ءۇش دوس
ەرمەك دەگەن بالانىڭ اق كۇشىگى مەن كوك كۇشىگى بولدى. اق ايۋدىڭ بالاسىنداي اق كۇشىكتىڭ اتى — اپپاقاي دا، كوك ءبورىنىڭ بولتىرىگىندەي كوك كۇشىكتىڭ اتى — كوكجال ەدى.
ولار وتە سۇيكىمدى جانە ويىنپاز بولاتىن. ەكەۋى ءبىر ۇيشىكتە بىرگە جاتاتىن، بىرگە ۇيىقتايتىن. ءبىر ىدىستان بىرگە تاماق ءىشىپ، جۇپ جازباي بىرگە ءجۇرىپ، بىرگە وينايتىن.
دەگەنمەن ەكەۋىنىڭ مىنەز-قۇلقى ەكى باسقالاۋ ەدى: اق كۇشىك ءسال جۋاستاۋ، كوك كۇشىك بولسا وعان قاراعاندا بۇزاقىلاۋ. كەيدە ونىڭ اق كۇشىككە الىمجەتتىك جاسايتىن جامان ادەتى بار بولاتىن. سول مىنەزىنىڭ كەسىرىنەن بىردە ول وتە قيىن جاعدايدا قالدى.
ول ءوزى بىلاي بولدى. ەكەۋى ءتۇس الەتىندە ەكىنشى اۋىسىمدا وقيتىن ەرمەكتى مەكتەپكە شىعارىپ سالىپ، قاقپا الدىندا قالعان. سودان ءبىرىن-بىرى قۋىپ، الىسىپ ويناي ءجۇرىپ، ۇيدەن بىلايىراق شىعىپ كەتتى. وزدەرى بۇرىن كورمەگەن ءبىر جارلاۋىت جىراعا بارىپ، ءار نارسەنى قىزىقتاپ ارى-بەرى ءجۇردى.
اق كۇشىك ءبىر جەردەن ءبىر ۇلتاراقتاي تەرى تاۋىپ الىپ، سونى اۋزىنا تىستەپ تۇر ەدى، وعان قاسىندا جۇرگەن كوك كۇشىك كەلىپ جارماستى. ءسويتىپ ەكەۋى الگى تەرىنى كوكپارشا تارتىسىپ قالدى.
ولارى العاش ويىن سياقتى-اق ەدى، بارا-بارا ەگەسكە اينالىپ كەتتى. بىرىنەن-بىرى جۇلىپ الماق بولىپ، ارى جۇلقىستى، بەرى جۇلقىستى. ءتىپتى اۋەلى تۇمسىقتارىن تىرجيتىپ، ىرىلداسا باستادى. بىرەسە اق كۇشىك سۇيرەدى، بىرەسە كوك كۇشىك سۇيرەدى. سويتە-سويتە ولار جىرانىڭ تابانىنا ءتۇستى.
ەڭىس جاققا شىعىپ العان كوكجال اپپاقايدى دىرىلداتىپ الا جونەلدى. اپپاقاي اۋزىنداعى تەرىنى ەرىكسىز جىبەرە سالدى. كوكجال ءوز ەكپىنىمەن بارىپ ارتىنداعى سۋ ورعان قۋىسقا ءتۇستى دە كەتتى!
بۇل شۇقىر كوك كۇشىك شىعا الاتىنداي جەر ەمەس ەدى: ءوزى كىسى بويىنداي تەرەڭ، قابىرعاسى دا تىپ-تىك، تومەنگى جاعى قاراڭعى قۋىس.
وسىعان تاپ بولعان كوك كۇشىك تارتىپ العان «ولجاسىن» تاستادى. جانتالاسىپ، شۇقىردان شىعار جول ىزدەدى. ءبىر جەرگە جارماسىپ، جوعارى قاراي ورمەلەپ ەدى، ودان قايتا قۇلاپ ءتۇستى. ەندى قايتەرىن بىلمەي، كوككە قاراپ قىڭسىلاي باستادى.
