قاسقىر مەن قارا قوزى
ول كەزدە اكەي ۇجىمشاردىڭ قويىن باعاتىن. مەكتەپتەن جازعى دەمالىسقا تاراسىمەن، مەن دە مالدىڭ ءبىر جاعىنا شىعىسىپ، و كىسىگە قولعانات بولاتىنمىن.
ءبىر جىلى جايلاۋعا ەلدىڭ الدىمەن كوشىپ، تاۋدىڭ تاقالماسىنداعى باتپاقتى دەگەن جەرگە بارىپ قوندىق. ەشبىر قورشاۋى جوق جايداق قورامىزدىڭ ءتور جاعى — قوجىرقاي تاستى، بۇتالى بەتكەي. ونىڭ كولبەڭكى ەتەگىندە تاۋدان قۇلاپ ءتۇسىپ، بىر-بىرىنە سۇيەنە تۇرىپ قالعان ءداۋ-داۋ تۇيە تاستار جاتاتىن. ولاردىڭ استى مەن ارا-اراسىندا سۋىردىڭ ءىنى، ايۋدىڭ اپانىنداي قۋىس-قۋىستار بار ەكەن.
مالىمىز تۇندە بەتكەيگە سۇيەنىپ، سول تاستاردىڭ توڭىرەگىندە جۋسايدى. ءۇيىمىز ونىڭ اياق جاعىنداعى تەپسەڭ جەردە.
سوندا كوشىپ بارعان كۇنى-اق ءتۇن ورتاسىندا «ءدۇرر» ەتىپ قوي ۇرىكتى! اكەي ۇيدە جاتىپ، «ا-ەەي، ايت، ايت، ايداق!» دەپ ايعايلاپ-ايعايلاپ قويدى. قورا قايتا تىنىشتالدى.
تاڭەرتەڭ تۇرعاندا قويلارىمىز قورانىڭ ورتاسىن تاستاپ، شەت-شەتىندە جاتقانىن كوردىك. الا بوتەن ەشتەڭە بايقالمادى. سوندا دا اكەي ەكەۋمىز قويدى قورادان ساناپ ورگىزدىك. مالىمىز تۇگەل ەكەن.
كەلەسى ءتۇنى تاعى دا قوي ۇرىكتى. اكەي ۇيدە وتىرىپ تا، سىرتقا شىعىپ تا تاۋ جاڭعىرتا ايعايلادى. «يت-قۇس، بىردەمە كەلىپ، بىرەر مالدى جايعاپ جاتقان جوق پا؟» دەپ، ەكەۋمىز قورانى ءبىر اينالىپ شىقتىق. ونداي ەشتەڭە كوزگە تۇسپەدى. شەتكە شىققان مالدى قوراعا قاراي قايىرىپ، قايتا كەلىپ جاتىپ قاددىق. ءبىر تاڭعالارلىق جايت: ودان كەيىن دە ءار ءتۇن سايىن وسى جاعداي قايتالاندى دا وتىردى. ءسويتىپ، ول ءوزى ۇيرەنشىكتى نارسەگە اينالدى. اكەي جايباراقات سياقتى. مەن بولسام «قوي تۇندە تاس استىنداعى ىننەن شىققان سۋىردان ۇركەتىن شىعار» دەيمىن ىشىمنەن.
***
ءبىر كۇنى مەن مالىمىزدى ارشالى جاققا ايداپ تاستاپ، ۇيگە قايتىپ كەلە جاتتىم. قورا شەتىنە جەتكەندە ءوز كوزىمە ءوزىم سەنبەي، سوستيىپ تۇردىم دا قالدىم! قورانىڭ ورتاسىنداعى الگى دوڭبەك تاستاردىڭ تۇبىندە ءبىر توپ كوك سۇر كۇشىك ءورىپ ءجۇر! كادىمگى ءيتتىڭ كۇشىكتەرى قۇساپ، ءبىرىن-بىرى قۋىپ، الىسىپ وينايدى. بىرەۋلەرى تەرى مە بىردەمەنى تىستەپ تارتىسادى. ءبىرى جۇلىپ الا قاشادى. ەكى-ۇشەۋى قۋادى، جەتەدى، تالاسادى، ۇمار-جۇمار بولىسادى.
ءبىر كەزدە تۇرعان ورنىمنان قوزعالىپ، جۇرە باستاپ ەدىم، ولار مەنى كورىپ، ۇدىرەيە قاراي قالدى دا، قيپاقتاي بارىپ تاس استىنا كىرىپ-كىرىپ كەتتى.
مەن ۇيگە اسىعا جۇگىرىپ كەلىپ:
— قورانىڭ ورتاسىندا قاسقىردىڭ ۇياسى بار ەكەن! كۇشىكتەرى تاستىڭ استىنا كىرىپ كەتتى! — دەدىم اپتىعا سويلەپ. اكەي وعان ونشالىق ەلەڭ ەتە قويمادى. مەنەن بۇرىن ءبىلىپ، ءبىر سەبەپپەن ادەيى ماعان ايتپاي جۇرگەن سياقتى كورىندى.
