InfoHub Logo

جازيرالى جاركەنت توپىراعى -تالاي دارىنداردى دۇنيەگە اكەلگەن قۇتتى مەكەن. جاۋگەرشىلىك زاماندا قولىنا نايزا الىپ جەر قورعاعان باتىر دا،وراق ءتىلدى وت اۋىزدى شەشەن دە،كۇمىس كومەي ءانشى مەن ءسوز مارجانىن تىزگەن اقىن دا،تورتكۇل دۇنيەنى ونەرىمەن  ءتانتى ەتكەن تالانتتار دا شىققان- بۇل ولكەدەن. سول ۇلىلاردىڭ ءبىرى ءارى بىرەگەيى، قازاق بەينەلەۋ ونەرىنىڭ نەگىزىن سالۋشى،قازاقستاننىڭ حالىق سۋرەتشىسى ،كوركەم سۋرەت شەبەرى- ءابىلحان قاستەيەۆ. ءابىلحان قاستەيەۆ1904 جىلى الماتى وبلىسى ،جاركەنت قالاسى،شەجىن اۋىلىندا قاراپايىم وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. سەگىز جاسىندا اكەسىنەن جەتىپ قالىپ،بايدىڭ مالىن باعادى. كەڭ دالانىڭ توسىندە قيالىنا قانات بىتىرە ءجۇرىپ، جان سارايىن تەربەگەن اسەم كورىنىستى قۇمعا،تاسقا بەينەلەيدى. ول كەزدەرى قاراپايىم اۋىل بالاسىنىڭ قىلقالاممەن قاعازعا سۋرەت سالۋىنىڭ ءوزى ارمان ەدى. . . ءابىلحان  جاستايىنان ەشبىر ونەر مەكتەبىنەن ءتالىم الماسا دا،تۋعان جەرى ونىڭ ونەرىنىڭ باستاۋى بولدى. ەڭ كەرەمەتى سول،ءابىلحان قاستەيەۆ بۇرىن سوڭدى ەشكىم كوتەرىلمەگەن بيىككە،ونەر بيىگىنە شىقتى. قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى ع. مۇسىرەپوۆتىڭ: «قازاقتىڭ كىم ەكەنىن بىلگىڭ كەلسە ،ءشامشىنىڭ اندەرىن،ءابىلحاننىڭ سۋرەتىن زەرتتە» دەگەنى بەكەر ەمەس ء-تى. سەبەبى،ءابىلحان شىعارمالارىندا ءومىر بار. ول ءومىر- تۋعان جەرىنىڭ، قازاق ەلىنىڭ تاريحى. شىندىعىندا، ءابىلحان قاستەيەۆتەي وتانعا دەگەن شەكسىز ماحابباتىن  قىلقالاممەن كوركەم بەينەلەي العان سۋرەتشى كەمدە -كەم. امەريكالىق سۋرەتشى روكۋەل كەنت : «ءابىلحان قاستەيەۆتىڭ شىعارمالارىن كورىپ ،كەڭ بايتاق قازاقستاندى ارالاپ شىققانداي اسەر الدىم» دەگەن ءسوزى سونىڭ دالەلى. ءابىلحان قاستەيەۆ عۇمىرىندا ءتورت مىڭعا جۋىق سۋرەت سالعان ەكەن. ول شىعارمالارىنىڭ باسىم بولىگىندە،ءتىپتى بارلىعىندا دەرلىك تۋعان جەر تاعدىرىن وزەك ەتكەن.  ونىڭ «تۇركسىب» ، «بيە ساۋۋ» ، «امانگەلدى ساربازدارى» ، «كيىز ءۇيدىڭ ىشكى كورىنىسى»، «قوس قۇربى»، «قىز ۇزاتۋ» سىندى تۋىندىلارى سونىڭ ايعاعى. ماراپاتتارى مەن الەم ايگىلىلەرىنىڭ ءابىلحان ونەرىنە بەرگەن باعاسىنىڭ ءوزى ءبىر توبە.

