قاراوي
اقىراپتىڭ ۇزاق تۇنىندە ماقامبەتتىڭ ۇيقىسى شالا بولدى.
الدەنەدەن كوڭىلى الاعارجاقتانىپ، جۇرەگى ورەكپىپ، دوڭبەكشىپ شىقتى. قۇلقىن سارىدە توسەكتەن تۇرىپ، تىسقا شىعىپ ەدى. ءۇيىنىڭ جانىندا ءبىراز تۇرىپ قالدى. تاڭ كوكتەمنىڭ تاڭىنداي تولىقسىپ اتتى. كۇز تاڭى-نىڭ مۇنشالىق سۇلۋلىعىن بۇرىن كورگەن ەمەس-تى. كۇن دە كوكتەمنىڭ كۇنىندەي ايدارلانىپ، سانسىز التىن نايزاسىن شاشاعىمەن شاشىراتا شىقتى. قازىرگى ساتتە شاشاقتى نايزادان ايرىلعان كۇن كۇيەۋدىڭ جىرتىسقا تۇسكەن سال ورامالىنداي پارشەكتەنگەن كىرەۋكە بۇلت-تاردىڭ اراسىنان سىعالاپ قارايدى. اسقا تىككەن التىن جامبىعا دا ۇقساپ كەتەدى...
ساۋىرى جالپيعان شەكسىز دالانىڭ ىشكە بۇككەن بۇيرەگىندەي دوڭگەلەنگەن قاراويدا ماقامبەتتىڭ جالعىز ءۇي وتىرعانىنا ءۇش ايدىڭ ءجۇزى. ۇستىنەن قۇس ۇشپايتىن ءشول ويپاڭ كولدەنەڭ تاسا. ءدۇربى دە تارتا المايدى. باعى زاماندا باتىيدىڭ جەر قايىستىرعان قالىڭ قولى جۇرتتى تۇگەل توناعاندا، وسى قاراويداعى اۋىلداردى كورمەي ءوتىپ كەتىپتى-مىس. ودان بەرىدە قاراويعا ەر تارعىن ات شالدىرىپتى- مىس. ماقامبەتتىڭ بالا كەزىندە بۇل جەر — ءبىر تايپا ەلدىڭ كۇزدىك جايلاۋى ەدى. بۇل كۇندە بۇلاق، باستاۋلارى تارتىلعان جايلاۋ — جاتىرقاۋ ءتۇز. بالا وينايتىن باياعى ۇڭگىرلەر بورسىقتىڭ ىنىنە، ەشكى جايىلاتىن بەتكەيلەر قاراقۇيرىقتىڭ ورىسىنە اينالعان. باياعى الا قۇيرىق اق قۇيىندار شالا قۇيرىق سارى جەل بوپ ەسەدى.
قاراشاعا قاراي تەرى سۇيرەتكەندەي بوپ قالاتىن قاراويدىڭ قويناۋى — بۇل كۇندە، اقىراپتىڭ ورتا شەنىندە، شۇيگىندى دە قۇيقالى. ەكى تۇيە، ءبىر بوتا مەن جالعىز جىلقىعا قاراشا ءۇيدىڭ ارقان بايلارلىق اينالاسى عانا سىر بەرگەن. ودان ارعى جاعى — ءتىس جارماس تومىرىق قاباقتاي، جابىرقاۋ. بارعان سايىن قويۋلانىپ، تولقىندى تەڭىزگە دە ۇقساپ كەتەدى. سيرەك بىتكەن بيىك قىزىل يزەندەردىڭ باسى ارالعا ۇقساسا، اق سەلەۋلەردىڭ ۇكىسى جەلبىرەگەن جەلكەندى ەسكە تۇسىرەدى. ماقامبەت باسقا عالامنان كەلگەندەي، قاراويدى جاڭا كورگەندەي سەزىنەدى. باياعى بالداي بالالىق، ساعىنىشتى شاق قالعان ويپاڭ — كوزىنە وتتاي ىستىق تا، جاۋداي جات تا. ىنتىعا ەسەيگەن، تورىعا توقىراعان، دەرتتەن قايتا اشىنعان اقىن قاراويدى بىردە قايتا قۇتايعان قۇتقا بالاسا، بىردە ەلى اۋىپ كەتكەن سارى جۇرتتىڭ تورىندە توڭكەرىلىپ جاتقان قارا شاڭىراققا ۇقساتادى. كوزى كومىلىپ قالعان بۇلاق، باستاۋلار ءتىلى بايلانعان شەجىرەدەي ىممەن سىر شەرتسە، سانسىز جىلدىڭ داۋىلىنا، جاۋىنىنا شىداعان تامىرلى وسىمدىكتەر كوزى ءتىرى كۋاداي سىبدىرلايدى. العاشقىسى «مىڭ ءبىر ءتۇندى» جاتقا بىلەتىن قاريدى ەسكە تۇسىرسە، سوڭعىسى تۇلىمى قىرقىلعان تۇل سۇلۋدىڭ قايتا شىققان شاشىن ەلەستەتەدى. ەكەۋى دە ماڭگىلىكپەن سىرلاسقان، ۇعىسقان، بايان تابىسقان جارداي، باسى جۇمىر پەندەنى بىردە اياپ، بىردە تابالاپ، بادىكتەي اينالدىرادى.
اۋەدە ۇشقان قىزعىش: «ەكەۋمىزدىڭ تاعدىرىمىز ءبىر» دەگەندەي، قاناتىمەن بايەك بولادى.
— بايعۇس-اۋ، ساعان نە بولعان؟ شايىڭ جانە دە سۋىپ قالدى عوي، — دەدى اۋەس. ماقامبەت ءۇي جانىندا ۇزاتار قىزداي ۇزاق تۇرىپ قالعانىن ەندى عانا بايقادى. «اۋ، شىنىندا دا، ماعان نە كورىندى؟!» — دەيدى دەگبىرسىزدەنىپ. كورگەنىنە قىزىعادى، كورگەنىنەن شوشيدى. دەنەسىندە قىزۋ بار ما، قالاي؟ ەلىرمەسى بار بالاداي بوپ تۇر. ميىنىڭ تۇكپىرى شىڭىلداپ، قۇلاعى جارتاستاي جاڭعىرىعا ما، نەمەنە؟ «قوي، ۇيگە كىرەيىن»، — دەيدى ماقامبەت. شاركەز سيقىر ەلەستەردەن قۇتىلعانشا اسىعادى. ىستىق، قويۋ شاي ماقامبەتتى شيراتتى. قارا تورى ديدارىنا بولماشى قىزعىلتىم شىراي تەۋىپ، باسىنىڭ ساقيناسى جازىلدى. ماقامبەت بالاسىنا:
— نۇرسۇلتان، اتقا ءمىنىپ قىراڭعا شىعىپ كەلشى. ىقىلاس نەعىپ كەشىكتى؟ — دەدى.
