قوباي قارتتىڭ اڭگىمەسى
قوباي قارت ءومىرىنىڭ سوڭعى كۇندەرىنە دەيىن قاراعاندى قالاسىندا تۇردى. ەڭبەگىمەن كوزگە كورىنە بىلگەن ءقادىرلى شاحتەردىڭ ءبىرى ەدى. سوعىس جىلدارىندا نەبىر قيىنشىلىقتى مويىنداماعان، بەلدى بەكەم بۋىپ، ماڭدايىنان تەردى تامشىلاتىپ، قايلانى قۇلاشتاپ سەرمەگەن، «كۇيرەسىن جاۋ، قۇرىسىن فاشيستەر!» دەپ، وتان قويماسىنا كومىردى جوسپاردان تىس اتتاندىرعان، سۋرەتىن شاحتانىن اۋلاسىنداعى كورنەكتى جەرگە تالاي رەت ىلدىرگەن، قاجىمايتىن، قايتپايتىن ناعىز قايسار ادامنىن ءوزى ەدى.
ساياساتتان دا حابارى بار، ويىنا توقىعاندارى دا كوپ، اڭگىمەنى دە مايىن تامىزىپ قىزىقتىرىپ ايتاتىن اڭگىمەقور كىسى ەدى. ول كىسىنىڭ جارقىن ءومىرى، ءبىر ءتىلىم ناندى قاسىنداعى اداممەن ءارقاشاندا ءبولىسىپ جەۋگە ءازىر تۇراتىن اقكوڭىل مىنەزى ءالى كۇنگە كوز الدىمىزدا ەلەستەپ تۇرادى. سەكسەننىڭ ىشىنە ىلىگىپ بارىپ دۇنيە سالىپ كەتتى.
قاراعاندى قالاسىنا قىزمەت بابىمەن كومانديروۆكاعا كەلگەن ءبىر ساپارىمىزدا ەكى جىگىت قونالقاعا قوباي قارتتىڭ ۇيىنە كەلدىك. قوبايدىڭ ونشا ۇلكەن دە ەمەس، ونشا قۋسىرايعان كىشى دە ەمەس ءۇش بولمەلى، ساۋلەتتى ءۇيى بار-دى. ءالى كۇنگە كوستەنكو پاركىنىڭ تۇبىندە قالقيىپ تۇر. وقتا-تەكتە ءبىر بارعانىمىزدا كورە قالساق، كوزىمىزگە جىلى ۇشىراپ قويا بەرەدى.
ەسىكتى اشىپ كىرىسىمەن ءۇيدىڭ ءىشىن نۇرعا تولتىرعان ەلەكتر شامدارىنىڭ جارىعى كوزدەرىمدى ۇيالتىپ، پليتانىڭ ىشىندە قىپ-قىزىل بولىپ لاۋلاپ جانىپ جاتقان كومىردىڭ ءيىسى مۇرىنىمىزدى شالدى. ورتالىق بولمەدە بايبىشەسىمەن ماجىلىستەسىپ شاي ءىشىپ وتىرعان قوباي قارت:
— و، بالالار، كەلىپ قالدىڭدار ما؟ جوعارى شىعىڭدار. تورلەتىڭدەر، — دەپ ورنىنان تۇرىپ ءبىزدى قۋانا قارسى الدى.
ۇيىنە ءوز بالالارى كەلگەندەي كورىپ، قوشەمەتتەدى.
— بايبىشە، بالالار شولدەپ كەلگەن بولار. شايىڭدى قايتادان ىسىتىپ، تەز قامدا. قازانىڭدى ىڭعايلا، — دەپ شەشەيدى دە جۇمساپ ۇلگەردى.
ءبىز تورگە شىعىپ وتىرىسىمەن، رىستىبيكە شەشەي ستولدىڭ ۇستىندەگى دامدەردى جاڭارتىپ، شايىن جاساپ تا ۇلگەردى. انىعىندا دا شولدەپ كەلگەن ەدىك. قوباي قارتپەن اڭگىمەلەسىپ وتىرىپ، تەرلەپ-تەپشىپ قىزىل كۇرەڭ شايدى ءبىراز سىمىردىك. ءشولىمىز قانىپ، بويىمىز ازداپ كەڭىگەن كەزدە قوباي قارتقا ەل اراسىنداعى گۋلەگەن اڭگىمەلەردىڭ ءبىرازىن ايتىپ تا ۇلگەردىك. اڭگىمەنىڭ ءبىرازىنا سۇراقتار قويىپ، قوباي قارتتىڭ ءوزى دە جەتەكشىلىك ەتتى.
راحمەتىمىزدى ايتىپ، ستولدان شەگىنگەن كەزىمىزدە:
— بالالار، ەندى نەنى ەرمەك ەتەمىز؟ الدە دويبى وينايمىز با؟ — دەپ، قوباي قارت قاسىندا جاتقان دويبىنىڭ جاشىگىڭ قولىنا الدى. ءبىز ويلانىپ قالدىق.
— قابا، ءبىز ءسىزدىڭ اڭگىمەنىزدى ساعىنىپ قالدىق. بىزگە كوڭىلدى ءبىر اڭگىمە ايتساڭىز، جاقسى بولار ەدى، — دەپ تىلەك ءبىلدىردىم مەن.
قوباي قارت دويبىنىڭ جاشىگىن قايتادان ورنىنا قويىپ، ناسىبايدى اسىقپاي اتتى دا:
— قانداي اڭگىمە ايت دەيسىڭدەر؟ ەستىگەنىمدى ايتايىن با، كورگەنىمدى ايتايىن با؟ جوق الدە، ءوز باسىمنان كەشكەن شارۋانىن ءبىرىن ايتايىن با؟ — دەدى اۋىر دەنەسىن ازەر قوزعاپ، ءبىر جامباسىنا قاراي قىرىن بۇرىلىپ وتىرىپ:
— ءوز باسىڭىزدان كەشكەن اڭگىمەنىڭ ءبىرىن ايتساڭىز دۇرىس بولار ەدى، — دەدى قاسىمدا قۇلاعىن ءتۇرىپ، سابىرلى تىنداپ وتىرعان جولداسىم.
قوباي قارت تۇكىرگىشىن يەگىنە جاقىنداتىپ، شىرت ەتكىزىپ تۇكىرىپ، جانىندا وتىرعان رىستىبيكە شەشەيگە كوزىنىڭ قيىعىن سالىپ ءبىر قاراپ الدى دا:
— مەن ءقازىر جەتپىستىڭ التاۋىنا كەلدىم. ون ءتورت جاسىمدا اكەم مەن شەشەم ءيىس ءتيىپ، ءبىر-اق كۇندە دۇنيە سالىپ كەتتى. مەن تىم جاس كەزىمدە جەتىم قالدىم، — دەپ باستاسىن اڭگىمەسىن، — ول كۇنى مەن ءبىر جولداسىمنىن ۇيىندە قونىپ قالعان ەدىم. تاڭەرتەڭ شاي جاسالىپ جاتقان كەزدە اۋىلدىڭ كەمپىر-شالدارى، ەركەك-ايەلدەرى تۇگەل جىلاپ كەلىپ، مەنىمەن باس سالىپ كورىسىپ، ماعان اكەم مەن شەشەمنىڭ بىردەي قايتىس بولعانىن ەستىرتتى. مەن نە دەرىمدى، نە ىستەرىمدى بىلمەي ەسەڭگىرىپ، وتىرىپ قالدىم.
