InfoHub Logo

تاۋ بەتكەيىندەگى قالىڭ ورماننىڭ شەت جاعىن بالپيعان ءبىر سارى سۋىر مەكەندەۋشى ەدى. ول تاڭەرتەڭگىلىك ىنىنەن سىرتقا شىقتى. ءىن اۋزىندا بالاشا تىك تۇرەگەلىپ، بادىراق كوزىن جۇگىرتە اينالاسىن بارلادى. شۇناق قۇلاعىن دىبىسقا توسىپ، تۇمسىق-تاناۋى مەن قىلشىق مۇرتتارىن قىبىرلاتا اۋانى يىسكەدى. بوتەن ەشتەڭە سەزىلمەگەن سوڭ، ىنىنەن ەكى ارقان بويىنداي ۇزاپ، ورمان جاقتاعى كوگالعا باردى.

ول شوقيا وتىرىپ، تاۋبۇرشاقتىڭ كوگىن جەي باستاپ ەدى، اعاش اراسىنان بىردەڭە سىلدىر ەتە قالدى. ساۋىسقاننان ساق سۋىر ىنىنە قاراي تۇرا قاشتى. ءىن اۋزىنا بارىپ، تاعى دا تىك تۇرەگەلىپ، «ءشوڭ، ءشوڭ-شوڭ!» دەپ الگى جاققا ۇركە قارادى. سويتسە وندا ءبىر ۇزىن قۇلاق سۇر قويان ءجۇر ەكەن.

ونىڭ وزىنە زيانى جوعىن بۇرىننان جاقسى بىلەتىن سارى سۋىر قايتادان سوندا بارىپ جايىلا باستادى.

ونى كورگەن سۇر قويان سەكەڭدەپ كەلىپ:

— سالەم، سۋىرەكە! مەنەن تۇرا قاشقانىڭ نە؟ — دەپ قاسقا ءتىسىن اقسيتا كۇلدى.

سۋىر دا وعان جىميا قاراپ:

— ە، امانسىڭ با، قويانجان؟ سەن ەكەنىڭدى قايدان بىلەيىن، ءبىر­دەڭە سىلدىر ەتكەن سوڭ، قاسقىر ما دەپ قالعانىم عوي. ءيا، بۇل جاققا كەلىپ قالىپسىڭ عوي، جايشا ما؟ — دەدى.

— وي، سۋىرەكە، مەن مۇندا كەلگەلى ءبىراز بوپ قالدى. ساعان قۇدايى كورشىمىن. انا ءبىر ۇلكەن قاراعايدىڭ تۇبىندە كەۋەگىم بار. ءوزىڭدى كۇندە سىرتىڭنان كورىپ ءجۇرمىن. ىنىڭنەن كوپ ۇزامايسىڭ، الىسقا بارىپ جايىلمايسىڭ. «مۇنىسى نەسى ەكەن، ءا؟» دەپ، وزىڭمەن كەزدەس­كەندە سۇراعالى ءجۇر ەدىم.

— ونىڭ راس ەندى، قويانجان. سەنىمەن ءبىزدىڭ جاۋلارىمىز كوپ قوي. جەردە قاسقىر، تۇلكى، ايۋ، يت، تاعى باسقا تىستىلەرى بار؛ كوك­تە قارشىعا، بۇركىت، ۇكى سياقتى تىرناقتىلار بار دەگەندەي. ءبىز ءقاۋىپتى سەزىسىمەن ىنىمىزگە جەتىپ ۇلگىرۋىمىز كەرەك. ءتىپتى جاۋىمىز سول ءىننىڭ اۋزىندا تۇرسا دا ءبىز ءبارىبىر سولاي جۇگىرەمىز. ءبىز سەندەر سياقتى جۇيرىك ەمەسپىز. ىننەن الىستاپ كەتسەك، وعان جەتە الماي، جاڭاعى جاۋلارىمىزدىڭ ءتىس-تىرناعىنا ىلىنەمىز. سوندىقتان دا ىننەن ونشا ۇزاپ كەتپەيتىنىمىز راس.