وعان جانى اشىپ كەتكەن اق كۇشىك تە قوسىلا قىڭسىلاپ، شۇقىردى جاعالاپ شىر اينالدى. جان-جاعىنا جالتاقتاپ، «كومەك سۇراپ» شاۋىلدەپ ءۇردى دە.
ءبىراق ونىسىن ەشكىم ەستىمەدى، ەشكىم كورمەدى. ويتكەنى، بۇل ارا ۇيدەن دە، جولدان دا قالتارىستاۋ، ەسكەرۋسىز جەر ەدى. تەك ءبىر الا قانات ساۋىسقان عانا بىردەڭەنى سەزگەندەي بولىپ، سونداعى ءبىر اعاش باسىندا شىقىلىقتاپ وتىردى.
سونىمەن كوك كۇشىك ويلاماعان جەردەن ءولىم مەن ءومىر اراسىندا قالدى. ەندى ونى بىرەۋ تاۋىپ، شىعارىپ الماسا، ءبىتتى دەي بەر.
***
ءبىر ۋاقىتتا ەرمەكتىڭ اپاسى كۇشىكتەرگە تاماق قۇيعالى سىرتقا شىققان. مۇندايدا ول ەكەۋى جۇگىرىپ كەلىپ، قۇيرىقتارىن بۇلعاڭداتا اياعىنا ورالۋشى ەدى، بۇل جولى اۋلادا كورىنبەدى.
— كو-وكجال، كوكجال، كا، كا! — دەپ داۋىستاپ شاقىردى.
ولار كەلمەدى.
— اكە-اۋ، بۇلار قايدا ءجۇر!؟ ەرمەكتىڭ سوڭىنان كەتتى مە ەكەن؟ — دەپ، قاقپادان شىعىپ قاتتىراق داۋىستادى:
— ا-اپپاق، اپپاق، كا، كا! كو-وكجال، كوكجال، كا، كا!
بۇل داۋىستى ەستىپ، الدەن ۋاقىتتا اپپاقاي كەلدى. ونى كورگەن ەرمەكتىڭ اپاسى:
ءاي، قايدا جۇرسىڭدەر؟ كوكجال قايدا؟ — دەپ، بالاعا سويلەگەندەي ەركەلەتە سويلەپ، يتاياققا تاماق قۇيدى.
اپپاقاي سىلپىلداتىپ تاماعىن ءىشىپ جاتتى. كوكجال جوق. سول ارادا ىدىسىن كوتەرىپ، ءسۇت سۇراعان كورشى ايەل كەلە قالدى.
— ءبىزدىڭ الگى كوك كۇشىكتى كورمەدىڭ بە؟ — دەدى ەرمەكتىڭ اپاسى.
— باعانا ەكەۋى دە انا جول جاقتا جۇرگەن، — دەدى ول.
— قاپ، قۇداي-اي! بىرەۋ الىپ كەتكەن عوي ونى. جاقسى توبەت بولاتىن نەمە ەدى! ەرمەك تە جىلايدى-اۋ ەندى، — دەدى دە، — قوي، مىنادان دا ايىرىلىپ قالارمىز، — دەپ، تاماعىن ءىشىپ بولىپ، جالانىپ وتىرعان اپپاقايدى ۇيشىككە كىرگىزىپ، قاماپ قويدى.
قاس قارايا مەكتەپتەن ەرمەك كەلدى. ەكى كۇشىگى كۇندەگىشە ارسالاڭداپ اددىنان شىعىپ،اياعىنا ورالمادى.
ەرمەكتىڭ كەلگەنىن ءبىلىپ، اپپاقاي ۇيشىكتى تىرمالاپ، قىڭسىلاپ كەتتى.
ەرمەك ۇيشىكتىڭ ەسىگىن اشىپ، اپپاقايدى قۇشاقتاپ، كوتەرىپ الدى. ونىڭ ارقا-باسىن سيپاي تۇرىپ، كوك كۇشىگىن جوقتاي باستاعاندا، ۇيدەن اپاسى شىقتى.
— اپا، كوكجال قايدا!؟ — دەدى.