اكەم يگىسىن ءبىر اتادان قالعان جالعىز ادام بولاتىن-دى. جانى اشيتىن، جاقىن تۋىستارى جوق ەدى. شەشەم ناعيما ەرەيمەن تاۋىنىڭ باۋىرىن جايلاعان قانجىعالى ەلىنىڭ قىزى ەدى. اكەم قاراوتكەلگە ساۋدا-ساتتىقپەن بارىپ جۇرگەنىندە تانىسىپ، ۇيلەنىپتى. جاسىراق كەزىمدە شەشەم توركىنىنە بارىپ قايتقاندا، ناعاشىمدى ءبىر كورگەنىم بار. نۇرماعامبەت دەگەن ناعاشى اتامنىڭ اتى سول كەزدەن باستاپ جادىمدا ساقتالىپ قالعان-دى. ناعاشىلارىم جايىندا دا وسىدان باسقا ەشبىر ماعلۇماتىم جوق.
يگىسىننەن مەن دە جالعىز قالدىم. شەشەم مەنەن بۇرىن دا، مەنەن كەيىن دە بالا كوتەرگەن كىسى ەمەس. ءوزىم تىم جاسپىن، ونىڭ ۇستىنە ويدا-جوقتا اكەم مەن شەشەمنەن بىردەي ايىرىلدىم. باسىمدا قاسىرەتتىڭ قارا بۇلتى تونە ءتۇستى. جان اشيتىن قامقورشىم جوق. باقىتسىز، جەتىم بالالاردىڭ سانىنا ىلىكتىم. «ماعان ەندى وڭ قاباعىن كىم بەرەدى؟ جىلى ءسوزدى كىم ايتادى؟» دەپ جاسىپ، جابىرقاپ اركىمگە ءبىر جالتاق قارايمىن. اكە-شەشەسى بار بالالاردى كورسەم، جامانداي كۇيىنەمىن.
اۋىلدىڭ قارتتارى مەن كەمپىرلەرى مەنى كورسە بولدى:
— وي، بەيشارا، سورى قايناعان، سور ماڭداي بالا! — دەپ كوزدەرىنىڭ جاسىن سىعىمداپ، قاسىمنان كۇرسىنىپ وتە شىعادى. ول قايعىلى سوزدەردى ەستىگەنىمدە تۇلابويىم مۇزداپ، جۇيكە تامىرلارىمنىڭ ءبارى شىمىرلاپ، وز-وزىمنەن قورلانىپ، جەرگە كىرىپ كەتە جازدايمىن. ءوزىمنىڭ باقىتسىز ءحالىمدى سەزگەندەي بولامىن. كەمپىر-شالداردان بويىمنىڭ ازا بولعانى سونشا — ولاردى كورسەم سىرت بۇرىلىپ، قاشا جونەلەتىن بولدىم.
اكە-شەشەمدى جەرلەپ قايتقان سوڭ اۋىلدىڭ اقساقالدارى جيىلىپ، مەنىڭ كەلەشەك ءومىرىم تۋرالى سويلەسە باستادى.
— بۇل بالاعا ەندى كىم يە بولادى؟ — دەپ ءوزارا اقىلداستى.
اۋىلدا راقىمباي دەگەن اتاقتى باي بولاتىن. قابا ساقال، شويىن قاباق، شوت ماڭداي، دوڭگەلەك بەتى توڭكەرىلگەن جۋان كىسى ەدى. توردە وتىرعان-دى. ءبىر مەزگىلدە الگى كىسى وز-وزىنەن اشۋلانىپ، گۇر ەتە ءتۇستى.
— بۇل بالانىڭ اكەسى يگىسىن مارقۇم بارىڭنەن گورى ماعان اتالاس تۋىس ەكەنىن سەندەر قالاي ۇمىتىپ وتىرسىڭدار؟ بۇل بالاعا ەندى مەن يە بولماعاندا، كىم بولادى؟ — دەپ باسقا ادامداردان مەنى قىزعانىپ، تاۋسىلا سويلەدى.
وتىرعان ادامدار اۋىزدارىنا قۇم قۇيىلعانداي تومەن قاراپ، تۇنجىرادى دا قالدى. سوڭىنان راقىمبايعا قارسى شىعىپ، ءسوز كوتەرۋگە ەشقايسىسىنىڭ باتىلى جەتپەي، كەلىسەتىندەرىن ءبىلدىردى.
اكەمنەن قالعان از عانا شارۋاشىلىق پەن مەن راقىمباي بايدىڭ قاراۋىنا باردىم. راقىمبايدىڭ جاقىپجان دەگەن ازامات ۇلى بار-دى. مەنەن بەس جاس ۇلكەن ەدى.
ءبىر كۇنى باي ەكەۋىمىزدى قاسىنا شاقىرىپ الدى.
— ەكەۋىڭ بۇدان بىلاي جاقىن تۋىسسىڭدار. ءبىرىڭ اعا، ءبىرىڭ ءىنى بولا بىلىڭدەر. مەنىڭ بايلىعىم ەكەۋىڭە دە جەتەدى. سوڭعى ايتارىم، جاقىپجان، سەن ۇلكەن قالالارعا بارىپ، وقۋىڭدى وقى. ۇلكەن ۇلىقتاردىڭ قاتارىنا ىلىگىپ، سىرتقا يە بولۋعا تىرىس. قوباي، سەن مالعا قارا. ۇيدەگى شارۋاشىلىققا يە بولۋعا تىرىس. سويتسەڭدەر، ەكەۋىڭدە ەشكىمنەن كەم بولمايسىڭدار. ءبىرىڭدى-بىرىڭ قولداپ، بىرىڭە-بىرىڭ كومەكشى بولا بىلسەڭدەر، ەل ىشىندە ابىروي، دارەجەلەرىڭ ارتا تۇسەدى. بەلدى ادامداردىڭ قاتارىنا جەتەسىڭدەر، — دەپ، اقىل ايتتى بىزگە.
جاقىپجان كوپ كەشىكپەي، وقۋعا كەتتى. مەن ءوزىمدى «بايدىڭ بالاسىمىن» دەپ ەسەپتەپ، اۋىلدا جارتى جىل شاماسىندا تاناۋىمدى كوتەرۋمەن ءجۇردىم.
كوكتەم كەلدى. قوي قوزداپ، ەشكى لاقتاپ، ەل مارە-سارە بولا باستادى. بايدىڭ ون شاقتى مىڭ قوي-ەشكىسى، مىڭ جارىم جىلقىسى، تاعى ءبىراز قورا سيىرلارى بار ەدى. ءبىر كۇنى باي مەنى قاسىنا شاقىرىپ الىپ:
— قاراعىم، بىرەۋدىڭ جانى بىرەۋگە اشىمايدى عوي. ونى ءوزىڭ جاقسى بىلەسىڭ. قوي قوزداپ جاتقان اۋىلدارعا بارىپ قايتتىم. مالدا شىعىن كوپ كورىنەدى. كوپشىلىگى قاراماعانداقتان، كۇتىمسىزدىكتەن ءولىپ جاتىر. جاقىن جەردەگى ساۋلىق قويلار تۇرعان جەردىڭ بىرىنە بارىپ، مالعا باس-كوز بولساڭ قايتەدى؟ — دەدى مەنىمەن اقىلداسىپ.
