قويانشىق
I
ءبىر كۇنى ىمىرت ۇيىرىلە زاڭگەر-ستۋدەنت ۆاسيليەۆتىڭ ۇيىنە كوپتەن دوس-جار بولىپ جۇرگەن مەديك - ستۋدەنت مايەر مەن موسكۆا سۋرەت - ءمۇسىن جانە ساۋلەت ونەرى ۋچيليششەسىنىڭ شاكىرتى رىبنيكوۆ كەلە قالدى دا، وزدەرىمەن بىرگە س - ۆ تۇيىق كوشەسىنە بارىپ، سەرۋەندەپ قايتۋعا شاقىردى. ۆاسيليەۆ اۋەلى كوپكە دەيىن كونبەي، قاسارىسىپ باقسا دا، اقىرى كيىنىپ، قۇربىلارىنا ىلەسكەن.
سۇيىق ءجۇرىستى زيناقور ايەلدەر جايىندا ۇزىنقۇلاقتان ەستىگەنى نەمەسە كىتاپتان عانا وقىعانى بولماسا، ولار تۇراتىن ۇيلەرگە عۇمىرى باس سۇعىپ كورمەگەن ەدى. تۇرمىس تاۋقىمەتى، ءتالىمى، جوقشىلىق سالدارىنان تاعدىر تالكەگىنە ۇشىراپ، ارىن اقشاعا ساتۋعا ءماجبۇر بولعان سونداي ءبىر ادەپسىز ايەلدەر بارىن ول بىلەتىن. ولار ءمولدىر ماحاببات بولاتىنىن ەستىپ-بىلمەگەن، بالا سۇيۋدەن ماقرۇم قالعان زاڭنان تىس پەندەلەر؛ انالارى مەن اپا - سىڭلىلەرى ولاردى شىرىگەن جۇمىرتقا ساناپ، ازا تۇتىپ، جوقتايتىن ەدى دە، زاڭ بۇلاردى كەسىرلى پالەگە بالاپ قۋعىنداسا، ەركەكتەر بىردەن - اق "سەن" دەپ سويلەسە بەرەتىن. ءبىراق سونىڭ بارىنە قاراماستان، ولار دا ادامدىق كەلبەتىن جوعالتپاعان قۇدايدىڭ پەندەلەرى بولاتىن. قاي-قايسىسى دا ءوز كۇنالارىن ىشتەي سەزىنىپ، ءبىر جولى بولار دەگەن ۇمىتتەن كۇدەر ۇزبەيتىن. قۇتىلىپ شىعۋ جولىنداعى قام-قارەكەتتىڭ قاندايىن بولسا دا پايدالانىپ قالۋدان باس تارتپايتىن ەدى. راس، قوعامنىڭ كەيدە ادامداردىڭ وتكەنىن وتكەل ەتە بەرەتىنى بار، ءبىراق قۇداي الدىندا مىسىر اۋليەسى ماريا دا باسقا اۋليەلەردىڭ ەشقايسىسىنان كەم سانالمايتىن.
كيىم كيىسىنەن، ءجۇرىس-تۇرىسىنان دارالانىپ تۇراتىن سونداي ايەلدەرگە كوشەدە ۇشىراسا قالسا نەمەسە ءازىل - سىقاق جۋرنالىنان ولاردىڭ ءتۇرىن كورسە - اق بولدى، ۆاسيليەۆتىڭ ەسىنە الدەبىر كەزدە الدەقالاي وقىعان ءبىر وقيعانىڭ ورالا بەرەتىنى بار. الدەبىر اقجۇرەك تە ادال بوزبالا زيناقور ايەلگە ىڭكار بولىپ قالادى دا، ۇيلەنگىسى كەلەتىنىن ايتادى، ايەل بولسا مۇنداي باقىتقا ءوزىن لايىق ەمەسپىن دەپ ساناپ، ۋلانىپ ءولىپتى.
ۆاسيليەۆ تۆەر تروتۋارىنا قاراي شىعاتىن كەلتە كوشەلەردىڭ بىرىندە تۇراتىن. سەرىكتەرىنە ىلەسىپ ۇيدەن شىققان كەزدە ساعات ون بىرگە تاياپ قالعان ەدى. جۋىردا عانا العاشقى قار تۇسكەن، اينالا جاراتىلىستىڭ ءبارى سو ءبىر اقشا قار امىرىندە. اۋا قار تاتيدى، اياق استىنداعى قار اقىرىن سىقىرلايدى، جەر، شاتىرلار، اعاشتار، الاڭداعى ارقالى وتىرعىشتار ءبارى-بارى ۇلبىرەك، اپپاق، بالعىن تارتىپ، سودان بارىپ ۇيلەر دە كەشەگىدەن وزگەشە تۇرگە ەنگەن، شامدار جارقىراپ، اۋا سۇتتەي تۇنىپ، دوڭعالاق ءۇنى انىق ەستىلەدى، سول ۇلپىلدەك، تاپ-تازا اۋامەن بىرگە اپپاق بالعىن، مامىق قار سياقتانعان ءبىر سەزىم كوكىرەگىڭدى قىتىقتاي بەرەدى.
─ وسىناۋ مۇڭلى جاعاعا، بەيمالىم ءبىر كۇش جەتەلەپ، - دەپ اندەتەدى مەديك نازقوڭىر داۋىسپەن...
─ مىنەكي، كونە ديىرمەن، الدەقاشان قيراعان، - دەپ سۋرەتشى ءىلىپ اكەتتى.
─ مىنەكي، كونە ديىرمەن... الدەقاشان قيراعان... - دەپ قايتالادى مەديك، قاسىن كەرە مۇڭايا باسىن شايقاپ.
ءان ءسوزىن ەسىنە تۇسىرمەككە ءۇنسىز عانا ماڭدايىن سيپادى دا، ول وتكەن-كەتكەننىڭ نازارىن اۋدارا اۋەندى ادەمى ۇنمەن داۋىستاي شىرقاپ قويا بەردى.
─ ءدال وسى ارادا ءبىر كەزدە كۇتەتىن ەرىكتى ماحاببات...
ۇشەۋى جۇپ جازباعان كۇيى مەيرامحاناعا كىردى دە، سىرت كيىمدەرىن شەشپەستەن، بۋفەتتەن بارىپ ەكى ريۋمكادان اراق ءىشتى. كەلەسى قايتالاۋ كەزىندە ۆاسيليەۆ اراعىنا شولمەك تىعىنىنىڭ جۇقاناسى ءتۇسىپ كەتكەنىن بايقادى دا، ريۋمكەسىن جوعارى كوتەرىپ، كوزىن سىعىرايتا قاباق ءتۇيىپ، ۇزاق قادالا قارادى. نە بولعانىن ۇعا قويماعان مەديك ستۋدەنت وعان قاراپ:
─ نەسىنە تەسىلە قالدىڭ؟ قۇداي ءۇشىن، ءپالساپاڭدى قويا تۇرشى! اراق - ىشۋگە، بەكىرە - جەۋگە، ايەل - قۇشۋعا، قار اياق استىندا جاتۋعا جاراتىلعان. تىم بولماسا ءبىر كەش ادامشا ءومىر ءسۇرىپ قالساڭشى!
─ مەن نە دەپپىن... - دەدى كۇلىپ ۆاسيليەۆ، - مەن باس تارتىپ تۇرمىن با؟
اراقتان ونىڭ كوكىرەگى شىم-شىم جىلىپ سالا بەردى. ول جولداستارىنا ەلجىرەي قاراپ، قىزىعىپ تا، قىزعانىپ تا تۇر. وسى ءبىر دەنى-قارنى ساۋ، ءاپايتوس، جازكوڭىل ادامدارعا قالايشا ءبارى ءۇيىرىلىپ تۇرادى، ويىندا الاڭ، كوڭىلىندە كىربىڭ جوق، جۇتىنىپ-اق تۇر تەگىس! ولار ءان دە شىرقايدى، تەاتر دەسە ىشكەن استارىن جەرگە قويادى، سۋرەت تە سالادى، ەسىپ ۇزاق سويلەيدى دە، ىشۋدەي-اق ىشسە دە، ەرتەڭىنە باستارى دا سىنىپ اۋىرمايدى، شەتتەرىنەن اقىنجاندى، جەلوكپە، وجەت تە ۇياڭ، ولار ىسكە دە بەيىم، قاراپ تۇرىپ قارق-قارق كۇلىپ، كۇيىپ-پىسسە دە، ورەسكەل ەسىرە دە الادى، ولار قىزبا دا اقجۇرەك، ارلى جانە جۇمىر باستى پەندە رەتىندە دە ءار ادىمىن ساناپ باسىپ، ءار ءسوزىن ولشەپ سويلەيتىن، سەكەمشىل دە ساق، تىلدەيدى بىلدەي ەتۋگە قۇمار ۆاسيليەۆتەن ەشبىر ولقى سوعىپ تۇرعان جوق. سوندىقتان دا ول تىم قۇرىسا وسى كەش بويى ءوز دوس-جاراندارىنا ۇقساپ باققىسى، سولار ىستەگەندى ىستەگىسى كەلدى، شالقىپ-تاسىپ، ءوز باقىلاۋىنان قۇتىلىپ شىققىسى كەلدى. اراق ءىشۋ كەرەك پە؟ نەسى بار، ەرتەڭ ءتىپتى باسى شاعىپ جارىلىپ كەتسە دە ىشەدى. ايەلدەرگە اپارا ما ونى؟ بارادى. كۇلىپ-وينايدى، ەسىرەدى، وتكەن - كەتكەننىڭ بارىنە ءىلىپ-قاعىپ ءاجۋالاپ ويناقى جاۋاپ قاتادى.
ول مەيرامحانادان كۇنى شىقتى. وزىنە مىنا - بىرەۋى ونەر ادامىن مەڭزەرلىك كۇنقاعارى مىجىرايعان كونەتوز قالپاق، ەكىنشىسى اۋقاتتى ادام بولا تۇرا، وقىمىستى سەرىگە ۇقساعىسى كەلگەندەي مالاقاي كيگەن دوستارى دا ۇناپ تۇر، وعان اق قار دا، كوشە شامىنىڭ سولعىن جارىعى دا، العاشقى جاۋعان قار ۇستىندەگى جۇرگىنشىلەردىڭ بادىرايعان قاپ-قارا ىزدەرى دە ۇناپ بارادى، اۋا دا، اسىرەسە مىنا ءبىر جاراتىلىستا جىلىنا ەكى-اق رەت توڭىرەكتى تۇگەل قار كومكەرگەن جازعىتۇرىم كۇنشۋاقتا نەمەسە وزەندە سەڭ جۇرە باستاعان ايلى كەشتەردە عانا بايقاۋعا بولاتىن كىرشىكسىز، بەيكۇنا اۋەن ايرىقشا ۇناعانداي.
─ وسىناۋ مۇڭدى جاعاعا، بەيمالىم ءبىر كۇش جەتەلەپ، - دەپ اندەتتى ول باياۋ عانا.
نەگە ەكەنى بەلگىسىز، جول بويى ول دا، ونىڭ جولداستارى دا وسى ءبىر اۋەننەن ارىلا الماي، ءبىرىن-بىرى كۇتپەستەن ۇشەۋى دە سونى ەرىكسىز ىڭىلداي بەرىپ ەدى.
ۆاسيليەۆتىڭ كوز الدىنا ەندى ءبىر ون مينۋتتان كەيىن دوستارىمەن بىرگە ەسىك قاعىپ تۇراتىنى، سودان كەيىن قاپ - قاراڭعى دالىزبەن كۇڭگىرت بولمەلەردى بويلاپ، ۇرلانا باسىپ ايەلدەرگە باراتىنى، سول كەزدە، قاراڭعىلىقتى پايدالانىپ سىرىڭكە جاعىپ جىبەرىپ، جارىقتا مۇڭعا باتقان اياۋلى دا كىنامشىل نازىك كۇلكىگە تاپ بولاتىنى ەلەستەدى. عايىپتان پايدا بولعان اققۇبا نەمەسە قارا تورى ايەل شاشتارىن جايىپ جىبەرىپ، تۇنگى اق كەۋدەشەسىمەن قارسى الار: بالكي، ول جارىقتان شوشىپ كەتىپ، ولەردەي ۇيالىپ: "قۇداي-اۋ، بۇل نە ىستەگەنىڭىز! ءوشىرىڭىزشى!" دەر. وسىنىڭ ءبارى ءارى ۇرەيلى، ءارى قىزىقتى جۇمباق ءبىر دۇنيە ەدى.
