InfoHub Logo

ءبىر ساپار قاسىمدا ءىنىم قارپىش بار. 1956 جىلى جوسالىعا بارا قالدىق. ماشينادان تۇسە قالىپ، سويلەسىپ تۇرعان ءبىر ءۇش ايەلگە كەلىپ:

— تاۋىرسىزدەر مە؟ — دەپ امانداسىپ ەدىم. ۇشەۋدىڭ ىشىندەگى ءبىر جاستاۋ ايەل:

— «تاۋىرسىزدەر مە» دەپ اۋرۋ ادامعا ايتۋشى ەدى، وسى قاراكەسەكتىڭ امانداسۋى دا ءبىر فورىم ەكەن! — دەپ تيىسە كەتتى.

— تاۋىرسىزدەر مە، ەسەنسىزدەر مە، امانسىزدار ما دەگەن سوزدەردىڭ ۇشەۋىنىڭ دە ماعىناسى ءبىر، اماندىقتىڭ جەلىسى عوي. بىرەۋ مەن بىرەۋ ارازدى تاتۋلاستىرۋ ءۇشىن «جاراستىرۋ كەرەك»، «جاناستىرۋ كەرەك»، «جالاستىرۋ كەرەك» دەيدى. بۇل ءۇش اۋىز ءسوز بولعانمەنەن تاتۋلاستىرۋدىڭ جەلىسى. سەنى مەن ءبىز قارعا تامىرلى قازاقپىز قاشاننان-اق، جەگجاتىمەن ەل ءوسىپ جاساڭداماق. ەر ءقادىرىن بىلمەيتۇعىن، ەل ءقادىرىن بىلمەيتۇعىن جامان قاتىن جەڭىل سويلەي، ورىنسىز شوشاقداماق، — دەدىم مەن. سوندا الگى ايەل تاعى بىردەڭە دەيىن دەپ ەدى، قاسىنداعى كەكسە ايەلدەردىڭ ءبىرى:

— سەن ەندى شوشاڭداما، جىعىلعانىڭدى ءبىلىپ، بۇل كىسىلەردى ۇيىڭە اپار، سەن لاقتىرىپ تاستايتىن كىسى سياقتى ەمەس، ۇيىندىسىنە قاراماي،.. — دەدى.

— مەن جىعىلدىم، ەندى ۇيگە جۇرىڭىزدەر، — دەپ، ايەل ءبىزدى ۇيىنە ەرتىپ كەلىپ كۇتە باستادى. جايلانىپ وتىرعاننان كەيىن، مەن وتىرىپ:

— شىراعىم، ءبىرىمىزدىڭ تۋىسىمىزدى ءبىرىمىز بىلە وتىرايىق، تەگىڭ كىم بولادى؟ — دەپ ءجون سۇرادىم. سوندا ايەل:

— مەن تابانى جاپ-جاتاق قۋاندىقتىڭ قىزى بولامىن. ءبىر جاقسىسى:

قاپ-قارا قاراكەسەك كۇڭنەن تۋعان،
بي بولىپ قازىبەگىڭ كىرىن جۋعان، —

دەپ، شوجە ايتقانداي، كۇڭنەن تۋماپپىز، — دەدى.

— مەن، شىراعىم، ساعان كۇڭنىڭ ءمانىسىن ايتايىن، تىڭداپ وتىر.

ءبىزدىڭ بابامىز مەيرام الىس جەردەن — كىشى جۇزدەن ۇيلەنىپتى. سوندا الىس جەردەن ۇزاتقان ءقادىرلى قىزدى جالعىز جىبەرە الماي، «اپارىپ سالىپ قايت» دەپ قاسىنا سۇيىكتى جەڭگەسىن جانە قىزدىڭ اعاسىنىڭ بالاسى قارقابات دەگەن قىزدى قوسىپتى. ول كەزدە قازاق — قالماق اراسىندا شاپقىنشىلىق ءجيى بولىپ تۇرادى ەكەن. جاۋگەرشىلىكتەن ارعى ەل ءارى كەتىپ، بەرگى ەل بەرى ۇزاپ كەتىپ، قىزدىڭ جەڭگەسى مەن ءسىڭلىسىن ەلىنە قايىرا الماي، قالىپ قويىپتى. ولار كەلىپ الا الماي، بۇلار اپارىپ سالالماي ارادا ەكى-ۇش جىل ءوتىپ كەتىپتى. سوندا مەيرامنىڭ بايبىشەسى ايتىپتى:

