InfoHub Logo

تاريحقا كوز جۇگىرتەر بولساق، سۋ قۇبىرلارىن ادامدار ەجەلدەن-اق قولدانا باستاعان. الايدا ادامزات بۇل ونەرتابىستى جاپپاي قولدانعان جوق. تۇڭعىش رەت سۋدى قۋاتتى ءارى تارماقتالعان جۇيەسى ارقىلى جەتكىزۋ جولىن ەجەلگى ريمدىكتەر قولدانعان. قالانىڭ وركەندەگەن شاعىندا ادام سانى 1 ميلليونعا جەتىپ جىعىلعان، ال سالىنعان قۇبىر جەلىسى ءاربىر تۇرعىندى تاۋلىگىنە 1 تەكشەمەترگە دەيىن سۋمەن قامتاماسىز ەتە العان. ءبىر قىزىعى، قازىرگى تاڭدا ريم تۇرعىندارى سۋدى ءۇش ەسە از مولشەردە تۇتىنادى.

ريمدەگى سۋ قۇبىرلارى سۋدى قولدانۋعا سالىنعان سالىقتىڭ ەسەبىنەن قامتاماسىز ەتىلىپ كەلگەن. ءبىرىنشى كەزەكتە مۇنداي سالىق سۋ ارنالارى مەن مونشالاردىڭ يەلەرىنە سالىناتىن.

ريم اكۆەدۋكتارىنىڭ قۇرىلىسى كەلەسىدەي كەستە بويىنشا سوعىلعان. ءبىرىنشى كەزەكتە تەڭىز دەڭگەيىنەن بيىك ورنالاسقان ءارى سۋى مول قاينار تابىلعان، سودان كەيىن ونىڭ اينالاسىنان ۇلكەن سۋ قويماسى قازىلعان. قالاداعى تۇتىنۋشىلارعا سۋ جەراستى جەلىسىمەن نەمەسە جەر استىنا قويىلعان قۇبىرلار ارقىلى جەتەتىن بولعان، قۇبىرلار بالشىقتان، اعاشتان جانە قورعاسىننان جاسالعان.

سۋ قۇبىرلارىن دايىنداۋعا قورعاسىندى قولدانۋ ريم يمپەرياسىنىڭ كۇيرەۋىنىڭ سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى بولعان دەسەدى. سەبەبى قورعاسىن ونكولوگيالىق اۋرۋلارعا شالدىقتىرىپ، حالىق اراسىندا ەرتە جاستان قازا بولۋ ۇلەسىن ارتتىرعان، ونىڭ ىشىندە ريم بيلەۋشىلەرى مەن مەن ولاردىڭ جانۇيالارىنىڭ مۇشەلەرى دە بولعان.

ريمدىكتەر جەراستى سۋ تارتقىشىن جۇمساق جىنىستى جەرلەردەن جۇرگىزۋگە تىرىسقان، وسى ماقساتتا تاسپەن قالانعان ارنالار قازىلىپ، ۇستىنە كۇمبەز ىسپەتتى قۇرىلعى جابىلادى ەكەن. ەگەر سۋ تارتىلىپ كەلە جاتقان ارنادا قاتتى جەر جىنىسى كەزدەسسە، جارتاس تەسىلىپ، ارنا سول جەردەن جۇرگىزىلەتىن بولعان. سۋ جۇرەتىن ارنانىڭ تەڭدەي ارالىعىندا ۆەنتيلياسيالىق ساڭىلاۋلار تەسىلەدى، ولار سۋدىڭ بۇزىلىپ كەتپەۋىنە نەمەسە ساسىپ كەتپەۋىنە مۇمكىندىك بەرەتىن.

جەر استىندا سالىنعان سۋ تارتۋ جۇيەسى وتكەل قاقپالاردىڭ قابىرعالارىندا ورنالاستىرىلعان. استاۋلارداعى سىلاقتىڭ ارقاسىندا قابىرعالار سۋدان بۇلىنبەيتىن بولعان. ال جەلدەتۋ ماسەلەسى جەر استى سۋ تاراتقىش جۇرگىزۋ تاسىلىمەن بىردەي. ەگەر جەر ءۇستى سۋ جۇرگىزۋ جولى كەدەرگىگە تىرەلەتىن بولسا، ادامدار ونى اركا نەگىزىندە جۇرگىزگەن، كەيدە مۇنداي سۋ وتكىزۋ اركالارىنىڭ بيىكتىگى بىرنەشە قاباتقا دەيىن جەتكەن. اركالاردىڭ مۇنداي ءتۇرى سۋدى وزەندەردەن، اڭعارلاردان جانە وزگە دە كەدەرگىلەردەن كوپىر رەتىندە وتكىزۋگە مۇمكىندىك بەرگەن. 

