى ءحانبيبى توڭىرەگىندەگى اڭگىمەگە قۇرىلادى. ءحانبيبى سياقتى توقتامىس قىزدارىنىڭ نوعايلى-قازاق (قىپشاق) جىرلارىنا سارىن بولۋى، ونىڭ اكەسى توقتامىستىڭ التىن وردادان قۋىلىپ، كۇيزەلىسكە ۇشىراۋىمەن بايلانىسادى. تاريحي ماعلۇماتتارعا قاراعاندا، توقتامىس التىن وردادان قۋىلعاندا، قىزدارى ءاربىر باتىر، بيلەردىڭ قاراماعىندا قالىپ، ولار قىپشاق ەرلەرىنىڭ اراسىنان الا كوزدىك شىعارۋعا سەبەپ بولادى. «قارابەك» جىرىندا ايتىلعان قارابەك پەن قاراماننىڭ ءحانبيبى ءۇشىن جاۋلاسقانى — وسىنداي شىندىقتان تۋعان، ونىڭ ءبىر ۇشقىنى.

قارامان ءقادىرحاننىڭ ورداسىنا ات قويىپ، ونىڭ ءحانبيبى سياقتى قىزىن تارتىپ الادى. قارابەك بۇعان قاتتى نامىستانىپ، اپاسىن قايىرىپ الماققا ارەكەتتەنەدى، نە بولماسا، قۇدا ءتۇسىپ، قولدان بەرۋدى لايىق كورەدى. ءبىراق، بۇل وقيعا ۇلكەن تارتىس تۋعىزىپ، شيەلەنىسپەيدى. ەكى حان بىرىمەن ءبىرى جارىسىپ، جىردىڭ اياعى تاتۋلىقپەن بىتىرەدى. ءسويتىپ، «قارابەك» جىرىنىڭ وقيعاسى XV عاسىردىڭ باس كەزىندەگى نوعايلى-قازاق (قىپشاق) جۇرتىنىڭ ءومىر شىندىعىنان تۋعان ەسكى جىر ەكەنى بايقالادى. «قارابەك» جىرى ءبىرىنشى رەت 1882 جىلى قازاندا باسىلىپ شىقتى.

---