قوس قاقپان
(پەسا)
ەكى سۋرەتتى پەسا
قاتىسۋشىلار:
جول امان.
ۇكى باس.
ءجاميلا.
مولداش.
ءمۇعالىم.
پيونەر.
اسىل.
ءبىرىنشى سۋPET
اعاش ىشىندەگى الاڭدا مۇڭايىپ جولامان وتىر. الدىندا ەكى ەسكى قاقپان جاتىر.
جولامان.
الاڭسىز ەڭبەك ءسىڭىردىم.
ءتىل العىش بوپ جۇگىردىم.
العى اي قىسقا سالپاقتاپ،
ەڭبەكتەن باسقا نە قىلدىم؟
ەڭبەككە تولىق جەگىلدىم.
استىمەن ءجۇردىم اۋىردىڭ.
ۇستىمەنەن جەڭىلدىڭ،
سۋىقتا قانداي قالجىراپ،
مال سوڭىندا سالبىراپ.
جاننان دا تالاي ءتۇڭىلدىم...
ءتۇڭىلىپ قاشان ءمۇدىردىم؟
ىرىسى جۇعار دەپ ەدىم،
دارىعان جەرى ەد قىدىردىڭ!
دارىدى مىنە: قوس قاقپان!..
باسىلدى ارىن، كىدىردىم...
باسىلدى ارىن... جۇرەك دەرت.
ورنادى دەرت بولىپ ءورت.
ويدى اشۋ كەرنەيدى، –
كەرنەسە اقىل كەلمەيدى.
وزىمنەن كەيدە كەتتى ەرىك.
كوڭىلگە كىردى ءبىر جەلىك.
دۇنيەنى تالقان قىلام دەپ،
كەيدە وزىمە بەرەم سەرت...
قان ساسىعان جالعاندى،
كوبەيتكەنشە ارماندى،
قاپتامايدى نەگە ءورت؟
الەم نەگە بولمايدى ولىك؟
جاراسىپ جۇرگەن كۇي قايسى،
الەمگە قاي ءبىر بەرىپ كورىك...
...ءۇش اي ءجۇردىم اسىلعا،
تاي بەرمەكشى ەدى باسىندا.
تاي بەرەم دەگەن جەرىندە
اۋىلناي بار ەدى قاسىندا.
العانىم ادال بولسىن دەپ،
كۇن-تۇنى ءجۇردىم سالپاقتاپ،
قاراماي بوران-شاشىنعا.
جۋىندىسىن قورەك قىپ،
ءدام بولدى ما اسىمدا!
كۇل شىعارىپ، وت جاعىپ،
كوڭىن كۇرەپ، مال باعىپ،
ەكى ەتپەدىم ايتقانىن،
بولدى ما بيلىك باسىمدا؟
اپىرم-اۋ، توبا-اۋ، نە ەت دەيدى،
جاقپادىم قالاي اسىلعا؟
جاقسام مەنى بۇيتەر مە ەد:
ەڭبەگىمە بەرگەنى،
قوس قاقپان مىناۋ قاسىمدا! ...
قوس قاقپان ەڭبەك تولەۋى.
قوس قاقپان بايدىڭ بولەگى.
قۇداي دەگەن ادام عوي،
ەڭبەگىمدى تۇگەندەپ،
كەلىستىرىپ ءتول ەدى!..
ەڭبەك ەسكە تۇسكەندە،
شىن اشۋىم كەلەدى.
شىنىمەن مازاق بولام با؟
قوس قاقپانمەن قالام با؟
اپىرىم-اۋ، بۇل ەڭبەگىم –
قايتكەندە عانا ونەدى؟..
قان اعىزىپ كوزىنەن،
ەرىك كەتىپ وزىنەن،
ميلليونداعان مالايلار
قاشانعى جاسىن توگەدى!..
تاياعىن ارتىنا ۇستاپ ۇكى باس قويشى كەلەدى.
جامان بالا، جاي قالاي؟
كىمدەر بولماي ءجۇر مالاي...
كونە بەرمەك بەندەسى،
وڭدىرماسا ءبىر قۇداي...
(ارتىنا قاراپ.)
توپالاڭ كەلگىر ۇركۋىن...