ءىى
دوستار ترۋبا الاڭىنان گراچيەۆكاعا قاراي بۇرىلدى دا، كوپ ۇزاماي ۆاسيليەۆ سىرتتاي عانا ەمىس-ەمىس ەستىگەن كولدەنەڭ كوشەدەن كەلىپ شىقتى. اينەكتەرى سامالاداي جارقىراپ، ەسىكتەرى ايقارا اشىلعان قوس قاتار ۇيلەردى كورىپ، بارلىق ەسىكتەردەن قۇيقىلجي توگىلىپ، الدەبىر قاراڭعىدا، شاتىر ۇستىندە قۇرىلىپ جاتقان بەيمالىم وركەستر ۇنىنە ۇلاسقانداي بەي-بەرەكەت توسىن دىبىس - رويال مەن سكريپكا سارىنىن ەستىپ تاڭ-تاماشا بولعان ۆاسيليەۆ:
─ نەتكەن كوپ ءۇي! - دەپ قالدى.
─ سو دا ءسوز بە ەكەن! - دەدى مەديك - لوندوندا بۇدان ون ەسە كوپ. ون دا ءجۇز مىڭعا جۋىق وسىنداي ايەلدەر بار.
باسقا بارلىق كوشەلەردەگىدەي، مۇندا دا ارباكەشتەر بەلدەۋگە قوناقتاعان قالپى تىرپ ەتپەي جايباراقات وتىر، باسقا بارلىق كوشەلەردەگىدەي، مۇندا دا ارلى-بەرلى اعىلعان جۇرت. ەشكىم اسىعىپ - اپتىعار ەمەس، ەشقايسىسى دا باستارىن موينىنا تىعىپ، ءجۇزىن جاسىرماعان، كىنالاي باس شايقاعان دا بىرەۋى كورىنبەيدى... وسىناۋ قاپەرسىزدىك، وسى ءبىر رويال مەن سكريپكانىڭ بەي-بەرەكەت ۇنىندە، سامالاداي تەرەزە، ايقارا اشىلعان ەسىكتەردە الدەنەدەي ايقىن داراقىلىق، ورەسكەلدىك، قاساقانا سىربازدىق، استامشىلىق بار سياقتانادى. كىم ءبىلىپتى، كونە داۋىردەگى قۇل ساتۋ كەزىندە دە توڭىرەك تۇگەل وسىلاي شۋلاسىپ جاتقان بولار، وندا دا ادامداردىڭ ءجۇرىس-تۇرىسى، بەت ءپىشىنى وسىنداي بويكۇيەز جايباراقات قالا بەرگەن بولار.
─ العاشقىسىنان باستاپ كورەلىك، - دەدى مەديك ستۋدەنت.
دوستار بۇركەمەلى شام جارىعى تۇسكەن تارلاۋ دالىزگە كىردى. ولار ەسىكتى اشىپ قالعاندا، كىرەبەرىستەگى سارعىلت ديۆان ۇستىنەن قارا سۇرتىكتى، قىرىنباعان، مالاي رەڭدەس، ۇيقىسىراعان ادام تۇرەگەلە بەردى. كىر شاياتىن جەردەگىدەي كۇلىمسى، ونىڭ ۇستىنە سىركە سۋىنىڭ ءيىسى كەلەدى تاناۋعا. كىرەبەرىستەن ءارى قاراي جارىق بولمەگە اپارار ەسىك بار. مەديك پەن سۋرەتشى سول ەسىككە جەتە بەرە توقتادى دا، مويىندارىن سوزىپ، ىشكە ءۇڭىلىپ قارادى.
─ بونا-سەرا، سەنورلار، ريگولەتتو، گۋگەنوتتار، تراۆياتا! - دەپ باستادى سۋرەتشى ارتىستەرشە تاعزىم ەتىپ.
─ گاۆاننا، تاراكانو، پيستولەتو! - دەدى دارىگەر مالاقايىن كەۋدەسىنە قىسقان كۇيى، تومەن ءيىلىپ.
ۆاسيليەۆ ولاردىڭ سوڭىن الا تۇرعان. ونىڭ دا الگىلەرگە ۇقساپ تەاترداعىداي يىلىپ-بۇگىلگىسى، ءمان-ماعىناسىز الدەنەلەر ايتقىسى كەلدى، ءبىراق بارىنە جىميا قاراپ، ۇيالعانداي قىسىلا ىڭعايسىزدانىپ، اقىرى نەمەن تىنار ەكەن دەپ اسىعا كۇتتى. ەسىك كوزىنەن شاشىن قىرىققان، كوگىلدىر شولاق كويلەكتى، ومىراۋىندا اپپاق القاسى بار ون جەتى - ون سەگىز شاماسىنداعى اققۇبا ايەل كورىندى.
─ ەسىك كوزىندە نەگە تۇرىپ قالدىڭدار؟ - دەدى ول. - شەشىنىپ، تورلەتپەيسىزدەر مە؟
مەديك پەن سۋرەتشى يتاليانشا سويلەسكەن كۇيى زالعا كىردى. ۆاسيليەۆ قىسىلا-قىمتىرىلا سوڭدارىنان ىلەستى.
─ مىرزالار، پالتولارىڭدى شەشىڭدەر، - دەدى قاتۋلى مالاي. - شەشىنبەي كىرۋگە بولمايدى.
اققۇبادان باسقا، زالدا تاعى ءبىر وتە تولىق تا ۇزىن بويلى، ورىس رەڭدەس، جالاڭاش بىلەكتى ايەل بار ەكەن. ول رويال قاسىنا جايعاسىپ الىپ، ەتەگىنە پاسيانا تاراتىپ وتىر. كەلگەندەرگە كوڭىل اۋدارىپ تا جاتپادى.
─ قالعان بيكەشتەر قايدا؟ - دەپ سۇرادى مەديك.
─ ولار شاي ءىشىپ جاتىر، - دەدى اققۇبا ايەل. ستەپان، - دەپ داۋىستادى ول، - بارىپ، بيكەشتەرگە ستۋدەنتتەر كەلدى دەپ ايتشى!
سالدەن كەيىن زالعا ءۇشىنشى بيكەش كەلىپ كىردى ۇستىندە كوك جولاقتى اشىق قىزىل كويلەك.
بەتىن قالىڭ ەتىپ ولاق وپالاعان، شاشى ماڭدايىن جاپقان. ءوزى كىسىگە كىرپىك قاقپاي ۇرەيلەنە قارايدى. ول كىرە بەرە وعاشتاۋ جارىقشاق داۋىسپەن الدەبىر ءاندى شىرقاپ قويا بەردى. ونىڭ ارتىنان ءتورتىنشى، بەسىنشى بيكەشتەر كورىندى...
وسىنىڭ بارىنەن ۆاسيليەۆ قىزىعا قويارلىق جۇمباق ەشنارسە كورە المادى. ول وسى ءبىر زالدى دا، رويال، التىن رامالى ارزانقول اينا، القا، كوك جولاقتى كويلەكتى دە، ويسىز، ەنجار جۇزدەردى دە بۇرىن دا ءبىر ەمەس، بىرنەشە رەت كورگەن سياقتاندى. ىشتەي جۇرەكسىنە تۇرسا دا، كورسەم-اۋ دەگەن الاكولەڭكە، تىلسىم تىنىشتىق، جۇمباق سىر، كىنالى كۇلكى اتاۋلىنىڭ ىرىمىن دا كورە العان جوق.
ءبارى دە بۇرىننان بەلگىلى، ۇيرەنشىكتى، قىزىعارلىق تۇگى جوق. ونىڭ اۋەستىگىن قوزدىرعان جالعىز عانا نارسە - جاقتاۋلارداعى جوسىقسىز سۋرەتتەردەگى، كويلەكتەر مەن القالارداعى ادەيى جاسالعانداي وعاش تالعامسىزدىق ەدى. وسى تالعامسىزدىقتىڭ وزىندە ەرەكشە وقشاۋ دارالىق بار بولاتىن.
"ەسالاڭ يت تىرلىك - اي! - دەپ ويلادى ۆاسيليەۆ. - ءوز كوزىممەن كورىپ تۇرعان وسى اۋمەسەرلىكتە دەنى دۇرىس ادامدى جولدان تايدىرعانداي، ونى سۇمدىق كۇناعا باتىرىپ، ءبىر سومعا ءتىرى ادامدى ساتىپ الۋعا يتەرمەلەيتىندەي نە بار ەكەن؟ مەن ءسان-سالتانات، سۇلۋلىق، اسەمدىك، قۇمارلىق، تالعام جولىندا كۇناعا باتۋعا بولاتىنىن تۇسىنەم، ال مىنادا نە قىزىق بار؟ مۇنداي كۇنانىڭ كىمگە قاجەتى بار؟ ايتكەنمەن... باس قاتىرىپ قايتەم!"
─ ساقالدىم، پورتەر الىپ بەرسەڭىزشى! - دەدى وعان اققۇبا ايەل.
ۆاسيليەۆ كەنەت قىزارىپ كەتتى.
─ امىرىڭىزگە قۇلدىق... - دەدى ول، بيازى ءيىلىپ. - تەك كەشىرەرسىز، حانىم، مەن... مەن... سىزبەن ىشە المايمىن. مەن ىشپەۋشى ەدىم.
بەس مينۋتتان سوڭ دوستار كەلەسى ۇيگە قاراي بەتتەگەن.
─ پورتەر الدىرتقانىڭ نە سەنىڭ؟ - دەپ كۇيىپ-پىستى مەديك. ميلليونەردەي-اق! باقانداي التى سوم اقشا جەلگە ۇشقانداي جوق بولدى.
─ كوڭىلى قۇلاپ تۇرسا، مەسەلىن قايتارىپ قايتەم، - دەپ اقتالعان بولىپ جاتىر ۆاسيليەۆ.
─ ونان دا قوجايىن ايەلدىڭ مەسەلىن قايتارمادىم دەسەڭشى. كەلىمدى-كەتىمدى ادامداردان قىزدارىنا ساۋقات سۇراتاتىن سولار، اينالىپ كەلىپ، ويلاعاندارى ءوز قۇلقىندارى.
─ مىنەكي، كونە ديىرمەن، الدەقاشان قيراعان، - دەپ اندەتتى سۋرەتشى.
كەلەسى ۇيدە بۇلار كىرەبەرىس دالىزگە ايالداپ، تۇپكى زالعا كىرە قويمادى. سول العاشقى ۇيدەگىدەي، مۇندا دا كىرەبەرىستەگى ديۆاننان سۇرتىك كيگەن ۇيقىلى-وياۋ بۇلارعا قارسى كوتەرىلدى. سول مالايعا، ونىڭ بەت - پىشىنىنە، كيىمىنە قاراپ تۇرىپ، ۆاسيليەۆ: "تاعدىر داۋىلى وسىندا مالاي ەتىپ ايداپ اكەلگەنگە دەيىن ورىستىڭ كادىمگى قاراپايىم ادامى قانداي تاۋقىمەتتەردى باسىنان وتكىزەدى ەكەن؟ بۇرىن قايدا، نە كاسىپپەن اينالىستى ەكەن؟ الدىندا نە كۇتىپ تۇر ەكەن؟ ۇيلەنگەن بە ەكەن؟ اناسى قايدا، ول ۇلىنىڭ وسىندا مالاي ەكەنىن بىلەتىن بولعانى ما؟" - دەپ ويلادى. سول-اق ەكەن، ۆاسيليەۆ ءاربىر كەلەسى ۇيگە كىرگەن سايىن ەڭ الدىمەن مالايعا نازار اۋداراتىن بولىپ الدى. سول ۇيلەردىڭ بىرىندە، ءسىرا، ءتورتىنشى كىرگەن ۇيلەرى بولار، باكەنە كەلگەن، بارىنشا مەنمەن جەلەتىنە شىنجىر تاققان قاتپا مالاي بار ەكەن. ول "ليستوكتى" وقىپ وتىر ەكەن، كەلگەندەرگە كوز سالىپ قاراعان دا جوق. ونىڭ ۇسقىنىنا قاراپ تۇرىپ ۆاسيليەۆ، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، وسى سىقىلدى ادامدار ۇرلىقتان دا، كىسى ولتىرۋدەن دە، جالعان كۋالىككە جۇرۋدەن دە باس تارتپاس - اۋ دەپ ويلادى. ونىڭ ءتۇر-تۇرپاتى شىنىندا دا الەمەت ەدى، ماڭدايى كەڭ، سۇرعىلت جانارلى، مىرجىق مۇرىنداۋ، ۇساق تىستەرى بىر-بىرىنە جىمدالا جابىسقان كىسىگە ءدال ءبىر جەمتىگىن ىلمەككە جاقىنداپ قالعان بالاڭ تازىداي بەتپاقتانا ءمانسىز قارايدى. ۆاسيليەۆ وسى مالايدىڭ شاشى قايراتتى ما ەكەن، ۇياڭ با ەكەن، سيپاپ كورسە قايتەر ەدى، دەپ ويلادى. يت قىلشىعىنداي قاتقىل شىعار - اۋ، تەگى.