— مەنىڭ تاعى ءبىر تاڭعالاتىنىم، — دەدى قويان سۋىرعا جاقىنداي ءتۇسىپ. — بۇل ماڭايدا سۋ جوق. الىسقا سۋ ىزدەپ بارمايسىڭدار. سەندەر سوندا سۋدى قايدان تاباسىڭدار!؟

— راس ايتاسىڭ، قويانجان. ءبىز ەشقايدا سۋ ىزدەپ بارمايمىز. مىناداي كوك بالاۋسا شوپكە جايىلامىز دا، وسىلاردىڭ بويىنداعى ءسولى بىزگە جەتكىلىكتى سۋ بولادى. باسقا سۋدى كەرەك ەتپەيمىز.

— كۇزگە قاراي بۇل شوپتەرىڭ قۋرايدى عوي. وندا قايتەسىڭدەر؟

— سول كەزدەن باستاپ ءبىز ىننەن اتتاپ شىقپاي، ۇزاق ۇيقىعا جاتامىز.

— سوندا قاشانعا دەيىن جاتاسىڭدار؟

— كوكتەمنىڭ باسىنا دەيىن، ياعني جەردەن قار كەتىپ، كوك قىلتيا باستاعانعا دەيىن التى-جەتى ايداي جاتاتىن شىعارمىز.

— ويباي، و-وي! ءتىپتى ۇزاق ەكەن عوي! — دەپ كوزى بادىرايا تاڭعالدى قويان. — انەۋگۇنى ءبىر ۋىس ءشوپتى اۋزىڭا كولدەنەڭ تىستەپ الىپ، ىنىڭە كىرىپ بارا جاتقانىڭدى كوردىم. سوندا سەندەر قىسقا ازىق جيناپ الاسىڭدار ما؟

— جوق، قويانجان، ءبىز قىسقا ازىق جينامايمىز. ول ءشوپتى جاتاتىن جەرىمىزگە توسەنىش ەتەمىز. كوكتەمدە ءىندى جاڭارتقاندا، ونى قايتادان سىرتقا شىعارىپ تاستايمىز.

— ويباي-اۋ، التى-جەتى اي بويى ءنار تاتپاساڭدار اشتان ءول­مەيسىڭدەر مە!؟ — دەدى قويان تاعى تاڭعالىپ.

— جوق، دوستىم، ءبىز وعان اشتان ولمەيمىز. جازدا سەمىرىپ، دەنەگە جيعان مايىمىز قىس بويى قورەك بولادى. ءسىرا، قويانجان، وزدەرىڭ قىسقا ازىق جينايتىن شىعارسىڭدار؟ — دەدى سۋىر.

— جوق، سۋىرەكە، ءبىزدىڭ قوياندار قىسقا ازىق تا جينامايدى، سەندەر سياقتى ۇزاق ۇيقىعا دا جاتپايدى.

— سوندا سەندەر قاقاعان قارلى قىستا قالاي تىرشىلىك ەتە­ءسىڭ­دەر!؟

— قىستا ءجۇنىمىز قالىڭداپ، ءتۇر-تۇسىمىز دە ءبىراز وزگەرەدى. قىستا دا جازداعىداي جان-جاققا ورىستەپ جايىلامىز. تاپقان ءشوبىمىز بەن اعاش-بۇتانىڭ بۇرشىگىن جەپ، قابىعىن كەمىرەمىز. اياعىمىز جەتكەن جەردەگى مالشىنىڭ ماياداعى شوبىنە دە تۇسەمىز. ءسويتىپ، جىل ون ەكى اي بويى تىنىمسىز تىرشىلىك ەتەمىز. ءتۇرلى-تۇرلى جاۋلارىمىزدان جانىمىزدى ساقتايمىز. سويتە ءجۇرىپ، كوجەكتەرىمىزدى دە وسىرەمىز. مىنە، سولاي، دوستىم.