قايدا بارات؟.. ءشاي، ءشاي!..
(جولامانعا.)
سەنى كورىپ كەلىپ ەم،
كۇن-تۇن دەمەي جۇمسايدى،
وتە تىقاق ءبىزدىڭ باي...
مۇقايىپ نەگە وتىرسىڭ،
كەلىپ پە ەدىڭ مۇندا جاي؟
كەلىنشەك اڭدىپ ءجۇرسىڭ بە،
ءوندىردىڭ ناعىز ءبىرى عوي.
سەكىلدەنىپ ساعىنتاي...
ءاي، جىگىتتىڭ گ ۇلى عوي.
جۇرتتى اۋزىنا قاراتات،
سويلەسە شەشەن، پاي-پاي-پاي!.)
باي ۇيىنە قونىپ ەد،
كەشە كەلىپ اۋىلناي.
ساعىنتايدى شاقىرتتى
ولەڭ ايت دەپ ازعانتاي.
سوعىپ ەدى سۋىرىلىپ...
اعىزدى ساباز تىلدەن ماي!
Eكى كوزى جاۋدىراپ،
ساعىنتايعا جىلىسىپ،
ىنتىقتى-اۋ كەلىپ ۇمسىناي...
جولامان.
اڭقاۋسىڭ-اۋ، ۇكىباس،
ەس بىلمەيتىن سەن بە جاس؟
ەڭبەكتى جەم قىپ بايلارعا،
نە بولماعالى ىشكەن اس؟
ساعىنتاي ءبىر ەسەرسوق.
ويلاۋمەن كۇيىن ءىسى جوق.
اۋەلەنىپ جۇرگەنى،
باي كوركىنە بولىپ ماس.
ۇيىندە كارى شەشەسى
تابا الماي ءجۇر تاماعىن،
قاڭعىرىپ اش-جالاڭاش!
وعان نەگە تاپپايدى اس،
دەمەيسىڭ نەگە سەن،– قاراس.
...باي ءبىر جىلىم قۇدىق قوي.
باي تىلەگى بۇزىق قوي.
ارباعانعا الدانىپ،
جىلى ءسوزىن مالدانىپ،
تىلەۋىن سونىڭ تىلەگەن
بىزدىكى دە قىزىققوي...
ۇكىباس.
استاپىرالدا، تاۋبە دە!
قارسى بولما، قويسايشى-وي!
جولامان.
باي قۇدايدىڭ دوسى ما!
دوسى بولسا، شوشىما!
ورتاق بولسا كەدەيگە
وبال بولار دەمەي مە،
جالبارىنىپ جۇرگەندە
كورسەتكەنى وسى ما!..
ۇكىباس.
ويباي، قۇداي، مىنانىڭ
قايدان كەلدىم قاسىنا؟..
جولامان.
قوي، ۇكىباس، شوشىما!
ءولدىم ابدەن جاسىلا.
قۇدايعا دا، بايعا دا،
دەمەيمىز تەگىن اسىرا.
ەڭبەكتى ءجۇرمىز ءسىڭىرىپ،
ماڭدايدىڭ تەرىن سىپىرىپ،
وبال بولار دەسەيشى،
قاراپ ءبىر كوزدىڭ جاسىنا!..
راحماتى كەڭ عوي، بەرەر ءبىر،
كۇنالى بولما ءبۇيتىپ قۇر.
جولامان.
ۇكىباس-اۋ، مىناۋىڭ،
ايتىلىپ جۇرگەن ەسكى جىر.
ەسكى جىردىڭ ىشىنەن
كورە المايمىن ەشبىر سىر.
جاعامىن دەپ قۇدايعا
باي، اپىرماۋ، قۇداي ما؟
كەدەي بولىپ بىرىگىپ،
كورسەتپەيمىز ەشبىر قىر.
توز-توز بولىپ ءبارى دە،
بايعا قۇل بوپ جىلاپ ءجۇر...
ءۇستى-باسى البا-جۇلبا، ەكى شەلەك سۋدى كوتەرىپ الاڭعا ءجاميلا شىعادى.
ءجاميلا.
(جولامانعا قاراپ كىدىرىپ.)
ەستىپ ەم كەتتى دەپ...
جولامان.