و كىسى مەن ايتقان جاڭالىقتى جايباراقات قانا تىنداپ:
— ءوي، وندا جۇمىستارىڭ بولماسىن! تيىسپەڭدەر! بىزگە زيانى بولمايدى. ەشكىمگە تىستەن شىعارماڭدار! اۋىزدارىڭا يە بولىندار! بىرەۋ-مىرەۋ ءتيىسىپ، كۇشىكتەرىنە زيان كەلتىرسە، ايتپادى دەمەڭدەر، قاسقىر اينالاداعى ەلدىڭ مالىنا قىرعيداي تيەدى. جۇرتتىڭ وبالىنا قالامىز. ءبىزدى دە ايامايدى. سوندىقتان وتپەن ويناماي، تىنىش جۇرىڭدەر! — دەپ قاتتى ەسكەرتتى.
اكەيدىڭ ايتقانى زاڭ. سىرتىنان قاراپ، بولتىرىكتەردىڭ الىسىپ، قۋىسىپ ويناعانىن كورگەنىمىز بولماسا، ولاردىڭ قاسىنا دا بارمايمىز.
***
كۇندە تاڭەرتەڭ قوي ورگىزگەندە، ءبىر جەردە جاتىپ قالا ما دەيتىن اقساق-توقساق، ءالجۋاز قوي-قوزىلاردى قورادا الىپ قالاتىنبىز. ءبىر كۇنى قاعىنعان الگى بولتىرىكتەر ۇيالارىنىڭ قاسىنا بارعان سونداي ءبىر قارا قوزىنى جابىلىپ ءولتىرىپ قويىپتى.
ونى كورىپ كەلگەن مەن:
— انا قاسقىردىڭ كۇشىكتەرى ءبىر قوزىنى ءولتىرىپ تاستاپتى عوي! «زيانى جوق» دەپ ەدىڭىز، — دەدىم اكەيگە.
— قوي، ەشتەڭە ەتپەيدى ءبىر قوزى. سول جەردە جاتا بەرسىن، تيىسپەڭدەر، — دەدى اكەي، تاعى دا قاسقىردىڭ «ءسوزىن سويلەپ».
و كىسىنىڭ ايتقانى بويىنشا ونىڭ قاسىنا دا بارمادىق، ولگەن قوزىنى دا المادىق.
سودان سول كۇنى تۇندە كەلىپ، ەنەلەرى كۇشىكتەرىن باجىلداتىپ تالادى-اي كەپ! قوي «ءدۇر-دۇر» ەتىپ، بىت-شىت بولىپ ۇرىكتى!
اكەي بىزگە:
— مىنە، كوردىڭدەر مە اقىلدىسىن؟ «كورشىنىڭ قوزىسىن ولتىردىڭدەر، اقىماقتار!» دەپ، بولتىرىكتەرىن جازالاپ جاتىر، دەدى دە، سىرتقا قاراتا ايعايلاپ-ايعايلاپ قويدى.
قورا قايتا تىنىشتالدى.
اكەي ەكەۋمىز سىرتقا شىعىپ، بىتىراپ كەتكەن قويلاردى قوراعا قاراي قايىرىپ قويدىق.
تاڭەرتەڭ تۇرعاندا قاراساق، قوي-ەشكى قورانىڭ شەت جاعىنداعى تاستارعا بارىپ جاتىپتى. قاسقىر تاڭ اتپاي كەتىپ قالعان كورىنەدى.
«بۇل پالە ىزالى سياقتى. مالعا زيانى ءتيىپ جۇرە مە» دەپ ساقتانا باستادىق. كوبىنەسە ورىسكە ايداپ جىبەرىپ، كەشكە قاراي جيىپ تۇسەتىن قويدى ەندى سوڭىنان قالماي باعاتىن بولدىم.
***
بولتىرىكتەر قوزىنى ولتىرگەننەن كەيىنگى ءۇشىنشى كۇن بولاتىن. سىبىلىقتاپ جاڭبىر جاۋىپ تۇرعان. قويدى ورىستەن قوراعا قاراي قايىرىپ تاستاپ، مالدىڭ ءور جاعىنداعى ءبىر شوقىدا وتىر ەدىم، بىردەڭە استىڭعى جاقتان سىلدىر ەتكەندەي بولدى. جالت قاراسام، قاسقىر ەكەن!
و توبا! ول ءبىر قارا قوزىنى موينىنان تىستەپ، جەتەكتەپ الىپتى! ونى كادىمگىدەي قۇيرىعىمەن ۇرىپ، ايداپ قويادى!
مەن ورنىمنان قوزعالماي وتىرمىن. ءبىراق ونىڭ قاسىمنان ءوتىپ بارا جاتىپ، شوقىدا شوشايىپ وتىرعان مەنى بايقاماۋى مۇمكىن ەمەس. ءتىپتى اۋەلى و پالە قوزى اكەلگەنىن ماعان ادەيى كورسەتىپ وتكەن بولۋ كەرەك.
ءسويتىپ، قاسقىر الگى قارا قوزىنى ءبىزدىڭ قويدىڭ شەتىنە اپارىپ قويا بەردى دە، ءوزى سوعان قاراپ شوقيىپ وتىردى.
