قازاق حالقىنىڭ سالت - ءداستۇرى «بالاعا ات قويۋ»، بەسىككە بولەۋ، تۇساۋ كەسۋ، ساۋكەلە كيگىزۋ.
قازاق حالقىنىڭ سالت - ءداستۇرى «بالاعا ات قويۋ»، بەسىككە بولەۋ، تۇساۋ كەسۋ، ساۋكەلە كيگىزۋ.
ماقساتى: جاس ۇرپاققا بالا تاربيەسىنە بايلانىستى حالىقتىڭ سالت - داستۇرلەرىن ناسيحاتتاۋ، ءوز حالقىنىڭ ادەت - عۇرىپتارىن دارىپتەۋگە، قۇرمەتپەن قاراۋعا باۋلۋ، مەيىرىمدىلىككە، كوپشىلدىككە، ءوزارا سىيلاستىققا تاربيەلەۋ.
وتكىزىلۋ فورماسى: ساحنالىق قويىلىم
جابدىقتالۋى: قازاقتىڭ كيگىز ءۇيىنىڭ كورىنىسى، ءۇي جيعازدارى، بەسىك، دوڭگەلەك جەر ۇستەل، دومبىرا.
بارىسى:
ساحنادا اتاسى مەن اجەسى جانە قوناق جىگىت داستارحان باسىندا جايعاسىپ قىمىز ءىشىپ وتىر.
بالالار جۇگىرىپ كىرىپ:
- اجە، اجە ءسۇيىنشى، مەن قارىنداستى بولدىم.
- الاقاي، ەندى مەنىڭ ءسىڭلىم بار! اجە، مەن ونى ويناتىپ، شاشىن ءورىپ بەرەمىن.
- مەنىڭ قارىنداسىم. بوپە مەنىكى!
اجە:
- وركەندەرىڭ ءوسسىن، شىراقتارىم. ءتاۋبا، ءتاۋبا! ءتفا، ءتفا، ءتىل كوزىم تاسقا دەپ سۇيىنشىلەردى تاراتادى.
بالالار:
- اتا، ەسىمى كىم بولادى؟
- مەن قويايىنشى، ءسىڭلىمنىڭ ەسىمىن؟
- جوق، مەن قويام!
اجە:
- وتاعاسى، نەمەرەڭىزدىڭ اتىن كىم قوياسىز؟
اتا:
- بالاعا ات قويۋ – حالقىمىزدىڭ ەجەلدەن كەلە جاتقان سالتى. ءداستۇرىمىزدى ساقتايىق. اۋىلىمىزدىڭ قۇرمەتتى اقساقالى ورازالىعا قويعىزايىق. ورەكەڭدەي اقىلدى، دانا، ەلگە سىيلى بولسىن! قازان كوتەر، نەمەرەمە ەسىم بەرەيىك!
اجە:
- اتالارىڭ دۇرىس ايتادى شىراقتارىم، مەن قازان - وشاق جاققا بارايىن. قۇلىندارىم - اۋ، جۇرىڭدەر. اجەلەرىڭە كومەكتەسىپ جىبەرىڭدەرشى.
بالالار:
- ارينە، اجەتاي!
اجە:
- قۇلىندارىم مەنىڭ! قولقاناتتارىم مەنىڭ!
ءبارى شىعىپ كەتەدى.
اتا:
- ال، شىراعىم. بۇگىن ءوزى تاماشا كۇن بولعالى تۇر. كۇمبىرلەتشى قانەكەي، قوس ىشەكتى!- دەپ قوناق جىگىتكە ايتادى
كۇي ورىندالادى
كۇي ورىندالىپ بىتكەن سوڭ، ساحناعا كوپ قوناقتار كەلىپ كىرىپ، جايعاسادى.
بارلىعى:
- نەمەرەڭىزدىڭ باۋى بەرىك بولسىن، دەپ كىرەدى.
ورازالى: امانسىز با، زامانداس؟
اتاسى: امانبىز امانبىز! قوش كەلدىڭدەر!
اتا: ال، قاۋىم، بۇگىن نەمەرەمىزگە ات قويعالى وتىرمىز. ات قويۋدى زامانداسىم ورازالىعا بەرمەكپىن. الىپ كەلىڭدەر نەمەرەمدى!
جۇرگىزۋشى: ات قويۋ سالتى تۋرالى تۇسىنىك بەرەدى
اپا، كەلىنى، بارلىعى نەمەرەسىن الىپ كەلەدى.
اجەسى بالاسىن ۇستاپ تۇرادى، ورازالى اقساقال:
ورازالى: «سەننىڭ اتىڭ – اجار بولسىن، اتىڭ – اجار بولسىن اتىڭ – اجار بولسىن»، - دەپ 3 رەت قايتالايدى. يا، جاراتقان! بۇگىنگى ەسىم بەرگەن سابيىمىزگە ۇزاق ءومىر ءناسىپ ەتە گور. ەندى سابيىمىزگە قول جايىپ، باتا بەرەيىك!
