سوڭعى جاڭارتۋ

(وزگەرتىلگەن ۋاقىتى 4 كۇن بۇرىن)
قىران قۇس نە المايدى سالسا باپتاپ
تاقىرىبى: قىران قۇس نە المايدى سالسا باپتاپ
ماقساتى: قىران قۇستارمەن تانىستىرۋ، جىرتقىش قۇستاردىڭ تابيعاتقا تيگىزەتىن پايداسى تۋرالى، قۇسبەگىنىڭ قىران قۇستاردى قالاي باۋليتىنىن، قۇسبەگىگە قاجەت قۇرالدار تۋرالى ءتۇسىندىرۋ.
تاربيەلىلىگى: قىران قۇستاردى قورعاۋعا، اسەمدىلىككە باۋلۋ.
دامىتۋشىلىعى: قىران قۇستار تۋرالى مول ماعلۇمات بەرۋ، دۇنيە تانىمىن كەڭەيتۋ.
شىعارماشىلىعى: ءسوزجۇمباق شەشۋ ارقىلى قىران قۇستار ەرەكشەلىگىن، قىراندى باۋلۋشى ادامدى تابۋ.
كورنەكىلىگى: قۇسبەگى مەن وعان قاجەتتى قۇرال - جابدىقتار سۋرەتى، قۇستارعا بايلانىستى ماقال - ماتەلدەر قولدانىلادى.

بارىسى:
ءمۇعالىم:
قۇسبەگىلىك ۇلتتىق سپورتتىڭ ەرەكشە دامىعان ءتۇرى. كوپ ەلدە كەزدەسپەيتىن قۇسبەگىلىك، كەزدەسسە ماردىمسىز دامىعان قۇسبەگىلىك ونەرى قازاق دالاسىندا عاسىرلار بويى قالىپتاسقان. قۇس سالىپ اڭ اۋلاۋ وسىدان 7 عاسىر بۇرىن قانات جايعان.
قۇسبەگىلىك تۋرالى قىسقاشا سيپاتتاما بەرىلگەننەن كەيىن وقۋشىلار كەزەك - كەزەك تاقتاعا شىعىپ، ءوزى بىلەتىن قۇس سۋرەتىن كورسەتىپ ول جايلى اڭگىمەلەپ بەرەدى.
ءبىزدىڭ ەلىمىزدە بۇركىتتىڭ 7 ءتۇرى مەكەندەيدى. ولاردىڭ اراسىنداعى ەڭ ءبىر عاجابى – قىران بۇركىتى. ول قاسقىردى دا الاتىن وتە كۇشتى، ءىرى دەنەلى الىپ قۇس. بۇركىت بيىك تاۋلار شىڭدارى مەن جار تاستارىن مەكەندەيدى. كەيدە ورمانداردا دا كەزدەسەدى. بۇركىت وتە ساق، ادام كوزىنە شالدىعا بەرمەيدى. قانات قۇلاشى 2 مەترگە دەيىن جەتەدى.

حالقىمىز قانسوناردى ەرەكشە قادىرلەگەن. شىتىرلاعان ايازدا قىزارا ءبورتىپ، تازا اۋانى ەركىن جۇتىپ، ات ۇستىندە ءجۇرۋدىڭ ءوزى قانداي عانيبەت! سالاۋاتتى ءومىر سالتىنىڭ دالادا ەكەنىن تۇسىنسەك جالقاۋلىقتان تاپقان سىرقاتتارىمىزدان ايىرىلار ەدىك.
ءار ادامعا ءوز ەلىنىڭ اڭ - قۇستارى اسا قىم بات. قازاق قالقى قىران قۇستارى كيەلى دەپ كوپ اۋلاپ ۇستامايدى. ولاردى قورعايدى. قىران قۇستار عالىمداردىڭ باقىلاۋىنشا 100 جىلعا دەيىن ءومىر سۇرەدى. قازاق قۇسبەگىلەرى بۇركىت جاسىن بىلايشا ەسەپتەيدى.
1. جاسىندا – بالاپان
2. جاسىندا – قان ءتۇبىت
3. جاسىندا – تىرنەك
4. جاسىندا – تاس تۇلەك
5. جاسىندا – مۇز بالاق
6. جاسىندا – كوك ءتۇبىت
7. جاسىندا – قانا
8. جاسىندا – جانا
9. جاسىندا – ماي ءتۇبىت
10. جاسىندا – بارقىن
11. جاسىندا – بارشىن
12. جاسىندا – شوگەل