— «كوجەك» دەمەكشى، سەندەر وسى تۋعان سوڭ «قانجىعادا كو­رىسەرمىز» دەپ كوجەكتەرىن تاستاپ كەتەدى دەيدى عوي. سول راس پا ءوزى؟

— جوق، سۋىرەكە، ولاي ەمەس. ءبىز كوجەكتەرىمىزدى ولاي تاستاپ كەت­پەيمىز. ءبىراق ولارعا سيرەك بارامىز. ءبىزدىڭ ءسۇتىمىز وتە ءنارلى، قۋاتتى. ءبىر ەمىزىپ كەتسەك، كوجەكتەرىمىز بىرنەشە كۇن بويى اشىق­پايدى. سوندىقتان ولارعا سونشاما ۋاقىت بارماي­مىز. بۇل — ولاردى امان ساقتاۋدىڭ ءبىر امالى. ەگەر ولارعا قايتا-قاي­تا بارا بەرسەك، ولاردىڭ اينالاسى ىزگە تولىپ، قاسقىر، تۇلكى، يت سياقتى ءىزشىل دە ءيىسشىل جاۋلارىمىز سول ءىز ارقىلى كوجەكتەرىمىزدى تاۋىپ الىپ، جەپ قويار ەدى. سوندىقتان سيرەك بارىپ، سيرەك ەمىزەمىز. ءبىراق «قانجىعادا كورىسەرمىز» دەپ مۇلدە تاستاپ كەتپەيمىز.

— ۇزىن قۇلاق كورشىم، بايقاۋىمشا، ەكەۋمىزدىڭ كوپ جاۋلارىمىز ورتاق سياقتى. ءبىز ولاردان ىنگە تىعىلۋ ارقىلى قورعانامىز دەدىم عوي. ال سەندەر قالاي قورعاناسىڭدار؟

— ءبىزدى باسقالار «جەلاياق جۇيرىك» دەيدى. راسىندا جوپشەڭدى قاسقىر، تۇلكى، يتتەرگە جەتكىزبەيمىز. جەتكەن جاعدايدا دا ولاي-بىلاي بۇلتارا قاشىپ، دىڭكەسىن قۇرتامىز. ءسويتىپ، كوپ رەتتە وسى اياقتىڭ ارقاسىندا امان قالامىز. ال ەندى بۇركىت، قارشىعا، ۇكى سياقتى قاناتتى جاۋلارىمىز بار ەمەس پە؟ ولاردان دا زىمىراي قاشىپ، وڭ-سولعا بۇلتارىپ، ىنگە، قالىڭعا كىرىپ قۇتىلۋعا تىرىسامىز.

— قويانجان، وسى سەندەر ءۇشىن ەڭ قيىن ۋاقىت قاي مەزگىل بولادى؟ قىس پا، جاز با؟

— ارينە، قىس كەزى قيىن-اق. قىستا ازىق تابۋ دا وڭاي ەمەس. ونى الگىندە ايتتىم. ونىڭ ۇستىنە جاۋلارىمىز دا تاماق تاپپاي قاعىنىپ كەتەدى. ءبىزدىڭ ولاردان قورعانۋىمىز دا قيىنداي تۇسەدى. جۇرگەن ءىزىمىز قار بەتىندە سايراپ جاتادى. ىزگە تۇسكەن جىرتقىشتار تىمىسكىلەپ ءجۇرىپ تاۋىپ الادى. دەگەنمەن وندايدا وڭايلىقپەن تاپتىرمايتىن ءبىر امالىمىز بار.

— سونىڭدى ايتشى، بالكىم بىزگە دە پايداسى بار شىعار، — دەدى سۋىر.