قايتەيىن كەتپەي دەدى، –
بايدى ۇستىن قىپ ءورشىتىپ،
قورقىپ قويدى قۇدىرەت...
ءجاميلا
«كەت» دەپ كىمگە ايتپايدى،
نەسىن ونىڭ كوردىڭ، كەك.
ۇكىباس.
كەلىن-اۋ، مىقتاپ ۇرىسشى،
وتىرمىن ءوزىن كورىپ جەك.
ۇرىسىپ... سەزىم وتەمە،
باتپاسا جانعا كەتە مە...
جولامان.
ىراس ءسوزىڭ، ءجاميلا!
قانشا توزەم دەسەم دە،
سابىرىڭ سوعان جەتە مە؟!
ءجاميلا.
كىم تۇسپەس دەيسىڭ بۇل كۇيگە:
كەش پە، ياكي ەرتە مە...
بۇزاۋىم ويباي جامىرار،
قاماي سالىپ كەتىپ ەم
البارداعى كەرتەگە...
سۋىن كوتەرىپ، شىعىپ كەتەدى... الىستان مۇڭداندىرىپ سالعان بالا قويشىنىڭ ءانى ەستىلەدى.
بالا قويشىنىڭ ولەڭى:
...قوي جايدىم قۇلا سۋدىڭ الابىنا،
مەيىرىم قانباي ىشكەن شالابىما،
اششى ءاندى باتار كۇنمەن زارلاتايىن،
كورىنسىن كەشكى ازانداي قاراعىما...
قوي باعىپ كوتەن جەگەن بىزدەر قويشى،
ۇيقى مەن ءتاتتى تاماق ىزدەر قويشى...
قالقاتاي تاعى بولسا جانعا سەرىك،
ءۇمىتتى باسقا جاقتان ۇزگەن قويشى...
ەل بيلەۋ، اتقا ءمىنۋ باي مۇراسى.
ەنشى مە... بايلاردىڭ بۇل قاي مۇراسى؟
جاس ءومىر زارلانۋمەن ءوتىپ باراد.
قويشى ادام بولعان جەرى بار ما، ىراسى...
وكىنەم جاس ءومىردىڭ، وتكەنىنە،
تۇلكىدەي بۇلاڭ قاعىپ كەتكەنىنە؛
كەي جەردە جاس كوڭىلىم الىپ ۇشىپ
ۇمتىلار ماقسۇتىنا جەتپەگىنە!..
كىم بىلەر ب ا ق اشىلىپ تۋسا كۇنىم،
بىرىگىپ قالقاتايمەن ىمى-جىمىم؛
ەرىك الىپ ەل قاتارلى ادام بولسام،
كەلەر-اۋ كەمەلىنە جاس كوڭىلىم!..
جولامان.
ۇكىباس! تىڭدا، نە دەيدى؟
ۇكىباس.
جاس بالا نە دەمەيدى...
قۇدايدىڭ ءىسى قىزىق قوي،
كىجىنتىپ الماق كەدەيدى...
بالانىڭ ءانى شەر بەردى.
كوڭىلگە ءبىر جەل بەردى،
وتكەن كۇندەر ەلەستەپ،
كەرنەدى، وي كوبەيدى...
قوزعادى كەلىپ كونە ويدى...
بىلسەڭ كەرەك، جولامان،
مىڭ قويدى ءبىر جىل قوزداتىپ،
ىڭىرسىعان كولەيدى.
قىزىر دارىپ وندايعا،
ارۋاقتار جەبەيدى.
كولەيدە داۋلەت شالقىشى،
تاسىعان سۋداي قارقىنى.
ەسەپسىز قوناق شۇبىرىپ،
قونا جاتار ءار كۇنى...
وندا مەندە جاسپىن عوي.
نەشە ءتۇرلى قىزىقتىڭ
بولىپ جاتار ءار ءتۇرى.
قالامقاس دەگەن قىز بولدى،
كولەي سوعان ىنتىعىپ،
ءسوز سالدى مەن ارقىلى...
قىز – ايەلدىڭ سۇلۋى،
ءىشتى ورتەيدى كۇلۋى.
مىرزامىزدى ۇناتپاي،
قيىن بولدى كونۋى...
