قۇرمەتتى قۇدا.......، قۇداعي....!
تاۋدان اققان تاس بۇلاقتىڭ سۋى قانداي ءمولدىر،
قانداي تازا! ءسات سايىن جاڭارىپ جاتقان اعىن سۋدا ءمىن بار ما؟ ءبىز ءۇشىن سىزدەردىڭ جاندارىڭىز دا ءدال وسىنداي — ءسات سايىن جاڭارىپ جاتاتىن كىرسىز الەم!
بالامىزدىڭ كوڭىلى قۇلاپتى، قىزىمىزدىڭ جانى ۇناتتى — ەكى اسىل قوسىلدى! ب ا ق اۋىسادى، ىرىس جۇعىسادى دەگەن، جۇرناعىمىزدىڭ جاپىراعى جايىلىپ، تامىرى تەرەڭدەگەندەي! سىزدەرگە ۇقساعان ەلدىڭ قامىن ويلايتىن اپتال ازاماتتار بولسىن، قۇدالار! ەكى ۇكىمىز تەڭىن تاپتى دەپ مەنىڭ جۇرەگىم قۋانىشتان جارىلعالى تۇر. تەڭ-تەڭىمەن دەگەن ەمەس پە! وسى قۋانىش تىلەگىمدى «ءبارىن ساتىمەن ورايلاستىرعان جاراتۋشى باياندى باقىت بەرسىن» دەپ اياقتاعىم كەلەدى. دامنەن، سۋسىننان، تاعامنان الىڭىزدار!

*** *** *** ***

ارناۋ

ارىقتان سۋ اعادى شىر اينالىپ،
ناسىپتىگە مال بىتەر ءبىر اينالىپ.
جاستىعىڭنىڭ شاعىندا وينا دا كۇل،
كىم بار كىم جوق كەلگەنشە قايتا اينالىپ.
 
قايىرماسى: قۇداجان جورىتقاندا جول بولسىن،
قۇداعي داستارحانىڭ مول بولسىن.
اللانىڭ شاپاعاتى تيە بەرسىن،
بىزدەن تىلەك سول بولسىن.
 
تال مەن قايىڭ جاراسار تال مەن قايىڭ،
دەنساۋلىقتا كىم ويلار اۋرۋ جايىن.
وسى وتىرعان قىزىقتى ويىن-تويدا،
كومەيدەن اعىزايىن ءتىلدىڭ مايىن.
 
قايىرماسى
 
قۇدا جاڭا، بولدى ەندى تۋىس جاڭا،
سىڭعىرلايدى شىرقاسام ءۇنىم دارا.
مۇندا ايتپاعان ولەڭدى قايدا ايتامىز،
شىرقايىقشى ىركىلمەي وسى ارادا.
 
قايىرماسى

*** *** *** ***

قۇدالىق تىلەكتەرى

قۇداي قوسىپ قۇدا بولدىق!
 
قۇدالار كەلدى!
قارسى الىپ جۇگىر، اعايىن
گۇل مەنەن بيگە وراڭدار بۇكىل ماڭايىن!
الدىنان شىقسىن اتالار مەن انالار،
اق قىراۋ شالعان سامايىن!
 
كۇمبىرلەپ كۇي مەن جاڭعىرىپ جاڭا ءان وينالسىن،
وتىز كۇن ويىن،
قىرىق كۇن تويىڭ تويلانسىن!
جايىلىپ جاستىق، ءيىلىپ توسەك بولايىق،
قۇدالار اتى بايلانسىن!
قۇتتى دا بولسىن،
قارسى العان قۇداڭ گۇلدەرمەن،
جاندار دەپ جاتىر تاربيە كورگەن، ۇلگى ورگەن.
اساۋدى — نوقتا،
قۇدانى قۇداي قوسادى،
باياندى بولسىن قىزىقتارىڭىز بۇل كورگەن.
 