— جارايدى، — دەدىم مەن كەلىسىمىمدى بەرىپ.
مال اۋىلىنا كەلگەن كۇننىڭ ەرتەڭىنە مالشىلار ءبىر اتتى ەرتتەپ بەردى دە، مەنى قويدىڭ سوڭىنا سالدى. مەنىڭ بايدىڭ مالىنا يە بولۋ دارەجەم وسى كەزدەن باستالدى.
كۇننىڭ ىزعارى تاراي قويماعان شاق. ۇستىمە كيگەن كيىمدەرىم دە ونشا جىلى ەمەس، جۇقالاۋ. شۇلعاۋمەن كيگەن كونە ەتىكتىڭ قونىشى دالاداي. بۇتىمدا جۇقا شالبار. تەرىستىكتەن ىزىڭداپ سوققان اڭىزاق جەل وتە ىزعارلى. قوس وكپەمنەن ءوتىپ، ءتىسىمدى تىسىمە جولاتپاي قالش-قالش ەتكىزەدى. يت-قۇس كوپ. مالدى يەسىز تاستاپ كەتە المايمىن. جىلىنىپ شىعۋعا دا مۇمكىندىگىم جوق. مال تولدەپ بولعانشا ازەر شىدادىم.
كۇن جىلىنا باستاعان كەزدە قويشىلار مەنى قوزى باعۋعا شىعاردى. ەندى ءبىرازدان سوڭ اۋىلعا قايتاتىن شىعارمىن دەپ دامەلەنەمىن. راقىمباي ءبىراق كەلگەن سايىن مالىنىڭ جايىن باقىلايدى دا، ءۇن-تۇن جوق قايتادى. ماعان ەشقانداي ەمەۋرىن سەزدىرمەيدى.
قويشىنىڭ جەر ءيىسى اڭقىعان اۋاسى تار جەر ۇيىندە سونىمەن تاعى ءبىراز جاتتىم. استىمدا ءجوندى توسەنىش تە جوق. كۇنكورىسىم ساقىلداعان كوك قۇرت پەن جاس ىرىمشىك. تابا ناندى كوزىم اندا-ساندا عانا ءبىر كورەدى. ەگەر ءبىرلى-جارىم قوي اۋىرىپ ولمەسە، ەت دەگەن تۇسىمىزگە دە كىرمەيدى. بولا قالسا ونىڭ ءوزى قانشا تۇز سالساڭ دا، ءدامى كىرمەيتىن كوكجاسىق بولادى.
اۋىلدا جوكەباي دەگەن ءبىر قارت بار-دى. ول كىسى دە مالشىنىڭ ءبىرى بولاتىن. ءبىر كۇنى قامىسقا كىرىپ-شىعىپ جۇرگەن يتتەردىڭ ىزىمەن اڭدىپ بارىپ، سازعا جىعىلىپ ولگەن ءبىر مارقا قوزىنى ءۇيدىڭ جانىنا سۇيرەپ اكەلدى. «قۇلاننىڭ اتۋىنا قاسىنۋى» دەگەندەي سول كەزدە ءۇيدىڭ جانىنا راقىمباي باي دا كەلە قالدى. ولگەن قوزىنى كورىپ راقىمبايدىڭ قاباعى ءتۇسىپ، ءوڭى بۇزىلىپ سالا بەردى.
— مەن ويىمدا تۇك جوق الاڭسىز تۇرعانمىن. قولىنداعى بىلەۋدەي قامشىسىمەن جون ارقامنان تارتىپ-تارتىپ جىبەردى. مەن ەسىم شىعىپ دالاعا قاراي قاشا جونەلدىم. ول مەنى اتتىڭ باۋىرىنا الىپ قۋالاپ ءجۇرىپ سويدى. قامشى ءبىر رەتتە سارت ەتە قالعاندا كوزىمنىڭ وتى جارىق ەتە ءتۇستى. مەن ەسىمنەن تانىپ، مۇرتتاي ۇشىپ قۇلاپ ءتۇسىپپىن. جوكەباي قارت مەنى اراشالاۋعا باتىلى جەتىپ، بەتتەي الماپتى. الگى جەردە قانشا جاتقانىمدى بىلمەيمىن. ەسىمدى جيىپ، باسىمدى كوتەرىپ ەدىم، كۇن قوڭىرقايلانىپ قالعان ەكەن. قاسىمدا ماڭدايىمنىڭ جىلجىپ اققان قانىن ءسۇرتىپ جوكەباي قارت وتىر ەكەن. جوكەباي دىڭ باۋىرىنا تىعىلىپ، وكسىپ كوپ جىلادىم. اكەم مەن شەشەم كوز الدىما ەلەستەدى. ولار دا ماعان قوسىلىپ جىلاپ وتىرعانداي بولىپ سەزىلدى كوڭىلىمە.
جوكەباي الدەن ۋاقىتتا:
— بالام، باسىڭدى كوتەر. باي اشۋلانىپ اۋىلىنا قايتىپ كەتتى. كۇن باتىپ بارادى. بەيۋاقىتتا دالادا جاتۋعا بولمايدى. ۇيگە بارايىق. شايىڭدى ءىش، — دەدى.
— ۇيگە بارمايمىن. شاي ىشپەيمىن، — دەپ بۇلقىندىم مەن. جوكەباي اقىل ايتىپ مەنى ءبىراز اينالدىرىپ كوردى دە، كونبەيتىنىمدى ءبىلىپ ەركىمە قويماي الدىنا وڭگەرىپ كوتەرىپ الدى. ۇيىنە الىپ كەلدى. جوكەبايدىڭ بايبىشەسى ءبىر بۇيىرگە توسەك سالىپ قويىپتى. مەنى جىلى وراپ، سول توسەككە جاتقىزدى. مەن ۇيىقتاپ كەتتىم.
قاراڭعى ءتۇننىڭ ءبىر كەزىندە سۇيەك-سۇيەگىمنىڭ ءبارى اۋىرىپ، شىداي الماي بەبەۋ قاعىپ، شوشىپ وياندىم. مەنىڭ كۇرسىنگەن دىبىسىمنان جوكەباي دا، بايبىشەسى دە وياندى. شىنىسىز جاعىلاتىن بىلتەلى شامى بار-دى. سول شامدى جاقتى. قاباقتارىم، ەرنىم ءبارى كۇپ بولىپ ءىسىپ كەتسە كەرەك. سىعىرايىپ شامنىڭ جارىعىن ازەر كورەمىن.
بەتىمنىڭ، ارقامنىڭ ىسكەن جەرلەرىنە ەرىتىپ ماي جاعىپ، وزىمە شالاپتاپ سۋسىن ىشكىزىپ، ەكەۋى مەنى الداپ-سۋلاپ توسەگىمە قايتا جاتقىزدى. سودان باستاپ اۋىلعا راقىمباي كەلە جاتسا، قامقورشىم ەمەس، ناعىز قاس جاۋىم كەلە جاتقانداي كورىپ ىزىلاناتىن بولدىم. وعان قارامدى كورسەتپەي، ءۇيدى اينالىپ قاشىپ كەتەمىن.