— ءوي، ول وسى تۇستەن بەرى جوق. سەن كەتكەن سوڭ بۇلار مىنا جول جاقتا جۇرسە كەرەك. بىرەۋ الىپ كەتتى مە ەكەن دەيمىن. جاقسى يت بولاتىن نەمە ەدى، قاراشى ەندى! وسى اۋىلدىڭ ءبىر قاعىنعان بالالارى السا، قايتىپ بەرەر. تابىلىپ قالار، ءجۇر ۇيگە، تاماعىڭدى ءىش.
العاش ەرمەكتىڭ كوڭىلى بوساپ، جىلاعىسى كەلگەن. ءبىراق ودان نە پايدا؟ اقىلعا سالىپ ويلانا باستادى.
«اپاسى ايتقانداي، «قاعىنعان بالالار السا» كىمدەر الادى؟» دەيدى ىشىنەن. «باعانا، ءوزى مەكتەپكە بارا جاتقاندا، مىنا كورشى اۋىلدان كەلىپ وقيتىن ەكى بالا قارسى جولىعىپ ەدى. ەكەۋى دە وسى كوكجال جوعالعان جولمەن ءجۇر ەدى. ولار السا، سول اۋىلدان كەلەتىن ءبىر دوسى بار، سول ارقىلى بىلۋگە بولادى». وسىنداي ويلانۋدان كەيىن:
— مەن ونى تاپپاي قويمايمىن! ەرتەڭ مەكتەپكە حابارلاندىرۋ جازامىن، — دەپ كادىمگىدەي قاتۋلانا سويلەپ، اپپاقايدى ۇيشىككە قايتا قامادى.
ءوزى ۇيگە كىردى دە، سومكەسىن قويىپ، كيىمىن اۋىستىرىپ كيىپ، قولىن جۋىپ كەلىپ تاماعىن ءىشتى. كوك كۇشىگىن ويلاي وتىرىپ تەلەديدار كوردى. ءبىرازدان كەيىن ساباق دايىنداعالى ۇستەلگە وتىرىپ ەدى، كۇشىگى ويىنان كەتپەي، الدىمەن ول تۋرالى حابارلاندىرۋ جازۋعا كىرىستى.
كادىمگىدەي ماندايىن سيپاپ وتىرىپ، ويشا قۇراستىرىپ الدى دا، سونان سوڭ بارىپ قاعازعا ءتۇسىردى: «حابارلاندىرۋ. ءبىزدىڭ ءبىر كوك سۇر كۇشىگىمىز جوعالدى. اتى — كوكجال. سونى كورگەن ادامنىڭ 4 «ا» سىنىپ وقۋشىسى ەرمەككە حابارلاسۋىن سۇرايمىز.سىيلىعى بار».
بۇل حابارلاندىرۋىن ەكى-ۇش قايتارا وقىپ شىقتى. «ەرتەڭ اپاما كورسەتىپ، قايتا كوشىرىپ جازارمىن» دەپ جاۋىپ قويدى دا، سىرتقا شىقتى.
ءتۇن تاستاي قاراڭعى ەكەن. اۋىلدىڭ ءار-ار جەرىنەن ۇرگەن ءيتتىڭ داۋسى كەلەدى. اپپاقاي كوكجالدى ىزدەپ، قىڭسىلاپ تۇر. ءتىپتى ول ايانىشتى داۋىسپەن شاۋىلدەي ءۇرىپ، داۋسىن سوزا ۇلىپ تا جىبەردى.
ەرمەك ونى ۇيشىكتەن شىعارىپ، ءبىراز كوتەرىپ ءجۇردى. «سەن كوكجالدى ويلاپ، قىڭسىلاپ جىلاما. ءبىز ونى ەرتەڭ-اق تابامىز» دەپ، كۇشىگىن ۇيشىگىنە قايتا جايعاستىردى دا، ءوزى ۇيگە كىرىپ جاتىپ قالدى.