باياندى بولسىن،
ب ا ق بولىپ كەلسىن كەلىنىڭ،
ارقالاپ كەلگەن ءبىر ەلدىڭ ۇيات، سەنىمىن.
ۇلاعاتتى جەرمەن
ۇلاستىرسام دەۋشى ەڭ ۇلىمدى،
ءتۇستى مە، كوكە، ورنىنا بۇگىن كوڭىلىڭ.

*** *** *** ***

جاڭبىر جاۋار بۇلت كەلگەندە ءتۇيىلىپ،
سويلەيدى اقىن ءبىر اللاعا سىيىنىپ.
سەنىڭ-داعى كەلىپ وتىر تويىڭا،
التى الاش ەل — الىس-جاقىن جيىلىپ!
 
تويمەن بىرگە جاساپ جاتسىن قۇدالىق،
تۇڭعىش ۇلعا ءتۇسىپتى ارۋ-بۇعالىق.
«كوپ تىلەگى كول بولادى» دەگەن بار،
جاس كەلىنىڭ دانا تۋسىن ءبىر الىپ!

*** *** *** ***

قوش كەلدىڭ قۇداي قوسقان قۇدالارىم،
تورىمدە نە دەسەڭ دە قۇپ الامىن.
ءبىر ءجۇرىپ، بىرگە تۇرىپ قىزىقتايىق
ءومىردىڭ ەندى كەلگەن نۇر-الابىن!
قۇدالار ورلەڭىزدەر تورىمىزگە،
قاراپ تۇر ەكى رۋلى ەل — ءبارى بىزگە!
جەتەيىك كارىلىككە سىننان ءوتىپ،
سىيلاستىق قالسىن ماڭگى وڭىمىزدە!

*** *** *** ***

ءتاتتى ءۇمىت بولىپ بولاشاققا جالعاسقان،
ەرەكشە ەكەن العاشقى ارمان، العاشقى ءان.
قۇدا بوپ كەلگەن — قادامى قۇتتى ەل بولسىن،
قۇدالارىمىز
ب ا ق — وزەن بولسىن ارنا اشقان.
 
ۇيلەنىپ جاتىر،
قىردان دا دۇرمەك، ويدان كەپ،
جاقسى جاندارعا ايقارا قۇشاق جايعان كوپ.
ەسىتىپ جاتىرمىز —
قۇدالاردىڭ بۇل ءتۇپ تەگى،
ايمانداي ۇل-قىز
تۋدىرعان تەكتى جايدان دەپ.
 
كىمدەر دە بولسا ەل ەكەن ەتەك-جەڭى كەڭ،
قازاق دالاسىن جەلپىنتكەن العان دەمىمەن!
ۇلىلارعا ءتان ۇناسىمدى بولعان قۇدالىق —
قۇداي بۇيرىعى،
تەرەزە ءتۇستى تەڭىمەن!

*** *** *** ***

قازاقتىڭ ءبىر ءسوزىنىڭ قاتەسى جوق؛
الدىمەن باۋىزداۋ قۇدا، كەيىن قىلاۋى تۇسپەگەن قۇدا، سوسىن بەلگىلى بەل قۇدا، كەيىن اباي جارىقتىق قاھارلى قىسقا تەڭەگەن كارى قۇدا بولادى ەكەن. اباي اتامىز كارى قۇدادان قايمىققان، ساناسقان. سەبەبى كارى قۇدا ءىشى-باۋىرى ارالاسا كەلە باۋىرىنا  اينالىپ بارلىق سىرىن ءبىلىپ قويادى. شىنىمەن بىلەك سىبانىپ كىرىسسە — ءبىلىپ ايتادى، باتىرىپ، جانىڭدى اۋىرتىپ، بەتتى ءتىلىپ ايتادى. ياعني، دوس بولىپ جىلاتىپ ايتادى. اباي — دانا مىنە وسى قۇدانى ايتقان.

