قارتتىق تۋرالى تولعانىس
قارتتىق اياعىمدى تۇساپ، ۇيدەن شىعارماي، وتباسىندا كوگەندەپ قويدى. قولىم قالتىراپ، تۇرەگەلسەم تىزەم دىرىلدەپ، بۋىننان ءال كەتكەنىمەن، كوكىرەگىم سايرانداي اشىق، اقىلىم تەتىك، كوزىم ءالى دە قىراعى. ويدىڭ جۇيرىكتىگىن كىسى قارتايىپ، بوستەككە تۇتقىن بولعاندا عانا بىلەدى ەكەن. ەل ءىشى، اقىرى ءۇي شارۋاسىنا اينالىسىپ، تىرلىككە الدانباعاننان كەيىن، وتكەن-كەتكەننىڭ بارلىعى اپ-ايقىن بولىپ، كوكىرەگىڭدە سايراپ، كوز الدىڭدا جولداي جوسىلىپ تۇرادى ەكەن.
توقسان ءتۇرلى شەشۋى بار تورقا سياقتى ىلىگە، تۇيىلە شاتىسقان ءومىردىڭ توقىماسىن توقسانداعى قارت شەشۋى وڭاي ما دەپ تە قالامىن. ءبىراق تا تورىڭنەن كورىڭ جاقىن بولعاننان كەيىن، دەنەدەن كەتكەن كۇش ويدى ورگە سۇيرەپ، قاندى قايناتۋدىڭ ورنىنا، جانىڭدى كورگە سۇيرەپ، ءتانىڭدى كۇننەن كۇنگە دامىل تاپپاي سۋىتقانىن سەزگەن سوڭ، سارعايعان جاپىراقتاي، دىمقىلعا ءتۇسىپ شىرىگەندەي، كەي كەزدە ويعا تەرەڭ سۇڭگىپ وتىرىپ، مۇلگىپ-قالعۋ قارتتىقتىڭ سەرۋەن جولداسى ەكەندىگىنە بۇگىن كوزىم دە، اقىلىم دا ايقىن جەتىپ وتىر. كەۋدىرەگەن قارت دەنەنى وي كەرنەپ، سىزداۋىقتاي سىزداتاتىن مەزگىل دە از كورىنبەيدى. تەك وتكەن-كەتكەن عانا ونە بويى مي قوناعى بولىپ تۇرا دا بەرمەيدى. كەي كەزدە بولاشاقتى دا ويلايسىڭ. ءبىراق تا وعان ءوزىڭ جەتپەۋگە كوزىڭ انىق جەتكەندىكتەن بە، تاپ وسى كەزدەگىنى، بولاشاقتى، سەنىكى ەمەس — بالالاردىكى دەگەن وزىمشىلدىك مىنەز پايدا بولىپ، ەگەر دە ءومىرىمنىڭ مەن تاتقان اششى-تۇششىسىنان بىلگەنىمدى ايتسام، تاعى دا جاستاردىڭ بىرەۋى «مىنا الجىعان شال نە دەپ اقىل ايتىپ بىلشىلداپ وتىردى» ەستىرتىپ ايتپاسا دا، ىشىنەن ايتا ما دەپ قايمىعىپ، بار سىرىڭدى ىشىڭە ساقتاپ وتىرا بەرەدى ەكەنسىڭ. زەرىگەسىڭ، ويدان دا قاشىق بولعىڭ كەلەدى. سارعايىپ، سازارىپ وتىرا بەرگەن سوڭ، قايتادان وي قورشاۋىنا قالاي ءتۇسىپ مۇلگي قالعىعانىڭدى ويانعاندا ءبىر-اق سەزەسىڭ.