2004 جىلى ءابىلحان قاستەيەۆتىڭ 100 جىلدىق مەرەيتويى يۋنەسكو كولەمىندە اتاپ ءوتىلدى. پاريج قالاسىندا كورمەسى وتكىزىلدى. سۋرەتشىنىڭ تۋعان جەرىندە ساياباق اشىلدى. مەملەكەتتىك ونەر مۋزەيىنە جانە بىرنەشە ءبىلىم وردالارى مەن قالا كوشەلەرىنە ەسىمى بەرىلدى. ارينە ،ەر ەسىمىنىڭ ەسكەرىلگەندىگى قۋانتادى. ءبىراق، بۇل ازدىق ەتەدى. وسى ماقالانى جازۋ بارىسىندا ءبىراز ويعا شومدىم. نەگە ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ ساف ونەرىن الەمگە ايگىلى ەتكەن ايشىقتى تۇلعالارىمىز  ءالى كۇنگە دەيىن كۇنگەيدە قالىپ كەلەدى؟. . نەگە بىزدەر اردا ازاماتتارىمىزدى ءوز دەڭگەيىندە قۇرمەتتەي الماي كەلەمىز؟. . .  شىنىندا، ۇلى تۇلعالارىمىزدى تەك تۋعان كۇنىندە ەسكە الىنۋى جاندى جابىرقاتادى. ءتىپتى ، تاريحتا ويىپ تۇرىپ ورىن العان ساڭلاقتاردىڭ شىعارماشىلىعىنان بەيمالىم زامانداستارىمدى كورگەندە سۇرقىم قاشادى. بۇل دەگەنىمىز ءبىزدىڭ ءوز اسىلىمىزدى ،ۇلتتىق رۋحاني قازىنامىزدى تاني الماعاندىعىمىزدان دەپ بىلەمىن. ال تاريحىن تاني الماعاننىڭ بولاشاعى بۇلدىر. ەلباسى ن. ءا. نازاربايەۆ «ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى» اتتى ماقالاسىندا  «ۇلى دالانىڭ ۇلى ەسىمدەرىن»  جاڭعىرتۋ قاجەت ەكەندىگىن باسا ايتقان بولاتىن. ايتىپ قانا قويعان جوق،ناقتى قادامداردى دا كورسەتىپ بەردى. ەندى تەك ارەكەت قاجەت.

مەن ءابىلحان قاستەيەۆتەي دارىندار شىققان جەردە دۇنيەگە كەلگەنىمدى ويلاسام كەۋدەمدى ەرەكشە قۋانىش سەزىمى بيلەيدى. وسىنداي كەرەمەت تۇلعالاردىڭ ءومىر جولىن وسكەلەڭ ۇرپاق بىلسە،تاعىلىمدى تاعدىر جولىن ۇلگى ەتسە دەيمىن. اردا ازاماتتاردىڭ ونەرىن تانۋ ءۇشىن ولاردىڭ تۋعان جەرىنە  تەك وزىمىزدەن  عانا ەمەس، شەت ەلدەن تۋريستەر اعىل -تەگىل كەلىپ ،كوزايىم بولسا دەيمىن. ءابىلحان قاستەيەۆتىڭ تۋعانىنا بيىل 117 جىل تولادى. وسى مەرەيتوي اياسىندا يگى ىستەر اتقارىلسا نۇر ۇستىنە نۇر . تانىمال سۋرەتشى نيكولاي حلۋدوۆ بويىنداعى جان سەزىمىن جاسىرا الماي: «وسىنشاما جاسقا كەلگەندە قازاقتان شىققان مۇنداي  تالانتتى سۋرەتشىنى كورگەنىم ءۇشىن باقىتتىمىن» دەگەن ەكەن. ال مەن ءابىلحان قاستەيەۆتەي اردا ازاماتتىڭ ۇرپاعى جانە جەرلەسى بولعانىم ءۇشىن شەكسىز باقىتتىمىن.

اسقار الۋا ءال -فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى فيلولوگيا جانە الەم تىلدەرى فاكۋلتەتىنىڭ 1- كۋرس ستۋدەنتى   ف.ا.قوزىباقوۆا عىلىمي جوبا جەتەكشىسى ءال -فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى

---