*** *** *** ***

«جىگىتتىڭ ءۇش جۇرتى بولادى» دەپ جاتادى. دەگەنمەن جاقسى بولسا قۇدالارىڭ دا ءبىر جۇرتىڭ ەكەنى ايدان انىق. اقىلدى قۇداڭ — قۇرداسىڭ، اقىلدى قۇداعيىڭ — سىرلاسىڭ ەمەس پە؟
قۇرمەتتى، قىمباتتى قۇدالار! قازاقتىڭ «اساۋدى — نوقتا، قۇدانى — قۇداي قوسادى»، «كۇيەۋ — ءجۇز جىلدىق، قۇدا — مىڭ جىلدىق» دەگەن ناقىلىندا ءبىر مىسقال قوسپا ءسوز. ءبىز دە قۇداي قوسىپ قۇدا بولدىق، ...........! كۇيەۋ بالا مەن كەلىننىڭ — ەكى جاستىڭ عۇمىرى ءجۇز جىلدىق بولسىن! قۇدالىعىمىز مىڭ جىلدىق بولسىن!

*** *** *** ***

بايلىق، داۋلەت، باقىت تۋرالى اڭگىمە قانداي كوپ.
سونداي بىرىندە «باي — بايعا قۇيادى، ساي — سايعا قۇيادى، شۇقاناققا تۇك جوق» دەپتى ءبىر ەل ىشىندە جۇرگەن ەلەۋسىز دانا.
ەكىنشى ءبىر دانا «باي مەن باي قۇدا بولسا اراسىندا دانەكەر بولىپ جورعا جۇرەدى، كەدەي مەن كەدەي قۇدا بولسا اراسىندا دانەكەر بولىپ دوربا جۇرەدى، باي مەن كەدەي قۇدا بولسا بىر-بىرىنە قاراي زورعا جۇرەدى» دەپتى.
«بارلىق نە دەگىزبەيدى، جوقتىق نە جەگىزبەيدى».

ۇل-قىزىمىز «تەرەزەمىز تەڭ» دەپ قوسىلسا — نە تۇرىس بار، ەندەشە توسكەيدە مالىمىز قوسىلسىن، سىرلاسىپ جانىمىز قوسىلسىن!
دوسىمىز قۋانىپ، دۇشپانىمىز توسىلسىن!
ەگىز ارنا قوسىلدى — اياعى تەڭىز بولعاي! باۋدا ويناعان ەكى قۇلىنىمىز ءبىر نوقتاعا باس سۇقتى — اياعى سەگىز بولعاي!
ءبىزدىڭ ۇلىمىز — سىزدىكى، ءسىزدىڭ گۇلىڭىز — بىزدىكى! بارشا گۇلدىڭ سىيلايتىن ءلاززاتى — ءبىر، سۇلۋلىق.ۇل-قىز —پەرزەنت، ورتاق نەمەرە ءسۇيىپ قۋانىشىمىزدى ءبىر ەتەلىك!
كوزىمىزدىڭ اعى مەنەن قاراسى قوس قوشاقانىمىزدىڭ باقىتى ءۇشىن كەلىڭىز، ءتوس ءتۇيىستىرىپ قۇشاقتاسايىق، قۇدالار!

*** *** *** ***

بەكزاتتارىم-اي، جەكجاتتارىم-اي،
جەكجات بولىپ اۋىلىما كەپ جاتقانىڭ-اي!
"بالا باقىتىن قىزدان ىزدەيدى،
قىز باقىتىن تۇزدەن ىزدەيدى"

دەگەن ەكەن دانا بابالارىمىز. ءبىزدىڭ قىزىمىز باقىتىن ءسىزدىڭ شاڭىراقتان ىزدەپ كەلدى. ۇلپىلدەگەن ۇكىمىز بىزدەن — ءوتتى، سىزدەرگە — جەتتى."جىبەكتى تۇتە الاعان ءجۇن ەتەدى" دەيدى. ءجۇن ەتسەڭىز دە، گۇل ەتسەڭىز دە ەڭدىگى جاۋاپكەرشىلىك — سىزدەردە، قۇدالار!