نۇرسۇلتان تاسىرلاتا جونەلدى. ماقامبەت ىقىلاستىڭ كەشىككەنىنەن قوبالجۋلى ەكەنىن ەندى-ەندى انىق سەزىنە باستاعانداي. كەيىنگى كەلگەنىندە: «ماقا، ءسىزدى قالىڭ ەل قورعاشتاۋدا. كەلەر جولى سەنىمدى كىسىلەردى ەرتە كەلمەكپىن» — دەگەن. بۇعان يلانعان ماقامبەت جانسىز جولاۋشىنىڭ ارتىنان سۇيسىنە قاراپ تۇرعاندا، ونىڭ كۇدىرەيگەن جاۋىرىنىنان كۇدىك الىپ قالىپ ەدى. «مىنا سۇڭعىلا مىرس-مىرس كۇلىپ بارا جاتقان جوق پا؟» دەپ سازارعان. ەندى ويلاسا، سودان بەرى كوڭىلىنەن كومەسكىلىك ارىلماعان ەكەن. بۇگىن تۇندە ۇيقىسىنىڭ شالا بولۋىندا ءدۇدامالدىقتىڭ دەرتى جاتقانداي.
وسى جاسقا شەيىن ماقامبەتتىڭ سەنگەن جانى كوپ تە، سەنىمىن اقتاعانى از. كوزىنە ءشوپ سالعاندارىن ويىنا العىسى دا كەلمەيدى. اسىرەسە، ماقامبەتتىڭ باسىنا بايماعامبەت سۇلتاننىڭ مىڭ سوم تىككەنى تۋرالى قۇبىجىق لاقاپ تارالعالى بەرى وزگەرىمپازدىقتى ويلاۋعا جۇرەكسىنەدى. كولەڭكەسىنەن قورىققان قويانعا ۇقساعىسى جانە كەلمەيدى. تاۋەكەلدىڭ جەل قايىعىن كىمنىڭ سىندىرارى ءمالىمسىز. يساتايى كەلمەسكە كەتكەسىن-اق تاعدىرى اۋىتقۋعا ۇشىراعانىن ماقامبەت پايىمدايدى.
حان-سۇلتاننىڭ قارۋلى اسكەرىنە قارسى سوعىستا يساتاي وققا ۇشىپ، ماقامبەتتىڭ جالعىزدىق زارىن شەككەنىنە — سەگىز جىل دا ءۇش اي. ۇزاق ۋاقىتتىڭ ىشىندە جاساعان سانسىز جورىعى، شابۋىلى، قىرعىنى ويىنا ورالدى. قاپى قالعان، قاپيا كەتكەن جەرى كوپ ەكەن. قارۋلى قولعا توتەپ بەرە الماۋ شاراسىزدىق بولسا، حان بالاسىنان ۇقساتىپ كەك الا بىلمەۋ وكىنىش. وزەك ورتەيتىن، بارماق شايناتاتىن وكىنىش. و باستا يساتاي باتىردىڭ سەنگىشتىگىنەن جاڭگىر حانعا ون كۇن ماۋلەت بەرىپ، سازعا ءبىر وتىرسا، بەرتىندە اۋىل اعاسى، رۋ باسىلارىنىڭ سولقىلداقتىعىنان بايماعامبەت سۇلتاننىڭ باسىن شابا الماي قايتۋى — قيامەتتىك قاپيالىق. قارا شۇبار جىلاننىڭ قۇيرىعىن باسىپ، باسىن جانشىماي كەتكەنى — ەندى ءوزىنىڭ باسىن مىڭ مانەتكە تىكتىرىپ وتىر. يساتايسىز باستاعان ەرەۋىلى، كوتەرىلىسى جەڭىلىس تاۋىپ سەرگەلدەڭگە تۇسكەلى بەرى ماقامبەتتىڭ بارماعان جەرى، باسپاعان تاۋى جوق. ەندى ويلاسا، ۇركەردەي ءبىر شوق جولداسپەن حيۋاعا اۋۋى قۇر دالباسا ەكەن. حان اتاۋلىنىڭ كوزدەيتىنى — ءوزىنىڭ تاعىن ساقتاۋ. تاعىنا قاتەر تونبەيىنشە باتىل قيمىلعا بارماق ەمەس. قالتاڭنان ءتىللا، حالقىڭنان زەكەت دامەتەتىن حيۋا حانىنان دا، سوعان پانالاعان قازاقتىڭ بۇلاڭ قۇيرىق باي-باتشالارىنان دا ماقامبەتتىڭ ءتۇڭىلىپ قايتۋىندا ءتىل جەتكىسىز تۇڭعيىق سىر جاتىر.
ماقامبەت و باستا جاڭگىردىڭ سارايىنا قىزمەت قىلعاندا، حان اتاۋلىنىڭ كىم ەكەنىن بىلمەگەن-دى. بەرتىنىرەك، ورىنبوردا وقىعان حانزادانىڭ كۇتۋشىسىنە اينالعاندا، ءوزى دە ورىسشا ساۋاتتانىپ، ارعى-بەرگىدەن حاباردارلىق دارەجەگە كوتەرىلۋى — كۇندەردىڭ كۇنىندە وسىنداي حالگە تۇسىرمەك ەكەن. جاڭگىر كىشى ءجۇزدى بيلەپ-توستەگەنىن مىسە تۇتپاسا، ماقامبەت نايزاگەر كىشى ءجۇز ارقىلى قارعا تامىرلى قازاقتى بۇعاۋدان بوساتۋدى اڭساعانىن جالقىلىق ساتىندە جاقسى تۇسىنەدى. بەلىنەن شويىرىلىپ، قۇلا دۇزدە جالعىز كۇڭىرەنگەن ەر تارعىن، قازاقتى ىرگەلى ەل ەتۋدىڭ قامىمەن رەسەيگە ارقا سۇيەگەن ءابىلقايىر، ابىلايلار ەسكە تۇسەدى. ولار تۇگىل، ورىس اسكەرىندە ەرلىك كورسەتكەن قازاقتارعا دا ءوزىنىڭ ەلىكتەگەنىن ەندى پايىمداۋدا. حيۋانىڭ شەكاراسىندا ەگور كوۆاليەۆسكيي باستاعان ورىستىڭ ازعانا اسكەرىنە ەرىپ كەتكەندە، ماقامبەتتىڭ ويىندا جانجىگىت ۇلى، بايباتىر ۇلى سىندى ەرلەر بولعان. «ناپولەوندى قۋىسىپ، پاريج شاھارىنا ساداق كەزەنە كىرگەن، سەنا دەگەن وزەننەن ات سۋارعان قازاق باتىرلارىنان مەنىڭ نەم كەم؟!» دەگەنى ءالى ەسىندە. سول ساپارىندا بوراننان اداسىپ قالماي رەسەي ءوتىپ كەتكەنىندە تاعدىر سوقپاعى قايدا الىپ بارار ەدى. ماقامبەتتىڭ ءبىر «اتتەگەن-ايى» وسى. اق پاتشانىڭ وزىمەن تىلدەسكەندە، بايماعامبەتتەر پىسىپ كەتەر مە ەدى، كىم ءبىلسىن. ماقامبەت بالا-جىگىت شاعىندا جاڭگىر حانعا ىلەسىپ پەتەربور بارىپ، پاتشا سارايىندا بولعاندا، ايتارىن ايتاالماي، قىزىقتىقتىڭ ق ۇلى بوپ قايتقانىن كەيىن اڭعارعانداي. رەسەي سەكىلدى تەگەۋرىندى مەملەكەتتىڭ نە ەكەنىن دە كەيىن بىلگەندەي. يساتاي وققا ۇشقاننان بەرى دە، حورۋنجيي شۋستيكوۆتىڭ اسكەرىن كوتىبار ۇلدارىنىڭ تۇتقىنىنان قۇتقارىپ، داردان اراشالاعاندا ءىستىڭ ءتۇبىن ويلايتىن كامەلەتكە جەتكەن ەكەن. كەيىن ورىنبوردىڭ سوتىندا سول شۋستيكوۆتىڭ ايعاقتىعى ماقامبەتتىڭ ءوزىن داردان قۇتقارۋىندا پىسكەن پاراساتتىڭ سىباعاسى جاتىر.
