قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋى
قاراعاندى وبلىسى،
ساتبايەۆ قالاسى، №3 ورتا مەكتەبىنىڭ
تاريح ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
سۋلەيمەنوۆا مولدير بولاتبەكوۆنا
سىنىپ: 7 سىنىپ ( اشىق ساباق)
ساباقتىڭ تاقىرىبى: قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋى
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋ پروسەسىن تالداۋ، قازاق جەرىندەگى تۇڭعىش دەربەس مەملەكەتتىڭ مەملەكەتتىك قۇرىلىمىن انىقتاۋ؛
2. وقۋشىلاردىڭ لوگيكالىق ويلاۋ، شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن شىڭداۋ؛
3. تۇڭعىش قازاق مەملەكەتىنىڭ نەگىزىن قالاعان قوعام قايراتكەرلەرىنىڭ ەڭبەگىن باعالاۋعا پاتريوتيزمگە، ءوز وتانىن، ەلىن – جەرىن قورعاۋعا تاربيەلەۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: توپپەن
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ساباقتى مەڭگەرتۋ
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق - جاۋاپ
كورنەكىلىك: قازاق حاندىعى تۋرالى سلايد، كلاستەر
ءى. ۇيىمداستىرۋ.
پسيحولوگيالىق احۋال.
ءىى. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
1. تاقىرىپتى اشۋ. قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ.
تەككە كەتپەس كۇندىگىندە ءارىسىن،
ءتاڭىر قولداپ بيىكتەسىن، ءالدىسىڭ،
بەس ءجۇز ەلۋ – « حاندىعىنا» جىل تولدى
بار الەمگە جار سالاسىن، ءبارى شىن.
ءار حاندىقتىڭ ورنى بولەك – بيلىك تە.
ءوز ىشىنەن تۋدى تالاي بۇلىك تە.
قۇلاتپادى جوعارى ۇستاپ ۇلت رۋحىن
قۇلاتپادى مارتەبەسى بيىكتە.
2. باعالاۋ پاراعى.
3. سوزدەردىڭ ماعىناسىن اشايىق.
قازاق - ءسىبىر تايپالارى تىلدەرىندە « مىقتى»، « بەرىك»، « الىپ» ماعىناسىن بەرگەن.
2. سۇلتان – ءامىرشى، بيلەۋشى
3. موعولستان – شاعاتاي ۇلىسىندا پايدا بولعان مەملەكەت.
4. ءابىلقايىر حاندىعى – 15 ع. باسىندا اق وردا ىدىراپ شايباني اۋلەتىنەن شىققان ءابىلقايىر حاندىعى قۇرىلدى.
4. ءماتىن وقۋ.
5. ءمۇعالىمنىڭ ءسوزى. قازاق حاندىعىنىڭ پايدا بولۋى قازاقستان جەرىندە 14 - 15 عع. بولعان الەۋمەتتىك - ەكونوميكالىق جانە ەتنيكالىق – ساياسي پروسەستەردەن تۋعان زاڭدى قۇبىلىس. وندىرگىش كۇشتەردىڭ دامۋى، كوشپەلى اقسۇيەكتەردىڭ ەكونوميكالىق قۋاتىنىڭ ارتۋى، فەودالدىق توپتاردىڭ تاۋەلسىزدىككە ۇمتىلۋى، وسى نەگىزدە ءابىلحايىر حاندىعى مەن موعولستان اراسىنداعى تارتىستىڭ ءورشۋى، الەۋمەتتىك قايشىلىقتاردىڭ ۇدەۋى 15 ع. 2 جارتىسىندا بۇل مەملەكەتتەردىڭ قۇلدىراپ ىدىراۋىنا اپارىپ سوقتىردى.
اسىرەسە ءابىلحايىر (1428 - 1468) جوشى - شايبان - داۋلەت - شايح وعلاننىڭ ۇلى حاندىعى وتە ناشار ەدى.
1457 ج. ءۇز - تەمىر تايشى باستاعان ويراتتاردان (جايىلىم جەر ىزدەگەن) تۇركىستان وڭىرىندە جەڭىلىپ قالدى. ماسقارا اۋىر شارت جاساسىپ، ويراتتار شۋ ارقىلى ءوز جەرلەرىنە كەتتى. ال ءابىلحايىر ءوز ۇلىسىندا، قاتال ءتارتىپ شارالارىن ورناتۋعا كىرىسەدى. بۇل حالىق بۇقاراسىنىڭ وعان دەگەن وشپەندىلىگىن كۇشەيتتى. ناتيجەسىندە حالىقتىڭ جارتىسى شىعىس دەشتى قىپشاقتان تۇركىستان القاپتارىنا جانە قاراتاۋ بوكتەرلەرىنەن جەتىسۋدىڭ باتىس وڭىرىنە كوشىپ بارۋلارى ەدى. ونى جانىبەك پەن كەرەي باسقاردى.
قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋىنا سەبەپ بولعان تاعى ءبىر جاعداي قىپشاق قوبىلاندى باتىردىڭ ارعىن ءبيى اقجولدى ءولتىرۋى بولدى.
قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋ سەبەپتەرى
↓
حالىق بۇقاراسىنىڭ ءابىلقايىر حانعا نارازىلىعىنىڭ كۇشەيۋى.
ءابىلقايىر حاندىعىنداعى رۋ تايپالارىنىڭ ساياسي جاعدايى.
جانىبەك پەن كەرەيدىڭ قازاق حاندىعىن قۇرۋعا ۇمتىلۋى.
موعولستان بيلەۋشىسى مەن قازاق سۇلتاندارىنىڭ كەلىسىمگە كەلۋى.
ءابىلقايىردىڭ ويراتتاردان سوعىستا جەڭىلۋى.
الىم – سالىقتىڭ كوبەيۋى.
6. بالىق قاڭقاسى.
دالەلدە. قورىتىندى.
2. پروبلەما. نە سەبەپتى ەسەنبۇعا كەرەي مەن جانىبەكتى قۇشاق جايا قارسى الدى؟
7. تۇلعانى تانى.
ت - وزبەك حانمەن جاساسقان «انت بەرىسكەن شارتتى»بۇزعان، 1582 - 1598 جىلدارى قازاق حاندىعىنىڭ حانى بولعان؟
ءا – رەسەي بوداندىعىن العان، نيەت بىلدىرگەن كىشى ءجۇزدىڭ حانى؟
ۋ – 1711 ج. ابىلاي كىمنىڭ شاڭىراعىندا دۇنيەگە كەلدى؟
ك – قازاق حاندىعىنىڭ العاشقى حاندارىنىڭ ءبىرى
ە – قاي حان تۇركىستان قالاسىن ءوزىنىڭ استاناسى ەتىپ سايلاپ، 1598 – 1628ج. ج. حان بولدى؟
ح – 1582 ج. تاۋكە حان تاشكەنت بيلەۋشىسى بابا سۇلتاندى ءولتىرىپ، 1538 – 1580 ج. ج. ەل بيلەگەن قاي حاننىڭ كەگىن قايتاردى؟
ا – ءۇيسىن تولە ءبيدىڭ تۇيەسىن باعىپ، سابالاق دەگەن ات بەرگەن 1771 – 1781 ج. ج. قازاق حاندىعىن بيلەگەن حان؟
ن – 1991 ج. 1 جەلتوقساندا حالىقتىڭ قولداۋىمەن سايلانعان قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى.
8. تاريحي ديكتانت
1. ءابىلقايىر، 2. جانىبەك پەن كەرەي، 3. ەسەن – بۇعا، 4. م. شايباني، 5. كەرەي،
6. ءجۇنىس، 7. باراق، 8. بولات، 9. م. ح. دۋلاتي.
1. قازاق حاندىعىنىڭ نەگىزىن قالاعان كىم؟
2. العاشقى قازاق بيلەۋشىسى قانداي حاندىقتان ءبولىنىپ كەتتى؟
3. قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋى تۋرالى ورتا عاسىرداعى قانداي تاريحشى جازدى؟
4. سىر بويى ءۇشىن قازاق حاندىعى كىممەن شايقاستى؟
5. كەرەي كىمنىڭ بالاسى؟
6. جانىبەك كىمنىڭ بالاسى؟
7. موعولدىڭ قانداي حانى كوشىپ كەلگەن ەكى سۇلتاندى ءوز جەرىنە قونىستاندىردى؟
8. ەڭ ءبىرىنشى بولعان قازاق حانى كىم؟
9. قازاق سۇلتاندارىن جەرىنە قونىستاندىرىپ الىپ، ولاردى ءوزىنىڭ تۋىسىنا قارسى كۇرەسكە پايدالانباقشى بولعان موعول حانى؟
جاۋاپتارى: 2، 1، 9، 4، 8، 7، 6، 5، 3.