*** *** *** ***

قۇدا ءتۇسۋ

جاقسى قوناق كەلسە، قۇت كەلەدى» — دەيدى. ال، كورشىلەر، ارقان تارتىپ، شاشۋ شاشىپ، قوناقتاردى قارسى الايىق...
كەلگەن قوناقتارعا  ارقان تارتىلىپ، شاشۋ شاشىلىپ داستارقان باسىنا جايعاسىپ وتىرادى.
وسى ۇيدە توي بولعالى جاتىر دەپ ەستىدىك. قۇرمەتتى ءۇي يەلەرى ءسىزدىڭ ۇيدە ايداي سۇلۋ، نازىك، اجارى — كوركىنە ساي قىزدارىڭىزعا ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ بوي دەسە بويى، وي دەسە ويى بار، ءبىلىمى جوعارى، ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ سال — سەرى جىگىتى ءسوز سالىپ ءجۇر ەكەن. سىزدەردە لاشىن بار، بىزدە سۇڭقار بار. سول لاشىندى سۇڭقارعا ىلگىزگەلى كەلدىك. اتا — بابامىزدىڭ ءداستۇرىنىڭ نەگىزىن ساقتاي وتىرىپ تۋعان — تۋىسىمىزدى، كورشى — قولاڭىمدى جيناپ،  ءسىزدىڭ قىزىڭىزعا قۇدا ءتۇسىپ، الدارىڭىزدان وتۋگە كەلدىك. جاستار ءبىر-بىرىن ۇناتىپ، شاڭىراق كوتەرۋگە بەل بۋىپتى،  نەگە بىزگە وسى ەكى جاستىڭ نيەتىن قولداماسقا. ءبىزدى قۇپ كورسەڭىزدەر قۇداندالى بولايىق!
— قۇرمەتتى، قۇدالار! اتامىزدان قالعان: «ءولى رازى بولماي، ءتىرى بايىمايدى» دەگەن ءسوز بار. الداعى قۇدالىعىمىز باياندى بولسىن دەپ ءولتىرى اكەلدىك. سوعان باتاڭىزدى بەرىڭىز.
 "ءولى — ءتىرى" — ولگەن ارۋاقتارعا ارناپ سويۋعا، ەتىن ەلگە ۇلەستىرۋگە ارنالعان مال. بۇل اراداعى ءولى مەن ءتىرىنىڭ ايتىلۋى: «الداعى قۇدالىق باياندى بولۋى ءۇشىن ەكى جاق ءولى مەن ءتىرىنىڭ الدىندا انت ەتەدى» دەگەندى ۇعىندىرادى. بۇل مالدى بوگدە بىرەۋ الادى. ءولتىرى ءوتىپ بولعان سوڭ ەكى جاق ءبىرىن — ءبىرى قۇدا دەي بەرۋلەرىنە بولادى.
 
ال، قۇداعي! ورامال تون بولمايدى، جول بولادى دەمەكشى سىزدەرگە ازىن — اۋلاق اكەلگەن سىيىمىز بار ەدى، سونى ۇسىنۋعا رۇقسات ەتەڭىزدەر» دەپ، ەڭ باعالى كادەنى قىزدىڭ اكەسىنە، سودان كەيىن قۇداعي، قۇداشالارعا ۇلەستىرەدى. سودان كەيىن  قازاق حالقىنىڭ سالتى بويىنشا قىز بالاعا بولاشاق ەنەسى بەلگى رەتىندە سىرعا سالادى.
قىز بەن كۇيەۋ بالانىڭ اجەلەرى اقىل-كەڭەس، وسيەت سوزدەر ايتادى.
ال، قۇلىنىم، قازاقتىڭ «كۇتىمدى بولام دەسەڭ، جاڭا وتاۋعا ءتۇس» دەگەن ءسوزى بار. قۇرعالى وتىرعان وتاۋلارىڭنىڭ  شارۋاسىنا يكەمدى بول. وقىس مىنەز كورسەتپە، تازالىق ساقتا، باۋىرمال بول، سابىرلى-سالماقتى بول، اتا-اناڭنىڭ ەل-جۇرتىڭنىڭ سەنىمىن اقتا، جامانات كەلتىرمە. ول ۇيدە مەن سياقتى اجەڭ بار. سول اجەڭە سۇيكىمدى كەلىن بول. ال قۇداعي، «ىرىس الدى — قىز» دەيدى عوي. ءبىزدىڭ قىزىمىز ءسىزدىڭ ۇيگە تەك باق-بەرەكە اكەلسىن.
قۇداعي «كەلىننىڭ ونەگەلى بولۋى ەنەدەن» دەپ بۇرىن شەشەم ايتىپ وتىراتىن. ءوزىمنىڭ ەنەم سونداي ءبىر سالماقتى، ونەگەلى، ومىردەن كورگەن، تۇيگەنى مول ادام بولاتىن
 