III
پورتەردىڭ ەكى توستاعىن تارتىپ العاندىقتان با، سۋرەتشى كەنەتتەن قاراداي قىزىپ قالدى دا، جاساندىلاۋ ءبىر كۇيگەلەكتىككە كوشتى.
─ كەلەسى ۇيگە كەتتىك! - دەپ ءامىر ەتتى ول، قولدارىن سەرمەپ. - مەن سەندەردى ەڭ تاڭداۋلىسىنا اپارام!
دوستارىن، ءوز ويىنشا، ەڭ تاڭداۋلى سانالعان ۇيگە ەرتىپ الىپ كەلگەننەن كەيىن، ول كادريل بيلەيمىن دەپ تابانداپ تۇرىپ الدى. دارىگەر تاعى ءبىر سوم شىعىپ كەتەتىن بولدى دەپ كۇڭكىلدەي باستادى دا، اقىرى بيلەۋگە كەلىستى. ءبارى بيلەي باستادى.
مۇندا دا سول ۇيرەنشىكتى اينالار مەن سۋرەتتەر، سول كويلەك، سول شاش تاراۋ، توڭىرەگىنە جۇرتتىڭ كيىم كيىسىنە كوز جۇگىرتە تۇرىپ، ۆاسيليەۆ وسىنىڭ ءبارى ءتىپتى دە تالعامسىزدىق بولماس، قايتا كەرىسىنشە، باسقا ەشبىر جەردەن ىزدەپ تاپپايتىن، كەزدەيسوقتىققا بەرگىسىز، وسى سيىقسىزدىعىنىڭ وزىندە الدەبىر تۇتاستىق بار، كوپتەن بەرى قالىپتاسقان س - ۆ تۇيىق كوشەسىنە عانا ءتان تالعام نەمەسە ستيل دەپ اتاۋعا بولاتىن بىردەڭە ەكەنىن تۇسىنە باستاعانداي بولدى. قاتارىنان سەگىز ۇيگە باس سۇققاننان كەيىن ونى كيىمنىڭ ءتۇسى دە، سالاقۇلاش بوكەبايلار دا، قىزىلدى - جاسىل شاشباۋلار دا، تەڭىزشى كاستومدەرى دە، بەتتەگى قالىڭ كۇلگىن بوياۋ دا تاڭىرقاتا قويمادى، ول مۇندا سونىڭ ءبارى دە قاجەت ەكەنىن، ەگەر ايەلدەردىڭ الدەبىرى ادامشا كيىنگەن بولسا نەمەسە قابىرعالارعا كادۋىلگى دەنى دۇرىس سۋرەتتەر ىلىنسە، بۇنىڭ ءبارى كوشەنىڭ قازىرگى جالپى كورىنىسىنە نۇقسان كەلتىرەرىن ۇقتى.
"وزدەرىن وزدەرى ساتۋعا دا شورقاق ەكەن-اۋ، - دەپ ويلادى ول. كەساپات دەگەننىڭ ءوزى جاسىرىن، سۇيكىمدى بولسا عانا، كىناسىز كورىنگەندە عانا اسەرلى بولاتىنىن بۇلار قالاي تۇسىنبەيدى ەكەن؟ قاراپايىم عانا قارا كويلەك، سولعىن ءجۇز، مۇڭدى كۇلكى، الاكولەڭكە مىناۋ الەم -جالەمنەن ءاناعۇرلىم اسەرلى ەمەس پە. اقىماقتار - اي! ەگەر مۇنى وزدەرى بىلمەسە، كەلىمدى-كەتىمدى ادامدار نەگە ۇيرەتىپ قويمايدى ەكەن؟".
اڭ تەرىسىنەن جۇرىن سالىنعان بولىسكەن پالتولى بيكەش كەلىپ، ونىمەن قاتارلاسا جايعاستى...
─ قارا تورى سۇيكىمدىم، بيلەمەي قاراپ وتىرعانىڭىز نە؟ - دەپ سۇرادى ول. سونشالىق نەگە كوڭىلسىزسىز؟
─ كوڭىلدەنەر نە بار مۇندا؟
─ ماعان قىزىل شاراپ اپەرىڭىز. كوڭىلىڭىز دە كوتەرىلەر سوندا.
─ ۆاسيليەۆ قايىرىپ ءتىل قاتپادى. ءبىراز ءۇنسىز وتىردى دا.
─ سىزدەر قاشان جاتىپ ۇيىقتايسىزدار؟ - دەپ سۇرادى.
─ ساعات التىعا كەتكەندە.
─ قاي كەزدە تۇراسىزدار؟
─ كەيدە ساعات ەكىدە، كەيدە ۇشتە.
─ ۇيقىدان تۇرعان سوڭ نە ىستەيسىزدەر؟
─ كوفە ىشەمىز، ساعات جەتىگە كەتە اۋقاتتانامىز.
─ نە ىشەسىزدەر؟
─ كادىمگىدەي. سورپا، كوجە، بيفشتەكس، سۋسىن. ءبىزدىڭ ءبيبى قىزدارعا جاقسى قارايدى. ايتسە دە، وسىنى نەسىنە سۇراپ وتىرسىز؟
─ جاي، سويلەسىپ وتىرۋ ءۇشىن عوي... ۆاسيليەۆتىڭ بۇل بيكەشپەن اسىقپاي اڭگىمەلەسكىسى كەلدى. قاي جەردە تۋعانىن، اتا-اناسى بار ما، بار بولسا، مۇنىڭ وسىندا ەكەنىن بىلە مە، بۇل ۇيگە قالاي تاپ بولىپ ءجۇر، كوڭىلى حوش، تىرلىگىنە رازى ما، جوق الدە قاپالانىپ، كوكىرەگىن قايداعى ويلار كەمىرە مە ەكەن، دۋشار بولعان وسى جاعدايدان كۇندەردىڭ كۇنىندە قۇتىلىپ شىعۋعا دەگەن ءۇمىتىنىڭ بار-جوعىن بىلگىسى كەلىپ، ىنتىعا ءتۇستى... ءبىراق ول قانشا ويلانسا دا ءسوزىن قالاي باستاپ، ەرسىلەۋ كورىنبەۋ ءۇشىن قاي تۇرعىدا سۇراۋدى بىلە الماي كوپ اۋرەلەندى. ويلانىپ-تولعانىپ، اقىرى:
─ ءسىزدىڭ جاسىڭىز قانشادا؟ - دەپ سۇرادى.
─ سەكسەندە، - دەپ كەكەتتى بيكەش، ءوزى اياق-قولدارىمەن بىردەي ءارتۇرلى قيمىلدار جاساپ بيلەپ جۇرگەن سۋرەتشىدەن كوز الماعان كۇيى.
ول كەنەتتەن الدەنەگە قارقىلداپ كۇلىپ جىبەردى دە، جۇرتتىڭ ءبارى ەستىسىن دەگەندەي - اق الدەبىر ۇزىن-سونار تۇرپايى ءسوزدى قاتتى داۋىستاپ ايتىپ سالدى. ساسىپ قالعان ۆاسيليەۆ، ءوزىن-وزى قويارعا جەر تاپپاي، زورلانا ەزۋ تارتقان بولدى. ەزۋ تارتقان مۇنىڭ جالعىز ءوزى ەدى، ال وزگە جۇرت - ونىڭ دوستارى دا، مۋزىكانتتار مەن ايەلدەر دە - تۇك ەستىمەگەندەي الگى ايەلگە بۇرىلىپ تا قاراعان جوق.
─ قىزىل شاراپ الىپ بەرىڭىزشى، - دەدى تاعى دا قاسىنداعى ايەل.
ونىڭ داۋسىن دا، پالتوسىنىڭ اق جولاعىنان دا جۇرەگى اينىعانداي بولعان ۆاسيليەۆ ورنىنان تۇرىپ كەتتى. اينالا قاپىرىقتا ىستىق بولىپ كەتكەن سياقتانىپ، سودان جۇرەگى جايىمەن، ءبىراق دۇرسىلدەپ، قاتتى-قاتتى سوعا باستادى ءبىر، ەكى ءۇش!
─ كەتەيىكشى وسى ارادان! - دەدى ول سۋرەتشىنى جەڭىنەن تارتىپ.
─ تۇرا تۇر، ءبىتسىن دە.
سۋرەتشى مەن مەديك بيلەپ بولعانشا، ۆاسيليەۆ ەندى قايتىپ ايەلدەرگە قاراماۋ ءۇشىن مۋزىكانتتار جاققا نازار اۋدارعان. رويالدا مارشال بازەنگە ۇقساعان، رەڭى جىلى كوزىلدىرىكتى كارت ادام، سكريپكادا جيرەن ساقالدى، سۋداي جاڭا كيىنگەن جاس جىگىت ويناپ وتىر. جاس جىگىتتىڭ رەڭىندە قاجىعاندىق تا، ەسەرلىك تە جوق، كايتا زەردەلى جاستىڭ كەيپىن تانىتادى. كيىمدى دە سانىمەن، تالعاممەن كيگەن، بەرىلە وينايدى. وسى جىگىتپەن جىلى ءجۇزدى قارتتىڭ دا مۇندا قالاي تاپ بولعانى جۇمباق، وسىندا وتىرۋعا ىڭعايسىزدانباي ما ەكەن؟ ايەلدەرگە قاراعان كەزدە بۇلار نە تۋرالى ويلايدى ەكەن؟
ەگەر رويال مەن سكريپكادا ويناپ وتىرعاندار كيىمدەرى ءورىم-ورىم، اشتان بۇرالعان، تۇنەرگەن ىشكىش، شارشاپ - شالدىققان ۇسقىنسىز بىرەۋلەر بولسا، ولاردىڭ تىرلىگى تۇسىنىكتى دە بولار ەدى. مىنا جاعدايدا ۆاسيليەۆ جارىتىپ ەشتەڭە ۇعار ەمەس. ول تاعى دا الدە ءبىر جەردەن وقىعان، بۇزىلعان ايەل وقيعاسىن ەسىنە الدى، ءسويتىپ، سول ءبىر قىمسىنا كۇلگەن ادام بەينەسى كوز الدىنداعى مىنا كورىنىسكە ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلمايتىنىن شامالاعان. ول بۇزىلعان ايەلدەر اراسىنا ەمەس، وزىنە مۇلدەم بەيمالىم، جات، ايرىقشا وزگە دۇنيەگە تاپ بولعانداي دال بولدى، ەگەر بۇرىن وسىنىڭ ءبارىن تەاتر ساحناسىنان كورسە، نە بۇل تۋراسىندا كىتاپتان وقىسا، ءتىپتى دە سەنبەگەن بولار ەدى. اق تەرىدەن جۇرىن سالعان ايەل تاعى دا قارقىلداپ كۇلىپ، الگى جۇرەك اينىرلىق داراقى ءسوزدى قايتالادى. ونە بويىن الدەبىر جيىركەنىشتى سەزىم بيلەگەن ۆاسيليەۆ قىپ-قىزىل بولىپ كەتتى دە، سىرتقا بەتتەدى.
─ توقتاي تۇر، ءبىز دە كەتەمىز، - دەپ داۋىستادى ونىڭ سوڭىنان سۋرەتشى.
IV
─ الگىندە بيلەپ ءجۇرىپ ءوز بيكەشىممەن سويلەسكەن ەم، - دەدى مەديك، ۇشەۋى دە كوشەگە شىعىپ العاننان كەيىن. - اڭگىمە ونىڭ العاشقى ماحاببات حيكاياسى جونىندە بولدى. ول باتىرىڭ سمولەنسك جاقتاعى ايەلى، بەس بالاسى بار الدەبىر بۋحگالتەر كورىنەدى. قىزدىڭ جاسى ول كەزدە ون جەتىدە، سابىن مەن بالاۋىز ساتاتىن اكەسى مەن شەشەسىنىڭ قولىندا تۇرادى ەكەن.
─ قىز جۇرەگىن قالاي باۋراپ الىپتى؟ - دەپ سۇرادى ۆاسيليەۆ.
─ قالاي دەرىڭ بار ما، ەلۋ تەڭگەگە ءىش كيىم ساتىپ اپەرسە كەرەك. يت ءبىلسىن بە، نە ەكەنىن!
"انە، بۇل دا ءبىر بيلەگەن بيكەشتىڭ العاشقى اشىناسىن ءبىلىپ العان، - دەپ ويلادى ۆاسيليەۆ - مەنىڭ قولىمنان و دا كەلمەيدى"...
─ مىرزالار، مەن ۇيگە قايتامىن! - دەدى ول
─ نەگە؟
─ ويتكەنى مۇندا ءوزىمدى قالاي ۇستاۋدى بىلمەيمىن، ونىڭ ۇستىنە وسىنىڭ ءبارى جانىما جات، زەرىگىپ كەتتىم. قىزىعارلىق نە بار مۇندا؟ تىم قۇرىسا كىسى سياقتى بولسا ەكەن-اۋ، حايۋانعا ۇقساعان جابايى بىردەڭەلەر. سولاي ەندى، مەن قايتايىن.