مەن راقىمبايدىڭ اۋىلىنان كەتكىم كەلىپ، قوبالجي باستادىم. وڭاشا قالعان كەزدەرىمدە نە ءتۇرلى قيالدارعا بارامىن. كوپ جەرلەردى كوز الدىما ەلەستەتىپ، تانىمايتىن ەلدەرگە كەتۋدى ويلانامىن. سوڭىنان بارلىق ويلاعان ويىمدى قورىتامىن دا، «قايدا بارامىن» دەپ اڭىرىپ تۇرىپ قالامىن.
ءبىر كۇنى ويىمدى جوكەباي قارتقا ايتىپ كورىپ ەدىم:
— وي، بالام، سەن ءالى بۇعاناڭ قاتپاعان جاس بالاسىڭ. ءوز بەتىڭمەن جالعا تۇرىپ مال باعۋ قولىڭنان كەلمەيدى. ەل ساعان سەنىپ مالىن بەرمەيدى. مىنا تۇرىڭمەن قايدا باراسىڭ؟ ازىرگە ساعان راقىمبايدىڭ مالىنان قولايلى جەر جوق. «ۇيرەنگەن توزاعىن قيمايدى» دەگەن ءسوز بار. ورىنسىز ويدىڭ شىلاۋىنا ەرىپ، بوسقا اۋرە بولما. ونى ەسىڭ كىرىپ، بۇعاناڭ قاتىپ، ەرجەتكەن سوڭ كورەرسىڭ، — دەپ شال مەنىڭ ءسوزىمدى ۇناتپادى.
سونىمەن، سول اۋىلدا قوي باعىپ، تاعى دا ءۇش جىل ءجۇردىم. تالاي توبەلەردىڭ باستارىنا وبالاردى ورناتتىم. ءبىر ايەل بوسانىپتى دەسە سوعان ارناپ وبا قويامىن. بىرەۋ ۇيلەنىپتى دەسە سوعان ارناپ وبا قويامىن. ول جاقتاعى توبەلەردەگى مەن قويعان وبالاردا سان جوق.
جاسىم ون سەگىزگە ىلىكتى. راقىمباي مەنى قويدان الىپ، جىلقىعا جىبەردى. جىلقى باعۋعا ىلىككەن كەزدە ءوزىمدى سەيىلگە شىققانداي سەزىندىم. جۇردەك ءتاۋىر اتقا مىنەمىن. ەرىكسەم ەر-توقىمىمدى جازىپ، دالادا ءبىراز شاۋىپ الامىن. بۇرىنعىداي ەمەس، ەت مول. ءوزىم كۇيلەنىپ قالدىم.
ەسسىز دالادا جىلقى باعىپ ءجۇرىپ، تاعى دا ويعا شومىلىپ، كەتكىم كەلىپ نامىستانا باستادىم. ەسىمە ناعاشىمدى ىزدەۋ ماسەلەسى ءجيى تۇسە باستادى. اقىرى وسى ويىما تاس بەكىندىم.
كەزدەسكەن ءتۇسى جىلى ادامدارعا «ەرەيمەن تاۋىنىڭ جولى قاي جاقتا؟ قالاي بارۋعا بولادى؟» دەپ سۇراستىرا ءجۇردىم. ايتۋشىلار:
— قارقارالىدان ءارى قوياندى جارمەڭكەسىنە قاراي جۇرەسىڭ. ودان بايانعا باراسىڭ، باياننان ەرەيمەنگە قاراي وتەتىن جولدى سۇراپ الاسىڭ، — دەپ ءتۇسىندىردى ماعان. قوياندى جارمەڭكەسىنە بايدىڭ مالىن ايداسىپ، ءبىر رەت بارعانمىن. جولىن شامالاپ بىلەمىن.
راقىمبايدىڭ جاقىپجانى ۇيگە كەلگەندە مىنەدى دەپ ۇستىنەن قۇس ۇشىرتپاي كۇتتىرىپ جۇرگەن، جۇزىكتىڭ كوزىنەن وتكەندەي ادەمى اقبوز اتى بولاتىن. جىلقىدا بوس جۇرەتىن. كەشكە جىلقىعا كەلگەندە سول اتتى ۇستاپ الىپ، ءبىر تال قىلمەن وتتاماۋ ءۇشىن ءتىلىن بايلاپ قويامىن. جىلقىنى تاڭەرتەڭ اۋىلعا ايداردا قىلدى شەشىپ الىپ اتتى قويا بەرەمىن. ءبىر اي شاماسىندا ات وقتاۋداي بولىپ جاراپ الدى.
باي جارمەڭكەگە كەتكەن ەدى. قايتىپ كەلىپ قالار دەپ اسىعىپ جاقىپجاننىڭ كۇمىستەگەن ادەمى ەرتوقىم-سايمانىن، ساندەپ تىككەن كورنەكتى كيىمدەرىن ۇرلاپ دالاداعى ءشيدىڭ ىشىنە اپارىپ تىقتىم. تاماق پىسىرەتىن ۇيگە ۇرلانىپ كىرىپ، ءبىراز ماي، باۋىرساق، پىسكەن ەتتەردى الىپ قورجىننىڭ ەكى باسىن تەڭدەپ الدىم. ءسويتتىم دە، ءبىر كۇنى ىڭىردە اقبوز اتقا ءمىنىپ، اكە-شەشەمنىڭ ءقابىرىنىڭ باسىنا كەلىپ قوش ايتىسىپ، «قوياندى جارمەڭكەسى قايداسىڭ» دەپ تارتىپ بەردىم.
اقبوز ات تەبىنىپ قالسام، اۋىزدىعىمەن الىسادى. جەل قايىقشا ەسەدى. ءىلاز بولماي، قارقارالىدان ءوتىپ كەتتىم. ءتۇننىڭ ءبىر كەزىندە الدىمنان شوق-شوق بولىپ جانعان كوپ وت كورىندى. سويتسەم، جارمەڭكەنىڭ ماڭىندا مال باعىپ جاتقان مالشىلاردىڭ وتى ەكەن.
جاقىنىراق كەلىپ، ءبىر ادامنان بايانعا قاراي جۇرەتىن جولدى سۇراپ الدىم. راقىمبايعا كەزدەسىپ قالارمىن دەپ قاۋىپتەنىپ، ول جەرگە دە توقتاماي العا قاراي ءجۇرىپ كەتتىم. تۇنىمەن ءجۇرىپ، تاڭ بوزارىپ اتا باستاعان كەزدە، تورعايلار شىرىلداپ كوككە كوتەرىلگەن شاقتا، ءبىر ولكەدەگى شىلىكتىڭ ىشىنە كەلىپ كىرىپ، اتىمدى قاڭتارىپ بايلاپ، ءوزىم جاتىپ ۇيىقتاپ دەم الدىم.