سوتتان كەيىن ەل ىشىندە ەكى-ۇش جىل بەيبىت كۇن كەشكەندە، ماقامبەتتىڭ تۇبىنە اۋىلدىڭ ۇساق اكىمدەرى جەتتى. قايدا جۇرسە ءىزىن اڭدىعان تىڭشىلىعىمەن، قارداي بوراتقان قارا شاعىمىمەن جەتتى. ماقامبەتتى سۇلتاننىڭ ورداسىنا شاقىرعاندا، بايماعامبەتتىڭ ويى ساعى سىنعان، تاۋى شاعىلعان اقىندى سارايعا بۇلبۇلشا سايراتىپ قويماق-تى. «ەجەلگى دۇشپان ەل بولماس، ەتەكتەن كەسىپ جەڭ بولماس» دەپ سالۋى — ات قۇيرىعىن كەسىسۋمەن تەڭ بولعانىن، اقىن نە كورسە دە تىلىنەن كورەتىنىن كەيىنىرەك ۇعىندى.
وتكەن كۇندەر ەلەسىنىڭ وسى اراسىنا كەلگەندە، ماقامبەت قايتا شيرىقتى. جالعىز ءوزى ءبۇتىن الەمدى جاسقانتارداي اتقا قونباققا اسىقتى. كوكىرەگىن دولى كۇش كەرنەپ بارا جاتتى.
— نۇرسۇلتان كەشىكتى-اۋ! — دەدى ماقامبەت.
— جالعىز ءوزىن نەگە جىبەردىڭ؟ — دەدى اۋەس.
— ەكەۋمىزدەن تۋعان بالا بولسا، قولعا تۇسە قويماس، — دەدى ماقامبەت.
— تۇندە تۇسىمنەن شوشىدىم، — دەدى اۋەس.
— ءتۇس— تۇلكىنىڭ بوعى، — دەدى ماقامبەت.
اۋەس: «بالاڭنىڭ ارتىنان بارسايشى» دەي جازداپ، ىركىلىپ قالدى.
ماقامبەت باستان كەشكەن سارى سەرگەلدەڭ، قارا قۋعىندا اۋەس وعان زايىپتىق بەيىلىمەن عانا مەدەۋ. نايزا ۇستاعان قىزدى، سىرىق سۇيرەتكەن قاتىندى ول كورگەن. ءبىراق ونىڭ ءوزى باردا كۇيەۋىنىڭ بابىن تاۋىپ، جوقتا بالالارىن جەتىمسىرەتپەۋدەن اسقان ەمەس. ءتىپتى، ماقامبەتتىڭ شاراسى تاۋسىلىپ، قۇتى قاشقان وسى بۇعىڭقى كۇندەردىڭ وزىندە، وعان كەڭەس قوسقان كەزى سيرەك. جۇبايى الدە بىردەڭەنىڭ جايىن اقىلداسسا، اۋەس: «قايدان بىلەيىن. ءوزىڭ قابىرعاڭمەن كەڭەسسەيشى»، — دەپ ءوزىن قايراپ قويادى. ماقامبەتتىڭ: «مەن الماس قىلىش ەدىم، تاسقا سالدىڭ — كەتىلدىم؛ قايراساڭ— تاعى جەتىلدىم» دەگەن ەلگە تاراندى ءسوزىن اۋەس وزىنشە ۇعادى. كۇيەۋىنىڭ ۇلىقتىعىن جۇرتتىڭ اڭىزى ارقىلى ۇققالى بەرى قۋعىن- سۇرگىننەن كوز اشىپ كورگەن ەمەس. اۋەستىڭ ءوز باسى ءۇشىن ماقامبەت كوبىنە مىنەزىمەن ىستىق. سۋسىننان قىل شىقسا قاتىنىن سابايتىن باتىرداي ەمەس، ماقامبەت وت باسىندا وتە جايلى. اشۋىن تىرنادان المايدى.
قايتا، وسى قاراويدىڭ جاپالى قويناۋىندا بولىمسىز كۇيبەڭگە كۇيىنگەن زايىبىنا سابىر تىلەپ، جىلاعان جاس بالانى جۇباتىسادى. ءوزىنىڭ ءىشى پىسقاندا، وقتاۋدى دومبىرا عىپ، جاس بالانى ماداقتاۋدى جەلەۋلەپ، جىرلاپ جىبەرەتىن شاعى دا بار. كۇيەۋىنىڭ بۇگىنگى قوبالجۋىن، بۇگىنگى تۇرپەتىن اۋەس ۇناتىپ وتىرعان جوق. ۇلى ساسكەگە دەيىن شايعا كەلمەي ءۇي سىرتىندا كۇبىرلەۋى دە، بالاسىن بارلاۋعا جۇمساۋى دا، كۇدىكتەن كۇپتى بولۋى دا — اۋەس ءۇشىن جات قىلىق. اۋەس شۇعىل وزگەرىسكە ۇشىراعان كۇيەۋىنە نەمەن الدانىش بولارىن بىلمەي قيپاقتاپ، قاسىنان ارى-بەرى ءوتتى.
ماقامبەتتىڭ ەسىنە اۋەستىڭ باياعى كەزى ءتۇستى. تالشىبىقتاي سولقىلداعان اققۇبا قىز وسى. قالىڭدىق ويناۋعا ماس بولعان بالاڭ جىگىت ماقامبەت. سىر الىپ، سىر تۇيىسكەن ىستىق كۇندەر لاۋلاپ ءوتىپ كەتىپتى. اعايىن-ايماقتىڭ وسەك-اياڭى، كۇدىكتىڭ كوڭىل قاجاۋى، قىزعانىشتىڭ كۇيدىرۋى، كىربەڭدىك، قىرعيقاباقتىق ءتۇپ- تۇگەل ۇمىت بولىپتى. بۇل كۇندە بايىن اينالشىقتاعان باياندى بايبىشەدە باسقا قىزىق، بوتەن ەرمەك قالماعانداي. ماقامبەت ىشىنەن «ءومىر شىركىن قالايشا تەز ءوتىپ كەتكەن!» — دەپ ءبىر قويدى. وتباسىنىڭ يگىلىگىندە، وشاق بۇتىنىڭ قىزىعىندا ماقامبەتتىڭ اۋەسكە وكپەسى جوق، تاعدىرعا وكپەسى بار. ساقالى شىعىپ جات بولعان تۇڭعىش ۇلى جاڭگىر حانمەن سوعىستا وققا ۇشتى. ورتانشى ۇلى بايماعامبەت سۇلتانمەن شايقاستا جارادار بوپ ءولدى. ءيىس الماسى نۇرسۇلتان. تۇيە باعۋدان اسا الماي جۇرگەن ۇلانى. اۋەستىڭ وتىز جەتى جاسىندا تاپقان بالاسىنىڭ كىم بولارى ءازىر بەلگىسىز؛ ماقامبەت بەستەگى بوبەگىنىڭ ۇيىقتايتىنىنان عانا دامەتەدى. جالعىزدىقتا وسكەن ءسابيدىڭ مىنەزىن وزگە بالالارمەن سالىستىرارلىق زامان ماقامبەتتىڭ باسىندا جوق. ماقامبەت اۋىر كۇرسىندى. ارىستان ۇلدارىن جوقتاپ، ىشىنەن جىلامسىرادى. جۇرەگى ەلجىرەپ، كوكىرەگى سارى ساعىنىشقا تولدى. بالالارىنىڭ وتەمىستەن تۋعان ونداي تۇگەل اتقا قونىپ جاساقتى قولعا اينالا الماعا- نى — ورنى تولماس وكىنىشتەي مازالادى.