ريم سۋ تاراتقىشىنىڭ قۇرىلىسى ءوز كەزىندە وتە ساپالى جۇرگىزىلگەن، سونىڭ ارقاسىندا كەيبىر ۋچاسكەلەرى مەن سۋ قۇرىلىمدارى (ماسەلەن سۋبۇرقاقتار) ءبىزدىڭ زامانىمىزعا دەيىن جارامدى بولعان.

ريمدە تاريحتاعى ءبىرىنشى سۋ تاراتقىشىنىڭ (اqua اررiا) قۇرىلىسى ءبىزدىڭ زامانىمىزعا دەيىنگى 312 جىلى اياقتالعان. ونىڭ باس قۇرىلىسشىسى اپپيي كلاۆديي، ول ريمدە تۇڭعىش بولىپ جول سالعان ادام رەتىندە دە بەلگىلى. بۇل جەر ۇستىندە دە، جەر استىندا دا جاتقان ارالاس سۋ تاراتقىش بولدى. جەر استى تەلىمىنىڭ ۇزىندىعى ەكى جارىم شاقىرىمعا دەيىن جەتكەن، ال اركالار ارقىلى سوعىلعان جەر ءۇستى سۋ تاراتقىشى قالا تەرريتورياسىنداعى ءبىر شاقىرىم قاشىقتىققا دەيىن جەتىپتى.

ءبىزدىڭ زامانىمىزعا دەيىنگى 273 جىلى ريمدە كوپ بولىگى جەر استىندا جاتقان جاڭا سۋ تاراتقىشتىڭ قۇرىلىسى باستالدى، ال ءبىزدىڭ زامانىمىزعا دەيىنگى 146 جىلى وسىنداي ءۇشىنشى سۋ تاراتقىشتىڭ قۇرىلىسى اياقتالدى (مارسيا سۋ تاراتقىشى)، ونىڭ ۇزىندىعى 7 ميلگە جەتكەن، ونىڭ بەستەن ءبىر بولىگى عانا جەر ۇستىندە بولعان.

ال ءبىزدىڭ ءداۋىرىمىزدىڭ ءبىرىنشى ءجۇزجىلدىعىنىڭ سوڭىنا قاراي 9 سۋ تاراتقىشى ىستەپ تۇرعان، ودان جەتكىزىلەتىن سۋ تاۋلىگىنە 5،5 ميلليون شەلەككە دەيىن جەتكەن. كەلەسى ەكى عاسىردىڭ بويىندا تاعى ءتورت سۋ تاراتقىش ىسكە قوسىلدى. 

سۋ تاراتقىشىن ءار ءداۋىردىڭ شەنەۋنىكتەرى باستى نازارعا الىپ وتىرعان. سۋ كوپ مولشەردە تۇتىنۋعا جاراپ، ارزان باعالاندى. الايدا حالىق سۋدى كوپ تۇتىناتىن بولعاندىقتان، مەملەكەت ايتارلىقتاي قىرۋار تابىسقا جەتىپ وتىرعان. دەگەنمەن سۋدى كوپ مولشەردە تۇتىنۋدان ونى شىعارۋ جولى دا قاراستىرىلا باستادى. پايدالانىلعان سۋ جينالىپ قالعان سۋدى اعىزىپ جىبەرەتىن ارىقتار ارقىلى تيبرگە قۇيىلدى. ۋاقىت وتە كەلە سۋ اعىزۋ ارنالارىنان شىعاتىن ساسىق يىستەن ولاردى وقشاۋلاۋ جولدارى قاراستىرىلا باستادى، ال ءبىزدىڭ زامانىمىزعا دەيىنگى ءىى عاسىردا ءريمنىڭ نەگىزگى سۋاعار ارنالارى ۇستىنەن جابىلدى.

---