تاقتادان جازۋ: 1 – 9.
بەكىتۋ.
تاريحي وقيعا
1. نەگىزىن قالاعان شىڭعىستىڭ نەمەرەسى جوشى حاننىڭ ۇرپاقتارى
2. قازاقستان جەرىندە العاش رەت جەرگىلىكتى ەتنيكالىق نەگىزدە پايدا بولعان ءىرى مەملەكەت.
3. تۇركى تىلدەس تايپالار مەكەندەگەن.
4. ەكى عاسىر ءومىر سۇرگەن.
5. مەملەكەتىنىڭ قۇرىلۋىنا ءابىلقايىر حاندىعى مەن موعولستان اراسىنداعى تارتىستىڭ ءورشۋى سەبەپ بولدى.
6. تەرريتورياسى باتىسىندا جايىق وزەنىنىڭ بويىنا جەتتى.
7. باستى جاۋلارى ءابىلقايىردىڭ مۇراگەرى – ونىڭ ۇلى شايح حايدار مەن نەمەرەسى مۇحامەد شايباني مەن ماحمۇد سۇلتان بولدى.
8. مۇحامەد حايدار دۋلاتي مەملەكەتىنىڭ قۇرىلعان ۋاقىتىن حيجرانىڭ 870 جىلىنا (1465 - 1466) جاتقىزادى.
قورىتىندى. ءبىز ءۇشىن قاي زامانعى تاريحىمىز بولماسىن قىمبات، بابالارىمىز قۇرمەتتى، اسىرەسە قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋى تاريحتاعى ماڭىزدى وقيعا. ءقازىر ءوزىمىز ءومىر ءسۇرىپ جاتقان وتانىمىزدىڭ ىرگەتاسى. «ءوز تاريحىن بىلمەگەن حالىق، ءوزىن دە سىيلامايدى» دەپ ەلباسىمىز ايتقانداي تاريحتى ءبىلۋ بارشامىزدىڭ پارىزىمىز.
رەفلەكسيا. ەكى جۇلدىز، ءبىر تىلەك.
باعالاۋ.
ۇيگە تاپسىرما: ەسسە جازۋ.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
ساتبايەۆ قالاسى، №3 ورتا مەكتەبىنىڭ
تاريح ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
سۋلەيمەنوۆا مولدير بولاتبەكوۆنا
سىنىپ: 7 سىنىپ ( اشىق ساباق)
ساباقتىڭ تاقىرىبى: قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋى
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋ پروسەسىن تالداۋ، قازاق جەرىندەگى تۇڭعىش دەربەس مەملەكەتتىڭ مەملەكەتتىك قۇرىلىمىن انىقتاۋ؛
2. وقۋشىلاردىڭ لوگيكالىق ويلاۋ، شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن شىڭداۋ؛
3. تۇڭعىش قازاق مەملەكەتىنىڭ نەگىزىن قالاعان قوعام قايراتكەرلەرىنىڭ ەڭبەگىن باعالاۋعا پاتريوتيزمگە، ءوز وتانىن، ەلىن – جەرىن قورعاۋعا تاربيەلەۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: توپپەن
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ساباقتى مەڭگەرتۋ
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق - جاۋاپ
كورنەكىلىك: قازاق حاندىعى تۋرالى سلايد، كلاستەر
ءى. ۇيىمداستىرۋ.
پسيحولوگيالىق احۋال.
ءىى. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
1. تاقىرىپتى اشۋ. قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ.
تەككە كەتپەس كۇندىگىندە ءارىسىن،
ءتاڭىر قولداپ بيىكتەسىن، ءالدىسىڭ،
بەس ءجۇز ەلۋ – « حاندىعىنا» جىل تولدى
بار الەمگە جار سالاسىن، ءبارى شىن.
ءار حاندىقتىڭ ورنى بولەك – بيلىك تە.
ءوز ىشىنەن تۋدى تالاي بۇلىك تە.
قۇلاتپادى جوعارى ۇستاپ ۇلت رۋحىن
قۇلاتپادى مارتەبەسى بيىكتە.
2. باعالاۋ پاراعى.
3. سوزدەردىڭ ماعىناسىن اشايىق.
قازاق - ءسىبىر تايپالارى تىلدەرىندە « مىقتى»، « بەرىك»، « الىپ» ماعىناسىن بەرگەن.
