قۇپيا قازىنا
...كەلىنشەك جالعىز كەلەدى. اينالا اق قارعا كومىلگەن دالا. ۇشقان قارعا كورىنبەيدى. ەشكىمنىڭ كورىنبەگەنىن تىلەپ كەلەدى. بىردە جالعىز اياق جولدىڭ ەمەسكى سۇلباسى بىلىنگەندەي بولادى دا، تاعى دا ومبى قارعا تاپ بولادى. ءماسىنىڭ سىرتىنان كيگەن بيىك وكشە كوكساۋىر كەبىس جۇرۋگە ىڭعايسىز-اق. الىس جولعا شىعاتىنداي ارتىنىپ-تارتىنىپ كيىنسە، جۇرت سەزىپ قالار دەپ، ەتەك، ومىراۋىنا قۇندىز جۇگىرتكەن جەڭىل سىرماسىن كيە سالعان. بەسىن اۋا شىققان وعان جىلىنىپ شىعار ءۇي-جاي كەزدەسپەدى. قاس قارايىپ بارادى. ارتىمنان قۋعىنشى جەتپەسە بولدى دەپ ويلايدى. ەگەر جەتسە؟.. ول ءارى قاراي ويلاي المايدى. كۇنى كەشە قۇداي قوسقان قوساعىمەن ايمالاسقان جىلى توسەكتە قابا ساقال، سالپى ەرىن قايناعاسى جاتقانداي بولادى. جاستاي كەتكەن كۇيەۋىنىڭ جىلىن بەرگەندەرىنە ون-اق كۇن ءوتتى. اۋىل ادامدارى جەسىر كەلىنشەكتى جاپپار قايناعاسىنا اتاستىرامىز دەپ ۇيعارۋلى. اتاسىنا دا، قايناعاسىنا دا كىسى سالىپ كوردى. كونەرلەرى جوق. «مەنى الىپ كەتسىن، باقىتىم اشىلماعان سورلى بولدىم» دەپ توركىنىنە حابار بەرگەن، ءلام-ميم دىبىس جوق. ەرتەڭ ءتورتىنشى ايەل ەتىپ نەكەسىن كيماق... كەلىنشەك جۇرەگى القىنىپ باسى اينالعانداي بولدى. قاراڭعى دالادا جالاڭاياق جەل اسىر سالا باستادى...
اۋىل اپتا بويى ىزدەپ، كەلىنشەكتىڭ دەنەسىن مىناۋ سايدان تاپقان ەكەن. اتى تەڭگە بولسا كەرەك. سودان بەرى بۇل جەر «تەڭگە» اتانعان دەسەدى.
بۇل اڭىزدى اسىلبەك وسىندا العاش وپەراتور بولىپ جۇمىسقا كەلگەن جولى اعاسىنان ەستىگەن. ءقازىر وسى كاسىپشىلىكتىڭ باستىعى.
جانى كۇيزەلىپ جالعاننان قول ۇزگەن جاس كەلىنشەككە جاناشىر بولا الماعان «تەڭگە» ايماعى بۇل كۇندە — ماڭقىستاۋداعى ءبىرىنشى گاز ءوندىرۋ كاسىپشىلىگى. ءوزىن ءبىر قالا دەۋگە بولادى. «تەڭگەنىڭ» قاشان زەرتتەلىپ، قاشان گاز بەرە باستاعانى اسىلبەكتىڭ الاقانىندا. ماڭقىستاۋ گازى مۇنايعا قاراعاندا كەشىرەك وندىرىلە باستادى عوي. 1970 جىلدىڭ 25 قىركۇيەگى ونىڭ ءالى ەسىندە. كاسىپشىلىكتىڭ ءبىرىنشى ۋچاسكەسىنىڭ قۇرىلىسى ءبىتىپ، «تەڭگە» گاز كاسىپشىلىگى تۇڭعىش ءونىم بەرە باستادى. مۇناي وندىرىسىندە كارى ەمبىدەن، تۇركمەنستاننان كەلگەن ماماندار كوپ بولعانمەن، گاز ماماندارى جوقتىڭ قاسى ەدى. تاجىريبەلى مۇنايشىلاردىڭ كوبى:
— قوي، شىراعىم، گاز-مازىڭدى بىلمەيمىن. جاس ورتاسىنا كەلىپ، اتا كاسىپ ەتكەن مۇنايدى تاستار ءجايىم جوق، — دەپ وتىرىپ الدى.