قويان ءبىر ءتۇبىر اعاشتىڭ ۇستىنە قارعىپ شىقتى. ارتقى ەكى اياعىمەن تىك تۇرەگەلىپ، بويىن سوزا جان-جاعىنا قاراندى. ۇزىن قۇلاعىن ولاي-بىلاي بۇرىپ دىبىس تىڭدادى. سودان كەيىن تۇبىردەن سەكىرىپ ءتۇسىپ، سۋىردىڭ قاسىنا باردى. تاعى دا جان-جاعىنا قارانىپ الىپ، اقىرىن سىبىرلاي سويلەدى:

— سەن مۇڭى ءبىر مۇڭداس، قۇدايى كورشىمسىڭ. مۇنى باسقا ەشكىمگە تىسىڭنەن شىعارمايدى دەپ سەنەم. بوتەن بىرەۋلەر ەستىپ قالىپ، قاسقىر، تۇلكى، تازىلارعا جەتكىزىپ جۇرمەسىن دەپ ساقتانىپ جات­قانىم عوي. ول ءوزى بىلاي: قىستا تۇنىمەن تاماق ىزدەپ تالاي جەردى شارلايمىز. سودان تاڭ اتا پاناسى بار ءبىر جەرگە كەلىپ تىعىلامىز. ءبىراق جۇرگەن، جۇگىرگەن ءىزىمىز قار بەتىندە، اسىرەسە جاڭا جاۋىپ باسىلعان كوبىك قاردا سايراپ جاتادى. ىزگە تۇسكەن ءيىسشىل قاسقىر، تۇلكى، يتتەردى اداستىرۋ ءۇشىن، كەلىپ تىعىلعان اعاش نەمەسە توپ بۇتا، شي، قۋرايلاردىڭ اينالاسىن شيىرلاپ، بىرنەشە رەت اينالىپ شىعامىز. كەرى قاراي دا اينالامىز.

— ول پالەلەر دە سولاي اينالىپ ءجۇرىپ تاۋىپ الادى عوي؟ — دەدى سۋىر تاعاتسىزدانىپ.

— دۇرىس ايتاسىڭ. سونى ءبىلىپ بىزدەر الگى پانالاعان جەردەن بىلايىراق شىعامىز. سونان سوڭ سول ىزىمىزبەن كەرى قاراي جۇرەمىز دە قولايلى ءبىر بۇتا، شي سياقتىلاردىڭ تۇسىنا كەلگەندە، سونىڭ تۇبىنە سەكىرىپ بارىپ تۇسەمىز. ءسويتىپ، جاڭاعى ءىزىمىز بەن سەكىرىپ تۇسكەن جەرىمىزدىڭ اراسىندا جالعاسىپ جاتقان ءىز بولمايدى. ءبىراق جاقىن جەردەن ءيىسىمىزدى سەزىپ قويۋى مۇمكىن عوي. سوندىقتان ودان دا ارعى بىرنەشە بۇتا، شيلەردىڭ تۇبىنە سەكىرىپ ءتۇسىپ، الگى ىزىمىزدەن الىستاپ كەتەمىز. ءسويتىپ، ءيىسىمىزدى دە سەزبەيتىندەي جەرگە بارىپ تىعىلىپ جاتامىز، — دەگەنى دە سول ەدى، سارى سۋىر ساسقالاقتاپ:

— ويباي، كەپ قالدى! — دەپ ىنىنە قاراي تۇرا جۇگىردى.

— نە كەپ قالدى!؟ — دەپ ساسىپ قالعان قوياننىڭ قۇلاعىنا دا توسىن گۋىل ەستىلدى.

جالت قاراسا، ءبىر بۇركىت بۇلارعا قاراي قۇيىلىپ كەلەدى ەكەن!

سۋىر بارىپ ءوز ىنىنە، قويان قاسىنداعى قالىڭ بۇتاعا زىپ بەرىپ ۇلگىردى.

قاپى قالعان قارا بۇركىت سۋىر ىنىنە داۋىلداتا ءشۇيىلىپ كەلىپ، قايقايا قايتا كوتەرىلىپ كەتتى.

---