InfoHub Logo

باۋىرجان مومىش ۇلى ءبىر سوزىندە: "بىرىنشىدەن، بەسىك جىرىن ايتاتىن كەلىندەردىڭ ازايىپ بارا جاتقانىنان قورقامىن، ەكىنشىدەن نەمەرەسىنە ەرتەگى ايتىپ بەرە المايتىن اجەلەردىڭ كوبەيىپ بارا جاتقانىنان قورقامىن، ۇشىنشىدەن ءداستۇردى سىيلامايتىن بالالاردىڭ ءوسىپ كەلە جاتقانىنان قورقامىن. ويتكەنى بەسىك جىرىن ەستىپ، ەرتەگى تىڭداپ، ءداستۇردى بويىنا ءسىڭىرىپ وسپەگەن بالانىڭ كوكىرەك كوزى كور بولاما دەپ قورقامىن..." دەگەن ەكەن. راس، قازاق ۇرپاعىنا ۇلاعاتتى تاربيە بەرە العان، ۇلتجاندى ۇل، قىلىقتى قىز تاربيەلەگەن. ال ءقازىر ءبىز سول عاسىرلار بويعى ۇلى قۇندىلىقتارىمىزدان اجىراپ بارامىز. بۇل - بۇگىنگى قوعام دەرتى. بەسىك جىرىن شەتەلدىڭ ۋ-شۋ، داڭعازا اۋەنىنە الماستىرسا، ەرتەگىنىڭ ورنىن تەلەارنا مەن كومپيۋتەردەگى اتىس-شابىس ويىندار، فيلمدەر، مەن ءتۇرلى مۋلتفيلمدەر الماستىردى. وكىنىشتىسى سول، ءسابيىن "الديلەپ" ءان ايتىپ ەمىرەنەتىن اجەلەر ازايدى، بەسىك جىرىن بىلمەيتىن انالار كوبەيدى، ۇلدارىن اتقا مىنگىزىپ وسىرەتىن اتالارىمىز جوقتىڭ قاسى. اتام قازاقتىڭ ۇرپاق تاربيەسىن جوعارى قويعاندىعى سونشالىق، تۋعان-تۋىس، ءبىر رۋلى ەل بولىپ، بۇكىل اۋىل بولىپ اتسالىسقان. اسىرەسە، بۇل جەردە ۇيدەگى كوپتى كورگەن قارت اتا مەن اجەنىڭ تاربيەسى ۇلكەن ءرول اتقارادى. ال بۇگىن سول اتا-اجەلەرىمىز بالا تاربيەسىنە قانشالىقتى دەڭگەيدە ءمان بەرۋدە؟

ادامنىڭ اسىل قاسيەتتەرى مەن ادامي بولمىسى ءوز وتباسىندا قالىپتاسادى. وتباسىندا العان ۇلگى-ونەگە، تالىم-تاربيە ارقىلى عانا وتانعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك سەزىمى ورنىعادى. ال وتباسىنداعى باستى قۇندىلىق ۇلتتىق تاربيە دەۋگە بولادى. سول ۇلتتىق تاربيەنىڭ ءدانىن سەبۋشى جانداردىڭ ءبىرى - اجەلەر ەكەنى داۋسىز. اجە الدىن كورىپ، ءتالىمىن العانداردان قازاقتىڭ ءسۇت بەتىندەگى قايماعىنداي بولىپ، تاريحتا ەسىمى قالعان ۇلىلار قاتارى كوپ-اق. زەرەدەي زەردەلى ۇلاعاتتى اجەدەن اڭىز-اڭگىمەلەر ەستىپ، جىر-داستاندار تىڭداپ وسكەن بالا اباي دانا ابايعا، قازاقتى تانىتقان ۇلى اقىنعا، زور تۇلعاعا اينالدى. ال ايعانىمداي اجەسىنىڭ ونەگەسىن كورىپ، تاربيەسىن العان شوقان كىم بولدى؟ ءوز تۇستاستارىنىڭ الدى، قازاقتىڭ ماڭدايىنا بىتكەن جارىق جۇلدىزىنا، حالىق ماقتانىشىنا اينالدى. بۇدان وزگە ءبىرجان سال، مۇحتار سىندى قازاقتىڭ ماڭدايالدى، ءبىرتۋار ازاماتتارى دا اجەسىنىڭ تاربيەسىن كورگەن، اجەسىنىڭ الاقانىنان تۇلەپ ۇشقان. تىزبەلەي بەرسەك، "اجە مەكتەبىنەن" سۋسىنداپ وسكەن ۇلىلار سانى مۇنىمەن شەكتەلمەيدى. وسى مىسالداردان-اق اجەنىڭ قوعامداعى ورنى مەن ماڭىزى ايشىقتالىپ تۇر. 