بۇگىنگى كاسىپشىلىكتە اسىلبەكتىڭ وزىنەن باستاپ، ۇجىم مۇشەلەرىنىڭ ءبىرىڭعاي جاستار بولۋ سەبەبى دە وسىدان. وتەعالييەۆ سيسەنعالي، مىسايەۆ جاڭگىر، جاكييەۆ قونارباي، جۇمابايەۆ تىنىش سەكىلدى ينجەنەر، وپەراتورلاردىڭ ءبارى دە كومسومول مۇشەلەرى، گاز ءوندىرىسىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن ەگجەي-تەگجەي بىلەتىن مامان جىگىتتەر. ءمۇناي مەن سالىستىرعاندا گازدا ءوندىرىس پروسەسى كۇردەلى بولماسا دا حاۋىپتىرەك ءارى وتە دالدىكتى تالاپ ەتەدى. گازدى قىسىمى كۇشتى، جىبەرىلگەن ءسال اعاتتىق ۇلكەن كەسەلگە ۇشىراتۋى مۇمكىن.
ءقازىر «تەڭگەدەگى» ءتورت ۋچاسكەدە 28 سكۆاجينا گاز بەرىپ تۇر. ال جوبا بويىنشا 49 سكۆاجينا بولۋ كەرەك، بۇرعىلاۋ جۇمىسى ءجۇرىپ جاتىر. كاسىپشىلىكتەگى گاز قورى 42 ميلليارد 625 ميلليون شارشىمەتر. بۇل بايلىقتى يگەرۋ ءۇشىن «تەڭگەنى» ءالى دە ۇلعايتۋ، سكۆاجينالار سانىن بارعان سايىن وسىرە ءتۇسۋ مىندەتى تۇر. كاسىپشىلىك تاۋلىگىنە ميلليون 300 مىڭ شارشى مەتر گاز وندىرەدى. وندىرىلگەن گاز سكۆاجينالاردا قۇرعاتىلادى: بۋ كۇيىندەگى تابيعي گازدىڭ قۇرامىندا سۋ جانە بەنزين بولادى. قۇرعاتۋ دەگەن — سۋ مەن بەنزيندى (بۇل سۇيىقتىق كوندەنسات دەپ اتالادى، ونى ترۋبالار مەن سكۆاجينالاردى تازارتۋعا پايدالانادى) ايىرىپ الىپ، تازا گازدى ءبولىپ شىعارۋ. قۇرعاتىلعان گاز. ماڭقىستاۋ ايماعىن كوگىلدىر وتىنمەن قامتاماسىز ەتۋگە، مۇناي وندىرىسىندەگى گازليفت ءادىسى پايدالانىلادى شارۋاشىلىققا، ال 4 ميلليوننان استامى ورتا ازيا — ورتالىق گاز قۇبىرىمەن وتان قويماسىنا جونەلتىلەدى.
...اسىلبەك «تەڭگە» الاڭىنىڭ قولدان جاسالعان قارتاسىنا قاراپ، ءوز ويىمەن ءوزى بولىپ كەڭسەدە وتىر ەدى، ورتا بويلى ارىقشا كەلگەن بيداي ءوڭدى جاس جىگىت كىردى.
— و، بالتابەك، كەل... سوڭعى كەزدە ساعىندىرىپ كورىنەتىن بولدىڭ عوي، — دەپ اسىلبەك ورنىنان تۇرىپ كوڭىلدەنە امانداستى.