جولداعى اۋىلدارعا سوعىپ جول سۇراپ، جولا قوناقتاپ ەكى كۇن ءجۇردىم. ءۇشىنشى كۇنى كەشكە ىمىرت جابىلعان كەزدە تاعى دا ءبىر اۋىلدىڭ ىرگەسىندە تۇرعان قالىڭ شىلىككە جەتىپ قوندىم. ءبىر ۇيلەرگە بارىپ تۇسۋگە ءوزىمدى تەرگەپ جۇرەر دەپ ويلاپ، قورقامىن. ات سوعىپ، قاتتى قالجىراپ قالعان ەكەنمىن. ىڭىردە قيسايعان ۇيقىدان ەرتەڭىنە تۇسكە قاراي ارەڭ وياندىم. تۇرىپ جۋىنىپ، ازداپ اۋقاتتانىپ الدىم. قاسىمداعى اۋىلعا بارىپ قىمىز ىشكىم كەلدى. ءۇستى-باسىمدى جوندەپ تارتىپكە كەلتىرىپ، اۋىلعا قاراي بەت الدىم. اۋىلدىڭ تورگى جاعىندا تۇرعان ۇلكەن اقبوز ۇيگە كوناققا كەلگەن ادامداي سالەم بەرىپ، كىرىپ كەلدىم. ۇيدە كۇزەن ىشىك جامىلعان ءبىر بايبىشە عانا وتىر ەكەن. تورگە شىعىپ ءبىر تىزەرلەي وتىردىم دا:
— اپا، جولاۋشى ەدىم. مۇمكىن بولسا، سۋسىن ىشەيىن دەپ كەلدىم، — دەدىم جايىمدى ايتىپ. الگى كىسى كەڭ قولتىق، مەيمان ءجۇزدى ادام ءتارىزدى بولىپ كورىندى كوزىمە.
— رىستىبيكە، قوناق بالاعا سۋسىن قۇيىپ بەرشى، قاراعىم، — دەپ دىبىستادى دا، ءوزى تاياعىنا سۇيەنىپ ورنىنا ارەڭ تۇرىپ، دالاعا قاراي بەت الدى. سويتسەم، رىستىبيكە ءشيدىڭ ىشىندە ءجۇر ەكەن.
رىستىبيكە شەشەي جىميىپ كۇلە باستادى.
— ءبىر شار اياق قىمىزدى ماعان اكەلىپ ۇسىندى. ءوزى كوزى وتتاي جايناعان، ءۇرىپ اۋىزعا سالعانداي ادەمى قىز كورىندى. ەكى بەتىنىڭ ۇشى مەنى كورگەندە وت بولىپ جانىپ، دۋىلداپ شىعا كەلدى. ودان كەيىن ۇيالىپ مەن دە تومەن قارادىم.
ءبارىمىز كۇلىسىپ الدىق.
— قىز ماعان شاراياق قىمىزدى ۇسىنىپ جاتقان كەزدە قول-تىعىنان تۇمارشا بۇكتەلگەن ءۇشبۇرىشتى ءبىر كىشكەنە قاعاز شىرت ەتىپ ۇشىپ جەرگە ءتۇستى. ونى قىز بايقاعان جوق. مەن تابانىممەن باسا قالدىم. قىز بۇرىلىپ ءشيدىڭ ىشىنە كىرگەن كەزدە، ءىلىپ الىپ، قونىشىما تىعا سالدىم.
قىمىزىنا راقمەت ايتىپ، قايتادان شىلىكتىڭ ىشىنە اتىما كەلدىم. بۇرىن اكەم ازداپ ارابشا وقىتقان ەدى. قاعازدى الىپ وقىسام: «كەشكە اۋىلدىڭ سىرتىنداعى تەرەككە ات جەتەكتەپ كەلىپ تۇرامىن. سول جەرگە كەل» دەپ جازىپتى. ويلاسام، بۇل قىز سول كۇنى تۇندە قاشپاق ويدا ەكەن.
ءار ءتۇرلى قيالدارعا كەتتىم. «ايەل الۋ، ءۇي بولۋ دەگەن قانداي جاقسى ەدى» دەپ ارماندادىم. سول جەردە ويلانىپ، ەسەڭگىرەپ ءبىراز وتىردىم. وتىرعان سايىن قىمىز ماۋجىراتىپ ۇيقىمدى كەلتىرە باستادى. «وسى مەن نەگە اسىعامىن؟ وسىلارعا كۇيەۋ جولداس بولىپ نەگە ەرمەيمىن؟ سويتسەم ناعاشىمدى تەز تاپپايمىن با؟» دەگەن قيالعا بەرىلدىم. كەشتى توسىپ قايتادان ۇيىقتاۋعا كىرىستىم.
بويىم مۇزداپ ءوزىم توڭازىپ قالعان ەكەنمىن. بوز اتتىڭ پىسقىرىنعان دىبىسىمەن شوشىپ وياندىم. اي سۇتتەي جارىق. اسپان اشىق. جۇلدىزدار سايراپ تۇر. تەزدەتىپ قيمىلداپ، اتىما ءمىندىم. شىلىكتەن شىقپاي سىعالاپ قاراپ ەدىم، الگى ايتىلعان تەرەكتىڭ تۇبىندە بىرەۋدىڭ قارايىپ تۇرعانىن بايقاعانداي بولدىم. قاسىنا بارىپ سويلەسكىم كەلىپ شىلىكتىڭ ءبىر ۇرىمتال جەرىنەن شىعا كەلىپ ەدىم، الگى قاراڭداعان ادام مەنى كوردى دە قاسىنداعى اتتى جەتەلەپ قاشا جونەلدى. «توقتا، مەن ساعان جاۋ ەمەسپىن» دەپ اتىمدى تاقىمداپ جاقىنداي بەرىپ ەدىم، جىگىت جەتەگىندەگى اتىن تاستاي قاشتى. قايسىسىن قۋارىمدى بىلمەي، مەن اڭىراپ تۇرىپ قالدىم. سودان كەيىن بوساپ كەتكەن اتتى قۋدىم. اسا الىسقا جىبەرگەنىم جوق. ۇستاپ الدىم. اتتى جەتەلەپ، قايتادان جىگىتتى قۋدىم. ول كەزدە جىگىت ءبىر توبەنى اسىپ ۇلگەرگەن ەدى. سول توبەگە مەن دە شىعىپ ەدىم، جىگىت سۋعا باتقانداي ماعان قاراسىن دا كورسەتپەدى. ءبىرجولا جوعالدى. «ءبىر پالەگە قالدىم-اۋ!» دەپ وكىنىپ ءبىراز تۇردىم. بۇرىلىپ الگى تەرەكتىڭ تۇبىنە قايتا كەلدىم. «جولدى مۇمكىن قىزدىڭ ءوزى تابار» دەگەن ۇمىتتە بولدىم.
كوزىمدى تىگىپ قاراپ تۇر ەدىم، قولىندا سۇيرەتكەن قورجىنى بار، اسىعا باسىپ قىز كەلە جاتىر ەكەن. «اتتى كولدەنەڭ تارتا بەر» دەدى ماعان ىمداپ. مەن جەتەكتەگى اتتى كولدەنەڭ تارتا بەردىم. قولىنداعى قورجىندى ەردىڭ ارتقى قاسىنا بوكتەرىپ سالىپ، قىز اسىعىستانىپ اتقا وتىردى. «جونەلەيىك» دەپ ىم قاقتى ماعان. مەن جىگىت كەتكەن جاققا قاراي شابا جونەلدىم. قىز دا اتقا مىقتى وتىرادى ەكەن. مەنەن قالىسقان جوق سونىمدا قۇيعىتىپ شاۋىپ كەلەدى. ەكەۋمىز ءبىر ساعاتتاي شاماسىندا شابىسپەن وتىردىق. ءبىر جەرگە كەلگەندە جول ەكى ايرىلدى. مەن قايسىسىنا تۇسەرىمدى بىلمەي تۇرىپ قالدىم. قىز جاقىنداعان كەزدە:
— قۇربىم، ايىپقا بۇيىرما. مىنا جولدىڭ قايسىسىنا تۇسەمىز، — دەدىم بۇرىلىپ.