اۋەس كۇيەۋىنىڭ قارا تورى ديدارى مۇڭعا تولىپ، تاۋسىلىپ وتىرعانىن انىق-اق اڭعاردى. ءوزى دە كۇرسىنىپ ەدى، كوزىنىڭ جاسى بىرگە شىقتى. جاۋلىعىنىڭ ۇشىمەن ءسۇرتىپ جاتىپ:
— قاراقتارىم ءبىر اۋناپ ءتۇستى-اۋ! — دەدى. ماقامبەتتىڭ دە كوزىنە جاسى تىعىلىپ قالدى. ءوزىن دە، جۇبايىن دا اياپ، سىرتقا شىعۋعا ىڭعايلانعاندا، اۋەس سىرى قاشقان زەرەنمەن سۋسىن ۇسىندى. ساپىرىلعان شۇباتتىڭ ءيسى اڭقيدى.
— تابەتىم تارتپايدى. ءوزىڭ ءىش، — دەدى ماقامبەت. اۋەس ەرنىن شولپ ەتكىزىپ، ىرىمىن عانا جاسادى. ماقامبەتتىڭ ەسىنە باياننىڭ شەشەسى ءتۇستى. ءوز كوزىمەن كورمەگەن اياكوزدىڭ كۇمى ەلەستەپ ءوتتى. قارابايدىڭ جالعىز ءۇيى ەلەستەدى. زارىققان جاندار ەلەستەدى. ەكى ءۇيدىڭ سوقپاعى ۇقساس تا، جازمىشى بولەك؛ مەحناتى ۇقساس تا، مۇرادى باسقاشا.
باعى زامانداعى قارابايدىڭ ءۇيى مەن وسى زامانداعى ءوز ءۇيىنىڭ ءحالى ماقامبەتتى تىڭ ءبىر ويعا باستادى. مالىن قىزعانىپ جاپانعا قاشقان قارابايدىڭ قارا شاڭىراعىن جالپاق جۇرتپەن جالعاستىرۋشى جانتىق بولسا، حالقىن قىزعانىپ قاراويعا بەكىنگەن ماقامبەتتىڭ قارا شاڭىراعىن بەيىلدەس ەلمەن استارلاستىرۋشى — ىقىلاس. ەكەۋىنىڭ ءتاتتى ۇرتتىلىعى ەگىز ەلەس تۋعىزىپ، سەزىمنىڭ سەكەمىن كۇشەيتتى. ەندى ىقىلاس كەشىككەن سايىن سىبايلاس اڭشىداي سۇيىندىرمەي، ساۋىقشىل جارداي كۇدىك تۋعىزا باستادى.
ىقىلاس ەرتەدەن ماقامبەتتىڭ كوڭىلىن جىعىپ كورگەن پەندە ەمەس. ءبىراق بۇنىڭ ءبىر ءوزى باياندىلىققا ايعاق بولا المايتىنداي. ەر مەن ەردىڭ اراسى شەكىستە بەكىمەك، وكپەقالدىقتىڭ ءومىر جاسىنان بايقالماق. كىمنىڭ تارىسى پىسسە، سونىڭ تاۋىعى بولاتىندار ماقامبەتكە قيامەتتىك دوس بولا الماق ەمەس. ىقىلاستىڭ داستارقاندىق قوماعايلىعى ەندى قوبالجۋ تۋعىزعانداي.
ىقىلاس جوعالعان ءبىر جۇمانىڭ ىشىندە ماقامبەتتىڭ ۇركىپ، ورنىن سيپالاتىپ كەتۋىنە بولاتىن ەدى. ءبىراق وعان بارمادى. بۇعاتىن جەردىڭ ءوزى دە قالماعانداي. سوناۋ نارىننىڭ جىقپىل-جىقپىلىن بايماعامبەت سۇلتاننىڭ جانسىزدارى تۇلكىدەي تىمىسكىلەرىندە كۇمان جوق. اناۋ ەلسىز تاۋدى پانالاۋعا جابدىق كات. شالعايلى شالقارعا قاراي اۋسا، قاراپ جۇرە المايتىن قازاقتىڭ ءبىرى انا جىلعى ءوزىن ۇستاتاتىن مۇرتازاعالي وزبەكعاليۇلىنا ۇقساپ: «تاقسىر، كۇدىكتى بىرەۋدى تەكسەرسەڭىز ەكەن!» — دەپ ۇلىقتارعا شاپپاسىنا كىم كەپىل؟ ۇدەرە كوشىپ، تۇرىكپەن اسسا، ءومىر-باقي ارىلمايتىن ادايدىڭ بارىمتا- قارىمتاسىنىڭ بوداۋىنا ءتۇسىپ كەتەرى كۇمانسىز. قايدا بارسا قورقىتتىڭ كورىنە ۇشىراعان ماقامبەت «ايتەۋىر بىرەۋگە سەنۋ كەرەك قوي دەپ تە ويلادى. ىقىلاس ادال بوپ شىقسا، ەرتەڭ ونىڭ بەتىنە قالاي قاراماق. «قاتىنداي قاشتى!» دەگەن قارا قاڭقۋدان نەمەن قۇتىلماق.
شالكەم-شالىس ويدان، بەلگىسىز وكىنىشتىڭ ۋىتىنان ماقامبەتتىڭ باسى قايتادان مەڭ-زەڭ بولا باستادى. تۇكتى قاباعىن قارس جاۋىپ، وتىرىپ قالدى. نۇرسۇلتان شاڭقاي تۇستە ورالدى. كەشىككەن سەبەبىن ءوزى ءتۇسىندىرىپ ءوتتى.
— بوزادىردان جىلقى كىسىنەگەندەي بوپ ەدى. بارسام، جىم-جىلاس. ءبىراق جاس تەزەكتەن سەكەم الىپ، بەلگىلى ساياڭداردى ءسۇزىپ شىقتىم. «بالام دا بىردەڭە بىلەدى ەكەن عوي!» — دەدى ماقامبەت.
— ءىزىن باعدارلاساڭ نەتتى.
— تاستاقتان اجىراتا المادىم.
ماقامبەت ءارتۇرلى بولجاۋ جاسادى. دوڭدەر اساتىن جولاۋشى سۋىت جۇرمەيدى: — ۋاقىت ءالى ەرتە. بايماعامبەت- ءتىڭ تىڭشىلارى بولسا، جالعىز اتتىدان قاشپايدى. قايتا، «قاندى باسىڭ بەرى تارت!» دەپ بەكىنىس قۇرادى. «شاماسى، زىتا جونەلگەن جامان ۇرى شىعار»، — دەپ ءتۇيدى. دەگەنمەن، ماقامبەتتىڭ كوڭىلىنە الاڭدىق ۇيالادى. ۇيدە بايىز تاپپاي، اتىنا ءمىندى. نەگە ەكەنىن قايدام، قاراويدى اينالىپ شىقپاق بولدى.