باقىتتى بالا بولسىن،
اقىلدى دانا بولسىن.
امان ساۋ ءوسىپ ەر جەتىپ،
اتا - اناسىنا پانا بولسىن!
پەيىلى كەڭ بولسىن، ايتقانى ءجون بولسىن.
قادامى وڭ بولسىن.
بەسىگىنىڭ تۇبەگى داڭعىر قاقسىن،
جورگەگىن سان قۇرعاتسىن.
جايالىعى اڭقي بەرسىن،
ۋىلدەپ شالقي بەرسىن.
اتىنا ساي اجارلى بولسىن،
جۇرگەن جەرى بازارلى بولسىن!
سابيىمىزگە جان تيمەسىن.
امان - ساۋ بولىپ ەر جەتسىن،
اق اجە بولىپ تورلەتسىن!
ءاۋمين!!!
اتاسى: بارەكەلدى، قۇتتى بولسىن! اجارىمىزدىڭ ءومىر جاسى ۇزاق بولسىن!
اجەسى: وتاعاسى ورازالى اقساقالعا نە بەرەمىز؟
اتاسى: ات مىنگىزەمىن!!
اجەسى: شىراقتارىم اتالارىڭدى داستارحانعا شاقىرىڭدار!!
كەلىن: جۇرىڭىزدەر! تورلەتىڭىزدەر!
اجەسى:
- ءسابيىمىزدى بەسىككە سالايىق!
بەسىككە بولەۋ سالتى جاسالادى.
بەسىكتى ۇلكەن كەلىن الىپ شىعادى. اپانى ساحناعا الىپ شىعادى.
/تىشتىرما ءراسىمى/
ءراسىم تۋرالى تۇسىنىك بەرىلىپ وتەدى
اجەسى: ال ەندى ناعاشى اپاسى نەمەرەڭىزدى بەسىككە بولەۋدى وزىڭىزگە تاپسىرايىن!
بەسىككە سالۋ ءراسىمى تۋرالى ءتۇسىندىرىپ كەتەدى
اجەسى: ال ەندى ناعاشى اپاسى نەمەرەڭىزدى بەسىككە بولەپ بەسىك جىرىن ايتىڭىز! بەسىك جىرى قوسىلادى
سالت ورىندالىپ بىتكەندە اجەسى:
ەندى اجارىمىزدىڭ قىرقىنان شىعارۋ راسىمىنە جينالايىق دەپ، راسىمگە قاتىسقاندارعا، ورامال تون بولمايدى، جول بولادى دەپ سىيلىقتارىن تاراتادى.
اجەسى: تويىمىزدى باستاماس بۇرىن ناعاشى جاعىنان ءبىر قوناق كادە سۇرايىق!
ءان ورىندالادى: ماعجان اقەركە،«كوزىڭنىڭ ءمولدىرىن - اي»
بەسىك قۇدا
قۇداعي: امانسىزدارما! نەمەرەلى بولىپ جاتىر ەكەنسىزدەر، قۇتتى بولسىن!!
اجەسى: ءيا، راحمەت. تورلەت، تورلەت قاراقتارىم.
قۇداعي: ءبىزدىڭ كەلۋ سەبەبىمىز قازاق ءداستۇرى بويىنشا بەسىك قۇدا دەگەن بار. سىزدەردە قىز بار بىزدە ۇل بار دەگەندەي....
ۇلكەن كەلىن: بۇل كورشى اۋىلدىڭ ۇلگىلى وتباسىلارىنىڭ ءبىرى. بۇل كىسىلەردە دە قۋانىش بار، ۇلدى بولدى!!
اجەسى: ءيا، ءجون ءجون.....
قۇداعي: قۇدالىقتىڭ ءبىر بەلگىسى رەتىندە ۇكى تاعىپ كەتەيىن، ال مىنا سىرعانى كىشكەنە ءوسىپ - جۇگىرگەندە قۇلاعىنا تاعارسىزدار!!
جۇرگىزۋشى: تۇسىندىرمە «بەسىك قۇدا» سالتى
اجەسى: بارەكەلدى، تويىمىز تويعا ۇلاسىپ جاتىر كۇمبەرلەتشى قانە دومبىراڭدى قۇداشا قىز!
ءان: داۋلەتبەكوۆا ايەركە «اقتامبەردى تولعاۋى»
ساحنادان ءبارى شىعىپ كەتەدى
جۇرگىزۋشى: تۇساۋ كەسۋ تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ
ساحنادا اتاسى مەن اجەسى، قوناقتار وتىر.