اقىن – جازۋشىلاردىڭ قۇسبەگىلىك تۋرالى ايتقان ونەگەلى سوزدەرى قانشاما دەسەڭشى!
ۇلى ابايدىڭ «قان سوناردا بۇركىتشى شىعادى اڭعا» دەگەن ولەڭىندە قىران بۇركىتىڭ قايسارلىعى، ومىردەگى ەڭ قۋ تۇلكىنىڭ ءوزى ونىڭ ۋىسىنان قۇتىلا المايتىندىعى ءسوز بولادى. ولەڭنەن ءۇزىندى وقىلادى.
قانسوناردا بۇركىتشى شىعادى اڭعا
تاستان تۇلكى تابىلار اڭدىعاندا
جاقسى ات پەن تاتۋ جولداس – ءبىر عانيبەت
ىڭعايلى ىقشام كيىم اڭشى ادامعا
سالاڭ ەتىپ جولىقسا قايتقان ءىزى
ساعادان سىمپىڭ قاعىپ ءىز شالعاندا
بۇركىتشى تاۋ باسىندا قاعۋشى ويدا
ءىزدىڭ بەتىن تۇزەتىپ اڭداعاندا
توماعاسىن تارتقاندا ءبىر قىرىنان
قىران قۇس كوزى كورىپ سامعاعاندا
تومەن ۇشسام تۇلكى ورلەپ قۇتىلار دەپ
قاندىكوز قايقاڭ قاعىپ شىقسا اسپانعا
كورە تۇرا قالادى قاشقان تۇلكى
قۇتىلماسىن بىلگەن سوڭ قۇر قاشقانعا
اۋزىن اشىپ، قوناقتاپ ءتىسىن قايراپ
ولدا تالاس قىلادى شىبىن جانعا
ءسوزجۇمباق شەشۋ: «قانسونار»
ق
ا
ن
س
و
ن
ا
ر
1) ماحاببات سيمۆولى ……(اققۋ)
2) قۇيرىعى اشا قۇس (قارلىعاش )
3) باقىت قۇسى (كوگەرشىن)
4) جىلتىرعا ءۇيىر قۇس (ساۋىسقان )
5) ورمان ەمشىسى (توقىلداق )
7) جىرتقىش قۇس (لاشىن)
8) قىستاپ قالاتىن قۇس (قارعا)
9) قىران قۇس (قىرعي )

قانسوناردىڭ ءقادىرىن بىلگەن كيەلى قازاق حالقى ەل اۋزىندا قىران قۇس، ساياتشىلىق، اڭشىلىق تۋرالى ماقال – ماتەل قالدىرعان.
1. قاراقۇس قايىرعانمەن بۇركىت بولماس
2. قىران قۇس قيسىق ۇشىپ، ءتۇزۋ ىلەر
3. مىلتىعىنىڭ كۇمىسىن ايتپا، ءتيىسىن ايت
4. ساياتشىلىق سابىرلىعا جاراسار
5. سونارشى اقپاندى سۇيەر

ۆيكتورينالىق سۇراقتار قويىلادى.
• قانداي قىران قۇستار بار؟
• قۇسبەگى دەگەن كىم؟
• قۇسبەگىگە قانداي قۇرال - جابدىقتار كەرەك؟
• ەڭ ۇلكەن قىران قاي قۇس؟
• ونىڭ قانات قۇلاشى قانشا؟
• بۇركىت قانشا جىل جاسايدى؟
• بۇركىتتىڭ بالاسىن نە دەپ اتايدى؟
• بالالارعا باۋلىتىپ، قۇسقا سالدىراتىن قۇس؟
• قاسقىردى دا الاتىن وتە كۇشتى الىپ قۇس؟

الىپ قىران قۇستاردى باۋلىپ، اڭعا سالاتىن، تاعىنى باپتاپ، تاعى الدىراتىن ادامدى قۇسبەگى دەپ اتايدى. قۇسبەگى قىران قۇستى تانىپ، تاڭداي بىلەتىن ادام. ونىڭ باۋليتىن قۇستارىنىڭ ەڭ الىبى – بۇركىت. سودان سوڭ تۇيعىن، قارشىعا، لاشىن، يتەلگى، سۇڭقار، قىرعي، بوكتەرگى. قۇسبەگىگە قىراندى باۋلۋ ءۇشىن مىناداي قۇرال جابدىقتار كەرەك.

تۇعىن – قۇستى قوندىرىپ قوياتىن ورىن، جابدىق. ول كوشپەلى تۇرمىسقا لايىقتى اعاشتان جاسالادى.
ىرعاق – تۇزدەن تۇسكە اساۋ قۇستىڭ اپتىعىن باسىپ، ءبىرشاما ىرىققا كوندىرۋگە ارنالعان ورنىقسىز، ىرعاقتى تۇگىر.