ات ۇستىندە تالاي وي كەشتى. سوناۋ قىرانداردى جايلاعان قالىڭ ەل سۇمبىلەدە وسى قاراويعا قۇلاپ، اينالا قونىس تەبەتىن شاق ەسكە ءتۇستى. جاز سوڭىنىڭ جەلىگى، كۇز باسىنىڭ قامى توي-دۋمانىمەن، قارەكەت- قاربالاسىمەن كوز الدىنان شۇبىرىپ ءوتىپ جاتتى. وسى شاقتا ماقامبەتتىڭ ۇستىنەن كوڭقارعا قارقىلدادى. ەرتەدە شارۋالار قىستاۋعا قاراي ويىساردا، «كوڭقارعاسى تۇسكىر كەپ قاپتى عوي» دەسۋشى ەدى. داۋلەتى تاپشى وتەمىس ەل كوشكەندە ءوسپىرىمىن اتىنىڭ ساۋىرىنا سالىپ، مايتالماندارعا ىلەسە الماي لوقىلداتقاندا، قارشاداي ماقامبەتتىڭ سىر بەرمەيتىن شاعى ءارتۇرلى عازابىمەن وسى شاققا ۇلاسقانىن ەندى جاراستىرعانداي. اشامايلى تايعا مىنگەن باي بالاسىنىڭ كوبىنىڭ كەيىن قۇيىمشاعى وسكەندەي كوتەرىلىستە اتقا قونباۋىن ەندى باعالاعانداي. باياعى جارلى اكەنىڭ ارتىندا جاربيعان وسپىرىمگە: «قوش بول، قاراوي!» دەگىزەتىن مەزگىلدىڭ جۇمباعىن ەندى وزىنشە شەشكەندەي. ەسەيگەن ماقامبەتكە قاراوي: «ەي، بەيباق، سەنىڭ ءومىرىڭ وتكىنشى، مىڭ كۇن جانعان شىراعىڭ ءبىر كۇن سونەدى»، — دەپ تۇرعانداي. ۇرەيلى، ۋانىشى ارالاس لەبىزىمەن ارباعانداي. كوزى كومىلگەن بۇلاقتىڭ ءتىلى بايلانسا، بەتى جىبىرلاعان قالىڭ شۇيگىن: «ماجگۇننىڭ كەرەگى جوق. قالىڭ ەلىڭ قايدا؟!» — دەپ تابالاعانداي.
ماقامبەتتىڭ ويىنا ەن دالاعا ەل قوندىرماق بولعان استامشىل دا ىڭكار كەزدەرى ورالدى. التى مالتا اس بولىپ، ەڭقۋ-ەڭقۋ جەر شالعان كۇندەر مەن تۇندەر كوز الدىنا ەلەستەدى. قىردان ويعا ويىسقان، ويدان قىرعا ورلەگەن سول ساربازدارى «ماقاۋ-اۋ، قايدا ءجۇرسىڭ؟» دەگەندەي بولدى. ماقامبەت كەنەت: «مەن مۇندامىن!» دەدى. تۇلا بويى شىمىرلاپ، كوزى تۇمانداندى. ەندى باستاۋشىداي ەمەس، بارلاۋشىداي اتوي سالا باستادى. استىنداعى بايگە كۇرەڭ شىرق اينالىپ، الدىڭعى ەكى اياعىمەن اسپانعا شاپشىدى. سول سول-اق ەكەن، يساتاي شەيىت بولاتىن قىرعىن سوعىس كوز الدىندا تۇرا قالدى. زەڭبىرەكتى، مىلتىقتى قالىڭ جاۋمەن ايانباي اتىسقان، شابىسقان تەڭسىز قولدىڭ جويقىن ەرلىگى ەسكە ءتۇستى. بەلەسى بەرەگەن، سايى ۇرى بوزادىردا شاشىراي قاشىپ، بۇيىردەن دۇرلىگە قايتا تيىسكەن سارى ساداقتى ساربازدارى، قارا مىلتىقتى مەرگەندەرى، قىلىشتى قىليلارى، سويىلدى سوتقارلارى بىردە ايانىش، بىردە ءسۇيىنىش تۋدىرىپ، ماقامبەتتىڭ قانىن قىزدىردى. ماقامبەت اۋرۋ بالاداي ەلەرمەلەي باستادى. بايگە اقتابانى وققا ۇشقانداعى دۋلىعالى يساتايدىڭ مىلتىعىنىڭ اۋزى ۇڭىرەيگەن اتتىلى جاۋلارعا بەرىسپەي، جاياۋ نايزالاسقان كوزسىز ەرلىگى ەلەس بەردى. قاقپانعا تۇسكەن كوكجالداي كوزىنە قان تولعان يساتاي سول كۇيىندە كورىنىس بەردى. ماقامبەتتىڭ كولدەنەڭ تارتقان اتىنان باس تارتىپ، جاۋ ىشىندە جورتا جاياۋ قالىپ تۇر. ۇزەڭگى جولداس اقىنىن تابالاپ: «سەنىڭ قايراتىڭ تىلىڭدە. مەنسىز سايرا، مەنسىز زارلا!» دەپ تۇر. «مەن ەكى ولە المان!» دەپ قاسقايىپ تۇر. ەلەستىڭ وسى اراسىنا كەلگەندە، ماقامبەتتىڭ قۇلاعىنا وقىس داۋىس شالىندى.
— بايعۇس-اۋ، اتوي سالىپ، ساعان نە كورىندى؟ — دەيدى اۋەس.
ماقامبەت ۇشىقتالعان بالاداي ساۋىعا باستادى.
قاراويدىڭ قويناۋىندا اتوي سالعاندا، ارتىنان كەلەرى قاتىنى عانا ەكەنىن ەندى بىلگەندەي.
— ۇيگە قايت، — دەدى اۋەس.
— ات تاڭاسىرعىم كەپ تۇر، — دەيدى ماقامبەت. اۋەس تاعى شوشيدى.
— شاڭقاي تۇستە ات تاڭاسىرا ما ەكەن.
ماقامبەت بۇركىتتەي ءتۇيىلىپ، اسپانعا قارايدى. كىرەۋكە بۇلت قويۋلانا تۇسكەن. باعاناعى التىن جامبى جەزدەي عانا جىلتىرايدى.
قاراويدى اينالا قوڭىر كولەڭكە قونىپ، تۇنجىراعان مۇڭدى ادىپتەپ تۇر.
اۋرۋ اقىن ساۋىقتى. دەنەسىنىڭ قىزۋى تارقاپ، كوزىنىڭ دومبىعى باسىلايىن دەدى.
ماقامبەت قىراڭعا ورلەگەن ەكى تۇيەنى ىلديلاتتى. ءۇي ماڭىنداعى بوتاعا كوز تاستادى. ءوز ۇيىنە جاقىنداعاندا، اتىن تۇساپ، وتقا قويدى. قارا ماۋىت، اق سەلەۋدى شالا باستاعان جالعىز جىلقىعا:
«جانۋارىم، ىشىڭە شىر بايلاي بەر. ەرتەڭنىڭ قالاي بولارى ءمالىمسىز!» — دەدى.