قايىرباي دەگەن جىگىتتىڭ
كوپ ەدى سوندا كەلۋى.
ايەل ادام تاني ما،
اۋىپتى سوعان جەلىگى.
قايىربايدىڭ كادىمگى
قىزعا بولدى يەلىگى...
ەل كولەيدى قوستايدى،
بىرىگىپ كەتسە كوپ اۋىز
قيىن با ونى جەڭۋى؟..
باس قوسىپ ىلعي اڭدىدىق،
سوڭىنا اڭدىپ تۇستىك نىق.
ءۇي سىرتىندا ءبىز جاتساق،
قايىرباي كەلىپ ىرگەدەن،
ءبىر كۇنى قىزعا دەيدى: «شىق!»
كورە-بىلە باسىنۋ
كوڭىلگە قالاي بولماس دىق،
ءبارىمىز بىردەن جابىلدىق...
ايەلدە دە ارسىز كوپ،
اراشاعا قىز كەلدى.
قىز اراعا تۇسكەن سوڭ،
قيىن بولدى بىزگە ەندى.
ەكى جاقتان ارباسىپ،
كىرمەيمىز بە سوزگە ەندى،
ءبىز ايتقان سوڭ جاي-كۇيدى،
قىزدىڭ ءوڭى وزگەردى:
«ءوتىنىشىم – ۇرماڭدار.
جولسىزدىق ءىس قىلماڭدار،
مىرزاڭدى جەكە كورەم...» –
بىزگە ۋادە ءسوز بەردى...
قايىرباي قىزعا عاشىق ەد،
كوركەمدىگى باسىم ەد...
قۇدىرەتى ماعان جۇرمەدى،
باسقامىزدى باسىپ ەد.
مەن ەڭبەكتى ءسىڭىردىم،
دەمەيمىن، ءسىرا ءمۇدىردىم،
كولەي ءۇشىن اقىردا –
قايىربايدان الدىم كەك...
قايىرباي كەتتى زارلانىپ،
ەل قىدىرىپ ءان سالىپ؛
«قايىربايدىڭ ءانى» دەپ،
ۇيرەنۋشى ەدى بار حالىق...
جاڭاعى ءان – سول ءان عوي،
كىم سالمادى ول ءاندى-وي!..
وتكەن ءومىر قاپا نىق...
(ۇكىباس ەلەگىزىپ.)
ويباي-اۋ، قويىم اۋىلعا
بارىپ قاپتى تاقالىپ.
كۇن دە باتىپ بارادى،
جۇرمەيسىڭ بە؟.. تارقالىق...
جولامان قوزعالمايدى. ۇكىباس جالعىز كەتەدى.
جولامان.
بايدىڭ ق ۇلى ۇكىباس،
قۇلدىقپەنەن وتكەن جاس.
باي دەسە جانىن بەرەدى،
جاڭالىقپەن جانى قاس.
باي شاشپاۋىن كوتەرىپ،
اعارعان اقىر ساقال، شاش.
ولەيىن دەپ جۇرسە دە،
جيرەنبەيتىن بايلاردان –
بولادى-اۋ ادام قاجىماس!..
اقىرىن باسىپ الاشا مولداش كەلەدى.
مولداش.
ە، جولامان، جاي قالاي؟
قۋدى دەپ پە ەدى سەنى باي...
جولامان
قوس قاقپاندى قۇشاقتاپ،
قاڭعىدىق قوي، جانىم-اي!..
مولداش.
قايعىرما بۇعان، جولامان،
قاقپانعا بايدى ءتۇسىرۋ –
وسى كۇنى وپ-وڭاي...
قازىردە كەڭەس ورنادى.
كەدەيگە ءتيدى ۇكىمەت،
كەدەيدە ءقازىر قۇدىرەت.
اقىندى بەرمەي قورلاسا،
ۇكىمەتكە ارىز ەت:
اقىندى تولىق الاسىڭ،
ۇكىمدى مىقتاپ سالاسىڭ.
قولقاسىنا قول سالىپ،
جىرتاسىڭ بايدىڭ جاعاسىن،
جىرتىلسا بايدىڭ جاعاسى،
مالايدىڭ بىلەر باعاسىن.