قوزى بەيشارا ماڭىراپ بارىپ قويعا قوسىلدى. باستارىن كوتەرىپ، بوتەن قوزىعا قاراي قالعان قويلار قاسقىردى دا كورىپ، ۇرىكپەك بولىپ ۇدىرەيە قالىستى.
قاسقىر سىلەكەيىن جالانىپ قويىپ، بۇلكەكتەي جەلىپ، ارتقا قايتىپ كەتتى.
قوراعا كەلگەننەن كەيىن الگى قوزىنى ۇستاپ الىپ، ءۇستى-باسىن تەگىس قارادىم. ەشبىر جەرى جاراقاتتانباپتى. قۇلاعىندا ەنى دە جوق ەكەن.
مەن بۇعان تاڭعالا كەلىپ، ۇيدەگىلەرگە:
— قاسقىر ءبىزدىڭ قويعا ءبىر قارا قوزى اكەلىپ قوستى! — دەدىم ەكپىندەي سويلەپ.
ولاردىڭ ءبىرى «ءوي، وتىرىك!» دەسە، ەكىنشىسى «شىن بولسا شىن شىعار، ەشكىمگە ايتپايىق» دەدى.
مەن سەنبەگەندەرىنە ءسال قىزاراقتاپ:
— «وتىرىك» دەگەندەرىڭ ۇستاپ الىپ كورىڭدەر! ءبىزدىڭ قوزىلاردىڭ قۇلاعىندا ەنى بار. ونىڭ ەنى جوق! — دەدىم.
ولار مەنى قوراعا ەرتىپ بارىپ، الگى قارا قوزىنى ءوز كوزدەرىمەن كوردى.
بىرەۋلەرى ونى «قاسقىر اكەلىپ قوستى» دەگەنگە ءالى دە سەنىڭكىرەمەي:
— باسقا بىرەۋدىڭ قويىنان قوسىلعان شىعار؟ — دەدى. مەن وعان وزىمشە كۇيىپ-پىسىپ:
— قايداعى قويدان قوسىلادى، بۇل جاقتا ەشكىمنىڭ قويى جوق بولسا!؟ — دەدىم.
ەندى سوزگە اكەي ارالاسىپ:
— قاسقىردىڭ وندايى بولادى دەيتىن. مۇنى بۇرىن دا بىر-ەكى ادامنان ەستىگەنىم بار. بۇل الگى بولتىرىكتەرى ولتىرگەن قارا قوزىنى تولەگەنى عوي. ءقازىر مۇنىڭ كىمنىڭ مالى ەكەنىن بىلمەيمىز. يە شىعىپ جاتسا ءوزى الار، شىقپاسا بىزدە قالار، — دەدى.
***
قوزى اكەپ بەرگەننەن كەيىن دە قاسقىردىڭ تۇندە بولتىرىكتەرىن تالاۋى كوبەيىپ كەتتى. مەن اكەيدەن:
بۇل نەگە تالايدى؟ — دەپ سۇراپ ەدىم، و كىسى:
— انا ەرەسەيىپ قالعان پالەلەر قوراداعى مالعا ۇمتىلاتىن بولۋ كەرەك. ەنەسى سوعان جىبەرمەي، قيقارلارىن جازالايتىن سياقتى، — دەدى.
— بۇل ءوزى مالعا مازا بەرمەيتىن بولدى عوي، باسقا جەرگە جىلجىپ قونساق قايتەدى؟ — دەدىم مەن اكەيگە.
— راسىندا بولتىرىكتەرى دە ەرەسەيىپ قالدى. تاعى دا زيان جاساپ جۇرە مە، كۇن اشىلعان سوڭ، كوشسەك كوشەيىك، — دەدى اكەي.
ءبىراق كەلەسى ءتۇنى كۇتپەگەن جەردەن قورادا تىلسىم تىنىشتىق ورنادى: ءبورى دە بولتىرىكتەرىن تالامادى، قوي دا ۇرىكپەدى.
«بۇل نەگە بۇلاي بولا قالدى!؟» دەپ، اكەي تاڭەرتەڭ بارىپ تاس استىنداعى اپاندى قاراسا، قاسقىر بولتىرىكتەرىن ەرتىپ بىزدەن بۇرىن «كوشىپ كەتىپتى».
You Might Also Like
-
تاۋ بەتكەيىندەگى قالىڭ ورماننىڭ شەت جاعىن بالپيعان ءبىر سارى سۋىر مەكەندەۋشى ەدى. ول تاڭەرتەڭگىلىك ىنىنەن سىرتقا شىقتى. ءىن اۋزىندا بالاشا تىك تۇرەگەلىپ، بادىراق كوزىن جۇگىرتە اينالاسىن بارلادى. شۇنا...
-
ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى بۇل ناۋرىزدا، دوس تۇگىل، تاتۋلاسار جاۋىڭىز دا. جەر باپتاپ، بۇلاقتاردىڭ كوزىن اشىپ، كوشەت ەك كوشە، باقشا، باۋىڭىزعا.