بيولاي – بۇركىتشىنىڭ وڭ قولىنا كيەتىن قولعابى. ول بۇركىتتى قولعا قوندىرعاندا، الىپ جۇرگەندە بۇركىت تۇياعى قولدى زاقىمداماۋى ءۇشىن جاسالعان.
توماعا – بۇركىتتىڭ ەكى كوزىن ساڭىلاۋسىز جاۋىپ تۇراتىن باس كيىم.
سوپىاياق – اعاشتان جاسالعان بۇركىتكە جەم بەرەتىن ىدىس.
بالداق - قۇستى ات ۇستىندە الىپ جۇرۋگە ارنالعان، قۇس سالماعىنان قولدىڭ تالماۋى ءۇشىن وڭ قولدىڭ بىلەگىن سۇيەپ وتىراتىن، اشاسىندا جۇمساق تىرەنىشى بار تىرەۋ.
اڭعا ءتۇسۋ – قىراننىڭ ۇشۋ مانەرىندەگى ەڭ كۇردەلى، ەڭ قيىن، ەڭ سۇستى ارەكەتى. بۇركىتتىڭ 4 ساۋساعى بار. 1 - تەگەۋرىن، 2 - جەمباسار، 3 - سىعىس، 4 - شەڭگەل.

قۇسبەگى قىراندى نەگىزىنەن 2 ءتۇرلى ادىسپەن ۇستايدى: ءبىرىنشى – قاناتى قاتپاعان سارى اۋىز بالاپان كەزىندە ۇيادان الادى. ەكىنشى – تۇز تاعىسىن تورمەن ۇستاتۋ. بالاپاندى ۇيگە اكەلگەننەن كەيىن باۋلي باستايدى. قۇسبەگى ونى سىلىپ – سيپاپ، ماپەلەپ، وزىنە ءۇيىر قىلادى. تۋراپ سۋعا سالىپ، قانىت بۇركىپ قولمەن ەت تارتتىرادى، بالاق باۋ تاعىپ، توماعا كيگىزەدى. ودان سوڭ 3 - 4 قادام جەرگە بارىپ اياقباۋدان تارتىپ بيالايدى «كال»، «كال» دەپ شاقىرادى. وسىدان كەيىن باۋلىعانى قىران بولسا، تۇلكى نەمەسە قويان تەرىسىنە سابان تولتىرىپ، سىرتىنا ەت قىستىرىپ، ونى ۇزىن جىپكە بايلاپ، سۇيرەپ قاشادى دا بۇركىتتى سوعان تۇسىرەدى. ونى «دومباي تاستاۋ»، «شىرعا تارتۋ» دەيدى. ارى قاراي بالاپاندى ءتىرى اڭعا تۇسىرەدى.

قۇستىڭ ءتىلىن تابۋ – ونىڭ بابىن تابۋ دەگەن ءسوز. بابى كەلگەن قىران عانا اڭ – قۇسقا تۇسە الادى. كەيدە تور تۇزاق قۇرىپ ءىرى قۇستى ۇستايدى. ال اساۋ ءالى سەمىز ءتۇز تاعىسىن قولعا ۇيرەتۋ، باپقا كەلتىرۋ دەگەننىڭ ماشاقاتى مول جۇمىس. ول العاشقىدا قوندىرعان جەرگە وتىرماي، قاناتىمەن جەر سابالاپ تۋلايدى، جەر باۋىرلاپ جاتىپ الادى. سويتسە دە اياق باۋ تاعىپ، توماعا كيگىزىپ، ىرعاققا وتىرعىزادى.

ىرعاق – بوستاۋ كەرىلگەن ارقان نەمەسە ەكى باسى جىپكە بايلانعان جىڭىشكەلەۋ اسپا اعاش. ول بۇركىتتىڭ وتىرۋىنا وتە جايسىز. ىرعالعىش كەلەدى. وسى ىرعاققا وتىرعىزىلعان بۇركىت ودان قۇلاماۋعا تىرىسىپ، اۋرەلەنەدى ونىڭ ۇستىنە قۇسبەگى ادەيى بىردەڭەلەردى داڭعىرلاتىپ، بالالاردى شۋلاتىپ دەگەندەي قۇستىڭ كوز شىرىمىن الدىرماي شارشاتادى. وسىلاي ابدەن قالجىراپ، اشىققان ءتۇز تاعىسى ەندى ىرعاققا كونىپ، جەم تارتادى.

قورىتىندى: قۇسبەگىلىك ونەردى ۇرپاقتان – ۇرپاققا جەتكىزۋ مىندەتىمىز.
ساياتشىلىق – ناعىز دامىتاتىن كاسىپ. وعان جاستاردى تارتا ءبىلۋ – اعا ۇرپاق پارىزى.

You Might Also Like

جاڭالىقتار

جارناما