جاستار كوزىنىڭ قىرىمەن قاراي بەرىپ، بىرىنە ىمداي جىميىپ ساعان كۇلەدى. ادەپ تۇتقاننان شارشاپ، كەي كەزدە بالانى وياتقانداي ءسوزىڭدى دۇرىستاپ ىشىنەن مىسقىلدايدى، اقىرىندا قارتتاردى اشىق كەلەمەج قىلۋدان تايىنبايتىن نەمەرە-شوبەرەلەر دە قۇداي اقىن، جوق ەمەس، مەنىڭشە، كوپ تە. ولارعا ىزالانىپ، قۇسالاناتىن دا دارمەن ازدىقتان با، ايتەۋىر ەلەمەگەن بولىپ وتىرا بەرەسىڭ. ويتكەنى ولار ويلاپ، ۇيالىپ باسىلمايدى، باسىنادى — توبەڭدە وينايتىن اسىرەڭكىلىكتەرى دە بولماي قويماعاندا، «باسىڭا كەلسىندى» قارعاپ ويلامايسىڭ، «كوپ جاسا» دەگەن تىلەكپەن ايتقانىڭدى سەزگەندە، قارتتىقتىڭ ءىشىنىڭ سونشا كەڭدىگىنە تاڭ قالاسىڭ.
مەنىڭ تىرلىگىم — وي، وي ۇستىندە قالعۋ. قالعۋ — مەنىڭ تۇلپارىم، ۇيقى — مەنىڭ جەلمايام. كوزىم ءىلىنىپ كەتسە، جاھان كەزىپ، سەرۋەندەپ شارشاعانىمدى ءبىر-اق سەزەم.
قار جاۋدى قارا جەرگە كەتپەيتۇعىن،
استىڭدا ەكى بۇلاق كەپپەيتۇعىن.
قۇرىلعان مەرۋەرتتەن ەسىل قالا،
تابىلماس سەنى ۇستا سەپتەيتۇعىن.
قارتتىقتان مۇگەدەك بولىپ وتىرىپ، ءوزىڭدى-وزىڭ بۇل دۇنيەگە ەرتەڭ-بۇرسىگۇنى كەتەتىن قوناق ساناعاندىقتان با، كىسى ءومىر ءقادىرىن قارتايعاندا شىنىمەن-اق بىلە مە دەيمىن. قارتايعان سايىن جان ءتاتتى بولا ما دەيمىن. اقىرعى كۇنىڭدە ەشكىمدى رەنجىتكىڭ كەلمەيدى، بىرەۋدىڭ كوڭىلى قالماسىن دەگەن پىكىر ويىڭنان كەتپەي، جاستاردىڭ بارىنە «قاراعىم-شىراعىمدى» الداپ، ايلالاۋ ءۇشىن ەمەس، شىن نيەتىڭمەن-اق جاقسى كورگەندىكتەن ايتاسىڭ. كىمگە بولسا دا جامانشىلىق ويلامايسىڭ، بارىنە دە اللادان جاقسىلىق تىلەيسىڭ. وزىڭنەن كىشىلەردىڭ بارلىعى كوزىڭە ءارتۇرلى قۇلپىرعان گۇل سياقتانىپ كورىنەدى. قارت كىسى جاستارعا گۇلگە مەيىرىمدەنگەندەي مەيىرىمدەنىپ، قىزىعا جانى اشىپ، اياۋلى مىنەزبەنەن قارايدى ەكەن، ولار باقىتتى بولسا، شىن نيەتىڭمەن قۋانادى ەكەنسىڭ، باقىتسىزدىعىنا، جەڭىل-جەلپىلىگىنە كادىمگىدەي-اق كارى قابىرعاڭ قايىسىپ، قىنجىلا قايعى ۇرعانداي بولاسىڭ. ەلدىڭ بارلىعىنا باقىت تىلەيسىڭ. ءبارى بىردەي جاقسى بولىپ، ءومىر قىزىعىن ۋايىمسىز وتكىزسىن دەيسىڭ. بۇدان بۇرىن قارتتىقتىڭ سونشاما اق نيەت، مىرزا ەكەنىن كىم ءبىلىپتى. «بالا دا ءبىر، قارت تا ءبىر» دەيدى قازاق. مۇمكىن، دۇرىس شىعار. بالانىڭ ويى العا جۇيرىك بولسا، قارتتىڭ ويى ارتقا جۇيرىك، شاپشاڭ، كۇنالى وتكەن ءومىردى مەزگىلدە ارالاپ شىعا كەلەدى. بالانىڭ ويى — تالتىرەكتەگەن تاپىر-تاپىر ۇيىتقي سوققان قيىر ۇشى، بايلانىسى جوق قىزىق وي، قارتتىڭ ويى — ءتىس قاققان تەتىك وي — بەلدەر اسىپ، قىرعا شىعىپ، كەيىن ءوز ىزىڭە ءوزىڭ قاراپ، قيسىق-قىڭىرىن سىناق كوزبەن كورگەن مەزگىلدەي بولعاندىعىنان بولۋى كەرەك دەيمىن.