─ ءاۋ، گريشا، گريگوريي، اينالايىن، - دەدى ۆاسيليەۆكە جابىسا تۇسكەن سۋرەتشى، جىلامسىراي ءتىل قاتىپ. ءجۇرشى بىرگە! تاعى بىرىنە كىرىپ شىعايىق، سوسىن مەيلى، قارعىس اتسىن بارلىعىن... تىلەۋىڭدى بەرسىن، گريگوريانس!
ۆاسيليەۆتى كوندىرىپ، باسپالداقپەن جوعارى قاراي جەتەلەپ اكەتتى. كىلەمدەر مەن التىندالعان جاقتاۋلاردا، ەسىك اشقان مالايدى، اۋىزعى بولمەدەگى جيھازدى سۋرەتتىڭ بارىندە سول س - ۆ كوشەسىنە عانا ءتان، ايتسە دە سونىڭ ءبىراز جەتىلگەن تۇردەگى ءستيلى ساقتالعان.
─ شىن ايتام، مەن ۇيگە قايتايىنشى! - دەدى ۆاسيليەۆ شەشىنىپ جاتىپ.
─ قوي، قوي، كوگەرشىنىم، - دەپ سۋرەتشى ونىڭ بەتىنەن ءسۇيىپ الدى. - قىڭىرايا بەرمە... گري-گري، جولداس ەدىك قوي! بىرگە كەلىپ، ءبولىنىپ كەتۋىمىز بولماس. قانداي حايۋانسىڭ ءوزىڭ، شىنىندا.
─ مەن سەندەردى دالادا كۇتە تۇرايىن. قۇداي اقىڭا، جۇرەگىم اينىپ تۇرعانى!
─ قويشى ەندى، گريشا... جيىركەنسەڭ دە زەر سال. ءتۇسىندىڭ بە؟ كور ءبارىن، بايقا.
─ ءار نارسەگە ءادىل قاراي ءبىلۋ كەرەك! - دەدى مەديك شىنىمەن.
ۆاسيليەۆ زالعا كىرىپ، جايعاسىپ وتىردى. ءوزى جانە دوستارىنان باسقا، مۇندا تاعى دا ءبىراز مەيمان، ەكى جاياۋ اسكەر وفيسەرى، التىن كوزىلدىرىكتى ءبىر بايسالدى قاسقا باس مىرزا، مەجيەۆ ينستيتۋتىنىڭ ەكى تىقىر يەك ستۋدەنتى جانە اكتەر رەڭدەس ولەردەي ماس ءبىر ادام بار ەكەن. سول مىرزالارمەن اۋرە بولىپ جۇرگەن بيكەشتەردىڭ ەشبىرى ۆاسيليەۆ جاققا كوز قىرىن دا سالعان جوق. جالعىز-اق سولاردىڭ ايداشا كيىنگەن بىرەۋى جاناي كوز تاستاپ، الدەنەگە كۇلىمسىرەدى دە، ەسىنەگەن كۇيى:
─ قارا تورى جىگىت كەلدى، - دەپ قويدى. ۆاسيليەۆتىڭ جۇرەگى دۇرسىلدەپ، بەت-جۇزى بال-بۇل جانىپ بارادى. ءوزىنىڭ وسىندا كەلگەنىنە ءبىر جاعىنان قوناقتاردان ۇيالىپ، ونىڭ ۇستىنە جيرەنىشتى ازاپتى ويلاردان ارىلا المادى. تاربيەلى، ءتالىمدى ادام بولا تۇرا (وسى كۇنگە دەيىن ءوزىن-وزى وسىلاي بالايتىن) مىنا ايەلدەردى ولەردەي جەك كورگەنى، ولارعا دەگەن كوڭىلىندە جيرەنىشتەن باسقا تۇك قالدىرماي جانىن جەگىدەي جەگەن اۋىر ويدان ارىلا الماي-اق قويدى. كوڭىلىندە نە وسى ايەلدەرگە، نە مۋزىكانتتارعا، نە مالايلارعا دەگەن ينە جاسۋىنداي اياۋشىلىق قالماپتى.
"مۇنىڭ ءبارى مەنىڭ ولاردى تۇسىنۋگە تىرىسپاۋىمنان بولار، - دەپ ويلادى ول. بۇلار شەتىنەن ادامنان گورى، ءتورت اياقتى مالعا كوبىرەك ۇقسايدى، ايتسە دە ولار دا ادام عوي، ولاردا دا جان-جۇرەك بار عوي. الدىمەن ءتۇسىنىپ الىپ، سودان كەيىن ايىپتاۋ كەرەك...".
─ گريشا، سەن كەتىپ قالماي، ءبىزدى كۇت! - دەپ داۋىستاعان سۋرەتشى الدەقايدا جوق بولىپ كەتتى.
ىلە-شالا مەديك دوسىنىڭ دا قاراسى ءوشتى.
"ءيا، تۇسىنۋگە تىرىسۋ كەرەك، ويتپەي بولمايدى"، - دەپ ويلاي بەردى ۆاسيليەۆ.
ءسويتىپ ول قىمسىنعان كىنالى كۇلكى تابىن كورەم بە دەپ، ءار ايەلدىڭ جۇزىنە مۇقيات قادالىپ، قاراۋمەن بولدى. ءبىراق ءوزى ادام جۇزىنەن ەشتەڭە اڭعارا الماي ما، نە وسىناۋ ايەلدەردىڭ بىردە-بىرى ءوزىن كىنالى ساناماي ما، ايتەۋىر ۇڭىلە قاراعان ءاربىر بەت-بەينەدەن ۇيرەنشىكتى جەكسۇرىن زەرىگۋ مەن توقمەيىلسۋدىڭ ەسەر بەلگىسىنەن وزگە دانەڭە بايقاي العان جوق. ارسىز كوز، ارسىز كۇلكى، شىڭكىلدەگەن ارسىز داۋىستار، ءبىرىڭعاي بەتپاقتىق، باسقا تۇك جوق. كىم ءبىلسىن ءبارى دە بۇرىن ەلۋ تەڭگەلىك ىشكيىمگە بولا الدەبىر بۋحگالتەرگە ساتىلىپ، ال قازىرگى تىرلىكتەرىندە كوفە، ءۇش تاعامنان تۇراتىن تۇستىك، شاراپ، بي، ۇشكە دەيىن ۇيىقتاۋدان وڭگە ءومىر قىزىعى جوق تا شىعار - اۋ.
بىردە-بىر قىمسىنۋ بەلگىسىن كورە الماعان ۆاسيليەۆ ەندى تىم قۇرىسا جوپشەڭدى ءبىر ەستيار كەلبەت جوق پا ەكەن دەپ، اينالاسىنا قارمانا باستادى. الدەبىر سولعىن، ءسال - ءسال ۇيقىسىراعان، شارشاعان بەت - ءپىشىن ونىڭ نازارىن وزىنە اۋدارا بەردى. بۇل جالت-جۇلت ەتكەن جىلتىراعى كوپ كويلەكتەگى قارا تورى جاسامىس ايەل ول كرەسلوعا وتىرعان كۇيى كوزىن جەردەي الماي، الدەنەگە ويلانىپ قالعان. ۆاسيليەۆ بۇرىشتان - بۇرىشقا ءبىراز ءجۇرىپ بارىپ، بايقاماعان سىڭايمەن، ءدال سونىڭ جانىنا بارىپ جايعاستى.
"ەرسىلەۋ بىردەڭە ايتۋدان باستاپ كورەيىن،- دەپ ويلادى ول، - سويتە-سويتە اڭگىمە ارناسىن وزگەرتىپ الارمىن...".
─ اپىر-اي، كوستيۋمىڭىز قانداي ادەمى ەدى! - دەدى ول، ءسويتىپ ورامالىنداعى التىنداعان كەستەسىن ساۋساعىمەن تۇرتكىلەپ قويدى.
─ بارى وسى...- دەدى سەلقوس قانا قارا تورى ايەل
─ ءسىز قاي گۋبەرنيادانسىز؟
─ مەن بە؟ الىستان... چەرنيگوۆ گۋبەرنياسىنان...
─ وڭدى گۋبەرنيا. وندا جاقسى عوي.
─ ءبىز جوق جەردىڭ بارىندە جاقسى....
"تابيعات كوركىن سۋرەتتەپ بەرە المايتىنىمنىڭ وكىنىشتىسى - اي، - دەپ ويلادى ۆاسيليەۆ. -چەرنيگوۆ گۋبەرنياسى تابيعاتىنىڭ سۇلۋلىعىن ايتىپ كوڭىلىن اۋلار ەدىم. ەگەر سوندا تۋعانى راس بولسا، جەك كورمەس".
─ زەرىگىپ تە بىتكەن بولارسىز؟ - دەپ سۇرادى ول
─ ارينە، زەرىكپەگەندە شە.
─ ەگەر سونشالىق مەزى قىلعان بولسا، وندا نەگە ءبىرجولا كەتىپ قالمايسىز.
─ قايدا بارىپ كۇن كورەم؟ قايىر تىلە دەمەكسىز بە؟
─ مۇندا تۇرۋدان دا، قايىر تىلەۋ جەڭىلىرەك شىعار.
─ ونى قايدان ءبىلدىڭىز؟ قايىر تىلەپ كورىپ پە ەدىڭىز؟
─ ءدارىس اقىسىن وتەي الماعان كەزدەردە تىلەگەم. ءتىپتى، تىلەنبەگەن كۇندە دە، بىلاي - اق، ءبارى اپ-ايقىن ەمەس پە؟ قايىرشىنىڭ، قالاي دەسەك تە، باس ەركى وزىندە عوي، ءسىز بولساڭىز باسىبايلى كۇڭسىز.
ايەل ىلگەرى ۇمسىنىپ، پودنوسپەن سۋىن اكەتىپ بارا جاتقان مالايدى كوزىمەن ىشىپ-جەپ ۇزاتىپ سالدى.
─ پورتەر الىپ بەرىڭىزشى، - دەدى ول تاعى دا ەسىنەپ.
"پورتەرشىلىن... - دەپ ويلادى ۆاسيليەۆ - ءقازىر وسىندا ءاعا-ىنىڭنىڭ ءبىرى، نە شەشەڭ كىرىپ كەلسە قايتەر ەدىڭ؟ نە ايتار ەدىڭ؟ ولار ساعان نە دەر ەدى؟ پورتەردىڭ كوكەسى، مىنە، سوندا بولار ەدى-اۋ!"
سول كەزدە الدەكىمنىڭ ەڭىرەگەن داۋسى ەستىلدى. مالاي سەلتەر سۋىن الىپ كىرگەن ىرگەلەس بولمەدەن ەكى بەتى نارتتاي قىزىل، الدەبىر اققۇبا ادام ىزالانا جۇگىرىپ شىقتى. وعان ىلەسە شىققان كۇپشەك ساندى، ەڭگەزەردەي ءۇي يەسى ايەل شىج - بىج قاعىپ، شىڭعىرا سويلەپ كەلەدى.
─ قىزداردى بەتتەن ۇرسىن دەپ ەشكىم سىزگە رۇقسات بەرگەن جوق! مۇندا ءسىزدىڭ كوكەڭىزدەي كىسىلەر دە كەلىپ تۇرادى، سولار دا قول كوتەرىپ كورگەن ەمەس. الاياق نەمە!
ابىر-دابىر باستالدى. ۆاسيليەۆ قاتتى شوشىپ، بوپ - بوز بولىپ كەتتى. ىرگەلەس بولمەدەن شىنىمەن-اق جابىرلەنە كۇيىنە، جىلاي الاتىن، دارمەنسىز كەزدە دەمەۋ ىزدەيتىن ناعىز ادامدار تۇراتىنىن العاش رەت مويىنداعانداي بولدى. ەڭسەسىن ەزگەن جەككورۋشىلىك پەن جيىركەنىش ەندى كەلىپ اياۋشىلىق، جابىرلەنۋشىگە دەگەن اشۋ-ىزاعا اينالعانداي. ول ەڭىرەگەن ءۇن ەستىلىپ جاتقان بولمەگە قاراي تۇرا جۇگىردى، ۇستەلدىڭ ءمارمار تاقتاسىندا قاز-قاتار تىزىلگەن شولمەكتەر اراسىنان ول كوز جاسى ايعىزدالعان، ازاپ شەككەن ءجۇزدى كوردى، سوعان قولىن سوزعان قالپى ۇستەلگە قاراي اتتاي بەردى دە، سول ساتتە شوشىنا كەيىن سەرپىلدى. جىلاپ جاتقان ايەل ماس ەدى.