اڭداپ باسىپ اياعىن،
بايقاپ جۇرەر شاماسىن.
ۇكىمەتتىڭ دوستىعىن،
سۇيتسە كورىپ ناناسىڭ!..
بۇرىن بايلار مالايدى،
مال ورنىنا قولدانعان،
كۇنى ءتۇسىپ مالايلار
بولماشى باسكە جالدانعان.
يەك كوتەرسە، ءماز بولىپ،
كەبى جوققا الدانعان.
الدانعاننىڭ ىشىندە
تولىپ جاتىر زارلانعان...
قان قۇمار بوپ ەڭبەككە
ومىرىنە تويمايدى،
باي دا ءبىر يت قارعالعان...
ۇكىمەت مۇنى ەسكەرىپ،
مالايدىڭ اشتى ۇيىمىن.
سول ۇيىم ءقازىر باسقارعان،
داۋ-شاردى ءىستىڭ قيىنىن.
مالايدى شارتپەن جالداتىپ
دەمالىس كۇنىن ارناتىپ،
بەرگىزەر جوندەپ كيىمىن.
اۋىرسا مالاي – باي كەپىل،
دارىگەرگە تەگىن قاراتات،
شىعارىپ بايدىڭ تيىنىن...
ءبىراق ءبىزدىڭ مالايلار
ءالى كۇنگە بىلمەي ءجۇر،
شارت قاعازدىڭ ءتيىمىن...
كوزىن اشسىن مالايلار!
ەزىلگەن كوپتەن تالايلار.
سۇرىنگەندە قول بەرىپ،
سۇيەيتۇعىن ۇيىم بار.
مۇشە بولىپ بارىڭدە،
كەڭەسكەندى قولىڭا ال:
باس بىرىكتىر، كۇشتى قوس،
اداسقاندى جولعا سال!..
جولامان.
وسى ايتقانىڭ شىنىڭ با؟
ءمۇعالىم.
ەسىتپەپ پە ەدىڭ بۇرىندا!..
سەرگى، ىلگەرى اياق باس،
ۇكىمەت، بيلىك قولىندا!..
جولامان.
شىن تۋعان بولسا ونداي كۇن،
كوركەيتۋگە دايىنمىن!
باي جولىنا قۇراتىن
قوس قاقپانىم قولىمدا...
مالايدىڭ دوسى قايداسىڭ؟
ءما، قولىمنان تارتا بەر،
مەن ءتۇستىم سەنىڭ جولىڭا!..
شىمىلدىق.
ەكىنشى سۋرەت
ون جىلدىق تويدىڭ الدىندا. جولامان ساحناعا قۋانىشتى تۇردە شىعادى.
جولامان.
مەن كىم؟.. بىلەسىڭدەر مە؟
مەن اسىلدىڭ مالايى ەدىم،
مەن اسىلدىڭ قامىن جەدىم.
كۇن-تۇن ءجۇرىپ ەڭبەك ءسىڭىرىپ،
ماڭدايدىڭ تەرىن سىپىرىپ،
ءبىر سول عانا كوركەيسىن دەدىم.
ول كوركەيسە،
بار ماقسۇتقا جەتكەندەي ەدىم.
اسىل مەنىڭ نەم ەدى؟
اسىل اعايىن ەدى:
«جاقىن بالاسىڭ عوي،
قىزمەت قىلا بەر»، – دەدى.
جاتسىنايىن با؟..
جارايدى،–دەپ،
وتىمەن كىردىم،
كۇلىمەن شىقتىم...
ءبىراق مەن –
اڭعىرتتىق قىلىپپىن؛
ءبىر كۇنى اسىل
دەدى: «كەت!»
مەن كەتتىم...
كەتەرىمدە:
«اقىمدى بەرمەيسىز بە؟»–دەپپىن.
«ساۋىڭنان اۋرۋىڭ كوپ،
ەكى-اق اي قىزمەت ەتتىڭ،
ساعان بەرە المان
بارىنەن ارتىق كوپتىڭ.
مىنا ەكى قاقپاندى ال دا،
قاراندى باتىر...» – دەدى.
امالىم بار ما،
قوس قاقپاندى ارقالاپ
ەلدى قاڭعىدىم.