— ءسىز كىمسىز؟ قاسىمبەك قايدا؟ — دەپ اشۋلى سۇرادى قىز مەنەن.
— قۇربىم، اشۋلانبا. مەن كۇندىز ۇيىڭىزدەن سۋسىن ىشكەن جولاۋشىمىن. قاسىمبەك جەتەكتەگى اتىن تاستاپ قاشىپ كەتتى. ءوزىم دە اداسىپ قالدىم، — دەدىم بارلىق جايدى ءتۇسىندىرىپ قىزعا. قىز ەكى بەتىن باسىپ، اتتىڭ جالىن قۇشىپ ەتبەتىنەن قۇلادى. سولقىلداپ جىلاي باستادى.
— جىلاماڭىز. ەسىڭىزدى جيىڭىز. جولدى كورسەتىڭىز. مەن الىپ بارامىن. ءبارى دە ورنىنا كەلەدى، — دەپ باسۋ ايتىپ ۋاتا باس تادىم قىزدى.
— مەن ەندى ەشقايدا دا بارمايمىن. ءقازىر اتتان قۇلاپ ولەمىن، — دەپ قىز جەرگە قاراي ەڭكەيە بەردى. مەن اتىنىڭ تىزگىنىن جىلدام قولىما ىلىكتىرىپ، اتتان ىرعىپ ءتۇسىپ، قىزدى قۇشاقتاپ الدىم. كومەكتەسىپ جەرگە ءتۇسىردىم. قىز ەتبەتىمەن ءتۇسىپ، جەر باۋىرلاپ جاتىپ جىلادى. «اعاتتىق جاساعان بولسام، ماعان كەشىرىڭىز» دەپ قاستارىنا ەرىپ كۇيەۋ جولداس بولىپ تويلارىنا بىرگە بارۋدى ويلاعانىمدى ءتۇسىندىرىپ، قىزدىڭ جانىندا جالىنىپ كوپ وتىردىم.
— باراتىن اۋىلىڭىزدىڭ جولىن سىلتەڭىز. الىپ بارايىن. بارعان سوڭ بولعان جاعدايدى ءتۇسىندىرىپ تۇگەل ايتامىن. ءبارى دە ورنىنا كەلەدى. وندا بارعىڭىز كەلمەسە، قايتادان اۋىلىڭىزعا اپارىپ سالايىن، — دەدىم قىزعا اقىل بەرىپ.
الدەن ۋاقىتتى قىز باسىن كوتەردى دە:
— ايەلىڭىز بار ما؟ — دەپ سۇرادى مەنەن.
— ايەلىم جوق، قۇربىم. ايەل الاتىن جاسقا جاڭا عانا جەتكەن ءتارىزدىمىن، — دەدىم مەن جىميىپ.
قىز بادىرايىپ بەتىمە قارادى دا:
— ءسىز ماعان ۇلكەن وبال جاسادىڭىز. ەندى مەن سىزدەن ايرىلمايمىن. قايدا بارساڭىز، سوندا بارامىن، — دەدى كوزىنىڭ جاسىن كول قىلىپ توگىپ سولقىلداپ جىلاپ.
ءىشىم جىلىپ، ءوزىم قۋانىپ كەتتىم. قىزدى قالاي ۋاتارىمدى بىلمەي قاتتى قىسىلىپ وتىرعانىم-دى.
— جارايدى، قۇربىم. بۇل تىلەگىڭە دە ءازىرمىن، — دەدىم قىزدى قاپسىرا قۇشاقتاپ كەۋدەمە قاراي تارتىپ. شاشىنان يىسكەلەي باستادىم.
— ءسىز مەنى الدامايسىز با؟ ادال جولداس بولۋعا ۋادەڭىزدى بەرەسىز بە؟ — دەپ قىز بەتىمە ايانىشتى تۇرمەن قارادى.
— الدامايمىن، ساۋلەم. وتىرىك ايتسام، وسى تۇننەن شىقپايىن، — دەپ انت بەردىم وعان.
ەكەۋمىز الگى جەردە يىسكەلەسىپ، ءبىراز وتىردىق تا قايتادان اتقا قوندىق.
— نە ءبىزدىڭ، نە قاسىمبەكتىڭ اۋىلىنان قۋعىنشى شىعىپ قالۋى مۇمكىن. مىنا جولعا ءتۇسىپ، ەرەيمەنگە قاراي جونەلەيىك، — دەدى رىستىبيكە ماعان.
قىزدىڭ ەرەيمەنگە قاراي دەگەن ءسوزىن ەستىگەن كەزدە مەن تاعى دا قۋانىپ كەتتىم. ەرەيمەن تاۋىنىڭ قاي جاقتا ەكەنىن بىلەتىندىگىن اڭعاردىم. سوڭىنان «بۇل بايقۇس نەگە ەرەيمەنگە جونەلەيىك دەدى. الدە، ول ەلدە تۇراتىن جاقىندارى بار ما ەكەن؟» دەگەن كۇدىكتى ويعا كەلدىم. سويتسەم، رىستىبيكەنىڭ دە ناعاشىلارى سول ەلدە تۇرادى ەكەن.
ءتۇن قاراڭعىسىن جامىلىپ ەكەۋىمىز دە ءۇستىرت ءجۇرىپ كەلەمىز. ەلدەن شىققاندا راقىمبايدان قاشىپ ەدىم. ەندى رىستىبيكە ەكەۋمىز قاسىمبەكتەن قاشىپ كەلەمىز. «كەلىن تۇسىرەمىز» دەپ دايىندالىپ وتىرعان اۋىلدىڭ ادامدارى قاسىمبەكتىڭ سىمپيىپ جالعىز ءوزىنىڭ كەلگەنىن كورگەندە نامىستانىپ، كوتەرىلە اتقا قونۋلارى، ەكى اۋىلدى بىردەي دۇرلىكتىرىپ شۋلاتۋى، سوڭىنان ءبىزدى قۋۋلارى مۇمكىن عوي» دەپ ويلايمىن ىشىمنەن. جاپان دۇزدە ەشكىمدى تانىمايتىن ەلدە قاشىپ قۇتىلا الماي قولدارىنا ءتۇسىپ قالساق، ءحالىمىزدىڭ مۇشكىل بولاتىنىن دا سەزىپ، قورقىپ كەلەمىن. ساقتىق جاساپ، كوپكە دەيىن شابۋمەن وتىردىق.