* * *
جەڭگەڭنىڭ اكەسى بەكباي، ونىڭ اتاسى كوكباي دەگەن كىسى بولعان. ەكەۋى دە ابايدىڭ زامانداسى بولعان كىسىلەر. ۇلكەن اعاسىن وزىنە اتقوسشى قىلعان اباي، مىنانىڭ اكەسىن سەمەيگە جىبەرگەن. سوعان مال بەرىپ، باقتىرىپ، بارعاندا تۇراتىن تۇراعى ەتكەن. ياعني ابايدىڭ سەمەيدەگى داياشىسى بولعان. اباي كاپريزنىي كىسى بولعان. ابايعا بۇلاردىڭ جاقىندىعى وسى جاعىنان. ال، ەندى شەجىرە جاعىنان العاندا، بۇلار توبىقتى ەمەس. بۇلار ۋاق-كەرەي، بۇلار رۋ جاعىنان س. مۇقانوۆقا جاقىن. بۇلاردىڭ اتا-باباسىن اباي وزىنە تارتقان. ابايدىڭ اتىن اتا-بابالارى جامىلىپ كەلسە، بۇلار دا ابايعا جاقىنبىز دەپ جۇرەدى. اكەسى نەگىزىنەن سەمەيدەگى ابايدىڭ قىزمەتشىسى بولعان كىسى. ويتكەنى ابايعا قوناق ءۇي كەرەك، سول ءۇشىن ۇستاعان. مۇنى ماعان ولاردىڭ وزدەرى ايتىپ بەردى، رۋ سۇراسقاندا قاريالارى ايتادى.
* * *
شاماسىن بىلمەگەن كىسىدە اۋىل جوق. شامانىڭ دا شەڭبەرى بار. سونى بايقاۋ ءۇشىن از، كوپ بولسىن، اقىل كەرەك. مىناۋىڭ شامانى، ۇن شەڭبەردى دە بىلمەيدى. شامانى ءبىلۋ ۇلكەن نارسە، ونىمەن ساناسپاسقا بولمايدى. ومىردەن ورنىن ارسىزدار مەن اقىماقتار عانا تابا المايدى.
ابايشا:
سەن دە ءبىر كىرپىش دۇنيەگە
كەتىگىن تاپ تا بار، قالان دەگەن وي.
* * *
ومىردەن ءبىز قايعىرىپ ۋايىم جەيمىز....
قۇدىرەت ونى دا ءبىز ءومىر دەيمىز، —
دەپتى اۋىلدىڭ قازاعى. يا نە يسكليۋچەنيا. مەندە دە سونداي ارمان بار. ارمان دەگەن سوزگە دۇرىس ءتۇسىنۋ كەرەك. ارماننىڭ ءتۇبى جوق، تەرەڭ نارسە. دارىندى عالىمداردىڭ، اقىنداردىڭ، انشىلەردىڭ تۇبىنە جەتپەگەن ارمانىنىڭ تەگى سول بولادى. تىكە ايتقاندا موريس، ە.، ل.، ستاليندەر سول ارماننىڭ تۇبىنە جەتۋ — ورىسشا ايتقاندا نيەۆوزموجنو.
مەچتا — ەتو پوەتيچەسكوە سلوۆو... نيكتو نە پوستيگ ۆ يستوريي چەلوۆەچەستۆا سۆوەمۋ مەچتۋ. ەتو نيەۆوزموجنو! رەاليزم مەن ءرومانتيزمدى ايىرا ءبىلۋ كەرەك. ك نەسچاستيۋ چەلوۆەچەستۆو — مى دو سيح پور نە رازليچاەم رازنيسۋ مەجدۋ رەاليزموم ي يدەاليزموم.