ۇيىنە كەلگەسىن ەكى قۇس جاستىقتى شىنتاقتاپ قيسايدى. داعدىدان تىس ەرتە تۇرعان ول كوزىنىڭ شىرىمىن الماق ەدى. ءبىراق مىزعي المادى. اقىرىندا، ەكى جامباسىنا كەزەك اۋناپ، تۇندەگىدەي دوڭبەكشۋدى شىعاردى. دوڭبەكشىگەن اقىننىڭ كوڭىلىنە تىڭنان مۇڭدى ولەڭ ورالىپ، تۇلا بويى قورعاسىنداي بالقىپ بارا جاتتى. تال تۇستە تۇتىلعان كۇندەي قارالى، قاراڭعىدا اققان جۇلدىزداي ازالى، كوكەيدەن كەتپەس بەينەلەر ەلەستەپ، ەكپىندى ۇيقاسىمىن تابا باستادى. ەندى ءبىرشاما ۋاقىت وتكەندە:
— كوكە، قىراتتان بەس-التى كىسى قۇلادى، — دەدى بالاسى.
— قارۋلى كىسىلەر مە؟
— قارۋسىز.
— ە، وندا، ىقىلاستار شىعار. دەگەنمەن، اتتى جىلدام اكەلە عوي.
— نۇرسۇلتان جۇگىرە جونەلدى.
ماقامبەت قانجارىن بايلاپ، تىسقا شىقتى. بوز شەكپەنىن جەلەگەي جامىلعان. دەنەسىندە بولماشى ءدىرىل بارىن بايقادى.
اتى تۇسكىر نەداۋىر ۇزاپ كەتكەن ەكەن. ەكى وكپەسىن قولىنا الا جۇگىرگەن نۇرسۇلتان ەكى مارتە تىنىس العاندا، اكەسىنىڭ جانى اشىپ تۇردى. نۇرسۇلتان جەتكەندە، قىراڭنان قۇلاعاندار دا جاقىنداعان. بىرەۋى قول بۇلعاپ شاقىردى. شامالى ۋاقىتتان كەيىن ءبارى شۇرقىراسىپ تا قالدى. جۇمباق جولاۋشىلار اتتارىن شىدەرلەپ وتقا قويا بەرگەندە، «ە، ءتايىرى، باۋىرلارىم ەكەن عوي!» — دەدى ماقامبەت. سول سول-اق ەكەن، وزىنەن ءوزى ۇيالىس تاۋىپ، جەرگە كىرىپ كەتە جازدادى. «ە، ءبۇيتىپ كورگەن كۇننىڭ ەنەسىن ۇرايىن!» — دەدى.
ەكى ورتادا شىبىن ولەر دەمەكشى، ماقامبەت ايەلىنە سۇستانا قاراپ:
— نەمەنە، بالا قۇشاقتاپ، قالشيا قالعانىڭ. كورپە توسە! — دەدى.
اۋەس سىرتقا شىققاندا:
— بەسىندە مولادان قايتقان سۇيەكشىدەي ميمىرت جۇرىستەرىن ۇناتپاي تۇرمىن، — دەدى بالاسىن قايتا قۇشاقتاپ.
ماقامبەتتى قايتادان اشۋ-ىزا باۋرادى. باسىنا قانى تەۋىپ، قۇلاعى شۋلاپ كەتتى. اششى ىزىڭدار ساپىرىلىسىپ:
"كەلە جاتقاندار — دوسىڭ؛ جوق، دوسىڭ ەمەس — جاۋىڭ!" دەستى.
— دوس بولسا، قۇبا-قۇپ. جاۋ بولسا، ساعان سەرت! — دەپ قارا قانجارىن جامباسقا قىسىپ قويدى.
ىقىلاستار ەكەن. جامىراي سالەمدەستى. ىقىلاستىڭ ءوزى اۋەستىڭ قۇشاعىنداعى بالاسىن يىسكەدى. «شىركىن، باۋىرلىق-اي!» — دەدى ماقامبەت.
كوناقتار ۇيگە كىرگەندە، اۋەس قۇشاعىنان بوساعان بالاسىنا ۇرسىپ جاتتى.
— ءۇي اينالما. جامان بولادى. بۇل ىرىمنان ماقامبەت قايتا كۇدىكتەندى. «ىقىلاس يت بۇگىن نەعىپ باۋىرمال بولا قالدى؟» — دەدى. العاشقى «اماندىق-ەسەندىكتەن» كەيىن قوناقتار جارتىمدى ءسوز تاپپاي، تىمسىرايىسىپ قالدى. «ەرتىپ كەلۋشى نە ايتاسىڭ؟» دەگەندەي، ماقامبەت ىقىلاستىڭ بەتىنە قارادى. ىقىلاستىڭ شەگىر كوزى — تۇمان. باياعىدا بىرەۋدىڭ قاتىنى تولعاقتان ولەردە وسى شەگىر كوز شوشىتىپ، ءىش تاستاتقان دەسەدى. ماقامبەت تۇماندى كوزدىڭ تۇبىنە جەتە المادى.
تورگە وتىرعان جاڭابەرگەن بولسا، و باستان بايسال- دى. ىشىنە كىرىپ-شىعۋ وڭاي ەمەس. و باستا كوتەرىلىسكە ارالاسىپ، كەيىن ايلامەن امان قالعان ءبيدىڭ ءبىرى. ماقامبەت ونىڭ كۇيشى ءىنىسى تولەپبەرگەنمەن كوپ تۇزداس-دامدەس بولسا، بۇنىڭ وزىمەن ەرتەدەن-اق الىستان سىيلاسقان. بوزداقتىڭ ەكى بالاسىن ەكى ايرىق كورىپ، شەن قۋۋشىسىنان ونەر قۋۋشىسىن جاقىن تارتقان. ونىڭ نەعىپ كەلمەگەنى كۇدىك تۋعىزىپ وتىر. ماقامبەتتىڭ ىشكى الالىعىن وزىنشە سەزىنىپ، وزىنشە تۇيسىنگەن ىقىلاس:
— بەرىسى بۇكىل بەرىش دۋالى اۋزىنا قارايتىن بيەكەڭنىڭ ءوزىن قولقالادىم، — دەپ، اڭگىمە شەرتە باستادى. ءبىراق ادەتتەن تىس بوساعا جاقتا وتىرعان ماقامبەت شەشىلە قويمادى. اڭگىمەنىڭ تامىزىعى مازداماعاسىن جاڭابەرگەن توقەتەرىنە كوشۋدى لايىق كوردى.
— ماقامبەت، سىرتتاپ ءجۇرىپ سەن تۇك بىلمەيسىڭ. سەن ءۇشىن ءبىز نە كورمەدىك. ەندى اقىل قوسىسۋعا كەلسەك، اۋزىڭدى بۇرتيتاسىڭ.
شىمشىعان ءسوز ماقامبەتتى اشىندىرا المادى. ءالى دە سازارىپ وتىر. اۋەس ساماۋىردىڭ توڭىرەگىندەگى كۇيبەڭمەن ءجۇر. نۇرسۇلتان اكەسىنە قاراما-قارسى ءبىر تىزەرلەپ وتىر.
الدەن ۋاقىتتا جاڭابەرگەن تورىققان داۋىسقا اۋىسىپ:
— سويلەسكىڭ كەلمەسە، كەتەيىك. جاپاندا جالعىز ءۇي وتىرىپ، قالىڭ اعايىندى مەنسىنبەيتىن شىعارسىڭ، — دەدى.
— تولەپبەرگەن نەگە كەلمەدى؟ — دەپ سۇرادى ماقامبەت.