اققۇبا جىگىتتىڭ اينالاسىندا دۇرلىگىپ جاتقان توپتىڭ اراسىنان ءوتىپ بارا جاتىپ، ونىڭ ەڭسەسى كۇرت ءتۇسىپ كەتتى، جاس بالاشا قورقىپ، ءدال ءقازىر وسى ءبىر جات، وعان مۇلدەم ۇعىنىقسىز دۇنيەدە بارلىعى مۇنى تۇرا قۋىپ، يتشە تەپكىلەپ، بوقتىق جاۋدىراتىنداي بولىپ كورىندى... ول كيىم ىلگىشتەن پالتوسىن العان كۇيى الدى-ارتىنا قاراماستان باسپالداقپەن تومەن قاراي قۇلدىراپ بەردى.
V
ول دوستارىنىڭ سىرتقا شىعۋىن توسىپ، ءۇي ىرگەسىندەگى شارباققا سۇيەنگەن قالپى تۇرىپ قالدى. رويال مەن سكريپكانىڭ ويناقى دا ەركىن، ەرسى دە مۇڭدى ءۇنى اۋاداعى شىم-شىتىرىق شىرعالاڭعا بەي-بەرەكەت ارالاسىپ، سول بەيبەرەكەتتىلىك بۇرىنعىداي قاراڭعى شاتىر ۇستىندە الدەبىر كوزگە كورىنبەس وركەستردى كۇيىنە كەلتىرىپ جاتقان سياقتانادى. ەگەر سول قاراڭعىلىققا تومەننەن جوعارى قاراساڭ، قاپتاعان قالىڭ نوقاتتاردى كورەر ەدىڭ، ول جاپالاقتاپ جاۋعان قار. قار تۇيىرلەرى جارىققا تاپ بولىپ، اۋادا ءىلبي، مامىقتاي قالىقتاپ جۇرەدى دە، ەرىنە سوزىلىپ جەرگە ءتۇسىپ جاتىر. ۇلپا قار ۆاسيليەۆتى اينالا ءۇيىرىلىپ، ساقالىنا، قاسىنا، كىرپىگىنە ءىلىنىپ قالىپ جاتىر. ارباكەشتەر دە، اتتار دا، جۇرگىنشىلەر دە اپپاق.
"وسى كوشەگە دە قار جاۋادى ەكەن-اۋ! - دەپ ويلادى ۆاسيليەۆ. قارعىس اتسىن بۇل ۇيلەردىڭ بارلىعىن".
باسپالداقپەن تومەن قاراي جۇگىرىپ تۇسكەندىكتەن اياقتارى زىلدەي بولىپ تالىپ تۇر ەدى، ءوزى تاۋعا شىققانداي القىنىپ، جۇرەگىنىڭ ءدۇرس-دۇرس سوققانى دا اپ-انىق ەستىلەدى. ول وسى تۇيىق كوشەدەن تەزىرەك كەتىپ، ۇيگە جەتۋدى اڭسايدى، ءبىراق جولداستارىن دا كۇتىپ الىپ، بار اشۋ - ىزاسىنىڭ ەسەسىن سولاردان قايتارسام - اۋ دەپ تە ويلايدى.
ول بۇل ۇيلەردەگىنىڭ كوبىن كوڭىلىمەن تۇيسىنە قويعان جوق، بۇزىلىپ بىتكەن ايەلدەردىڭ جان-دۇنيەسى دە بۇرىنعىداي تىلسىم سىر كۇيىندە قالدى، ايتسە دە، كورگەنىنىڭ ءبارى ءوز ويىنان ءاناعۇرلىم سوراقى ەكەندىگى ايدان انىق ەدى. ەگەر دە سوناۋ ءبىر ۋ ءىشىپ ولگەن ايەل بۇزىلعان بولسا، مىنا بەي - بەرەكەت مۋزىكا ۇنىنە ەلىتە بيلەپ، قۇلاق تۇرشىگەرلىك بىلاپىت سوزدەر ايتاتىن ايەلدەر ءۇشىن ات تاۋىپ قويۋدىڭ ءوزى ءبىر ازاپ. بۇلار ءىرىپ-شىرىپ بارا جاتقاندار ەمەس، ناعىز ساۋداسى بىتكەندەر ەدى.
"وسىنشاما ازعىنداي تۇرا، - دەپ ويلادى ول، نە كىنالارىن سەزىنۋ، نە سودان قۇتىلۋعا دەگەن ۇمىتتەرى بولساشى. ولاردى ساتادى، ساتىپ الادى، شاراپ پەن جەكسۇرىندىققا توعىتىپ جاتادى، ال ولار بولسا ءتورت اياقتى مالداي كورسوقىر، ناقۇرىس، تۇك تۇسىنبەس بويكۇيەز، قۇدايىم-اي، قۇدايىم - اي دەسەڭشى!".
ول ءۇشىن، سونداي-اق ادامگەرشىلىك ار-نامىس، كىسى ءقادىرى، قۇدايى پەندەنىڭ بەت-بەينەسى اتاۋلىنىڭ بارلىعى دا مۇندا ءتۇپ-تامىرىنا دەيىن، ماسكۇنەمدەر تىلىمەن ايتساق، "ەستەن تانعانشا" اياقاستى بولعانى، وعان كىنالى تەك قانا وسى كوشە مەن ونداعى ايەلدەر ەمەستىگى دە ايدان انىق ەدى.
ءۇستى-باستارى اپپاق قار ءبىر توپ ستۋدەنت دۋىلداسا اڭگىمەلەسىپ، داۋرىعا كۇلىسىپ مۇنىڭ قاسىنان وتە بەرگەن. سولاردىڭ ءبىرى ۇزىن بويلى، ارىق ستۋدەنت قالت تۇرا قالىپ، ۆاسيليەۆتىڭ بەتىنە تەسىلە قارادى دا، ماساڭ ۇنمەن:
─ ءبىزدىڭ جىگىت قوي! سىلتەپسىڭ - اۋ، ساباز - اي! سولاي ما، تۋىس! تۇك ەتپەيدى، سەرۋەندەي بەر! تارت! ەڭسەڭ تۇسپەسىن، اعاسى! - دەدى.
ول ۆاسيليەۆتىڭ يىعىنان قۇشاقتاپ، بەتىنە سۋ-سۋ سۋىق مۇرتىن تاقاي بەردى دە، ءوزى تايىپ كەتىپ تەڭسەلىپ قالدى، ءسويتىپ، ەكى قولىن سەرمەگەن كۇيى:
─ مىقتى بول! قۇلاۋشى بولما! - دەپ ايعاي سالدى.
سوسىن كۇلىپ جىبەردى دە، جولداستارىن قۋىپ جەتكىسى كەلىپ، جۇگىرىپ الا جونەلدى. ابىر-دابىر اراسىنان سۋرەتشىنىڭ:
─ ايەلدى ۇرۋعا قاقىڭىز جوق! ءتايىر العىر، مەن وعان توزە المايمىن! وڭشەڭ سۇمىرايلار! - دەگەن داۋسى ەستىلدى.
ەسىك كوزىنەن مەديك كورىندى. ول توڭىرەگىن تۇگەل شولىپ، ۆاسيليەۆتى بايقاپ قالدى دا، دەگبىرى قاشا:
─ سەن وسىندا ما ەدىڭ؟ قۇلاق سالشى، قۇداي بىلەدى - اۋ، ەگورمەن ەشقايدا بىرگە بارۋعا بولمايدى! نەتكەن ادام ەكەنىن، ءتىپتى تۇسىنە المادىم. شاتاق شىعارىپ جاتىر! ەستىپ تۇرسىڭ با؟ ەگور!- دەپ ايعايلادى ول ەسىككە قاراپ، ەگور!
─ مەن سەندەرگە ايەلدى ۇرعىزىپ قويا المايمىن! - جوعارىدان سۋرەتشىنىڭ اششى داۋسى ەستىلدى.
الدەبىر اۋىر دا قوماقتى نارسە باسپالداق بويىمەن تومەن قاراي دومالاپ ءتۇستى. بۇل جوعارىدان سىرعىپ تۇسكەن سۋرەتشى بولاتىن. ونى، ءسىرا، جەلكەلەپ شىعارسا كەرەك.
ول سۇيرەتىلە تۇرىپ، قالپاعىن قاعىپ - سىلىكتى دە، اشۋدان تۇتىككەن تۇرمەن جوعارى قاراي زىلدەنە جۇدىرىعىن ءتۇيىپ:
─ سۇمىرايلار! جالماۋىزدار! قانىشەرلەر! مەن سەندەرگە ۇرعىزىپ قويا المايمىن! ءالسىز، ماس ايەلدى ۇرعىزا المايمىن! ءاي، سەندەردى مە... - دەپ داۋرىعىپ جاتىر.
─ ەگور... ەگور دەيمىن... - دەپ جالبارىندى مەديك. ساعان شىن ءسوزىمدى ايتايىن، ەندى قايتىپ سەنىمەن ءبىر جەرگە بارا قويماسپىن. شىنىم وسى!
سۋرەتشى بىرتە-بىرتە اشۋىن باستى دا، دوستار ۇيلەرىنە قايتتى.
─ وسىناۋ مۇڭدى جاعادان، - دەپ اندەتتى مەديك، - بەيمالىم ءبىر كۇش جەتەلەپ...
─ مىنەكي، كونە ديىرمەن الدەقاشان قيراعان، - دەپ قوسىلدى وعان سالدەن سوڭ سۋرەتشى دە، -كوكەم - اي، كاردىڭ ءۇيىپ سالۋىن قاراشى! گريشكا، سەن نەگە كەتە قالدىڭ؟ سۋجۇرەكسىڭ سەن، قاتىنسىڭ، باسقا تۇك ەمەس.
ۆاسيليەۆ دوستارىنىڭ ءىزىن الا، ولاردىڭ سوڭىنان قاراپ، ويلانىپ كەلەدى.
"ەكىنىڭ ءبىرى: جەزوكشەلىك بىزگە عانا سۇمدىق كورىنۋى مۇمكىن دە، ءبىز تىم اسىرا سىلتەپ ءجۇرمىز، ايتپەسە ەگەر جەزوكشەلىك شىنىندا دا ءوز ويىمىزداعىداي سۇمدىق ءىس بولسا، وندا مەنىڭ مىنا سۇيكىمدى دوستارىمنىڭ وزدەرى دە "نيۆادا" سۋرەتتەلەتىن سيريا نەمەسە كاير تۇرعىندارى سياقتى زورلىقشى جەندەتتەرگە جاتاتىنى داۋسىز. ولار، مىنە، اندەتىپ، جارقىلداي كۇلىپ، ويلى پىكىر ايتقانسىپ كەلەدى، ال جاڭا عانا اشتىق، نايساپتىق، وجدانسىزدىقتى قالاۋىنشا كادەسىنە جاراتقان دا وسىلار ەمەس پە ەدى؟ وسىلار، مەن كۋامىن بارىنە. اياۋشىلىق، سۋرەت ونەرى، مەديسينانىڭ ءبارى سوندا ادىرا قالماس پا؟ بۇل يمانسىزداردىڭ ونەر، عىلىم نەمەسە سانالى سەزىم جايلى ايتقاندارىنىڭ ءبارى مەنىڭ ەسىمە ءبىر كۇلدىرگى اڭگىمەدەگى شوشقا مايىن تۇسىرەدى. ەكى قاراقشى ورمان ىشىندە ءبىر قايىرشىنى پىشاقتاپ ولتىرەدى، ونىڭ كيىمدەرىن ءوزارا بولىسكە سالىپ جاتىپ، قاپشىعىنىڭ تۇبىنەن ءبىر كەسەك شوشقا مايىن تاۋىپ الىپتى. "بۇيىرعانعا داۋا جوق، - دەدى ءبىرى، - كەل، ءبولىپ جەپ قويالىق". "و، نە دەگەنىڭ، اۋزىڭ قالاي بارادى؟ - دەيدى ەكىنشىسى. بۇگىن سارسەنبى ەكەنى ەسىڭدە جوق پا؟".ءسويتىپ، مايدى جەۋدەن باس تارتادى. جاڭا عانا كىسى قانىن ىشكەن ولار، كەيىن ورماننان اۋزىمىز ورازا دەگەن سەنىممەن شىعادى عوي. مىنە، مىنالار دا، ايەلدەردى اقشاعا ساتىپ الا تۇرا، وزدەرىن سۋرەتشىمىز، عالىمبىز دەپ ويلاپ كەلە جاتىر ەمەس پە؟
─ ءاي، تىڭداڭدارشى! - دەدى ول تومىرىق قاتال ۇنمەن. قاي بەتتەرىڭمەن مۇندا كەلىپ جۇرسىڭدەر؟ مۇنىڭ ءبارى سۇمدىق ەكەنىن قالايشا عانا تۇسىنبەيسىڭدەر سەندەر؟ سەندەردىڭ مەديسينالارىڭنىڭ بۇل ايەلدەردىڭ ءارقايسىسىنىڭ قۇرت اۋرۋى نە باسقا دەرتتەن اجالىنان بۇرىن ولەدى دەگەندى ايتادى، ال ونەر بولسا بۇلار رۋحاني جاعىنان ودان دا بۇرىن ولەتىنىن ايتادى. ولەتىن سەبەبى، ولاردىڭ ءارقايسىسى وز ومىرىندە، ورتا ەسەپپەن، كەم دەگەندە بەس ءجۇز ادام قابىلدايدى. ءارقايسىسىنىڭ تۇبىنە بەس ءجۇز ادام جەتەدى. ەندى، ەگەر ەكەۋىڭ ءوز تىرلىكتەرىڭدە وسىندا نەمەسە وسىعان ۇقساس جەرلەردە ەكى ءجۇز ەلۋ رەتتەن بولساڭدار، وندا ءارقايسىسىڭنىڭ موينىندا ءبىر ايەلدىڭ قانى بار دەپ ەسەپتەي بەرىڭدەر! سونى دا تۇسىنبەيسىڭدەر مە؟ ەكەۋلەپ، ۇشەۋلەپ، بەسەۋلەپ ءجۇرىپ ءبىر اقىماق، اش ايەلدى ءولتىرۋ! ءتاڭىرىم - اي، بۇل قالاي سۇمدىق بولماسىن!