قازاق حالقىنىڭ سالت - ءداستۇرى «بالاعا ات قويۋ»، بەسىككە بولەۋ، تۇساۋ كەسۋ، ساۋكەلە كيگىزۋ. جۇكتەۋ
ماقساتى: جاس ۇرپاققا بالا تاربيەسىنە بايلانىستى حالىقتىڭ سالت - داستۇرلەرىن ناسيحاتتاۋ، ءوز حالقىنىڭ ادەت - عۇرىپتارىن دارىپتەۋگە، قۇرمەتپەن قاراۋعا باۋلۋ، مەيىرىمدىلىككە، كوپشىلدىككە، ءوزارا سىيلاستىققا تاربيەلەۋ.
وتكىزىلۋ فورماسى: ساحنالىق قويىلىم
جابدىقتالۋى: قازاقتىڭ كيگىز ءۇيىنىڭ كورىنىسى، ءۇي جيعازدارى، بەسىك، دوڭگەلەك جەر ۇستەل، دومبىرا.
بارىسى:
ساحنادا اتاسى مەن اجەسى جانە قوناق جىگىت داستارحان باسىندا جايعاسىپ قىمىز ءىشىپ وتىر.
بالالار جۇگىرىپ كىرىپ:
- اجە، اجە ءسۇيىنشى، مەن قارىنداستى بولدىم.
- الاقاي، ەندى مەنىڭ ءسىڭلىم بار! اجە، مەن ونى ويناتىپ، شاشىن ءورىپ بەرەمىن.
- مەنىڭ قارىنداسىم. بوپە مەنىكى!
اجە:
- وركەندەرىڭ ءوسسىن، شىراقتارىم. ءتاۋبا، ءتاۋبا! ءتفا، ءتفا، ءتىل كوزىم تاسقا دەپ سۇيىنشىلەردى تاراتادى.
بالالار:
- اتا، ەسىمى كىم بولادى؟
- مەن قويايىنشى، ءسىڭلىمنىڭ ەسىمىن؟
- جوق، مەن قويام!
اجە:
- وتاعاسى، نەمەرەڭىزدىڭ اتىن كىم قوياسىز؟
اتا:
- بالاعا ات قويۋ – حالقىمىزدىڭ ەجەلدەن كەلە جاتقان سالتى. ءداستۇرىمىزدى ساقتايىق. اۋىلىمىزدىڭ قۇرمەتتى اقساقالى ورازالىعا قويعىزايىق. ورەكەڭدەي اقىلدى، دانا، ەلگە سىيلى بولسىن! قازان كوتەر، نەمەرەمە ەسىم بەرەيىك!
اجە:
- اتالارىڭ دۇرىس ايتادى شىراقتارىم، مەن قازان - وشاق جاققا بارايىن. قۇلىندارىم - اۋ، جۇرىڭدەر. اجەلەرىڭە كومەكتەسىپ جىبەرىڭدەرشى.
بالالار:
- ارينە، اجەتاي!
اجە:
- قۇلىندارىم مەنىڭ! قولقاناتتارىم مەنىڭ!
ءبارى شىعىپ كەتەدى.
اتا:
- ال، شىراعىم. بۇگىن ءوزى تاماشا كۇن بولعالى تۇر. كۇمبىرلەتشى قانەكەي، قوس ىشەكتى!- دەپ قوناق جىگىتكە ايتادى
كۇي ورىندالادى
كۇي ورىندالىپ بىتكەن سوڭ، ساحناعا كوپ قوناقتار كەلىپ كىرىپ، جايعاسادى.
بارلىعى:
- نەمەرەڭىزدىڭ باۋى بەرىك بولسىن، دەپ كىرەدى.
ورازالى: امانسىز با، زامانداس؟
اتاسى: امانبىز امانبىز! قوش كەلدىڭدەر!
اتا: ال، قاۋىم، بۇگىن نەمەرەمىزگە ات قويعالى وتىرمىز. ات قويۋدى زامانداسىم ورازالىعا بەرمەكپىن. الىپ كەلىڭدەر نەمەرەمدى!
جۇرگىزۋشى: ات قويۋ سالتى تۋرالى تۇسىنىك بەرەدى
اپا، كەلىنى، بارلىعى نەمەرەسىن الىپ كەلەدى.
اجەسى بالاسىن ۇستاپ تۇرادى، ورازالى اقساقال:
ورازالى: «سەننىڭ اتىڭ – اجار بولسىن، اتىڭ – اجار بولسىن اتىڭ – اجار بولسىن»، - دەپ 3 رەت قايتالايدى. يا، جاراتقان! بۇگىنگى ەسىم بەرگەن سابيىمىزگە ۇزاق ءومىر ءناسىپ ەتە گور. ەندى سابيىمىزگە قول جايىپ، باتا بەرەيىك!
باقىتتى بالا بولسىن،
اقىلدى دانا بولسىن.