— بيگە سەنبەي، قاڭعىباس دومبىراشىعا سەنسەڭ، كۇنى ەرتەڭ جالعىز ءوزىن جىبەرەيىن. ون ەكى اتا باي ۇلىنىڭ تاعدىرىن ەكەۋىڭ شەش! — دەدى جاڭابەرگەن ۇزىن بۋرىل ساقالىن تارامداپ.
ماقامبەت ءجىپسىدى.
— قاتار وسكەن يت قوي. ساعىنىپ ەدىم. ءسوزدىڭ شىنىلىعىنا، بيازى ءۇننىڭ جۇعىمدىلىعىنا جاڭابەرگەننىڭ كوڭىلى بوسادى. ورامالىمەن كوزىن
ءسۇرتىپ، قامىرىعا سويلەپ كەتتى. ول ەلۋ جىلدا ەل جاڭارىپ، ءجۇز جىلدا قازان بولاتىنىن ايتتى. زاماننىڭ تارىلىپ، ۋاقىتتىڭ قۋارعانىندا ەسكىنىڭ كوزىنىڭ جوقتىعىن مۇڭداپ ءبىر ءوتتى. «ءبىزدىڭ قاتارىمىز — قاراشانىڭ اعاشىنداي سەلدىر» دەدى. «يساتاي سابازدىڭ ورنىن باسام دەگەن كىسىمىز جىندى ساۋىقشىنى ىزدەيدى» دەدى. «سەنىڭ قاتەڭ — اۋىل اعالارىن، رۋ باسىلارىن مەنسىنبەۋ» دەدى. «جاسى ۇلعايعان ادامنىڭ ەلشىل بولارىنان بەيحابارسىڭ» دەدى. اراسىنا جاراسىمدى، جاراسىمسىز ماقال-ماتەل قوسىپ، ايتىلمىش ويىن تۇزدىقتاپ وتىردى. ماقامبەت يلانعانداي. بالاسىنا بىردەڭە دەپ كۇڭك ەتە قالدى. نۇرسۇلتان شەشەسىنە قولقابىس تيگىزە باستادى. جاڭابەرگەن ءسوز قىسىراعىن قۋعىشتاي كەلىپ، اقىرىندا جاياۋلاعانداي بولدى. شىندىققا دا ەندى جاقىنداعانداي.
— ماقامبەت قاراعىم. تورىمنەن كورىم جۋىق قالعاندا، سەنىڭ سۇيەگىڭە تۇسكەلى كەلگەم جوق. ءباتۋا بايلاسۋعا كەلدىم، — دەدى.
— نەندەي ءباتۋا؟
جاڭابەرگەن سابىرلى قالپىن بۇزبادى.
— ەل اعالارى ۇشىپ-قونباي، جاتا-جاستانا كەڭەسەر بولار. شەكپەنىڭدى سىپىر، بەلدىگىڭدى شەش. قانجارىڭمەن ۇرەيىمىزدى الما.
— جاقا، جانعا سەنگىزبەي قويعان زامان شۇناق قوي. مەنىڭ بار جازىعىم — وسى وتىرعان قاراكوزدەردى ەل قىلماقتا ەدى. ءالى دە مەنىڭ جۇرەگىم قاراكوزدەر ءۇشىن سىزدايدى، — دەپ، ماقامبەت ورنىنان قارعىپ تۇردى. شەكپەنىن سىپىرىپ تاستاپ، سارىجولاق قىندى قارا قانجارىن قىزىل كەرەگەنىڭ باسىنا ءىلدى. قوناقتار تۇگەل جادىراسىپ، «بارەكەلدەگە!» باسىستى.
شاي ۇستىندە سوزگە ول-پۇل تالشىق بولدى. ىقىلاس ەندىگى پانالار جەردى مەڭزەسە، جاڭابەرگەن «قىسقى ىرزىق مەنىڭ موينىمدا» دەگەندى ەمەۋىرىندەدى. اۋەس پەن نۇرسۇلتان ەكى جاقتاپ، اس قامىن تەزدەتىسكەن ەكەن. كوپ ۇزاماي ەت تە كەلىپ قالدى. مول تاعامنىڭ ۇستىندە قازاقتىڭ سوزگە ساراڭدىعى بەلگىلى. ەت جەگىش اۋىزدار ءوز قىزىعىمەن بولىپ جاتتى.
ەتكە مەلدەكتەگەن قوناقتىڭ ىشىندەگى ەڭ ناشارى:
— قايران ماقامنىڭ قارا شاعىراعى-اي! قۇت قوي، قۇت قوي! — دەپ ەدى.
جاڭابەرگەن شامداندى. «قاشقىن كۇيىندەگىسى وسى. ەرتەڭ قالىڭ باي ۇلىنىڭ ىشىنە كىرسە، جۇرت بۇنى ءپىر تۇتادى عوي!» — دەپ وتىر.
مانا جالعىز ءىنىسى تولەپبەرگەننىڭ تاتۋلىعىنان كوڭىلى بوساعاندا، جاڭابەرگەن ىشىنە ساقتاپ كەلگەن سۇمدىق رايدان قايتپاققا نيەتتەنىپ ەدى. «جىلۋ جيناساق تا، تارازىنىڭ ءبىر باسىن التىنعا تولتىرىپ، ەكىنشى باسىنا ماقامبەتتى سالارمىز!» — دەپ ءبىر قالعان. ەندى ناشار سەرىگىنىڭ قولپاشىنان كەيىن قيتىعىپ قالدى. «اۋلەكى نەمە تولەپبەرگەنجاننىڭ دومبىراسىنا قىزىعادى عوي. ەرتەڭ ەل بيلەپ كەتسە، ءىنىمنىڭ ءوزىن قۇل قىلارى حاق. قوي، قانىشەر ىقىلاستىڭ قولىن قاقپايىن. كورەسىسىن اعايىنىنان كورسىن!» — دەدى. قول شايار الدىندا جاڭابەرگەن يساتايعا باعىشلاپ كۇران وقىدى. «كۇنتۋ-تۇرابادان» اسا بەرگەندە ءسۇرىنىپ ەدى. ماقامبەت قاقىرىنىپ قالدى. ماقامبەتتىڭ بۇل قىلىعى دا ءبيدىڭ شىمبايىنا باتتى. «مۇسىلمانشا، ورىسشاعا سۋداي كاپىر عوي، بۇل!» — دەپ وتىر.
جاڭابەرگەن ماقامبەتتىڭ كىم ەكەنىن بىلەدى. حان، سۇلتانداردى مەنسىنبەگەن باتىر، قازاققا ءسوز بەرمەگەن ءقاراتىل داۋرەندەسە، بيگە دۇرە سوقتىرادى عوي. جاڭابەرگەننىڭ قىزىل كۇرەڭ ءجۇزى شامالى قۋقىل تارتتى. ءتىسىن ارشامەن شۇقىپ جاتىپ:
— ماقامبەت قاراعىم، سونىمەن، نە ىستەمەك ءلازىم؟ — دەدى. ماقامبەت كارى جىنى قىزىپ، ساڭقىلدادى.
— دۇعادان، باتادان بايماعامبەت سۇلتاننىڭ اۋزى- باسى قيسايمايدى. تاساتتىق ازاتتىق اكەلمەيدى. قارۋ جيۋ كەرەك. ەركەك كىندىكتى اتقا قوندىرۋ كەرەك. ءسىز-اق باستاڭىز. مەن — قوشتايىن. جاڭابەرگەن ىقىلاستىڭ بەتىنە قارادى. ىقىلاس ساۋساعىن سىرتىلداتىپ:
— ەركەك كىندىكتى جايىقتان وتكىزە الساق... — دەي بەرگەندە، ماقامبەت قايتا ساڭقىلدادى.