چەلوۆەك — سوزناتەلنىە جيۆوتنىە. سوزنانيە ۆ رازنوە ۆرەميا پونيماەتسيا پو رازنومۋ. تاك سوزنانيام، كوممۋنيزم — ەتو ۋتوپيا. مى سامي ۆيديم چتو تاكوە سوسياليزم. گلۋپىي حرۋششيەۆ زاياۆيل — مول زاۆەرشيلي سترويتەلستۆا سوسياليزما — دەپ وتتادى عوي.
ليچنىە ينتەرەسى كاجدوگو پوكولەنيا رازنوە. ءبىر زامان، ءبىر زامانعا ۇقسامايدى. ءبىر زاماننىڭ بالالارى ەكىنشى زاماننىڭ بالالارىنا توجە ۇقسامايدى. اركىمنىڭ ءوز زامانى وزدەرىنە جاراستىقتى. ولاردىڭ جاقسىلىعى دا، كەمىستىگى دە بولادى. ولارعا پايعامبار بولۋدىڭ قاجەتى جوق. پو ەتومۋ ۆسياكيە پرەدسكازىۆانيە ەتو ابساليۋتنوە ەرۋندا. كىشكەنتاي مىسال. ءوزىمىزدىڭ بەل بالامىز كەيدە ءتىلىمىزدى الادى، كەيدە ءتىلىمىزدى المايدى، ا پرەدسكازىۆات بۋدۋششەە — وبششەە ياۆلەنيا، ەتو وچەن ستروگو بەزوتۆەتستۆەننوە ياۆلەنيە. ساما بۋدۋششەگو پوكولەنيا، سامي بۋدۋششەە وبششەستۆا ۆ سمىسلە زاكونومەرنوگو سۆوەگو رازۆيتيا بۋدۋت رەشات سۆويۋ سۋدبۋ. نام، ستارشيم پوكولەنيام، كوماندوۆات يم نەچەگو. جيت دا يم، ا نە نام. پۋست وني سامي رەشايۋت سۆويۋ سۋدبۋ. ناستاۆنيكاح مى يح نەگوديمسيا.
يا كاك ستارىي چەلوۆەك موجەت گرۋبو، موجەت بىت رەزكو ۆىرازيل سۆويۋ منەنيا، يا نە پروشۋ پروششەنيا — پوتومۋ چتو يا تاك دۋمايۋ، ا ۆى كاك دۋماەتە دەلو ۆاشەي .... (جيزني).
مەن باۋىرجان مومىشۇلىمىن — يا — زنامەنيتىي پولكوۆنيك (ەتو گوۆوريۋ بەز لوجنوي سكرومنوستي)؛ يا پريزنان كاك پولكوۆودەس — كاك ۆوين، نە تولكو ۆ كازاحستانە، نە تولكو ۆ سوۆەتسكوم سويۋزە، ا ۆو ۆسەم ميرە. يا پيساتەل، يا ۋچەنىي — فيلوسوف، پسيحولوگ. يا — پوەت، يا — ينجەنەر...، ۆسە ەتو گوۆوريتسيا بەز لوجنوي سكرومنوستي، نا ۆسە ەتي پەرەچيسلەننىە ۆەششي ۋ مەنيا يمەيۋتسيا دوكۋمەنتى.
سو منوي شۋتيت موجنو، نو بالوۆاتسيا نەلزيا.
سلۋجۋ سوۆەتسكومۋ سويۋزۋ.
You Might Also Like
-
دۇزەلحانوۆ اعىمسالى — سۋرەتشى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ونەر قايراتكەرى (1996). اعىمسالى دۇزەلحانوۆ 1951 جىلى 19 تامىزدا قىزىلوردا وبلىسى قازالى قالاسىندا دۇنيەگە كەلگەن. 1976 جىلى الماتى ...
-
قازاقتا ءبىر ءسوز بار: وڭعان، ىلگەرى باسقان بىرەۋدى «دۋا تيگەن عوي!» —دەيدى. ءبىر وڭباعان تۇقىمدى: «دۋا تيمەگەن عوي!» — دەيدى. كەشە كۇلىكتە: بىرەۋىنىڭ اتى — ءا...