ارەدىك-ارەدىك شاقتاردا توقتالا قالىپ، قۇلاعىمىزدى توسىپ تىڭدايمىز. تۇندە تىقىلداعان دىبىس ادامعا ۇرەي شاقىرىپ تۇرادى عوي. جۇرەكتەرىمىزدىڭ جىلدامداپ سوققان ءدۇرسىلى كەيدە قۇلاعىمىزعا شاۋىپ كەلە جاتقان اتتاردىڭ تۇياقتارىنىڭ ءدۇرسىلى تارىزدەنىپ ەستىلەدى. ول كەزدە ءبىز ساسىپ قالامىز. ابدەن ابايلاپ تىڭداپ، سوڭىمىزدى كەلە جاتقان ەشبىر قيمىل، قارايعان نارسە كورىنبەگەن سوڭ بارىپ ازداپ تولاستاپ، تىنىم الامىز. كوپ تۇرۋعا تاعاتتاي الماي، تاعى دا العا قاراي كەتەمىز. دامىل كورمەي تۇنىمەن جۇردىك. شىققان اۋىلدان كوپ الىستاپ كەتتىك. بويىمىزداعى قورقىنىشىمىز ازداپ تاراپ، كوڭىلىمىز ورنىعا باستادى. تاڭ بوزارىپ اتا باستاعان شاقتا ءبىر سايعا كىرىپ، بۇلاقتىڭ باسىنداعى ۇيىلگەن شوشاق شوپتەرگە كەلدىك. اتتاردىڭ اۋىزدىعىن الىپ، سۋعارىپ شوپكە قويدىق. ءوزىمىز ازداپ تىنىعىپ الۋدى ويلادىق. مەن قورجىندى شەشىپ اكەلىپ، اۋىلدان الىپ شىققان تاعامداردىڭ ءبارىن رىستىبيكەنىڭ الدىنا قاز-قاتار قويدىم.
— ءوزىڭىز قاجىعا بارۋعا دايىندالىپ شىققاننان امانسىز با؟ — دەپ رىستىبيكە سول جەردە ماعان العاش رەت ازىلمەن سويلەپ، سىقىلداپ كۇلدى. ەكەۋمىز بىر-بىرىمىزگە كوڭىل اۋدارىسىپ العاش رەت ماحاببات لەبىزىمەن جۇزدەستىك. العاشقى رەت عاشىقتارشا قاۋىشىپ، ايمالاسىپ، قۇشاقتاسىپ، ۇزاق وتىردىق. سۇلۋ تابيعات، مەڭىرەۋ دالا، شىرىلداپ ۇشقان بوزتورعاي، مۇلگىگەن ورمان-توعاي، سىلدىراپ اققان بۇلاقتار اينالانى قورشاعان تاۋ توبەلەر، بىزگە كۇلىمدەپ قاراپ، كۋالىك جاساپ تۇرعانداي بولىپ سەزىلدى. ءبىزدىڭ نەكەمىزدى كيىپ، توي جاساپ جاتقانداي ماسايرايدى ءبارى. ءبىز دە ءمازبىز. ولار دا ءماز!
رىستىبيكە مەنەن قايدان كەلە جاتقانىمدى، قايدا بارا جاتقانىمدى سۇرادى. مەن جاسىرماي باسىمنان كەشكەن جايدى تۇگەل ايتتىم. ناعاشىمدى ىزدەپ كەلە جاتقانىمدى دا ءتۇسىندىردىم وعان. از ويلانىپ وتىردى دا، رىستىبيكە نۇرلى جۇزىمەن ماعان كوزىنىڭ قيىعىن سالىپ، جىميىپ كۇلدى.
— بولار ءىس بولدى. وكىنەرلىك ەندى بىزدە جاي قالعان جوق، جىگىتىم. بۇگىننەن باستاپ مەن سەنىڭ قۇداي قوسقان قوساعىڭمىن. ەركىمدى بەردىم قولىڭا، — دەپ مەنى قايتادان مەيىرلەنىپ قۇشاقتادى. مەنىڭ جۇرەگىم ەرىگەن سارى مايداي تولقىپ، ەلجىرەي ءتۇستى.
— ۋاقىتتى وتكىزىپ بوسقا وتىرمايىق. اتقا قونايىق. ناعاشىڭنىڭ اۋىلىن مەن تابامىن، — دەدى رىستىبيكە مەنى قۋانتىپ. مەن قۋانعاننىڭ ۇستىنە قۋانا ءتۇستىم.
ەكەۋمىز اتقا وتىرىپ تاعى دا العا قاراي جۇردىك. ءبىر بيىك كەزەڭدى ورلەپ ۇستىنە كوتەرىلىپ ەدىك، ەتەكتەگى شىلىك جاعالاۋىندا اقبوز كيىزدەردى جامىلعان، قاز-قاتار قونعان كولەمدى كوپ اۋىل وتىر ەكەن. اينالاسى كەڭ جازىق دالا. تولقىعان كوگىلدىر ءوڭىر. ەمىن-ەركىن بىتىراپ جايىلعان مال. الگى جەر قۇت-بەرەكە ورناعان جەر تارىزدەنىپ كورىندى ماعان. وسى اۋىل قانجىعالى ەلىنىڭ اۋىلى. بۇل اۋىلدىڭ ارعى جاعىندا تاقاۋ جەردە مەنىڭ ناعاشىلارىم تۇرادى.
— مەن اۋىلدىڭ ماڭىنداعى ونەبىر تۇمسىقتىڭ تاساسىندا قالايىن. سەن اۋىلدىڭ ىرگەسىندە جايىلىپ جۇرگەن مالدىڭ ىشىندە وتىرعان انەبىر ادامنان بارىپ جول سۇرا. بالكىم، ناعاشىڭدى سول كىسى ءبىلىپ قالار، — دەدى رىستىبيكە ماعان اقىل بەرىپ.
ەتەككە تۇسكەن سوڭ رىستىبيكە كەلىسىلگەن تۇمسىقتىڭ قايىرىلىسىندا قالدى. مەن اياڭداپ، مالدىڭ ىشىندە وتىرعان ادامعا جولىعۋعا كەلدىم. جاسى ەلۋدىڭ شاماسىنداعى شوقشا ساقال، الاسا بويلى، قاراتورى اشاڭداۋ كىسى ەكەن. سالەم بەرىپ ەدىم، بەتىمە تانىرقاي قاراپ سولعىنداۋ امانداستى مەنىمەن.
— نۇرماعانبەت دەگەن ناعاشىمدى ىزدەپ كەلەمىن، اتا. ءسىز ونداي اتتى كىسىنى بىلمەيسىز بە؟ — دەپ سۇرادىم شالدان، — قارقارالىلىقپىن. يگىسىن دەگەن كىسىنىڭ... دەي بەرىپ ەدىم.
— ويباي-اۋ، قوبايجانبىسىڭ؟ قارىنداسىمنان قالعان جالعىز تۇياقپىسىڭ؟ و، توبا، و، قۇلىنىم، جالعىزىم! ءتۇس اتتان، تەز! — دەپ شال قۇشاعىن جايىپ ماعان قاراي ۇمتىلدى. وز-وزىنەن قۋانىپ، مارە-سارە بولدى دا قالدى. مەن دە قۋانىپ كەتتىم.
اتتان دومالاپ قۇلادىم بىلەم شالدىڭ الدىنا. شال مەنى توسىنە قىسىپ ەمىرەنىپ ۇزاق يىسكەدى.