ەلدەگى مالاي-جالشىلاردىڭ
كۇيىن اڭدىدىم.
ءبارى دە وزىمدەي ەكەن،
سويلەسىپ ءجۇرىپ،
ءۇيرىلتىپ الدىم بارلىعىن.
پارتيا كوسەمدىك قىلدى،
كورسەتتى تۋرا جولدى.
جارىققا باستايمىن دەگەن سوڭ
سەندىك، بەردىك قولدى.
ۇگىت جۇرگىزىپ
وندى-سولدى؛
ءا دەگەنشە بول ماي،
بيلەدىك ەلدى...
كەڭەسكە كىردىك،
كوممۋنيستەرمەن
قول ۇستاسىپ جۇردىك.
ۇيىم قانات جايىپ
كۇشەيدى بىرلىك.
قول تەڭدىككە جەتتى،
دابىلىمىز جەر سىلىكتى...
كەدەي ۇكىمەتىنىڭ قۇدىرەتتى ەكەنىن
سوندا عانا بىلدىك!..
ون جىلدىق تويدى
قارسى الىپ تۇرمىز.
كەدەي-جالشى بوپ،
قول ۇستاسقان ءبىرمىز.
ۇكىمەتتىڭ تىرەگى
ەلدەگى ءبىر قىرمىز!
ۇكىمەتتى قورعاۋعا
جان سالىپ ءجۇرمىز...
ۇكىباس، بەرى كەل!
ۇكىباس ساحناعا شىعادى.
ۇكىباس.
جازىعىم نە؟ –
جازىعىڭ كوپ:
وكپەدەن سۋىق ءوتىپ،
دەرت جابىسىپ، ءال كەتىپ
ءبىر اي جاتتىم اۋرۋ بوپ.
اۋرۋدان بايعا پايدا جوق،
كۇن بۇرىن قام قىلعان ەكەن
قاڭعىرىپ ءجۇرىپ ءولسىن دەپ...
جولامان.
سولاي ما؟
سولاي.
جان سالىپ ءجۇرمىز!
جولامان.
ءجاميلا، بەرى كەل!
ساحناعا ءجاميلا شىعادى.
جولامان.
ايەلدەر اتىنان سەرتىڭدى
مىنا كوپكە بىلگىز!
ءجاميلا.
جاڭا تۇرمىستىڭ نەگىزىن قالاسىپ،
كوممۋنيزم تۋىن – ءبىز دە الىپ ءجۇرمىز!
جولامان.
پيونەر، بەرى كەل...
ساحناعا پيونەر شىعادى.
جولامان.
جاس ءۇمىت – بولات ۇلان ەڭ،
نە ايتار دەپ تۇرمىز؟
پيونەر.
ەل تۇمانىن اشۋعا،
ەل كوگىنە نۇر شاشۋعا
ازىرلەنىپ ءجۇرمىز!
جولامان.
(بارىنە دە.)
ءبىرمىز بە؟
ءبارى دە.
(ءبىر داۋىستان.)
ءبىرمىز،
ءبىرمىز!..
كوممۋنيزم تۋى استىندا
قول ۇستاسىپ ءجۇرمىز!
جولامان.
تارت ەندەشە، سال ۇراندى،
الداعى قوسىنعا جەتۋگە،
قالىڭ كوشتى جۇرگىز!
جۇرە بەرگەندەرىندە، ەكى قاقپاندى ارقاسىنا سالىپ بۇيىردەن اسىل كەلىپ جولاماننىڭ اياعىنا باس ۇرادى.
جولامان.
سەن كىم؟
اسىل.
مەن اسىلمىن،
ءبىر كەزدە سەنى
مالاي دەپ باسىندىم.
ايىپ مەندە، كەش!
اياعىڭا باس ۇردىم...
جولامان.
ءا... قوس قاقپانبىسىڭ؟
ەسىڭدە بار ما –
باياعى ءىسىڭ؟
ەسىكتەگى مالايىڭنان
كوردىڭ بە ەندى قىسىم؟
ساعان راقىم جوق!
ساعان كەزەنگەنىم وق!
ەندى قالعان ومىردە –
سەنىمەن ءتۇسسىن ءىسىم!..
شىمىلدىق.
You Might Also Like