2. سۇلتان – ءامىرشى، بيلەۋشى
3. موعولستان – شاعاتاي ۇلىسىندا پايدا بولعان مەملەكەت.
4. ءابىلقايىر حاندىعى – 15 ع. باسىندا اق وردا ىدىراپ شايباني اۋلەتىنەن شىققان ءابىلقايىر حاندىعى قۇرىلدى.
4. ءماتىن وقۋ.
5. ءمۇعالىمنىڭ ءسوزى. قازاق حاندىعىنىڭ پايدا بولۋى قازاقستان جەرىندە 14 - 15 عع. بولعان الەۋمەتتىك - ەكونوميكالىق جانە ەتنيكالىق – ساياسي پروسەستەردەن تۋعان زاڭدى قۇبىلىس. وندىرگىش كۇشتەردىڭ دامۋى، كوشپەلى اقسۇيەكتەردىڭ ەكونوميكالىق قۋاتىنىڭ ارتۋى، فەودالدىق توپتاردىڭ تاۋەلسىزدىككە ۇمتىلۋى، وسى نەگىزدە ءابىلحايىر حاندىعى مەن موعولستان اراسىنداعى تارتىستىڭ ءورشۋى، الەۋمەتتىك قايشىلىقتاردىڭ ۇدەۋى 15 ع. 2 جارتىسىندا بۇل مەملەكەتتەردىڭ قۇلدىراپ ىدىراۋىنا اپارىپ سوقتىردى.
اسىرەسە ءابىلحايىر (1428 - 1468) جوشى - شايبان - داۋلەت - شايح وعلاننىڭ ۇلى حاندىعى وتە ناشار ەدى.
1457 ج. ءۇز - تەمىر تايشى باستاعان ويراتتاردان (جايىلىم جەر ىزدەگەن) تۇركىستان وڭىرىندە جەڭىلىپ قالدى. ماسقارا اۋىر شارت جاساسىپ، ويراتتار شۋ ارقىلى ءوز جەرلەرىنە كەتتى. ال ءابىلحايىر ءوز ۇلىسىندا، قاتال ءتارتىپ شارالارىن ورناتۋعا كىرىسەدى. بۇل حالىق بۇقاراسىنىڭ وعان دەگەن وشپەندىلىگىن كۇشەيتتى. ناتيجەسىندە حالىقتىڭ جارتىسى شىعىس دەشتى قىپشاقتان تۇركىستان القاپتارىنا جانە قاراتاۋ بوكتەرلەرىنەن جەتىسۋدىڭ باتىس وڭىرىنە كوشىپ بارۋلارى ەدى. ونى جانىبەك پەن كەرەي باسقاردى.
قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋىنا سەبەپ بولعان تاعى ءبىر جاعداي قىپشاق قوبىلاندى باتىردىڭ ارعىن ءبيى اقجولدى ءولتىرۋى بولدى.
قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋ سەبەپتەرى
↓
حالىق بۇقاراسىنىڭ ءابىلقايىر حانعا نارازىلىعىنىڭ كۇشەيۋى.
ءابىلقايىر حاندىعىنداعى رۋ تايپالارىنىڭ ساياسي جاعدايى.
جانىبەك پەن كەرەيدىڭ قازاق حاندىعىن قۇرۋعا ۇمتىلۋى.
موعولستان بيلەۋشىسى مەن قازاق سۇلتاندارىنىڭ كەلىسىمگە كەلۋى.
ءابىلقايىردىڭ ويراتتاردان سوعىستا جەڭىلۋى.
الىم – سالىقتىڭ كوبەيۋى.
6. بالىق قاڭقاسى.
دالەلدە. قورىتىندى.
2. پروبلەما. نە سەبەپتى ەسەنبۇعا كەرەي مەن جانىبەكتى قۇشاق جايا قارسى الدى؟
7. تۇلعانى تانى.