يا، تاڭىرى-قۇدىرەت
مال-باستارىن امان ەت.
باستارىنا بەر باقىت
اسىنا بەر بەرەكەت
ءومىر-جاستارىن ۇزاق ەت
ۇرپاقتارىن اسىل ەت!
كورمەي ءوسسىن قاسىرەت
ومىردەگى جاقسىلىقتى
ءدال وسى ۇيگە ءناسىپ ەت!

*** *** *** ***

اكەلەردىڭ اڭگىمەسى /قۇدا ءتۇسۋ

قۇدالىقتىڭ ەڭ قىزىقتى ءساتى — ەكى اكەنىڭ كەلىسۋى، ءوزارا ىمىراعا كەلۋى (ەڭ باستى ماقساتى). ۇلدىڭ اكەسى: ال قۇدا-قۇداعيلار سىزدەردە قىز، بىزدە ۇل دەگەندەي، وسى ەكى جاستىڭ ارقاسىندا ءبارىمىز تانىسىپ ءبىلىسىپ جاتىرمىز. قىز دەگەن جات جۇرتتىق، قۇدەكە قىزىڭىزدى جىلاتپايمىن ەشۋاقىتتا، وتە باقىتتى بولادى دەپ سەنەمىن. ەنەسى وتە جاقسى ادام، ءبىز دە قىز بەرىپ، قىز الىسقان ادامدارمىز. ءار اتا-انا ۇلىن ەمەس، قىزىن ويلايدى ەكەن ءبىرىنشى كەزەكتە “قىزىم جاقسى جەرگە بارسا ەكەن، بارعان جەرىندە جىلاماسا ەكەن، ارالارى جاقسى بولسا ەكەن” دەپ. ال ەندى اتا سالتىمىزبەن، ءوز ءجون-جورالعىمىز، مىناۋ ەندى قىزدىڭ قالىڭ مالى (كونۆەرت)، قاسىندا ءبىر قويى، ءبىر قاپ قانت بار، ارامىز ءتاتتى بولسىن دەپ ىرىمداپ اكەلدىك. رازى بولىڭىزدار، قۇدالىعىمىز قۇتتى بولسىن! قىزدىڭ اكەسى: قازاقتا ءسوز بار “دۇنيە ادامعا بىتەدى” دەپ، دەنى ساۋ بولسا ءبارى بولادى. ورامال تون بولمايدى، جول بولادى دەمەكشى، بۇل ەندى جولى عوي، از بەرىپ كوپ بەرگەندە ودان ەشكىم بايىپ كەتپەيدى. قىزدان الىپ بايىپ كەتكەن ەشكىمدى كورگەن ەمەسپىن. تەرەزەڭمەن تەڭ دەيدى، ونىڭ ءبارى بىزگە كەرەگى جوق، ەكەۋى باقىتتى بولسا، بىزدە دە اسىپ بارا جاتقان دۇنيە جوق، سىزدەر سياقتى مومىن جاندارمىز. ەكى اكە ءتوس قاعىستىرىپ، قۇدا بولادى. اينالاسىندا وتىرعان جيىلعان جۇرت، “قۇدالىق مىڭ جىلدىق بولسىن” دەپ تىلەكتەرىن ءبىلدىرىپ جاتادى.

---