كوك كۇشىگىن ويلاپ جاتىپ ۇيىقتاپ كەتتى. ءتۇس كوردى. تۇسىندە ءوزى ۇناتپايتىن ءبىر بالا قاسىنا كەلىپ: «سەنىڭ كوك كۇشىگىڭنىڭ قايدا ەكەنىن مەن بىلەمىن. اۋەلى سىيلىعىڭدى اتا. قانشا اقشا بەرەسىڭ؟ سونان سوڭ ايتامىن»، — دەدى...
***
تورعاي شىرىلدادى. قىزىل اتەش قاناتىن قاعىپ-قاعىپ جىبەرىپ، كەڭىردەگىن سوزا: «تا-ڭ ات-تى-ى!» دەپ جار سالدى. الدەن ۋاقىتتا ەرمەك تە ۇيقىسىنان ويانىپ، تاعى دا كوك كۇشىگىن ويلادى: «كوكجال ءبىزدى ىزدەپ، قىڭسىلاپ جىلاعان شىعار. بوتەن يت وعان تۇمسىعىن تىرجيتا ىرىلداپ، تاماق ىشكىزبەگەن شىعار. ۇرلاعان ادام ونى قيىن جەرگە قاماپ تاستاعان شىعار...» دەگەن سياقتى ءبىراز جايلاردى قيالداپ جاتقاندا، سىرتتان سيىرىن ساۋىپ، اپاسى كىردى.
ەرمەكتىڭ وياۋ ەكەنىن كورىپ:
— تۇر، بالام-ەي. انا اق كۇشىك سىڭارىن جوقتاپ، تۇنىمەن قىڭسىلادى، — دەدى.
ەرمەك اپىل-عۇپىل كيىنىپ، سىرتقا شىقتى. ۇيشىكتىڭ ەسىگىن اشىپ:
— سالەم، اپپاقاي! كوكجالدى ساعىندىڭ عوي، ءا؟ — دەپ ونى بوساتىپ جىبەردى.
ول كۇندەگىشە ارسالاڭداپ، اياققا ورالمادى. دەرەۋ ەسىك جاققا باردى دا، قاقپانىڭ استىنان ەڭبەكتەپ ءوتىپ، سىرتقا كەتتى. «ءوي، بۇل قايدا بارماق بولدى!؟» دەپ ەسىك الدىنا شىققان ەرمەك ونىڭ قىرعا قاراي شاپقىلاپ بارا جاتقانىن كوردى.
«ە-ە، كوكجالدى بىرگە جۇرگەن جەرىنەن ىزدەمەكشى عوي» — ەرمەك تە سوڭىنان جۇگىرىپ بارىپ، قىرعا شىقتى. الدىنداعى جىرادا بىردەڭەگە قۇيرىعىن بۇلعاپ، قىڭسىلاپ تۇرعان اپپاقايدى كوردى. ول يەسىنە قاراپ، «ءاۋ-اۋ-اۋ، ءاۋ-اۋ-اۋ!» دەپ شاقىرعانداي بولدى.
ەرمەك جۇگىرىپ بارسا، بايعۇس كوك كۇشىگى كوزى جىلتىراپ، تەرەڭ شۇقىردىڭ تۇبىندە تۇر ەكەن!
قۇيرىعىن بۇلعاپ، قىڭسىلاپ كەتتى. ەرمەك:
— و-و، اقىماعىم! مۇندا نەڭ بار ەدى؟! كوزىڭە قاراپ جۇرمەيسىڭ بە! اپپاقاي بولماسا، سەنى ەشكىم دە تاپپاس ەدى. وسىندا جاتىپ ولەتىن ەدىڭ! — دەپ شۇڭقىرعا ءتۇسىپ، كوكجالدى سىرتقا كوتەرىپ شىقتى.
ءسويتىپ، ءۇش دوس قۋانا جۇگىرىپ ۇيلەرىنە كەلدى.
You Might Also Like
-
حالقىمىزدىڭ ەجەلدەن قالىپتاسقان ادەت-عۇرپىندا كوڭىل اۋدارارلىق پسيحولوگيالىق ءىس-ارەكەتتەر كوپ كەزدەسەدى. سونىڭ ىشىندە سەزىمدى، كوڭىل كۇيىن، ءىس-قيمىلدى ءسوز شىعىنداماي-اق ىمم...