— ولگەنىمدى تىرىلتكەن، جۇرەگىمدى قۋانتقان، بوتام! — دەپ كوزىنىڭ جاسىن كول قىلىپ توگىپ، كەمسەڭدەپ جىلادى. مەنىڭ دە كوڭىلىم تولقىپ، دەنەم بوساپ كەتتى. كوزىمنىڭ جاسى شالدىڭ ومىراۋىنا تامشىلاپ توگىلە باستادى. ىزدەپ كەلە جاتقان جاقىن ادامدى تاپقان سوڭ اكە-شەشەم قايتا تىرىلگەندەي قۋانىپ، وكپە-باۋىرىم، جۇرەگىم بۇكىل تۇلابويىم بوساپ دىرىلدەپ قويا بەردى. ىشىمدەگى قۋانىشىمدا شەك جوق. ونى ءوزىم عانا سەزۋدەمىن.
ءبىزدى كورگەن اۋىل ادامدارىنىڭ ءبارى اڭ-تاڭ. بىزگە كوزدەرىن الماي تامسانىپ قاراپ تۇر. شال مەنى كۇشاعىنان بوساتتى دا.
— ۋاي، بالالار، ءبىزدىڭ ۇيدەگى كەمپىرگە قارقارالىداعى جيەن كەلدى. قوبايجان كەلدى دەپ حابار بەرىڭدەر، تەز! — دەپ داۋرىعا سويلەپ، بۇكىل دالانى باسىنا كوتەردى. حاباردى ەستىگەن اۋىلدىڭ ەركەك-ايەلدەرى قۋانعاندارىنان ەستەرى شىعىپ، ەرسىلى-قارسىلى جۇگىرىپ، ابىردا-سابىر بولدى دا قالدى. ءبىرازى بىزگە قاراي جۇگىردى.
— اتا، مەن جالعىز ەمەسپىن. انا تۇمسىقتىڭ قايىرىلىسىندا كەلىنىڭىز سىزدەرگە كەلىپ كورىنۋگە باتا الماي ۇيالىپ تۇر، — دەدىم رىستىبيكەنى ەسىمە الىپ مەن.
— نە دەيسىڭ بوتام-اۋ؟ قاسىڭدا كەلىن بار ما؟! ماقزۋرا، ءباتيما، قايداسىڭدار؟ ءبىر شىمىلدىقتى الىپ، تەز جۇگىرىڭدەر. انا تۇمسىقتىڭ قايىرىلىسىندا كەلىن كەلە الماي ۇيالىپ تۇرعان كورىنەدى. جىلدام بارىپ الىپ كەلىڭدەر! — دەپ ءامىر بەردى شال كەلىندەرىنە.
— اۋىلدىڭ جاس ايەلدەرى ءبىر شىمىلدىقتى شۇباتىپ قولدارىنا ۇستاپ، سوندارىنان يت پەن بالالاردى شۋلاتىپ ەرتىپ، تاسادا جاسىرىنىپ تۇرعان رىستىبيكەگە قاراي جۇگىرە جونەلدى.
اۋىلدا قالعان ايەلدەر:
— ويباي-اۋ، شاشۋ قايدا؟ قۇرت قايدا؟ — دەپ بىرىمەن-بىرى سويلەسىپ، ءبىر ۇيدەن ءبىر ۇيگە جۇگىرىپ، دابىرلاستى دا قالدى. ناعاشى جەڭگەم كەلىپ مەنىمەن قۇشاقتاسىپ كورىستى. سويتسەم، ناعاشى اتام نۇرماعانبەت ءبىر جىل بۇرىن قايتىس بولىپتى. مەنىڭ جولىققان ادامىم ناعاشىمنىڭ ەڭ ۇلكەن ۇلى قالەن ەكەن. مەنىڭ اكە-شەشەمنىڭ ولگەنىن كەيىنىرەك ەستىپتى. مەنى ىزدەپ بارماق بولىپتى. ناعاشى اتامنىڭ جىلىن بەرۋگە قاراپ بوگەلىپ وتىر ەكەن.
ناعاشىم توي جاساپ، ءبىزدى قۋانىشپەن قارسى الدى. رىستىبيكەنىڭ ناعاشالارىن دا ارناۋلى ادامدار جىبەرىپ، جول-جوباسىن جاساپ شاقىرىپ الدى. ەكى ايدان سوڭ دايىندالىپ، رىستىبيكەنىڭ اكە-شەشەسىنە اياققا جىعىلۋعا بارىپ قايتتىق. سول جولى باجام قاسىمبەكتى دە كوردىم. سۇڭعاق دەنەلى، شيكىل سارى جىگىت ەكەن. ەلدىڭ قولىنا سۋ قۇيىپ، اۋىلداعى قول بالالاردىڭ قاتارىندا جۇگىرىپ ءجۇردى. ونى ماعان رىستىبيكەنىڭ
ءوزى تۇسپالداپ كورسەتتى. كورشى اۋىلدىڭ جىلقىشىسى بولىپ ىستەيدى ەكەن.
كوپ كەشىكپەي كەڭەس ۇكىمەتى ورنادى. ناعاشىم دا ارتەلگە مۇشە بولىپ كىرىپ، قولىنداعى بارلىق مالىن ورتاعا وتكىزدى. ءبىز ناعاشىمنىڭ جانىندا ءبىراز تۇردىق تا، ءبىر مىڭ توعىز ءجۇز وتىز ەكىنشى جىلى رۇقسات الىپ، قاراعاندى قالاسىنا كوشىپ كەلدىك. مەن ەكىنشى شاحتاعا كومىر قازۋشى بولىپ، جۇمىسقا ورنالاستىم. سول ۇستاعان قايلامدى جاسىم الپىستان اسقانشا قولىمنان تۇسىرگەنىم جوق. وكىمەت ەڭبەگىمدى باعالاپ، ءۇي بەردى. لەنين وردەنىمەن، ەڭبەك قىزىل تۋ وردەنىمەن ناگرادتادى. ءومىرىمىز وتە قىزىقتى جاعدايدا ءوتتى. جاس شاعىمىزدا كورگەن اۋىر بەينەتتى، كەدەيلىكتى تۇگەل ۇمىتىپ كەتتىك.
بار ارمانىمىز رىستىبيكە وسى بوساعاعا كەلگەننەن بەرى بەس قۇرساق كوتەردى. سودان ءقازىر ءبىر بالا دا قالعان جوق. ۇشەۋى سوعىستان قايتپادى. ەكەۋى ەرتەرەك كەزدە ءوز اجالدارىنان ءولدى. قازىرگى كەزدە رىستىبيكە ەكەۋمىز مىناۋ ءۇش بولمەلى ۇيدە قىز جىبەك پەن تولەگەن كۇساپ بىر-بىرىمىزگە كۇلە قاراپ، كۇڭكىلدەسىپ شاي ءىشىپ، ءومىرىمىزدى بىرلەسىپ وتكىزىپ كەلە جاتىرمىز — دەدى قوباي قارت اڭگىمەسىن اياقتاپ...
You Might Also Like
-
شانشار ەلىندە ءبىر ساراڭ باي بولىپتى. ساراڭ باي ۇيىنە بارعان ادامدى جاقتىرماي، تاماق بەرۋگە جوق ەكەن. سول ەلدىڭ ءۇش جىگىتى «وسى ساراڭعا بارىپ، قايتسەك تە تاماق ىشەمىز» دەپ باستەسىپ، ساراڭ...