امان ساۋ ءوسىپ ەر جەتىپ،
اتا - اناسىنا پانا بولسىن!
پەيىلى كەڭ بولسىن، ايتقانى ءجون بولسىن.
قادامى وڭ بولسىن.
بەسىگىنىڭ تۇبەگى داڭعىر قاقسىن،
جورگەگىن سان قۇرعاتسىن.
جايالىعى اڭقي بەرسىن،
ۋىلدەپ شالقي بەرسىن.
اتىنا ساي اجارلى بولسىن،
جۇرگەن جەرى بازارلى بولسىن!
سابيىمىزگە جان تيمەسىن.
امان - ساۋ بولىپ ەر جەتسىن،
اق اجە بولىپ تورلەتسىن!
ءاۋمين!!!
اتاسى: بارەكەلدى، قۇتتى بولسىن! اجارىمىزدىڭ ءومىر جاسى ۇزاق بولسىن!
اجەسى: وتاعاسى ورازالى اقساقالعا نە بەرەمىز؟
اتاسى: ات مىنگىزەمىن!!
اجەسى: شىراقتارىم اتالارىڭدى داستارحانعا شاقىرىڭدار!!
كەلىن: جۇرىڭىزدەر! تورلەتىڭىزدەر!
اجەسى:
- ءسابيىمىزدى بەسىككە سالايىق!
بەسىككە بولەۋ سالتى جاسالادى.
بەسىكتى ۇلكەن كەلىن الىپ شىعادى. اپانى ساحناعا الىپ شىعادى.
/تىشتىرما ءراسىمى/
ءراسىم تۋرالى تۇسىنىك بەرىلىپ وتەدى
اجەسى: ال ەندى ناعاشى اپاسى نەمەرەڭىزدى بەسىككە بولەۋدى وزىڭىزگە تاپسىرايىن!
بەسىككە سالۋ ءراسىمى تۋرالى ءتۇسىندىرىپ كەتەدى
اجەسى: ال ەندى ناعاشى اپاسى نەمەرەڭىزدى بەسىككە بولەپ بەسىك جىرىن ايتىڭىز! بەسىك جىرى قوسىلادى
سالت ورىندالىپ بىتكەندە اجەسى:
ەندى اجارىمىزدىڭ قىرقىنان شىعارۋ راسىمىنە جينالايىق دەپ، راسىمگە قاتىسقاندارعا، ورامال تون بولمايدى، جول بولادى دەپ سىيلىقتارىن تاراتادى.
اجەسى: تويىمىزدى باستاماس بۇرىن ناعاشى جاعىنان ءبىر قوناق كادە سۇرايىق!
ءان ورىندالادى: ماعجان اقەركە،«كوزىڭنىڭ ءمولدىرىن - اي»
بەسىك قۇدا
قۇداعي: امانسىزدارما! نەمەرەلى بولىپ جاتىر ەكەنسىزدەر، قۇتتى بولسىن!!
اجەسى: ءيا، راحمەت. تورلەت، تورلەت قاراقتارىم.
قۇداعي: ءبىزدىڭ كەلۋ سەبەبىمىز قازاق ءداستۇرى بويىنشا بەسىك قۇدا دەگەن بار. سىزدەردە قىز بار بىزدە ۇل بار دەگەندەي....
ۇلكەن كەلىن: بۇل كورشى اۋىلدىڭ ۇلگىلى وتباسىلارىنىڭ ءبىرى. بۇل كىسىلەردە دە قۋانىش بار، ۇلدى بولدى!!
اجەسى: ءيا، ءجون ءجون.....
قۇداعي: قۇدالىقتىڭ ءبىر بەلگىسى رەتىندە ۇكى تاعىپ كەتەيىن، ال مىنا سىرعانى كىشكەنە ءوسىپ - جۇگىرگەندە قۇلاعىنا تاعارسىزدار!!
جۇرگىزۋشى: تۇسىندىرمە «بەسىك قۇدا» سالتى
اجەسى: بارەكەلدى، تويىمىز تويعا ۇلاسىپ جاتىر كۇمبەرلەتشى قانە دومبىراڭدى قۇداشا قىز!
ءان: داۋلەتبەكوۆا ايەركە «اقتامبەردى تولعاۋى»
ساحنادان ءبارى شىعىپ كەتەدى
جۇرگىزۋشى: تۇساۋ كەسۋ تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ
ساحنادا اتاسى مەن اجەسى، قوناقتار وتىر.
قازاق حالقىنىڭ سالت - ءداستۇرى «بالاعا ات قويۋ»، بەسىككە بولەۋ، تۇساۋ كەسۋ، ساۋكەلە كيگىزۋ. جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: جىلدىڭ ءتورت مەزگىلدەرى تۋرالى ەرتەگىلەر.