— مىناۋ ەكەۋى مەنى جالعىزسىراتپايمىن دەپ ەرىپ كەلىپ ەدى. اقىرى ەلدەن-جۇرتتان بەزىپ، وتىرىپ قالدى. ايەلدىك قىپ اركىمنىڭ ولجاسىندا كەتپەيىك، وسىنىڭ ەكەۋىن دە سەن الشى، ۇرىقسات ەتتىم، الدە بولسا ءبىرىمىزدى ءبىرىمىز كورىپ وتىرايىق! —  دەگەن ەكەن كۇيەۋىنە. سونىمەن ول ەكەۋىن دە مەيرام الىپتى. قىزدىڭ جەڭگەسىنەن شۇبىرتپالى، سىڭلىسىنەن بولاتقوجا (قاراكەسەك) تۋىپتى. كەيىنگى العان ەكى توقالدان ەكى ۇل، بايبىشەدەن ءتورت ۇل تۋادى. ءتورت توقالدان تۋعان ءتورت ۇل مەن بايبىشەدەن تۋعان ءتورت ۇل اقىرى ەنشىگە تالاسادى. بايبىشەدەن تۋعان ۇلدار ەنشىنى ۇل باسىنا بولمەك بولادى، توقالدان تۋعان ۇلدار، ەلدىڭ ەجەلگى ءداستۇرى بويىنشا ايەل باسىنا بولمەك بولادى. بۇلاي بولگەندە دە بايبىشەگە تاڭداۋلى ۇلەس تيەدى ەكەن، ءبىراق بايبىشەنىڭ ۇلدارى ونى مىسە قىلمايدى. ءسويتىپ، ەكى جاعىنان ەگەس تۋىپ، توقالدان تۋعان ءتورت ۇل بار مالدى ايداپ الىپتى.

بولاتقوجا باسقاسىنان سۇيەگى كەسەك، قۋاتتى ءارى وجەت بولعان ەكەن. مالىنا تالاسقان بايبىشەنىڭ بالالارىن قولىنا تۇسكەن تاسپەن، كەسەكپەن ۇرىپ جىعا بەرىپتى. سوندىقتان ول «قاراكەسەك» اتانىپ كەتىپتى.

سوندا بايبىشە ايتىپتى:

— بۇنى قارقابات بىتىرۋگە جارايدى، حان-قاراعا، بي-تورەگە بارۋدىڭ قاجەتى جوق، قارقاباتقا ءسوز سالۋ كەرەك، — دەيدى.

— ماعان سالسا، مەن بىتىرەيىن! — دەيدى قارقابات. سونىمەن قارقابات بايبىشەنىڭ بالالارىن شاقىرىپ الىپ:

— سەندەرگە جاقسى ايعىردىڭ ءۇيىرىن، تاڭداۋلى اتتارىڭدى بولەمىن، سەندەر مالدىڭ سانىنا تالاسپاڭدار. ەكىنشى، ايەلگە قاراي بولىنەتىن، بايبىشە تاڭداعان ۇلەسىن الاتىن اتا سالتىن بۇزباڭدار، — دەيدى.

ەندى توقال بالالارىن شاقىرىپ الىپ:

— سەندەردىڭ ەنشىلەرىڭدى سان جاعىنان جەتكىزەيىن، كەمىتپەيىن. سەندەر مالدىڭ ساپاسىنا، اجارىنا قىزىقپاڭدار، — دەيدى.

ءسويتىپ، قارقابات ەنشى ءبولىپ بەرىپ ەكى جاعىن دا تىنىشتاندىرعان ەكەن. بايبىشە قارقاباتقا رازى بولىپ، بالالارىنا وسىدان كەيىن بىلاي دەپتى:

— سەندەر ولگەن ارۋاقتى تەبىرەنتىپ نە قىلاسىڭدار. بۇدان بىلاي ەر سۇرىنگەندە، ات مۇدىرگەندە «قارقاباتتان» ۇران شاقىرساڭدار دا بولادى، — دەيدى. سودان بىلاي قاراكەسەككە قارقابات ۇران بولىپتى...

---