─ اقىرى وسىلاي بولاتىنىن سەزىپ ەم - اۋ، - دەدى سۋرەتشى تىجىرىنىپ. وسى اقىماقپەن ءۇيىر بولماي-اق قويۋىمىز كەرەك ەدى. سەن ەندى ءوز باسىڭداعى ۇلى ويلار، اسقاق يدەيالار دەپ ويلايسىڭ با؟ جوق. نە بار ەكەنىن ءبىر قۇدايدىڭ ءوزى ءبىلسىن، ءبىراق يدەيا جوق. ءقازىر مەنى جۇتىپ قويارداي بولىپ، جيىركەنە قارايسىڭ. ال مەنىڭشە، ءبۇيتىپ قاراۋدان گورى - تاعى دا وسىنداي جيىرما ءۇي سالدىرعانىڭ تيىمدىرەك بولار ەدى. سەنىڭ ءدال وسى نيەتىڭدە سول كوشەدەگىدەن اناعۇرلىم كوپ كەسەلدى كىنارات بارىن ۇقساقشى. كەتتىك، ۆولوديا، قۇداي اتسىن مۇنى! كوكسوققان اۋمەسەردىڭ ءدال ءوزى ەكەن عوي، باسقا ەشكىم دە ەمەس...
─ ءبىز، ادامدار ءوزارا ءبىر-بىرىمىزدى ءولتىرىپ جاتامىز، - دەدى مەديك. - بۇل، ارينە ادامگەرشىلىك ەمەس، ءبىراق جالاڭ داۋمەن شەشۋگە كونە دە قويمايدى. قوش بول!
ترۋبا الاڭىنا جەتە بۇلار قوشتاستى دا، ءوز جوندەرىنە تاراستى. جالعىز قالعان ۆاسيليەۆ تروتۋاردى بويلاپ تەز ءجۇرىپ كەتتى. قويۋ قاراڭعىلىقتا، بار الەمدى تۇتاس بۇركەپ سالعىسى كەلگەندەي - اق جاپالاقتاي جاۋعان قار دا ونىڭ ۇرەيىن ۇشىرا بەردى، قار اراسىنان جىلتىراي جارىق بەرىپ تۇرعان كوشە شامدارى دا قورقىتىپ كەلەدى. كوڭىلىن قايداعى ءبىر بەيمالىم، دارمەنسىز ۇرەي بيلەپ العان. وقتا - تەكتە ارى-بەرى وتكەن ادامدار دا ۇشىراسىپ قالىپ جاتتى، ول بولسا سولاردى كورە سالا شوشىنا جالت بەرۋمەن بولدى. وعان ءتورت جاقتان تۇگەل ايەلدەر عانا قاپتاپ، ايەلدەر، تەك ايەلدەر عانا قاراپ تۇرعان سياقتانىپ كەتتى.
"ۇستاي باستادى - اۋ، - دەپ ويلادى ول، - قويانشىعىم ۇستاي باستادى - اۋ..."
VI
ۇيىنە كەلگەسىن توسەك ۇستىندە تۇلا بويى قالشىلداپ - دىرىلدەپ جاتىپ:
─ تىرىلەر عوي! تىرىلەر! قۇداي-اۋ، ءبارى تىرىلەر عوي! - دەۋمەن بولدى.
ول قيالىن سان-ساققا جۇگىرتىپ، بىرەسە ءوزىن بۇزىلعان ايەلدىڭ باۋىرى، بىرەسە اكەسى، ەندى بىردە بەت-اۋزى بويالعان سول سۇيىق ءجۇرىستى ايەلدىڭ ءوزىمىن دەپ ويلادى، سونىڭ ءبارى زارەسىن ۇشىرا ءتۇستى.
نەگە ەكەنى بەلگىسىز، ول قالاي ەتكەندە دە ماسەلەنى بىردەن شەشكىسى كەلدى، بۇل ماسەلە بوگدەنىكى ەمەس، تەك ءوز باسىنا ءتان دەپ ەسەپتەدى. ول كۇش-قۋاتىن بويىنا جيىپ، كوڭىلىن كەرنەگەن دارمەنسىزدىكتى تەجەدى دە، باسىن قۇشاقتاي ۇستاعان كۇيى توسەككە وتىرىپ الىپ، بۇگىن كورگەن بارلىق بۇزىلعان ايەلدەردى قالاي قۇتقارىپ السام ەكەن دەپ ويلانا باستادى.
ءوزى وقىمىستى ادام بولعان سوڭ دا كەز كەلگەن ماسەلەنى شەشۋدىڭ ءتارتىبى وعان بەلگىلى ەدى. سونىمەن ول قانشاما اشۋلانىپ، ابىرجي تۇرا، سول ءتارتىپتى ۇستاندى. ول وسى ماسەلەگە قاتىستى وقيعانى، ونىڭ ادەبيەتتەرىن ەسىنە ءتۇسىردى، ساعات تورتكە كەتكەندە بۇرىشتان -بۇرىشقا كەزە ءجۇرىپ، قازىرگى تاڭدا ايەلدەردى قۇتقارۋدىڭ الەمدەگى بارشا تاجىريبەسىن تۇگەل ەسىنە تۇسىرۋگە تىرىستى. ونىڭ فالسدەين، گالياشكين، نەچايەۆ، ەچكين نومىرلەرىندە تۇراتىن جاقىندارى، جاناشىر دوستارى دا كوپ بولاتىن. ولاردىڭ اراسىندا جانقيار ادالدارى دا از ەمەس. سولاردىڭ ءقايسىبىرى ايەلدەردى قۇتقارۋعا تىرىسىپ تا كورگەن...
"سول ءبىرلى-جارىم ارەكەتتەردىڭ ءوزىن،- دەپ ويلادى ۆاسيليەۆ،- ءۇش توپقا بولۋگە بولادى. بىرەۋلەرى ايەلدەردىڭ ازاتتىعىن اقشاعا ساتىپ الىپ، مەكەن جالداپ بەرىپ، تىگىن ماشيناسىن ساتىپ اپەرەدى، ءسويتىپ ول ايەل تىگىنشى بولىپ شىعادى. ازات ەتكەن ادام، اينالىپ كەلگەندە، الگى ايەلدى ءوزىنىڭ كوڭىلدەسى ەتىپ الىپ، مەزگىلى جەتكەن سوڭ، كەتەرىندە ونى الدەبىر زات سياقتاندىرىپ تاعى ءبىر تاربيەلى ادامنىڭ قولىنا تابىس ەتەتىن. زيناقور ايەل سول جەزوكشە كەيپىندە قالا بەرەتىن. ەكىنشى بىرەۋلەرى ايەلدەردىڭ باسىن ازات ەتكەننەن كەيىن بولەك بولمە جالداپ، ول دا سول بەلگىلى ءىس ماشيناسىن ساتىپ اپەرەدى، ساۋات اشۋ، ۋاعىز، كىتاپ وقۋعا كوندىرەدى. ايەل اۋەلى جاڭا دا اسەرلى كورىنگەن سوڭ كيىم تىگىپ، سولاي ءبىراز تۇرادى دا، اقىرى زەرىگىپ بارىپ، قۇتقارۋشىسىنان جاسىرىن ەركەك ەرتىپ كەلە باستايدى نەمەسە ۇشكە دەيىن ۇيىقتاپ، كوفە ءىشىپ، تويا تاماق جەيتىن ۇيرەنشىكتى مەكەنىنە قاراي كەرى تايىپ تۇراتىن. ءۇشىنشى ناعىز قىزۋ، ەڭ جانكەشتىلەرى عانا شۇعىل كىرىسىپ قادام جاسايتىن. ولار ۇيلەنەتىن. سوندا الگى ارسىز ەسىرىك، ءارى توپاس تا جەر بولىپ بىتكەن حايۋان بىردەن جاقسى جۇباي يەسى، اناعا اينالىپ، مۇنىڭ ءبارى ونىڭ ءومىرىن استان - كەستەڭ ەتەتىن دە، كوزقاراسىن كۇرت وزگەرتىپ، كەيىننەن بۇل ايەلدى بۇرىنعى زيناقور دەۋگە اۋزىڭ دا بارمايتىن. ءيا، ۇيلەنۋ ەڭ ءتاۋىر جانە شىنىندا بىردەن-بىر جول ەدى".
─ تەك قولدان كەلمەيتىن جول، - دەدى داۋىسىن شىعارا ۆاسيليەۆ توسەگىنە اۋناي كەتىپ. ء-بىرىنشى بولىپ مەن ۇيلەنە الماس ەدىم! ول ءۇشىن جەككورە دە، جيرەنە دە بىلمەيتىن اۋليە بولۋ كەرەك شىعار. ال، ءتىپتى، مەن، مەديك پەن سۋرەتشى ۇشەۋىمىز ءوزىمىزدى - ءوزىمىز زورلاپ كوندىرىپ ۇيلەنە قويدىق - اق دەيىك، ولاردىڭ ءبارى تۇنىققا شىقسىن - اق. سودان نە شىعار ەدى؟ نە شىعار ەدى؟ بۇدان شىعاتىن قورىتىندى سول، ولار مۇندا موسكۆادا، تۇرمىس قۇرامىز دەپ جۇرگەندە، سمولەنسكىنىڭ بۋحگالتەرى جاڭا ءبىر توبىن ازدىرىپ، ەندى سولار ساراتوۆ، نيجەگورود، ۆارشاۆا قىزدارىمەن بىرگە بوس ورىنعا قاراي اعىلىپ بەرەر ەدى. ال جۇزدەگەن مىڭ لوندون قىزدارىن قايدا قويماقسىڭ؟ گامبۋرگ قىزدارى شە؟
مايى تاۋسىلعان شام قوڭىرسىپ، يىستەنە باستادى. ۆاسيليەۆ ونى اڭعارار ەمەس. ول ويلانعان قالپى تاعى دا ەرسىلى-قارسىلى ادىمداپ كەتتى. ەندى ول ماسەلەنىڭ ەكىنشى قىرىنان كەلىپ شىقتى: زيناقور ايەلدەر مۇلدەم قاجەتسىز بولىپ شىعۋى ءۇشىن نە ىستەۋگە بولار ەدى؟ ول ءۇشىن ايەلدەردى ساتىپ الىپ، اجالىنا اسىعىپ جۇرگەن ەركەكتەر ءوز قىلىعىنىڭ ازعىندىق ەكەنىن ءتۇسىنىپ، قۇليەلەنۋشىلىك تىرلىكتەن ات-تونىن الا قاشۋى قاجەت. ەركەكتەرگە ءجون سىلتەپ بەرۋ كەرەك.
"ءعىلىم-بىلىم، ونەردەن، ءسىرا، تۇك شىعا قويماس، - دەپ ويلادى ۆاسيليەۆ. جالعىز عانا جول ء-بارىن قويىپ، ءبىر يدەيانى ۋاعىزداۋ".
ءسويتىپ ول كۇنى ەرتەڭگى كەشتەن باستاپ تۇيىق كوشە بۇرىشىنا تۇرىپ الىپ، وتكەن-كەتكەننىڭ بارىنە:
─ قايدا، نە ىزدەپ باراسىڭدار؟ قۇدايدان قورىقپايسىڭدار ما؟ - دەيتىنى جايلى قيالداي باستادى.
ول سامارقاۋ سالقىن ارباكەشتەرگە قاراپ، ولارعا:
─ مۇندا نەسىنە تۇرسىڭدار؟ نەگە عانا كۇيىپ-پىسىپ، اشۋعا مىنبەيسىڭدەر؟ قۇدايعا سەنەسىڭدەر، مۇنىڭ ءبارى كۇنا ەكەنىڭ، بۇل ءۇشىن ءالى توزاق وتىنا كۇيەتىندەرىڭدى بىلەسىڭدەر، ەندەشە نەگە ۇندەمەيسىڭدەر؟ ارينە، ولار سەندەرگە جات جاندار، ايتسە دە ولاردىڭ دا ءدال سەندەردەي اكەلەرى، اعالارى بار عوي، - دەيدى.