بالتابەك ماحۋوۆ — تيۋمەننىڭ مۇناي ينستيتۋتىن بىتىرگەنىنە بيىل ءۇشىنشى جىل، ماڭعىشلاق گاز ءوندىرىسى باسقارماسىندا گەولوگ. ءومىر بويىنا مۇناي، گاز دەگەننىڭ نە ەكەنىن بىلمەيتىن اكەسى مۇناي ينستيتۋتىنا تاپسىرام دەپ وتىرىپ العان بالاسىن ىشتەي قۇپتاماسا دا، پالەن-تۇگەن دەپ داۋ ايتا الماعان. بالالارىنىڭ باس كوتەرگەن ۇلكەنى وسى، اكە جولىن قۋادى، بالىقشى بولادى دەپ ۇمىتتەنەتىن. «اكەنىڭ كوڭىلى بالادا، بالانىڭ كوڭىلى دالادا» دەگەن وسى. ينستيتۋتتى ءبىتىرىپ، جۇمىسقا ورنالاسقاننان كەيىن ءۇي-ىشىن «وزەنگە كوشىرىپ الايىن،» — دەپ ايتىپ كورىپ ەدى، اكەسى كونبەدى.
— جايىقتىڭ جاعالاۋىنان كەتە المايمىن. جۇمىستان قالىپ وتىرعان ەشتەڭەم جوق، اتا-انا كەرەك بولسا، مىناۋ تۇرعان استراحانداعى بالىق ينستيتۋتىنا تۇسە سالساڭ بولمادى ما! — دەپ اۋەلى جايلاپ باستاپ، سويلەم سوڭىن وكپە-نازبەن اياقتاعان.
— اۋىلعا بارىپ قايتتىم 2-3 كۇنگە. ودان كەلە سالا وڭتۇستىك جەتىباي، دوڭعادا، قاراماندىباستا بولدىم، — دەپ تابيعاتىنان قىز مىنەزدى ۇياڭ جىگىت بالتابەك ءوز ۇيىنە كەلگەندەي ەركىن سويلەپ، شەشىنە باستادى.
باردىم دەپ وتىرعان جەرلەرىنىڭ ءبارى — بولاشاق گاز كەن ورىندارى. وڭتۇستىك جەتىبايدا گاز فونتانى اتتى جانە مۇناي ءوندىرىسى ءۇشىن وتە قاجەتتى كوندەنسات الىندى. دوڭعا، اسار، قاراماندىباس — ءازىر تىكەلەي وندىرىسكە بەرىلمەگەن، ءبىراق گاز قورى بارى انىقتالعان الاڭدار. وسى بەسجىلدىقتىڭ اياعىنا دەيىن بۇل جەرلەردە دە تابيعي كوگىلدىر وتىن وندىرىلە باستايتىن بولادى. قوينىنداعى كوزگە كەرىنبەيتىن قۇپيا قازىنانىڭ قۇلپى قۇدىرەتتى قولداردىڭ تەگەۋرىنىنە تۇسكەنىن دالا دا سەزىپ جاتىر.
You Might Also Like
-
كۇن سالقىنداپ كەتتى: ەرتەمەن شىڭىلتىر اياز ەدى، مۇنارلى كوكجيەكتەن كوتەرىلگەن كۇن كوزىمەن بىرگە قيمىلداعانداي ەندى جەل كۇشەيىپ تۇر. ايتەۋىر تۇندە اياز بولعانعا ۇقسايدى، جەر قاتقاق. ايتپەسە، مىنا جەلد...
-
...كوشەلەر تۇنعان جەلكىلدەپ تۇرعان جاس شىبىق، — ۇلى كوبزاردىڭ كوكىرەگىندە كەتكەن جاقسى ءۇمىت. جاس قالا تۇر تەڭىزگە توسىپ كەۋدەسىن، توبەسىن كوكتىڭ كوك كۇمبەزىمەن باستىرىپ. بارادى ول اسقاك ...
