قىسقى قىزىلداردا
مەنىڭ جاسىمدى سۇراساڭ، جەتپىس سەگىزدەمىن. كورگەنىمىز كوپ بولعانىمەن، بىلەتىنىمىز از بولار. قايسى ءبىرى ەستە قالدى دەيسىڭ.
سوقپاقسىز سوقتىقپالى جەردە وستىك،
ومىردە ازاپ ساپار تالاي كەشتىك *، — (*قولجازبادا ولەڭ جولى وسىلاي وزگەرتىلىپ بەرىلگەن)
دەپ اباي ايتقان ەمەس پە؟! اكەمىز كەدەي بولدى. اسىراۋعا ءحالى كەلمەدى. ءتورت بالانىڭ (ابەۋ، اۋباكىر، ماقاجان، سىزدىق) ىشىندەگى ۇلكەنى مەن ەدىم. «ون ۇشتە وتاۋ يەسى» دەيدى حالىق. مەن ون ءۇشىن جاسىمنان باستاپ وسى قاراعاندى كەنىندە كىرە تارتتىم. ول كەزدەگى وسى وڭىردەگى حالىقتىڭ كاسىبى سول ەدى.
ەڭ العاش اكەم مارقۇم مەنى بۇرىنعى كانىگى كىرەكەشتەرگە تاپسىرىپ قوستى. كوكالاباس دەگەن اتانىمىز بولاتىن، ءىرى مىقتى، اياڭشىل جانۋار ەدى. نىلدىدەن مىس زاۋىتىنا كوكتاس تاسيمىز. پۇتىنا ءتورت تيىن تولەيدى. الگى مەنىڭ تۇيەم 70 پۇتقا دەيىن ىركىلمەي قوزعالادى. ءبىراق سول كەزدە قولعا ۇستاتا سالاتىن اقشا جوق. قولىنا قاعاز بەرەدى. مەن ءتورت رەت قاتىنادىم. قولىما تيگەن اقشا جوق. مەن جۇرگەن قوستاعى بىرەۋگە 80 پۇتقا دەيىن تارتاتىن جازىلى اتان دەگەن تۇيەسىن جالداعان باسەن ءتيىن قالۋەت دەگەن كىسى اقىسىن الۋعا كەلگەن ەكەن. ەلگە قايتىپ بارا جاتقان سول كىسى ارقىلى اكەمە مىناداي دەپ حات جازدىم:
— ءيا، اكە، قابىل بولعاي بەرگەن باتاڭ،
سەنگەنى ءبىر ءۇيلى جان كوكالا اتان.
كوك تيىن ءالى العانىم جوق
بىلمەيمىن قوجايىننىڭ ءتۇرى قاتاڭ، —
دەپ. اياعىن ۇمىتىپ تا قالىپپىن. اكەمىزدىڭ پارسىشا ساۋاتى بار ەدى. ءبىر قاتىناسقان كىسىدەن مىناداي جاۋاپ الدىم:
— قاراعىم، اينالايىن، جانىم بالام،
ازايعان نەسىبەسى ءالسىز باباڭ.
سوزىڭە «راقىمسىز مىرزا» دەگەن
كۇدىكسىز ەشبىر وعان مەن دە نانام.
قالاماسا ەشبىر جاعداي وعان سەنەر،
اقىڭدى دۇرىس ساناپ بەرمەسە ەگەر.
وكسىتپە ءومىرىڭدى، قاراشىعىم،
دەپ وتىر اناڭ داعى «قايتىپ كەلەر».
جاۋىزدار سورلىلاردى استە ارباعان،
باقالشى، ساۋدەگەرلەر جۇرت الداعان.
تالكەسۋ كىرە تارتقان بولا المادى،
تىلەيىك كۇنكورىستى ءبىر اللادان.
اقشا ورنىنا بەرگەن تالون بويىنشا قوجايىننىڭ لاۆكاسىنان قانت، شاي، سىرىڭكە جانە شەشەمنىڭ تاپسىرۋىمەن اقىرەتتىك ءبوز ساتىپ الىپ، اۋىلعا قايتتىم. ءبىراق ول كەزدە قايدا بارىپ كۇن كورەسىڭ. قايتا سول قاراعاندىعا بارىپ تىعىلدىق. تاعى دا كىرە تارتۋمەن اينالىستىم.