دوس-جاراندارىنىڭ بىرەۋى ءبىر كەزدە ۆاسيليەۆ جونىندە، بۇل تالانتتى ادام دەگەنى بار ەدى. جازۋشىلىق، ساحنالىق، سۋرەتشىلىك تالانتتار بولادى، مۇنىكى ايرىقشا - ادامدىق تالانت. ونىڭ بويىندا بارشا قاسىرەت - قايعىعا دەگەن ەرەكشە نازىك، كەرەمەت ءبىر سەزىمتالدىق بار. جاقسى اكتەردىڭ ويىن ۇستىندە وزگەنىڭ قيمىل-قوزعالىسىن اينىتپاي سالاتىنى سياقتى، ۆاسيليەۆ وزگەنىڭ قاسىرەتىن ءوز كوكىرەگىنە اينىتپاي كوشىرىپ الاتىنى بار. كوز جاسىن كورگەن جەردە ول دا ەڭىرەپ قويا بەرەدى، ناۋقاس ادامنىڭ جانىندا ءوزى دە دەرتكە شالدىققان كىسىدەي ىڭقىلداي باستايدى، زورلىق - زومبىلىقتىڭ ۇستىنەن تۇسە قالسا، ءدال ءبىر ءوزىن قورلاپ جاتقانداي بولىپ، بالا سياقتى قاراداي قورقىپ، قورقا تۇرا كومەككە ۇمتىلادى. باسقانىڭ باسىنداعى قاسىرەت ونىڭ شامىنا ءتيىپ، شىمبايىنا باتادى، ەلىكتىرىپ، جەلىكتىرىپ جىبەرەدى.
سول تانىسىنىڭ ايتقانى قانشالىقتى اقيقات ەكەنىن كىم ءبىلسىن، تەك ايتەۋىر ماسەلەنىڭ ءتۇيىنى شەشىلدى - اۋ دەگەن ساتتەگى ۆاسيليەۆتىڭ كوڭىلىندەگى ورەكپۋ شابىتقا ۇقسايتىن ەدى. ول بىرەسە جىلاپ، بىرەسە كۇلىپ، ەرتەڭ ايتاتىن ءسوزىن داۋىستاي ايتىپ، كۇنى ەرتەڭ ايتقانىنا ەرىپ، ۋاعىز ايتۋ ءۇشىن كوشە بۇرىشىنا قاتارلاسا تۇرا قالاتىن ادامدارعا دەگەن شىنايى ءبىر ءسۇيسىنۋ كوكىرەگىن كەرنەگەندەي، بىرەسە وتىرا قالىپ حات جازادى، بىرەسە وزىنە-وزى سەرت بەرەدى.
وسى حال ۇزاققا سوزىلماۋىنان - اق شابىتقا ۇقسايتىنىن اڭعارۋ كيىن ەمەس ەدى. ۆاسيليەۆ كوپ ۇزاماي ابدەن دىڭكەلەدى. لوندون، گامبۋرگ، ۆارشاۆا قىزدارى قالىڭ نوپىرىمەن قاپتاپ، جەر ەڭسەسىن ەزگەن تاۋ سالماعىنداي ونى دا جانىشتاپ بارا جاتتى، سول قالىڭ كوپىردەن زارەسى ۇشىپ، نە ىستەرگە بىلمەي ساستى، ەندى ءوزىنىڭ اكەتىپ بارا جاتقان ءدىلمارلىعى جوقتىعى، جاسقانشاق جاسىق ەكەندىگى، سامارقاۋ، سالقىن پەندەلەر ونى، وسى ءبىر تۇككە تۇرعىسىز يمەنشەك ادام، ءۇشىنشى كۋرستىڭ ستۋدەنت - زاڭگەرىن قۇلاق قويىپ تىڭداي قويمايتىنى، ۋاعىزداۋدىڭ ءوزى قۇرعاق ۇگىتكە ەمەس، قايناعان ىسكە بايلانىستى بولاتىنى ەسىنە ءتۇستى.
تاڭ اعارىپ اتىپ، دالادا كولىكتەر داڭعىرلاي باستاعان ساتتە، ۆاسيليەۆ ءبىر نوقاتقا قادالعان قالپى ديۆان ۇستىندە تىرپ ەتپەي قيمىلسىز جاتقان. ول ەندى ايەلدەر تۋرالى دا، ەركەكتەر تۋرالى دا، ۋاعىزى تۋرالى دا ويلامادى. بار ساناسىن ءدال ءقازىر جانىن جەگىدەي جەپ بارا جاتقان ىشكى ازابى باۋراپ العان بولاتىن. بۇل ءوزى ءارى مۇڭعا، ءارى اسا ءبىر اۋىر ۇرەيگە، قاپاعا ۇقساعان ءجون-جوسىقسىز توماعا-تۇيىق شانشۋداي قادالعان تورىعۋ بولاتىن. بۇل اششى دەرتتىڭ قايدا ەكەنىن سۇراسا، كەۋدەمدە دەپ كورسەتىپ بەرە السا دا، ەشقانداي باسقا دەرتپەن سالىستىرىپ ايتۋ مۇمكىن ەمەستۇعىن. بۇرىندارى ونىڭ ءتىسى دە قاتتى اۋىرىپ كورگەن، پليەۆريت، نيەۆرالگياعا دا شالدىققانى بار ەدى، ءبىراق سونىڭ ءبارى بۇگىنگى جان ازابىنىڭ قاسىندا تۇككە تۇرمايدى ەكەن. وسى دەرت كەزىندە تىرلىكتىڭ ءوزى جۇرەك اينىرلىقتاي سۇرىقسىز بولىپ كەتتى. ديسسەرتاسياسى، ءوزى جازىپ بىتىرگەن تاماشا شىعارماسى، سىيلاس ادامدارى، قۇردىمنان قۇتقارماق بولعان ايەلدەر - ايتەۋىر كۇنى كەشە ءوزى ولەردەي ىنتىعىپ نە سەلقوس قاراپ كەلگەندەرىنىڭ ءبارى-بارى ەندى ەسىنە تۇسە قالسا سىرتتاعى اربالاردىڭ سالدىرى، مەيمانحانا قىزمەتشىلەرىنىڭ قىم-قۋىت ءجۇرىسى، كۇندىزگى جارىق سياقتى مازاسىن كەتىرىپ، زارەزاپ ەتىپ ءبىتتى. ەگەر وسى ءقازىر الدەكىم ونىڭ كوز الدىندا قاھارمان قايىرىمدىلىق نە ورەسكەل زورلىق جاساپ جاتسا، وسىنىڭ ەكەۋى بىردەي بۇعان جيرەنىشتى اسەر ەتكەن بولار ەدى. ساناسىندا شيىرشىق اتقان ويلاردىڭ تەك ەكەۋى عانا شامىنا تيە قويمادى، ءبىرى - كەز كەلگەن ساتتە ءوزىن-وزى ءولتىرۋ قولىنان كەلەتىنى دە، ەكىنشىسى بۇل دەرتتىڭ ءۇش كۇننەن ارتىققا سوزىلمايتىندىعى بولاتىن. مۇنىڭ ەكىنشىسىن ءوزى باسىنان وتكەرگەن.
ءبىراز جاتقاننان كەيىن تۇرەگەلدى، ساۋساقتارىن سىقىرلاتىپ، بولمەنى بۇرىنعىداي بۇرىشتان - بۇرىشقا ەمەس، قابىرعانى بويلاي شارلاپ ءجۇرىپ ءوتتى. كوز قىرىن ايناعا اۋداردى. ءوڭى بوزارىپ ابدەن جۇدەگەن، جاعى سۋالىپ كەتكەن، كوزدەرى دە جات بىرەۋدىڭ كوزىنە ۇقساپ ادىرايىپ، كۇڭگىرتتەنە بەدىرەيىپ قالىپتى. جانارىندا ادام توزگىسىز جان ازابى بار ەدى.
ءتۇس كەزىندە سۋرەتشى كەلىپ ەسىك قاقتى:
─ گريگوريي، ۇيدەمىسىڭ؟ - دەپ سۇرادى ول.
ەشقانداي جاۋاپ الا الماعان سوڭ، ول بىرەر مينۋت ويلانىپ تۇردى دا:
─ نەما. ۆ نيۆىرسيتەت پييشوۆ ترەكلياتىي حلوپەس، - دەدى حوحولشالاپ.
ءسويتىپ، جونىنە كەتتى. ۆاسيليەۆ توسەككە جاتىپ، باسىن جاستىقپەن باستىرىپ الدى دا، جانىنا باتقان اۋرۋدان سولقىلداپ جىلاي باستادى، كوز جاسىن كولدەتكەن سايىن جان ازابى دا سۇمدىق ۇدەي تۇسكەندەي. ىمىرت ۇيىرىلە الدىندا ءالى ازاپتى ءتۇننىڭ بارى ەسىنە ءتۇستى دە، تۇلا بويىن سونشالىق ءبىر سۇمدىق ءتۇڭىلۋ بيلەپ الدى. ول تەز-تەز كيىندى دە بولمەسىنەن جۇگىرىپ شىعىپ، ەسىگىن ايقارا اشىپ تاستاعان كۇيى ەشبىر ءمان - ماقساتسىز كوشەگە بەتتەدى. قايدا بارارىن ويلانىپ جاتپاستان سادوۆايا كوشەسىمەن ءجىتى باسىپ بارا جاتتى.
كەشەگىدەي ءالى دە قار جاۋىپ تۇر، كۇن جىلىمىق. ەكى قولىن جەڭدەرىنە تىعىپ الىپ، تىرس ەتكەن دىبىستان، جۇرىسىنەن، بەيساۋات ادامداردان قورقا قالشىلداپ، ۆاسيليەۆ سادوۆايا كوشەسىن بويلاي سۋحاريەۆ مۇناراسىنا جەتتى، سودان قىزىل قاقپاعا دەيىن بارىپ سول ارادان باسمان كوشەسىنە بۇرىلدى. كاباكقا كىرىپ، ۇلكەن ءبىر ستاقان اراق تا ءىشتى، ءبىراق ودان بويى جەڭىلدەي قويعان جوق. رازگۋلياي كوشەسىنە جەتە بەرە وڭعا بۇرىلدى دا، بۇرىن عۇمىرىندا بىردە-بىر رەت بولىپ كورمەگەن تۇيىق كوشەلەردىڭ ءبىرىن بويلاپ كەتىپ بارادى. ياۋزانىڭ بۋىرقانىپ اعار تۇسىنداعى قىزىل كازارمالاردىڭ قازداي تىزىلگەن تەرەزە جارىعى تۇگەل كورىنەتىن سول ءبىر كونە كوپىردەن كەلىپ شىقتى. جان ازابىن جاڭا ءبىر ەسەر نەمەسە باسقا سىرقاتپەن الماستىرىپ الدارقاتۋ ءۇشىن، نە ىستەرىن بىلمەگەن ۆاسيليەۆ پالتوسى مەن سۇرتىگىنىڭ تۇيمەلەرىن اعىتىپ، جالاڭاش ومىراۋىن دىمقىل قار مەن جەلگە توسقان بولدى. ءبىراق ول دا دەرت سىزداۋىن باسا المادى. سوندا ول كوپىر جاقتاۋىنان تومەن ءۇڭىلىپ بۇرقىراپ قايناعان لاي سۋلى ياۋزاعا قارادى، ومىرگە دەگەن جيىركەنىشتەن دە، ءوزىن-وزى ولىمگە قيعاندىقتان دا ەمەس، از دا بولسا جارالانىپ، ءبىر دەرت ارقىلى ەكىنشىسىن ۇمىتۋ ءۇشىن تومەن قاراي قۇلاپ تا كەتسەم بە دەپ ويلادى. ءبىراق قاپ-قارا سۋ كۇڭگىرت قاراڭعىلىق، قار باسقان جالاڭاش جاعالاۋ مۇلدەم ۇرەي ۇشىرارلىقتاي ەدى. ول ءدىر ەتە ءتۇستى دە، ءارى ءجۇرىپ كەتتى. قىزىل كازارمالاردى بويلاي ءبىراز ءجۇرىپ باردى دا، كەرى ورالىپ، الدەبىر توعايعا كىردى، توعايدان شىعىپ تاعى دا كوپىرگە كوتەرىلدى.
"جوق، ۇيگە قايتۋ كەرەك، ۇيگە! - دەپ ويلادى ول. - ۇيدە، ءسىرا، جەڭىلىرەك بولار"...