بۇگىندە قالادان دا، دالادان دا نەمەرەسىن بەسىك جىرىمەن الديلەپ، ەرتەگىمەن ەلىتىپ، قازاقتىڭ ان-كۇيىن، جىر-داستانىن تىڭداتىپ، اڭىز-اڭگىمەسىمەن سۋسىنداتىپ وتىراتىن اجەنى تابۋ قيىننىڭ قيىنى. ارينە، كوپكە توپىراق شاشۋعا بولماس. دەگەنمەن، بۇگىنگى اجەلەردىڭ كوپشىلىگى نەمەرەنى قىزمەتپەن، ۇلتتىق ان-كۇيدى شەتەلدىك داڭعازا اۋەنمەن الماستىرعان، باسىنداعى ورامالىنان، اق جاۋلىقتى كيمەشەكتەرىنەن "ايىرىلىپ"، شاشىن قيعان، جاس قىزداردىڭ وپا-دالابىمەن، ەر-ازاماتتىڭ شالبارىمەن ورتاقتاسقان، ءبىر سوزبەن ايتساق بۇگىنگى  زامانعا بەيىمدەلگەن اجەلەر. ولاردىڭ نەمەرە باعۋعا ىقىلاسى جوق. ودان دا باردى كيىپ كوشە كەزىپ، دۇكەن ارالاپ، ءسان سالونىنا بارىپ ساندەنىپ، دەنەشىنىقتىرۋ زالىنا بارىپ، كەلبەتىن قالىپقا كەلتىرۋ ارتىعىراق. كوشەدە نەمەرەسىن جەتەلەپ بارا جاتقان اجەنى كورىپ قۋاناسىڭ دا، اڭگىمەسىن ەستىپ كەرى قايتاسىڭ. سەبەبى نەمەرەسىمەن شۇلدىرلەپ ورىسشا سويلەسىپ بارا جاتقانى. ال اقساقالدى اتالارىمىز زەينەتاقى الىپ،دۇكەن جاعالاپ، دۇڭگىرشەكتەر جانىندا اۋزىنا شايتان سۋ العاندا ءىشىڭ ۋداي اشيدى.  مۇنداي اكەدەن قانداي بالا كەلەدى، قانداي تاربيە الىپ وسەدى؟! مۇنداي اتا-اجە ۇرپاعىن ۇلتتىق تاربيەمەن سۋسىنداتادى دەگەنگە كىم سەنەدى؟ ەندى عانا جاقسى مەن جاماندى، وڭى مەن سوڭىن اجىراتا باستاعان سابيگە انا ءتىلىن ۇيرەتپەسەك، باسقا تاربيەنىڭ ءبارى بوس قالادى. وسى كۇنگى بالا الپامىستاي الىپتاردى، كولتاۋىسار مەن جەلاياقتى، تاۋسوعار مەن تولاعايدى بىلمەيدى، سەبەبى ولار جايلى ەرتەگىنىڭ مايىن تامىزىپ ايتىپ بەرەر اجە جوق. بالانى باعاتىن اجەلەردىڭ ءوزى ەرتەگى ايتىپ شارشاعانشا، تەلەديدار قوسىپ قويىپ، سونداعى جانتۇرشىگەرلىك شەتەلدىك فيلمدەردى بالاسىنا كورسەتكەندى ءجون سانايدى. اتىس-شابىس كورگەن ۇل-قىزداردىڭ پسيحولوگياسى وزگەرىسكە ۇشىراپ، مىنەز-قۇلقى اۋىتقيدى ما؟ ارينە، اۋىتقيدى. اقىل ايتىپ، ەرتەگى وقىپ اۋرە-سارساڭعا تۇسكەندى قالامايدى. وسىدان كەلىپ ءدۇبارا، قاتىگەز، مەيىرىم مەن ادامي قۇندىلىقتاردان ادا ۇرپاق ونىپ-وسەدى. سول ۇرپاق اتا-اناعا دەگەن قۇرمەتتەن جۇرداي بولادى. ال اتا-انانى قادىرلەمەۋ، سىيلاماۋدىڭ دا ارتى نەگە اپارىپ سوعاتىنىن ءوزىڭىز-اق بولجۆي بەرىڭىز.

تاربيە - كەشىكتىرۋدى كەشپەيتىن، قاتەلىككە بوي الدىرۋدى كوتەرمەيتىن ءىس. ەندەشە، كەش بولماي تۇرعاندا بالا تاربيەسىنە جاۋاپكەرشىلىكپەن ءمان بەرىپ، ەل ەرتەڭىنىڭ ەڭسەلى بولۋىنا بۇگىننەن اتسالىسىپ، بەسىكتەگى تاربيەنىڭ جايىن تۇزەيىك. سول بەسىكتى تەربەتىپ، "الديلەپ" ءان ايتاتىن، سول اۋەن ارقىلى ءوز ۇلتىنىڭ ۇلىلىعىن ۇرپاق ساناسىنا سىڭىرەتىن،ءتىلى مەن ءدىلىن دارىتاتىن قازاقى تاربيەنىڭ باستاۋى - اق سامايلى اتالارىمىز بەن اق جاۋلىقتى اجەلەرىمىز، سىزدەرسىزدەر!

قارشىعا ايگەرىم، قىزىلودا

---