ەسەيە، ىسىلا كەلە ۇزاق ساپارعا شىعاتىن بولدىم. مىس زاۆودىندا قورىتىلعان مىستى قىزىلجار تارتاتىن بولدىق. ءبىراق قىسقى جول ءقاۋىپتى دە بولاتىن ەدى. قىس ىشىندە 150-200-دەگەن تۇيەمەن مىس تارتقان كەرۋەن قارلى جولداردا تالاي دالاعا دا تۇنەيتىن ەدى. تۇيەمىزدى شوگەرگەندە استىنا قوردا ورنىنا توسەپ قوياتىن ساداق توسەنىشىمىز، ۇستىندە بوسا دا جىلى جابۋى بولاتىن. قار ۇستىنە شوگەرىلگەن تۇيەنى ىقتاي ساۋىرىنا تىعىلا ءوزىمىز پانالايمىز. قىسقى قىزىلداردا تالاي تۇيە ۇشىپ ولسە، تالاي ادامدار ءۇسىپ تە جاتۋشى ەدى. ءتۇبى بارعانا ەدى، اتى ەسىمدە جوق، ءبىر جىگىت ءۇسىنىپ اياق-قولىنان ايرىلدى. سۋىق ءتيىپ، كەم قادام-قايىرشى بولىپ كەتتى. سونىڭ مىنا ءبىر زارلى ءانى ەسىمدە:
— ءۇسىندى سول اياعىم مۇجىق بولدى،
سول قولىم جانى كەتىپ، و دا سولدى.
قۋ ماڭداي دومالانعان مەن ءبىر بەيباق،
تابارمىن كۇن كورەرلىك قايدان جولدى؟
اقىرى سول جىگىت قايىر سۇراپ كەتتى. زاۋىتتان اقشا، لاۆكادان زات الۋعا كەلگەندەردەن:
جاسى ۇلكەن ءاعا-ىنى، قۇربى-قۇرداس،
ويىممەن ويى بىرگە امسە مۇڭداس.
بولسا ەگەر قالدىرىڭدار قايىر-زەكەت،
بۇرىنعى كوز كورگەندەر، جاقىن سىرلاس، —
دەپ، ولەڭ ايتىپ قايىر-زەكەت سۇرايتىن ەدى. ازاپتى كوپ كەشتىك. قورلىقتى كوپ كوردىك. ءبىراق ءقايسىبىرىن ايتىپ تاۋىسارسىڭ...
1904-1905 جىلدارى عوي دەيمىن، ايتەۋىر، مەنىڭ جيىرما جاسقا كەلگەن كەزىم. ريازانوۆ كەتىپ، جۇمابەك تورە ارقىلى قاراعاندىنىڭ اعىلشىن بايلارىنىڭ قولىنا اۋىسقان كەزى. اعىلشىندار ريازانوۆتان دا قاتال كەلدى. اقشانىڭ ورنىنا «اق تالون» دەگەن پالە شىقتى. نىلدىدەن اكەلگەن كوكتاستى زاۋىتقا وتكىزەردە ولشەيتىن. ودان تاعى دا جەيتىن بولدى. ول تۋرالى مىنانداي ولەڭ ايتاتىنبىز:
اعىزىپ ايازدى كۇن كوزدەن جاستى،
شانامەن ءبىز تارتامىز اۋىر تاستى.
«بوقات» دەپ ءبىر ۇستاسا، گەردەن ەكى
قىمقىرعان ەسەپشىنىڭ قىلىعى استى.
ءبىز داعى تالاي قيعىلىقتى سالۋشى ەدىك. ەسەپشىلەر مەن قوجايىنداردى ۇيلەرىنەن سۋىرىپ الىپ سابايتىن كەزدەرىمىز دە بولاتىن.
You Might Also Like
-
ءبىر كۇنى كەشقۇرىم اپاق-ساپاق ۋاقىتتا قۇلاقاي ءبىر بايدىڭ ۇيىنە كىرىپ كەلەدى. بايبىشە قايناتىپ بولىپ، بىقتىرۋعا قويعان ىرىمشىكتى كۇزەتىپ كوزىن ءبىر اشىپ، ءبىر جۇمىپ وتىر ەكەن.