ت - وزبەك حانمەن جاساسقان «انت بەرىسكەن شارتتى»بۇزعان، 1582 - 1598 جىلدارى قازاق حاندىعىنىڭ حانى بولعان؟
ءا – رەسەي بوداندىعىن العان، نيەت بىلدىرگەن كىشى ءجۇزدىڭ حانى؟
ۋ – 1711 ج. ابىلاي كىمنىڭ شاڭىراعىندا دۇنيەگە كەلدى؟
ك – قازاق حاندىعىنىڭ العاشقى حاندارىنىڭ ءبىرى
ە – قاي حان تۇركىستان قالاسىن ءوزىنىڭ استاناسى ەتىپ سايلاپ، 1598 – 1628ج. ج. حان بولدى؟
ح – 1582 ج. تاۋكە حان تاشكەنت بيلەۋشىسى بابا سۇلتاندى ءولتىرىپ، 1538 – 1580 ج. ج. ەل بيلەگەن قاي حاننىڭ كەگىن قايتاردى؟
ا – ءۇيسىن تولە ءبيدىڭ تۇيەسىن باعىپ، سابالاق دەگەن ات بەرگەن 1771 – 1781 ج. ج. قازاق حاندىعىن بيلەگەن حان؟
ن – 1991 ج. 1 جەلتوقساندا حالىقتىڭ قولداۋىمەن سايلانعان قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى.
8. تاريحي ديكتانت
1. ءابىلقايىر، 2. جانىبەك پەن كەرەي، 3. ەسەن – بۇعا، 4. م. شايباني، 5. كەرەي،
6. ءجۇنىس، 7. باراق، 8. بولات، 9. م. ح. دۋلاتي.
1. قازاق حاندىعىنىڭ نەگىزىن قالاعان كىم؟
2. العاشقى قازاق بيلەۋشىسى قانداي حاندىقتان ءبولىنىپ كەتتى؟
3. قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋى تۋرالى ورتا عاسىرداعى قانداي تاريحشى جازدى؟
4. سىر بويى ءۇشىن قازاق حاندىعى كىممەن شايقاستى؟
5. كەرەي كىمنىڭ بالاسى؟
6. جانىبەك كىمنىڭ بالاسى؟
7. موعولدىڭ قانداي حانى كوشىپ كەلگەن ەكى سۇلتاندى ءوز جەرىنە قونىستاندىردى؟
8. ەڭ ءبىرىنشى بولعان قازاق حانى كىم؟
9. قازاق سۇلتاندارىن جەرىنە قونىستاندىرىپ الىپ، ولاردى ءوزىنىڭ تۋىسىنا قارسى كۇرەسكە پايدالانباقشى بولعان موعول حانى؟
جاۋاپتارى: 2، 1، 9، 4، 8، 7، 6، 5، 3.
تاقتادان جازۋ: 1 – 9.
بەكىتۋ.
تاريحي وقيعا
1. نەگىزىن قالاعان شىڭعىستىڭ نەمەرەسى جوشى حاننىڭ ۇرپاقتارى
2. قازاقستان جەرىندە العاش رەت جەرگىلىكتى ەتنيكالىق نەگىزدە پايدا بولعان ءىرى مەملەكەت.
3. تۇركى تىلدەس تايپالار مەكەندەگەن.
4. ەكى عاسىر ءومىر سۇرگەن.
5. مەملەكەتىنىڭ قۇرىلۋىنا ءابىلقايىر حاندىعى مەن موعولستان اراسىنداعى تارتىستىڭ ءورشۋى سەبەپ بولدى.
6. تەرريتورياسى باتىسىندا جايىق وزەنىنىڭ بويىنا جەتتى.
7. باستى جاۋلارى ءابىلقايىردىڭ مۇراگەرى – ونىڭ ۇلى شايح حايدار مەن نەمەرەسى مۇحامەد شايباني مەن ماحمۇد سۇلتان بولدى.
8. مۇحامەد حايدار دۋلاتي مەملەكەتىنىڭ قۇرىلعان ۋاقىتىن حيجرانىڭ 870 جىلىنا (1465 - 1466) جاتقىزادى.
قورىتىندى. ءبىز ءۇشىن قاي زامانعى تاريحىمىز بولماسىن قىمبات، بابالارىمىز قۇرمەتتى، اسىرەسە قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋى تاريحتاعى ماڭىزدى وقيعا. ءقازىر ءوزىمىز ءومىر ءسۇرىپ جاتقان وتانىمىزدىڭ ىرگەتاسى. «ءوز تاريحىن بىلمەگەن حالىق، ءوزىن دە سىيلامايدى» دەپ ەلباسىمىز ايتقانداي تاريحتى ءبىلۋ بارشامىزدىڭ پارىزىمىز.
رەفلەكسيا. ەكى جۇلدىز، ءبىر تىلەك.
باعالاۋ.
ۇيگە تاپسىرما: ەسسە جازۋ.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