— سەركەسى بولساڭ، وتەدى. ال، ەگەر، ساسىق تەكەدەي باقىلداپ، كوتكەنشەكتەسەڭ، قۇردىمعا كىم تۇسەدى؟ ىقىلاستىڭ بىتەۋ جاراسى جارىلار تۇس وسى ەكەن. كوز ىلەسپەس قيمىلمەن:
— ە، اناڭدى... — دەپ ماقامبەتتىڭ ۇستىنە قونا ءتۇستى. مالداس قۇرىپ وتىرعان ماقامبەت جىعىلمادى. ءبىر تىزەلەپ تۇرەگەلە بەرىپ، باسىمەن ىقىلاستى بۇقاشا ءسۇزىپ جىبەردى. ىقىلاس: «اح!» دەپ، اۋزىن باسىپ قالدى. وسى ۋاقىتتا ماقامبەتكە ءتورت ادام جابىلىپ ۇلگەرگەن. ەكەۋى ەكى قولىن قايىرا باستادى. ماقامبەت قۇرىققا ىلىنگەن قۇلانداي:
— بالا-شاعادان اۋلاق! — دەپ جانۇشىرا بۇلقىنىپ، ءتورت ادامدى سۇيرەتە-مۇيرەتە تىسقا شىعا بەرگەندە، تابالدىرىققا ءسۇرىنىپ، ەتپەتىنەن قۇلادى.
قانشاما جاننىڭ اياعى اتتاعانى ءمالىمسىز كونە تابالدىرىقتىڭ الدىندا جاڭا وپىر-توپىر باستالدى. ماقامبەت جاۋعان جۇدىرىقتى ەلەمەي، بار كۇشىن جيىپ، ەتپەتتەي كۇجىرەيىپ، جەندەتتەردى ساۋىردان توگە بەردى. ولار قايتا جارماسىپ، شىقشىتتاپ، باتىردىڭ تىنىسىن تارىلتۋعا كۇش سالدى. ماقامبەتتىڭ تەڭدەسسىز ۇلكەن جۇرەگى تىنىمسىز ءدۇرسىل قاعۋمەن بولدى. جارالى ارىستاننىڭ ىڭىرانعانىنداي، تۇنشىققان دومالاق دۇرسىلدەن ىقىلاستىڭ ۇرەيى ۇشتى. ول قازىقتىڭ قاسىندا جاتقان توقپاقپەن ماقامبەتتىڭ باسىنا ۇردى. ماقامبەت اقتىق رەت «اۋەس!» دەپ، سىلق ءتۇسىپ، سۇلاپ قالدى.
جەندەتتىڭ ءبىرى ماقامبەتتىڭ قاتىن-بالاسىن سىرتقا شىعارماي، قارا قانجارمەن جاسقاپ تۇرعان. اكەسىنىڭ اقتىق ارىزىن ەستىگەندە، نۇرسۇلتان وقجىلانداي اتىلىپ، جارالانىپ قالدى. ماقامبەتتىڭ ءۇي ءىشى ۇلارداي شۋلاپ جاتتى. ماقامبەت تىلگە كەلمەي كەتتى. ءبىراق تالايعا شەيىن جۇرەگى دۇرسىلدەپ، ميى شىڭىلداپ، بۇكىل ءومىرىن كوز الدىنان وتكىزىپ جاتتى. اقىرعى ءۇنى «اۋەس» بولسا، اقىرعى ويى «قايران حالقىم!» دەگەن ەكى سوزگە سايدى. ءجانتاسىلىم قىلاردا، قانتالاعان قوي كوزىن كەڭ اشتى. جارىق دۇنيەمەن قوشتاسىپ، قاراويمەن ارىزداستى. ۇزاق جولدىڭ ءتۇيىنى قىسقا ەكەنىن ءبىرىنشى رەت ءبىلىپ بارا جاتتى.
جاڭابەرگەندەر شىدەرلى اتتارىنا كەلە جاتتى. تۇستەرى ءورت سوندىرگەندەي الەم-تاپىرىق. ءتىسى وپىرىلىپ قالعان ءىقىلاس ماڭقاداي مىڭقىلداپ:
— جاقا، بوتالى تۇيەنى ءسىز جەتەكتەڭىز! — دەپ ەدى. نە ىستەگەنىن ەندى سەزىنگەندەي، تۇلدانىپ تۇنەرىپ كەلە جاتقان بي شۇبار تارلانداي تۋلادى.
— بۇلىنگەننەن بۇلدىرگى المان! مەنىڭ ءىسىم ءبىتتى!.. ماقامبەتتىڭ اتىن ىقلاس مىنگەندە، جاڭابەرگەن جانە اشۋ شاقىردى.
— ە، نەمەنە، قولىڭداعى باستىڭ بوداۋى ازدىق قىلا ما. جەتىمەكتەرىنە قالدىرساڭ نەتتى. ىقىلاس توقەتەرىنەن ءبىر-اق قايىردى. سۇلتاننىڭ ءامىرى وسىلاي، بيەكە! جاڭابەرگەن جىم بولدى.
ماقامبەتتىڭ جۇيرىك كۇرەڭى قارا بەتتىڭ استىندا ويناقشىپ شىعا كەلدى.
باعانا كۇيەۋدەي جاياۋلاپ كەلگەندەر استان جەلىككەن جيەندەي ەركىنسىپ، بىلگەن بازىنالىعىن جاساپ، تاسىرلاتا جونەلدى. قاراويدىڭ قويناۋىندا قارالى ءۇي جاپا-جالعىز قالا بەردى.
اۋەس كۇيەۋىن قۇشاقتاپ، قىزداي سىڭسىدى. نۇرسۇلتان ەتپەتتەپ ەڭىرەدى. جاس بالا شىرىلداپ، ءۇي اينالا بەردى. ءۇي ماڭىنان بوتا بوزدادى. ورىستەن ەنەسى اڭىرادى. تۇيە قىزىل يزەندى قىدىرا شالۋىن دوعاردى. قاراويدىڭ ۇستىندە كوڭقارعا مەن قىزعىش ۇشىپ ءجۇردى.
كۇن باتار شاق ەدى. قاراوي قارالى قىزىققا تولىپ، دوڭگەلەنىپ بارا جاتتى. سول ءتۇنى اي تۇتىلعان...
وقۋعا كەڭەس بەرەمىز:
تاكەن ءالىمقۇلوۆ تۋىندىلارى
تاكەن ءالىمقۇلوۆ ولەڭدەرى
You Might Also Like
-
حالقىمىزدىڭ تاريحىندا باراق بىرنەشەۋ بولىپ كەزدەسەدى. قايىم مۇحامەدحانوۆ ءوزىنىڭ ءبىر زەرتتەۋىندە «قازاق تاريحىندا ۇزىن سانى 12 باراق بولعان» دەگەندى ايتادى.
-
ۇلىبريتانيا ءاۋديتتىڭ وتانى بولىپ سانالادى. اۋديتورلار ءسوزدىڭ قازىرگى تۇسىنىگىندە تۇلعالار بولىپ تابىلادى. شارۋاشىلىق جۇرگىزۋشى سۋبەكتىلەردىڭ قارجىلىق-شارۋاشىلىق قىزمەتىن تاۋەلسىز تەكسەرۋدى جۇزەگە ...