ءسويتتى دە كەرى بۇرىلدى. ۇيگە كەلە سالا ۇستىندەگى سۋ-سۋ پالتوسىن شەشتى. مالاقايىن لاقتىرىپ تاستاپ، قابىرعانى بويلاپ ءجۇرىپ كەتتى دە، تاڭ اتقانعا دەيىن تالماستان ءارى - بەرى ادىمداي بەردى.
VII
كەلەسى كۇنى تاڭەرتەڭ سۋرەتشى مەن مەديك كەلىپ كىرگەندە ول ءورىم - ءورىمى شىققان كويلەكشەڭ قولدارىن ابدەن تىستەلەپ تاستاعان كۇيىندە بولمەنى كەزىپ، بەبەۋ قاعىپ جۇرگەن بولاتىن.
─ قۇداي ءۇشىن! - دەپ ەڭىرەپ قويا بەردى ول دوستارىن كورە سالا. مەنى قالاعان جاقتارىڭا اپارىڭدار، نە ىستەيمىن دەسەڭدەر دە وزدەرىڭ بىلىڭدەر، تەك تىلەۋىڭدى بەرگىرلەر، قۇتقارا كورىڭدەر! ءوزىمدى-وزىم ولتىرەتىن شىعارمىن!
سۋرەتشى بوپ-بوز بولىپ، ساسقالاقتاپ قالدى. مەديك تە جىلاپ جىبەرە جازداپ، ءبىراق مەديكتەر قانداي قاتەرلى جاعدايدا دا سالقىنقاندى، سالماقتى بولۋى كەرەك دەپ ءتۇيدى دە، سولعىن ۇنمەن:
─ سەنىڭ مۇنىڭ قويانشىق بولدى. ەشتەڭە ەتە قويماس. ءقازىر دارىگەرگە بارالىق، - دەدى.
─ قايدا اپارساڭدار دا، قۇداي ءۇشىن، تەزىرەك!
─ كوپ ابىرجي بەرمە. وزىڭە-وزىڭ بەرىك بول.
سۋرەتشى مەن مەديك قالتىراعان قولدارىمەن ۆاسيليەۆتى كيىندىردى دە، كوشەگە الىپ شىقتى.
─ ميحايل سەرگەيچ كوپتەن بەرى سەنىمەن تانىسقىسى كەلىپ ءجۇر ەدى، - دەدى جولشىباي مەديك. ءوزى دە ءبىر ەرەكشە سۇيكىمدى ادام، ىسىنە دە سونشالىق ىجداعاتتى - اق. سەكسەن ەكىنشى جىلى بىتىرگەن، ايتسە دە تاجىريبەسى وراسان. ستۋدەنتتەر اراسىندا ءوزىن دەڭگەيلەس ۇستايدى.
─ تەزىرەك، تەزىرەك... - دەپ اسىقتىردى ۆاسيليەۆ.
تولىق كەلگەن اقسارى دارىگەر ميحايل سەرگەيچ بۇلاردى ىلتيپاتپەن، ماڭعاز، سالقىن قارسى الدى دا، بەتىنىڭ ءبىر جاعىمەن عانا اقىرىن كۇلىپ قويدى.
─ ماعان سۋرەتشى مەن مايەر ءسىزدىڭ ناۋقاسىڭىز جايىندا ايتقان بولاتىن، - دەدى ول. قىزمەت كورسەتۋگە قۇشتارمىن. سونىمەن - س؟ مارحابات ەتىپ، وتىرا كورىڭىز...
ول ۆاسيليەۆتى ۇستەل جانىنداعى داعاراداي كرەسلوعا جايعاستىردى دا، الدىنا تەمەكى ساۋىتىن جىلجىتىپ قويدى.
─ سونىمەن - س، - دەپ باستادى ول ءسوزىن، تىزەلەرىن سيپالاي وتىرىپ، - ىسكە كىرىسەلىك. جاسىڭىز قانشادا؟ ول سۇراق قويىپ، بارىنە مەديك جاۋاپ بەرىپ وتىردى. دارىگەر ۆاسيليەۆتىڭ اكەسى الدەقانداي ەرەكشە اۋرۋمەن اۋىرىپ كورگەن جوق پا، سالىنىپ ءىشۋشى مە ەدى، قاتىگەزدىك نەمەسە باسقاداي ءبىر ەلدەن ەرەك ورەسكەل قىلىعى بولىپ پا ەدى دەگەندەردى سۇراستىردى. اتاسى، شەشەسى، اپا-قارىنداس، باۋىرلارى جونىندە دە سولاردى سۇرادى. شەشەسىنىڭ داۋسى ادەمى بولعانىن، كەي-كەيدە تەاتردا دا ويناعانىن ەستىگەندە، ءجۇزى نۇرلانا قوزعالاقتاپ:
─ ايىپتىمىن - س، تەاترعا شەشەڭىزدىڭ قاتتى ىقىلاستانعانى ەسىڭىزدە جوق پا؟ - دەپ سۇرادى.
جيىرما مينۋتتاي ۋاقىت ءوتتى. دارىگەردىڭ تىزەلەرىن سيپالاپ، اينالىپ - ءۇيىرىلىپ ءبىر نارسەنى سۇراي بەرۋى ۆاسيليەۆتى جالىقتىرىپ جىبەردى.
─ ءسىزدىڭ سۇراقتارىڭىزعا قاراپ شامالاۋىم بويىنشا، دارىگەر، - دەدى ول، - مەنىڭ ناۋقاسىم تۇقىم قۋالاعان پالەكەت پە، جوق پا دەگەندى بىلگىڭىز كەلەتىن سياقتى. تۇقىم قۋالاعان دەرت ەمەس بۇل.
بۇدان ءارى دارىگەر جاس كەزىندە ۆاسيليەۆتىڭ الدەبىر قۇپيا كەسەلى - باس جارىلۋ، ورەسكەل قىلىق، توتەنشە مىنەزى، قۇمارلانعان جايتتارى بولىپ پا ەدى دەپ سۇرادى. ىجداعاتتى دارىگەرلەردىڭ جاتتاندى سۇراقتارىنىڭ جارتىسىنا جاۋاپ بەرمەسەك تە، دەنساۋلىققا كەلىپ-كەتەرى جوعى بەلگىلى، سوعان قاراماستان ميحايل سەرگەيچ مەديك پەن سۋرەتشىنىڭ جۇزىنەن ەگەر ۆاسيليەۆ، ءتىپتى، جالعىز سۇراققا جاۋاپ بەرمەي قالسا، بار قاراكەت قاراڭ بولاتىنداي اسەر اڭعارار ەدى.
جاۋاپ العان سايىن دارىگەر سونىڭ ءبارىن، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، قاعازعا جازىپ قويىپ وتىردى. ۆاسيليەۆتىڭ جاراتىلىستانۋ فاكۋلتەتىن ءبىتىرىپ، ەندى زاڭ فاكۋلتەتىندە وقىپ جۇرگەنىن ەستىگەن دارىگەر ويلانىپ قالدى.
─ وتكەن جىلى ول تاماشا شىعارما جازدى، - دەدى مەديك.
─ ايىپتىمىن، ءسوزىمدى بولمەڭىز، ويلانۋعا كەدەرگى بولىپ وتىرسىز، - دەدى دارىگەر، ءبىر جاق بەتىن جىبىرلاتا كۇلىمسىرەپ. - ءيا، ارينە، ونىڭ دا بەلگىلى ءبىر ءرولى بار. ۇزدىكسىز وي ەڭبەگى، شارشاپ-شالدىعۋ... ءا، ءسىز اراق ىشەسىز بە؟ - دەپ سۇرادى ول ۆاسيليەۆتەن.
─ تىم سيرەك.
تاعى دا جيىرما مينۋتتاي ۋاقىت ءوتتى. مەديك اقىرىن سىبىرلاپ، قويانشىقتىڭ سەبەپتەرى تۋرالى پىكىر تاستاپ وتىردى دا، بۇرناعى كۇنى ءوزى، سۋرەتشى جانە ۆاسيليەۆ ۇشەۋىنىڭ س - ۆ كوشەسىنە بارعاندارى جونىندە ايتىپ بەردى.
ءوز دوستارى مەن دارىگەردىڭ ايەلدەر سول بەيباق كوشە تۋراسىندا وسىنشالىق سامارقاۋ، ۇستامدىلىقپەن نەمكەتتى عانا اڭگىمەلەپ وتىرۋى ۆاسيليەۆكە شەكتەن شىققان ورەسكەلدىكتەي كورىندى.
─ دارىگەر، ماعان مىنانى عانا ايتىڭىزشى، - دەدى ول، مورت كەتپەۋ ءۇشىن ءوزىن-وزى ارەڭ ۇستاپ،- جەزوكشەلىك كەساپات پا، جوق پا؟
─ اينالايىن - اۋ، وعان تالاسىپ وتىرعان كىم بار؟ - دەدى دارىگەر ءوزى بۇل ماسەلەنى الدەقاشان شەشىپ قويعانداي ۇنمەن. - كىم وعان تالاسقان؟
─ ءسىز پسيحياترسىز با؟ - دەپ دوكىرلەنە ءتىل قاتتى ۆاسيليەۆ.
─ ءيا - س، پسيحياترمىن.
─ كىم ءبىلسىن، بالكي، سىزدەردىكى دە دۇرىس شىعار، - دەدى ۆاسيليەۆ ورنىنان كوتەرىلىپ، بۇرىشتان - بۇرىشقا ادىمداپ جۇرە باستاپ.
─ كىم ءبىلسىن! ءبىراق ماعان سونىڭ ءبارى عالامات بولىپ كورىنەدى! مەنىڭ ەكى فاكۋلتەتتە وقىعانىم دا ەرلىك بولىپ شىعىپتى، ەندى ءبىر ءۇش جىلدان كەيىن كۇرەسىندە قالىپ، مۇلدەم ەستەن شىعاتىن شىعارما جازعان ەكەم، سوعان بولا كوككە كوتەرە ماقتايدى كەلىپ، ال زيناقور ايەلدەر جايىندا مىنا ءبىر ورىندىقتارعا ۇقساتىپ سەلقوس قانا سويلەپ بەرمەيسىڭ دەپ، مەنى ەسالاڭ اتاپ، اياپ، ەمدەگىلەرى كەلەدى.
ۆاسيليەۆ نەگە ەكەنى بەلگىسىز، كەنەتتەن ءوزىن دە، جولداستارىن دا، بۇرناعى كۇنى ۇشىراسقان ادامداردى دا، مىنا ءبىر دارىگەردى دە ولەردەي اياپ، ەڭىرەگەن كۇيى كرەسلوعا قۇلاي كەتتى.
جولداستارى دارىگەردىڭ جۇزىنە تاڭدانا قاراستى. ول بولسا، كوز جاسىن دا، كۇيىنىشىن دە جاقسى ءتۇسىنىپ تۇرعان ادامعا ۇقساپ، ناق ءبىر وسى جاعىنىڭ بىلگىر مامانىنداي - اق ۆاسيليەۆكە تاياپ كەلدى دە، ءۇن-تۇنسىز وعان الدەبىر ءدارى ىشكىزىپ، سودان كەيىن، بۇل ەپتەپ ساباسىنا تۇسكەن سوڭ، شەشىندىرىپ، تىزەسىنىڭ رەفلەكسى جانە باسقالارىن زەرتتەي باستادى.
ۆاسيليەۆ ساۋىعايىن دەدى. دارىگەردەن شىققان كەزدە ول وزىنەن-وزى قىسىلىپ، ارباكەشتەردىڭ ىزىڭ-شۋى دا مازاسىن الماي، جۇرەگىندەگى ءزىل ەرىپ بارا جاتقانداي، بىرتە-بىرتە جەڭىلدەي بەردى. قولىندا ەكى رەسەپت بار ەدى: بىرىنە برومدى كاليي، بىرىندە مورفيي جازىلعان... مۇنىڭ ءبارىن ول بۇرىن دا ءىشىپ كورگەن!..
ول كوشەدە ءبىراز تۇرىپ، ويلاندى دا، جولداستارىمەن قوشتاسىپ، ءىلبي باسىپ ۋنيۆەرسيتەتكە بەتتەدى.
اۋدارعان س.يماناسوۆ
You Might Also Like
-
فرانكليننىڭ ادامگەرشىلىك قاعيداسى ءسىزدى جاقسىراق بولۋعا، قيىندىققا توتەپ بەرۋگە جانە كەز كەلگەن جاڭاشىلدىققا اشىق بولۋعا جەتەلەيدى.
-
DJI — تاڭعاجايىپ كومپانيا. مىنە، بىرنەشە جىلداردان بەرى ونىڭ ونىمدەرىنە تەك ءوز ونىمدەرى عانا باسەكەلەس بولىپ كەلەدى. الايدا ءدال وسىنداي جاعدايدا دا كومپانيا وزدەرىنىڭ جاڭا دروندارىنا ورىن تاۋ...
